MAARTEN HOUTMAN. De studie van het bewustzijn. Toespraken en gesprekken vijfdaagse december Tao- zen Cahier # 2

Transcriptie

1 MAARTEN HOUTMAN De studie van het bewustzijn Toespraken en gesprekken vijfdaagse december 1990 Tao- zen Cahier # 2

2 Maarten Houtman De studie van het bewustzijn Tao- zen sessie december 1990 in Eefde Uitgave Stichting Zen als leefwijze

3 ! tao-zen cahiers integrale teksten van meerdaagse sessies Tao- zen Cahier # 2

4 Inhoudsopgave De sessietoespraken van Maarten Houtman 5 De werking van het bewustzijn 7 Leven vanuit het totaal 12 Gesprek 14 De dubbele ontwikkeling 17 Gesprek 21 Ontmoeting 25 Gesprek 27 Luisteren 29 Alleen zijn 33 Gesprek 35 Een oneindig verhaal 36 Gesprek 39 Voeling met het geheel 41 Gesprek 45 De dodendans beëindigen 48 Gesprek 54 Colofon Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

5 De sessietoespraken van Maarten Houtman De meerdaagse Tao-zen sessies die Maarten Houtman leidde de meeste vijfdaags, enkele zevendaags bestonden uit zitmeditatie, toespraken en lichaamsoefeningen. Die laatste waren vooral bedoeld om het bewustzijn van het lichaam te vergroten. Daarvoor zijn in de loop der jaren tai-chi, healing tao en feldenkrais als oefenmethode gebruikt. Maartens toespraken, en de erop volgende gesprekken, vormden telkens weer het hoogtepunt van een sessie. Hij sprak niet alleen vanuit een bijzondere inspiratie, maar stond ook in een traditie van grote vertellers als kind werd hem vier jaar lang iedere avond voor het slapen gaan uit de Mahabharata verteld. Dit weergaloos verhalend vermogen, dat hij meer dan vijftig jaar in dienst gesteld heeft van zijn meditatieonderricht, verklaart wellicht dat hij zijn toehoorders kon aanspreken op een diepe bewustzijnslaag, voorbij het rationele denken. Zoals een van zijn leerlingen vertelt: Ergens diep van binnen wist je dat wat gezegd werd van essentieel belang was, dat het daar om ging in het leven. Maar als je na moest vertellen wat je gehoord had, dan kon je dat niet meer. Wat bleef was een diep verlangen om dat wat aangeraakt was in je leven te brengen, om daar aandacht aan te geven. Wij prijzen ons gelukkig dat van Maartens toespraken vanaf 1980 geluidsopnames gemaakt zijn, enkele sessies zijn op video opgenomen. De Stichting Zen als leefwijze heeft zich ten doel gesteld om het beschikbare materiaal toegankelijk te maken, zowel in beeld en geluid als op schrift. De hier opgenomen sessietoespraken zijn getrouwe bewerkingen van de toespraken, waarbij geprobeerd is zoveel mogelijk het levende verhaal door te geven Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

6 2015 Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

7 De werking van het bewustzijn Inleiding vrijdagavond 14 december Ik wil proberen om deze vijfdaagse een heel eenvoudig maar heel fundamenteel onderwerp te behandelen en wel de werking van ons bewustzijn. Kunnen we niet alleen op het spoor komen van ons bewustzijn, maar er ook voeling mee krijgen? Zoals we normaal leven hebben we voeling met onze reacties, op het leven om ons heen en op het leven in ons. Maar dat zijn zaken die ons gevoel en ons denken in beweging zetten. Het bestuderen van je bewustzijn is geen spontaan gegeven, het is iets wat je moet willen. Je reacties zetten je altijd in beweging, daar hoef je geen moeite voor te doen. Maar om je bewustzijn te bestuderen, te bestuderen op welke wijze het werkt, daar moet je voor kiezen. Dat is misschien een van de redenen waarom echte meditatie en dat is het onderzoek van je bewustzijn zo weinig gedaan wordt. Het bestuderen van je reacties wat de psychologie doet en het gaan opmerken wat de rol van je lichaam is in je leven waar yoga en tai chi hele mooie voorbeelden van zijn is nog niet de studie van je bewustzijn. Voor de studie van je bewustzijn zou je eigenlijk moeten beginnen bij de toestand zoals je was toen je net geboren was. Toen was je nog niet geconditioneerd, je wist nog weinig af van de wijze waarop de wereld, en in het bijzonder de mensenwereld, werkte. Je kwam dus uit de volheid en werd hier geboren. Die toestand kunnen we niet meer terugvinden, dat is te lang geleden. Maar we kunnen proberen om een parallelle weg te gaan. Zoals ieder mensenkind dat opgroeit eigenlijk de hele evolutie van het menselijk bewustzijn in een héél snel tempo doorloopt dat is dus een parallel zo kun je, als je daar belangstelling voor hebt, proberen die pasgeboren toestand voor jezelf zo nabij mogelijk te ervaren, en wel vanuit het moment dat je wakker wordt uit een rustige nacht. Want als het een woelige nacht was, doordat je gedroomd hebt bijvoorbeeld, lukt het je niet om de stilte van de diepe slaap te ervaren. Maar als je wakker wordt van een rustige nacht en je bent er attent op, kun je op den duur de stilte van de diepe slaap ervaren. Als dat niet lukt en het zit er dik in dat het niet direct lukt kun je proberen om erbij te zijn als de dag binnenkomt. De dag komt meestal binnen als je je ogen opslaat en de kamer ziet waarin je ligt. Of 2015 Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

8 het kan zijn dat je ogen nog dicht zijn en niet de kamer binnenkomt, maar wat je moet gaan doen: of je haast hebt of niet, wat je gisteren hebt laten liggen, waar je gisteren geëindigd bent. Maar je zou je eigenlijk moeten oefenen om het inderdaad in de volgorde te doen dat je eerst bewust wordt van het onuitsprekelijke dat is dus de diepe slaap en dan van de onmiddellijke omgeving waar je bent, je kamer. Dat is een speciale manier. Want het betekent dat je niet je ogen opslaat en je herinnert hoe je kamer is, maar probeert exact je kamer, zoals hij dan is, tot je door te laten dringen. Als je dat enige maanden doet, merk je dat die kamer beslist niet altijd hetzelfde is. Dat hangt niet alleen van jou af natuurlijk het hangt ook van jou af of van de mensen die erin slapen, maar de kamer is ook iets op zichzelf. Door daar op te letten, train je de gevoeligheid van je bewustzijn. Dat is nodig, want een stil bewustzijn, een bewustzijn dat dus geen richting heeft, hoewel het alles opmerkt, is iets wat alleen tot stand komt door bewuste inspanning. En daarom moet je heel eenvoudig beginnen. Als het je lukt om alléén maar de stemming van je kamer te ervaren, kun je proberen dat is de grootste stap om erbij te zijn als de dag binnenkomt. Wat eigenlijk betekent: als jouw verwachting binnenkomt. Want de dag is er nog niet de zon is weliswaar meestal al opgegaan, maar de dag staat voor al datgene wat je je voorgenomen hebt. En misschien de stukken waar je nog even bij stil wilt staan van gisteren en eergisteren. Als je dat probeert te doen en je combineert het met een hele diepe bekkenademhaling, gewoon terwijl je ligt, zul je gaan opmerken dat er een verlangzaming gaat optreden in de werking van je bewustzijn. Dat is de ene kant. De andere kant is dat je opmerkt dat je losser komt te staan van wat je je voorstelt dat de dag brengen zal, je bent meer bereid om die dag te gaan ervaren. Wat wij normaal doen, en daar zijn we ons niet bewust van, is de dag ervaren die we verwachten. Maar dat is niet de dag die zich aan ons voordoet. En zolang we in de dag die we verwachten zitten, hebben we geen contact met wat er werkelijk is. Dus wat ik voorstel dat is een heel eenvoudige wijze van voeling krijgen met je bewustzijn. Als je die studie onderneemt, merk je ook dat je bewustzijn ongelooflijk mechanisch is het is schrikbarend hoe mechanisch je bewustzijn is, zo ingesteld op vaste waarden. Meestal worden we boos als daaraan getornd wordt. Terwijl we daar eigenlijk gelukkig om zouden moeten zijn. Mensen die verdriet hebben zijn daar nooit happy mee het 2015 Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

9 woord verdriet zegt het al. Maar eigenlijk betekent het dat er getornd wordt aan de gewoonte van je bewustzijn om te werken met verwachtingen. Dat zijn geen hemelbestormende verwachtingen, maar heel gewoon wat je verwacht dat er zal zijn. Als je dit doet zul je, zoals ik al gezegd heb, merken dat je losser komt te staan van alles wat er gebeurt. Daardoor kun je beter waarnemen en beter ervaren. En je gaat merken dat je behoefte krijgt om het langzamer tot je te laten komen, omdat je gemerkt hebt dat de snelle manier waarop wij werken een heleboel overslaat. Was het nou maar écht snel, dan was er niks aan de hand. Maar door die gewoonte pakken we alleen maar stukjes en merken niet dat we heel veel niet opmerken. Dus eerst moet je bewustzijn eraan wennen om gehelen tot zich door te laten dringen. Dat is al een geweldige verandering. En dan moet het nog de reactieve drijfkracht kwijtraken, de drijfkracht die komt door ons reactiebestand. Ons reactiebestand houdt ons in beweging, je wilt ergens naartoe, je wilt iets bereiken, je wilt van alles. Dat is ons reactiebestand. En dat drijft ons. Hoe groter dat reactiebestand, hoe meer gedreven je bent, hoe sneller je leeft, aan de oppervlakte. Dus als je dit probeert, krijg je vanzelf behoefte aan stilte, aan leegte. Want je merkt dat je in je studie niet verder komt door die mechanische reactiedrijfkracht. Als je dit goed begrijpt, betekent het dat je door deze studie vanzelf alles gaat doen wat bijvoorbeeld in de zenkloosters is voorgeschreven, namelijk aandachtig zijn bij alles, en niet teveel ineens. In die kloosters wordt het gewoon van je weggehouden doordat je een vreselijk eenvoudig leven hebt, je natje en droogje is verzorgd, je hoeft alleen maar te studeren. Dat is bij ons natuurlijk niet zo, wij moeten in ons levensonderhoud voorzien en hebben een aantal dingen die we willen bereiken. Dat drijft ons. Dus nu is onze moeilijkheid om die studie in het leven wat wij leven onder te brengen. En voor onszelf na te gaan wat die studie belemmert. Die studie wordt in hoofdzaak belemmerd door het mechanische karakter van ons leven; het mechanische karakter van ons leven belemmert ons te ontdekken. Dan kun je jezelf afvragen wat nou typisch mechanische, zichzelf in stand houdende activiteiten zijn. Dat zijn al die activiteiten waar je, zonder dat je het merkt, maar een héél klein stukje van jezelf toont. Het grootste gedeelte wordt gevormd door de cultuur waarin je grootgebracht bent, de opvoeding die je gehad hebt, de zaken die je interessant gevonden hebt, de ervaringen die je in je leven hebt opgedaan. Dat is eigenlijk hetgeen je meestal doorgeeft. Terwijl het gedeelte wat origineel is, wat daarin uitsluitend van jou is, uiterst gering is Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

10 Een van die activiteiten is bijvoorbeeld praten. Daarin geef je eigenlijk zelden zoals je kunt zien als je jezelf bestudeert jouzelf door, je geeft voor negentiende door wat je geconsumeerd hebt, wat je tot je genomen hebt, wat anderen je verteld hebben. Als je daarmee wilt ophouden, omdat het natuurlijk eigenlijk een beetje zinloos is om wat níet van jou is aldoor maar door te geven, kun je proberen om al die mechanische activiteiten te staken. Dat kan alleen maar doordat je ze opgemerkt hebt. Dat slaat niet alleen op wat je naar buiten brengt, onder andere in praten, in gebaren of in bewegen. Het gaat ook over wat er mechanisch is in jezelf, aan je gedachten en aan je gevoelens. Het is nog moeilijker om dat ook te bestuderen, om op te merken: wat daarin is nu van mij, en wat heb ik gekregen van anderen, van boeken, van de cultuur, van een film, van de tv, noem het maar op. Dus je kunt het makkelijkst beginnen met datgene wat nog binnen het bereik van je aandacht ligt, namelijk wat je naar buiten brengt. Daar kun je op gaan letten. Daarom wilde ik voorstellen dat we deze vijfdaagse, net als de vorige keer, de eerste twee dagen zwijgen althans niet praten, zwijgen is natuurlijk heel iets anders dan niet praten. Dus de eerste twee dagen praten we niet. Dan hebben we een dag dat we gewoon ons gang kunnen gaan. En de laatste twee dagen kijken we wat onze behoefte in deze nu echt is en of we zelf al iets ontdekt hebben van wat er allemaal gebeurt in zo'n proces van praten. Want, zoals ik al zei, het gaat er natuurlijk om te ontdekken hoe je denken-voelen werkt. Dat is nog vóórdat je gaat praten. Zoals wij meestal praten is daartussen niet veel verschil, omdat het zo mechanisch is. En het gaat er juist om dat je de mechanische kant ervan ontdekt. Dan doe je inderdaad de ontdekking dat er maar vreselijk weinig van jezelf doorkomt, zowel naar binnen toe als naar buiten. Het kan natuurlijk nooit de bedoeling zijn dat we alleen maar lastdragers zijn van wat we gehoord, gezien en gelezen hebben. En al het materiaal wat we gekregen hebben doorgeven zonder het echt geproefd te hebben. Dus kunnen we deze vijf dagen hier echt goed op ingaan, omdat we nu geen zorg hebben over eten en drinken en dat we dan en dan dat en dat moeten doen. Want dat is allemaal voor ons geregeld, net als in een klooster. Thuis wordt het alweer veel moeilijker, want dan zijn er mensen die een beroep op je doen en die verwachten dat je dit of dat doet. Bovendien moet er bij het opstaan 's ochtends vroeg ook alweer een heleboel gebeuren met andere mensen, met kinderen, met man of vrouw. Dat maakt het moeilijk dit diepgaande onderzoek te doen. Dus daarom zijn die vijf dagen gewoon erg prettig om dat te gaan oefenen Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

11 Jullie horen wel, we hoeven niks te bereiken, want je weet niet waar je uitkomt. Laat staan dat je hierbij het woord verlichting laat vallen, dat is natuurlijk iets wat er in dit verband eigenlijk niet toe doet. Maar uitsluitend gaan ontdekken wat het mechanische gedeelte in je manier van doen is, in je praten, in je kijken, in je luisteren. Want als je kijkt en als je luistert, heb je ook met die mechanische kant te maken. Je hoort altijd weer wat je verwacht dat de ander bedoelt of de ander zegt. En die ander weet ook niet wat híj of zij is. Dus als je het heel strikt neemt, zijn we blinden en doven die met elkaar verkeren volgens een bepaalde symbolentaal die we allemaal geaccepteerd hebben: onze cultuur, onze maatschappij, structuur, de gewoontes, de gedragscodes, enzovoorts. We zeggen nu dus niet O, dat is slecht of zo iets, maar we gaan onderzoeken hoeveel er van ons is in alles wat we doen. Dan zullen we merken dat we vanzelf uitkomen bij al die voorschriften die er gegeven zijn. We zullen behoefte hebben aan alleen zijn; we zullen behoefte hebben aan perioden dat er niet iets van ons gevraagd wordt, dat we rustig de kleine dingen in onszelf tot wasdom kunnen laten komen. We zullen de betrekkelijkheid gaan inzien van veel oefeningen, omdat we gaan merken dat de wijze waarop je zo'n oefening doet eigenlijk belangrijker is dan of je die oefening precies zo doet als voorgeschreven is. Dan kom je ook wat het oefenen betreft in voeling met jouw speciale verhouding daartoe. Je probeert dus niet een ander te imiteren, hoe geweldig die ander ook mag zijn. Maar je neemt de moeite om jouw innerlijke situatie zó ernstig te nemen, dat je van dááruit kunt oefenen. Zo ga je merken dat al die dingen die voorgeschreven zijn allemaal juist zijn. Alleen het jammere is, als je probeert te voldoen aan wat voorgeschreven is, ben je niet bij jezelf. Dat hebben we nu al duizenden jaren gedaan: proberen te voldoen aan wat voorschreven is. Maar dan ben je niet bij jezelf. En dan kan het eigenlijke waar het om gaat niet gebeuren, namelijk dat je ontdekt hoe jíj het moet doen. We zullen 's avonds, als ik de energie-oefeningen probeer te geven, daar keihard tegenaan lopen, juist omdat ze vrij eenvoudig zijn. Anderzijds voltrekken ze zich niet in de spieren, dus dat maakt het al ingewikkelder. Ze hebben te maken met adem en aandacht, dat zijn zaken die voor ons toch al moeilijk zijn. We lopen dan gewoon aan tegen wat ik nu bedoel. Je zult merken dat bijna iedereen ergens aan probeert te voldoen, of het nou in de boekjes staat of dat ik het zeg. En dat heeft eigenlijk geen zin. Dat kun je jaren doen en dan gebeurt er wel wat, maar het gaat erom dat jij je eigen plek daarin vindt Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

12 Leven vanuit het totaal Inleiding zaterdagmorgen 15 december We hebben gisteren stilgestaan bij de mogelijkheid om een meer totaal bewustzijn te krijgen, middels het opmerken van wat er gebeurt als je wakker wordt. Als je je afvraagt waarom dat belangrijk zou kunnen zijn, dan is dat heel simpel dat we natuurlijk eigenlijk totaal zijn, dat wil zeggen bewust en onbewust. Alleen het onbewuste is het stuk wat we nauwelijks merken, of het moet zijn in hele extreme situaties, waarin het misschien lijkt dat het onbewuste het roer overneemt. Maar normaal beschikken we uitsluitend over dat stuk wat we door kennisname, en door onze reactie erop, kennen. En we denken ook dat we als rationele wezens onze beslissingen nemen vanuit dat bewuste stuk. Maar we weten nu geleidelijk aan wel dat dat niet zo is en dat het dus alle zin heeft om dat onbewuste erbij te betrekken. En dan zou ik eigenlijk moeten zeggen: dat wij betrokken moeten worden bij het onbewuste. Want het onbewuste is dat is dan nog heel vriendelijk gezegd negen tiende van het bewustzijn, en het bewuste gedeelte een tiende. Dat wij zo vreselijk weinig merken van dat geweldige reservoir van waaruit we leven, van dat onbewuste, komt inderdaad door de evolutie van het bewustzijn, dat zich met behulp van de zelfhandhaving heeft afgescheiden van het totaal je zou kunnen zeggen: uit lijfsbehoud. Het kon het grote totaal niet aan, heeft zich daarvan afgescheiden en in een véél kleinere wereld als het ware een samenleving geschapen. En normaal houden wij rekening met dat kleine stuk. Je moet dan ook niet verbaasd zijn dat het in voeling willen komen met het onbewuste zoveel barrières heeft. En die barrières worden steeds sterker naarmate we dóórgaan ons te ontwikkelen als zelfstandigheid. Het is natuurlijk zo dat we nooit die zelfstandigheid zijn die we denken te zijn. We leven in feite juist vanuit dat ongenoemde, vanuit dat onbewuste. Maar de verbinding daarmee merken we niet of nauwelijks, die gaat eigenlijk langs ons heen. In je lichaam kun je, als je oplettend bent, het nog wel merken, je lichaam is als het ware veel directer aangesloten op dat onbewuste. Maar naarmate onze heerschappij vanuit het bewuste, vanuit dat kleine stuk dus, toeneemt, zullen we ook geneigd zijn ons lichaam daarin te betrekken Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

13 Dat is een van de redenen waarom van oudsher alle pogingen om tot een totaal bewustzijn te geraken, vrijwel altijd via het lichaam verlopen zijn. In het bijzonder door de adem, door beweging en door de energie die met de adem is verbonden. Vandaar dat de oefeningen die ik voorstel ook gebaseerd zijn op het inschakelen van het lichaam. Je probeert aanwezig te zijn bij de veranderingen die in het lichaam optreden tijdens overgang van de diepe slaap naar het wakker worden, waardoor je bewust contact kunt krijgen. Het is dus goed om te beseffen dat wat je in de meditatie probeert te doen, inderdaad een bijzonder diepgaande verandering is. Daarvan kun je niet verwachten dat het zomaar, als we er zin in hebben, tot stand komt. Dat is waarschijnlijk de reden dat er in de meditatie altijd zo streng, bijna martiaal eigenlijk, wordt gesproken. Maar ik geloof dat dat niet nodig is, als je héél helder ziet waar het om gaat. En ook beseft dat je denken en voelen, zoals dat nu is, niet adequaat is om zich hierin te begeven. Je vraagt je af, als het al mogelijk zal zijn om die verbinding bewust te leggen, wat dan de rol van het denken en voelen is. De rol van het denken en voelen in zijn feitelijkheid verandert niet, maar in de wijze waarop het gebruikt wordt verandert fundamenteel. Het wordt dan gebruikt vanaf de andere kant. Je zou ook kunnen zeggen: totaal leven is het leven vanuit die andere kant in het voorlopige leven wat wij ons leven noemen. Terwijl het eigenlijk een voorlopig stadium van de mens is wat wij tot een eindstadium verklaard hebben. Dat doen we niet met zoveel woorden, maar wij hebben het gevoel dat vooruitgang nog altijd zit in de lijn van wat we nu kennen. Het is andersom. Werkelijke vooruitgang, dat wil zeggen een verder gaan in voeling met alles wat de schepping inhoudt en daar schort het ons nu juist aan, onze tijd maakt dat heel duidelijk, kán alleen maar van die andere kant af. Of nog anders gezegd: je kunt vanaf deze toestand waar we nu in zijn, niet extrapoleren daar naartoe. Dat is onmogelijk, want dan kom je in het niets uit die toekomst is er niet. Er is alleen een mogelijkheid om verder te komen, als we dit voorlopige waar we natuurlijk verschrikkelijk trots op zijn, onder andere om wat we in de techniek bereikt hebben werkelijk als voorlopig kunnen zien. Als we kunnen zien dat het in het grote experiment van de mens onze wijze is waarop we met de gegevens, die we hadden, gewerkt hebben. Maar dat we dus een totaal andere weg in moeten slaan. En dan juist niet naar wat wij wel eens een ideaalwereld noemen, een wereld waar alle mensen van elkaar houden en allemaal lief zijn voor elkaar, waar geen verdriet meer is. Dat is onze misinterpretatie Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

14 Het is dus iets totaal anders. Dat kun je dus niet gaan zitten bedenken, je kunt er ook niet over gaan zitten fantaseren. Dat is onmogelijk, het is iets totaal anders. Voor ons, van hieruit, is het iets onpersoonlijks. En het weinige wat we ervan horen is helemáál niet zo vreselijk lieflijk. Het lijkt ons soms wreed, omdat het rekening houdt met totáál andere gegevens. Daarom doen we er goed aan al onze ideeën over een ideale maatschappij en een ideale samenleving eens een poosje te laten rusten, en ons terug te trekken op gegevens die we zelf kunnen ervaren. Dat is dus wat we proberen met het onbewuste. Onbewuste is eigenlijk een slechte term, je zou moeten zeggen: het onderbewuste, want je hebt ook nog een bovenbewuste, een onderscheiding die de hindoe s wel maken maar wij in het Westen niet. Wij proberen met het onderbewuste én het bovenbewuste in contact te komen op een eerbiedige manier. Want dat is ook nog een barrière, als we er al in contact mee komen, gaan we het onmiddellijk interpreteren met ons arsenaal. En dan gaan we de mist in, dat kan niet. Je moet dus die kwebbelaar in jezelf, die denkt dat hij het weet, rustig laten slapen. Als je het onbewuste een kans wilt geven, moet dat gebeuren in het gevoel en dat is belangrijk dat je iets totaal nieuws tegenkomt, iets wat je niet kunt interpreteren. Je zult er op den duur natuurlijk mee gaan leven. En natuurlijk zul je dan, van dááruit, hier waarden aan toekennen. Dat is een totaal andere zaak. Dat valt dan niet binnen het bekende én de verhoudingen in het bekende, het is van een totaal andere verhouding. Een van de meest opvallende dingen is dat ons tijdsdenken daar niet geldt. Vandaar ook dat mensen die op een of andere manier paranormaal aan de gang gaan, altijd zulke enorme bokken kunnen schieten. Want iets wat tijdloos is vertalen in de tijd, is een hachelijke zaak. Dat geeft het ook al aan. Dat was eigenlijk wat ik er vanochtend aan toe wilde voegen. Gesprek - A: Bedoel je dat we niet moeten streven naar een utopie, een toestand van evenwicht, omdat de bewustwording daardoor juist minder groeit? - Maarten: Wat ik bedoelde is dat we vanuit de bewustwording die we als mensheid doorgemaakt hebben, een bepaald wereldbeeld hebben. Daar moet alles wat we negatief vinden, zoals oorlog en agressie, uit uitgebannen worden. Maar zo kom je terecht in iets wat niet bestaat, omdat je werkt vanuit gegevens, 2015 Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

15 oordelen en motivaties die niet compleet zijn. Ze vormen maar een klein stukje. Dus het is veel wijzer om te proberen in contact te komen met het totaal. Dan hoef je niets meer te ontwerpen. In het totaal, als je dat begrijpt, is een vanzelfsprekende voortgang, de evolutie, besloten. Ik kan het nog anders zeggen. Wat er op het ogenblik gebeurt is dat de mens, naast de eigenlijke evolutie van het totaal, bezig is aan een eigen evolutie. En die is niet synchroon, die gaat een andere kant uit. Wij merken dat we voeling verloren hebben met zaken als milieu en dergelijke. Dus nu gaat het erom een terugverbinding te krijgen, en ons dan pas zorgen te maken over hoe het nu verder moet. Want ik denk dat oorlog en agressie en al die dingen die we als pijnlijk en als vernietigend ervaren, vanuit een ander licht bezien begrijpelijk worden. In die zin dat ze er zijn, omdat wij die eigen ontwikkeling in gang gezet hebben. En we zijn ons daar helemaal niet bewust van, we denken dat dat de enige ontwikkeling is. En dat is niet zo. - A: Dus de vraag waarom niet streven naar evenwicht... - Maarten: Dat is nou juist de spraakverwarring. Daarom is het waarschijnlijk goed dat ik het aangesneden heb. Met evenwicht is bedoeld, althans in de geschriften, het evenwicht van het totaal. En wij hebben geleidelijk aan gezegd Dat is ons evenwicht. Dan begrijp je ook waarom bijvoorbeeld in de Tao Te King staat dat De wijze niet ingrijpt. En waarom doet hij dat niet? Omdat hij dan iets gaat doen in het kleine bestel. Hij tracht vanuit die voeling zijn houding te bepalen, maar dat is voor ons onbegrijpelijk. Want dan zeggen wij Dat is een akelige man, want hij laat alles wat wij zo erg vinden maar bestaan. Je moet dus eerst voeling hebben met dat andere, waardoor duidelijk wordt welke plek het eigenlijk heeft. Maar al dat gespartel van ons is natuurlijk niet zinloos. - B: Je zegt: dat gespartel is niet zinloos. Maar je zult nooit de zin ervan begrijpen als je het totaal nog niet kent. - Maarten: Nee, je bent in dezelfde situatie als waarin de kernfysicus op het ogenblik is. Hij zegt Je kunt de verschijnselen alleen maar beschrijven als je het totaal kent, maar het totaal kennen we niet. Dat is ook onze situatie. Als je je hier mee bezig houdt, ga je pas goed beseffen dat je het niet begrijpt. En hoe verder je erin komt, hoe groter aan de ene kant het gevoel van onwetendheid wordt, en aan de andere kant heb je het hele duidelijke gevoel dat je op weg bent. Dat je doet en dat je leeft. Maar de behoefte om te weten waar we naartoe gaan vervalt dan. Als je er echt belang in stelt, vervalt de behoefte om te weten Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

16 - B: Waarom beschikken we in vredesnaam over een te klein bewustzijn. Ik voel me daar zo opstandig en ongeduldig over. - Maarten: Die opstandigheid komt altijd op aan de hand van de gegevens zoals jij ze tot nu toe kent. En het vraagt dus dit is heel belangrijk het gevoel van Ik weet het nog niet, ik ga. Het weinige wat ik ervan begrepen heb en dat vind je telkens terug is dat het besef van de oneindige hoeveelheid mogelijkheden die er zijn je geleidelijk aan een vertrouwen geeft dat hetgeen wat gebeuren moet wel gebeuren zal. En dat is heel voorzichtig uitgedrukt. - C: Wat bedoel je precies met onbewust, en wat met bovenbewust? - Maarten: Ik kan het misschien het makkelijkste zo zeggen: in de psychologie hebben we het onbewuste, dat we zien als een reservoir waarin alles terechtkomt wat we niet verwerkt hebben. Maar zoals het in het Oosten begrepen is, is het onderbewuste datgene wat niet afgemaakt is in de tijd van de evolutie, en het bovenbewuste datgene waar de evolutie naar tendeert, maar wat nog niet verwerkelijkt is. Dat is dus een ander begrip van de totaliteit. Daar heb je de verdeling in de weg die al gegaan is en de weg die gegaan zal worden. En bij de weg die al gegaan is, komt ook nog alles terecht wat we in onze haast vergeten hebben. Zo ervaren wij het. Maar het is dus veel groter. - D: Maar hoe kun je eraan beginnen. Door stil en aandachtig te zijn? Zijn er nog andere manieren? - Maarten: Een heleboel mensen doen het zonder dat ze zich bewust zijn dat ze het doen. Door te leven, door te lijden, door het helemaal niet meer te weten, door helemaal wanhopig te zijn stoten ze er tegenaan. En dan kunnen er twee dingen gebeuren. Je kunt proberen de oude toestand terug te veroveren dat is wat meestal gebeurt of je kunt door de schok van de wanhoop of van het leed of van het totaal gedesoriënteerd zijn, plotseling je oude wereld loslaten. Jij vraagt of er niet meerdere mogelijkheden zijn. Het leven draagt het eigenlijk altijd aan om los te raken. Maar je kunt natuurlijk heel hardnekkig weer teruggaan. Dat zie je ook eigenlijk aldoor gebeuren, mensen willen terug naar een toestand die zij als prettig ervaren Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

17 De dubbele ontwikkeling Inleiding zondagmorgen 16 december Ik heb in de afgelopen dagen geprobeerd aan te duiden hoe wij in verschillende ontwikkelingen staan. Een heel duidelijke die we allemaal kennen, die te maken heeft met ons dagelijks voortbestaan. En een andere, die te maken heeft met een ontwikkeling die verder gaat dan dit ene leven wat we leven. Hoewel natuurlijk in dit ene leven waarin we leven dat andere besloten is. Alleen, wij zijn ons daar niet zo bewust van. Ik heb gemerkt aan de individuele gesprekken, maar ook aan de vragen die hierover gesteld zijn, dat het eerste dat bij bijna iedereen opkomt een ongerustheid is, van Wat is dat nou eigenlijk? en Wat betekent dat? Dat betekent dat je niet in staat bent om iets te bestuderen. Dat je veel te vlug een conclusie wilt. En dat heeft te maken met alles, niet alleen met je oefenen, maar met je hele leven. Het is een geesteshouding waarin het wezenlijke weinig kans krijgt om door te dringen. Om te kunnen studeren heb je een kalme geest nodig, een geest die in staat is om dingen naast elkaar te laten bestaan; die niet altijd weer snel tot een conclusie wil komen over wat er gebeuren moet. Want als je snel tot een conclusie komt of tot een vermeende observatie, staat het proces waar het om gaat stil. Dat is natuurlijk het laatste wat we wensen, maar we doen het wel zo. Het kunnen laten bestaan van iets wat onaangenaam is, bijvoorbeeld, iets wat je hindert, wat je pijn doet. Het toch laten bestaan, ook al werk je eraan om het te verhelderen. Dat is nodig. Anders blijf je altijd in die voorlopige fase steken waar we allemaal in zijn. Dan is dat andere eigenlijk verre toekomstmuziek voor ooit eens een keer. Mijn ervaring is dat je het dan uitstelt totdat je doodgaat. En dat is natuurlijk beslist niet de bedoeling. Het is de bedoeling dat je dag aan dag aanwezig bent in dat dubbele proces. Aan de ene kant het gewone dagelijkse voortbestaan, met alles wat dat inhoudt, en aan de andere kant het leven in de grote werkelijkheid. Niet zeggen Dan het een, dan het ander. Tegelijkertijd, allebei, èn èn. Als je kijkt wat wij als mensen ontwikkeld hebben, dan zie je dat wij voor het overgrote deel ontwikkeld hebben wat te maken heeft met de korte baan, met dat ene leven Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

18 Als we ongelukkig zijn of verdriet hebben, wordt dat altijd gezien als een bewijs dat er iets fout is, en dat moet gerepareerd worden. Daarvoor hebben we de psychologie gekregen, dat hebben we zelf ontwikkeld. Maar vanuit die andere werkelijkheid heeft het een heel andere betekenis. Hoe meer oog je krijgt, hoe meer oor je geeft aan dat andere wat er tegelijkertijd is, des te meer ben je in staat om alles te zien in zijn zo-heid, dat wil zeggen, in zijn dubbele betekenis. Dat betekent dat je niet het een boven het andere stelt. En als je dat al doet, dat je je bewust bent dat je dat doet. Want de ontwikkeling is nu eenmaal zo dat je alleen kunt veranderen door te beseffen. Wij denken zo vaak dat, als we iets begrijpen, het dan afgelopen is. Maar dan begint het pas. Wat wij doen, als we iets begrepen hebben, is het wegleggen. Dat is natuurlijk doodzonde. Want mèt dat we zeggen We begrijpen het, is de haast eraf, maar dat is alles. Want als je begrepen hebt, tekent zich tegelijkertijd het nieuwe af wat daarmee verbonden is. En wij doen eigenlijk altijd een soort van hink-stap-sprong, begrijpenlaten liggen. Een hele tijd later komen we het weer tegen, dan gaan we er weer mee door. Er zit dus geen verbinding in, het vloeit niet. Dat heeft allemaal te maken met die kalme geest, die het tot zich door laat dringen, er wel of geen antwoord op heeft, maar die erbij blijft, die er voortdurend bij blijft. Die zich niet laat afleiden door conclusies, niet laat afleiden door begrijpen. Die niet zegt Oh, nú! En dan eigenlijk terugvalt in apathie. Totdat hij weer opveert voor het volgende. Maar die in het proces blijft. Dat geldt heel direct voor elke oefening die je doet, welke oefening ook. Of het nou een denkoefening, een gevoelsoefening of een lichaamsoefening is, het geldt aldoor. Je bent gelukkig; kun je dan nog wakker blijven? Je bent ongelukkig; kun je wakker blijven? Of is het zo dat je, of bij het een, of bij het ander, er helemaal in ondergedompeld wordt, om strakjes weer boven water te komen en te ontdekken dat er weer wat anders is waar je je dan ook weer in onderdompelt. Hoe doe je dat? Hoe ga je daarmee om? Dat hangt er natuurlijk voor een heel groot deel van af of je een besef hebt dat die dubbele ontwikkeling er is. En dat die voorlopige ontwikkeling, van dat ene leven, alleen maar gaaf, héél kan zijn wat niet wil zeggen gelukkig zijn, laten we daar vooral geen vergissingen maken als die andere ontwikkeling tegelijkertijd plaatsheeft. Of liever gezegd, dat die wezenlijke ontwikkeling de ontwikkeling op de korte baan gewoon mééneemt Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

19 Waar we meestal mee aan het knokken zijn ik hoor het zo vaak Ik ben aan het knokken en daar klinkt ook een zekere triomf in: Ik ben aan het knokken! Maar knokken is helemaal niet zoiets geweldigs, het betekent eigenlijk dat je niet waarneemt. Op de korte baan is het iets wat een wapenfeit is. Vanuit dat andere perspectief staat er een groot vraagteken bij al dat knokken, want het beneemt je het gezicht op wat er eigenlijk plaatsheeft. Je merkt ook niet dat je jezelf daarmee vaak schaadt. Het is iets waar je alleen maar voor kunt openstaan. Jezelf als het ware steeds in herinnering brengen Ja, daar is ook dat andere, wat zich in mijn leven wil verwerkelijken; en hoe meer ik me verklein tot dat tijdelijke aspect, hoe moeilijker het wordt om te beseffen dat dat andere er is. Een van de duidelijkste voorbeelden is in het liefdespel van mensen. Daar werken ze naar een bepaald punt toe, wat ze al eens beleefd hebben. En het héle tussengebied vergeten ze. Als ze al in de boeken geleerd hebben dat je daar aandacht aan moet geven, is dat een noodgedwongen aandacht. Zodat er eigenlijk niets anders overblijft dan het hoogtepunt van de lust en dan is het afgelopen. En dan weer een hoogtepunt en dan is het weer afgelopen. Op den duur wordt het een gewoonte en moet je een nieuwe partner hebben. En zo gaat dat door. Het is een spiegelgevecht, het is eigenlijk niks, helemaal niks. Het is ook geen echte ontmoeting. Het is geen echte beleving, die gaat veel verder. En er zit dan ook weer dat bezitselement in, het willen bezitten. Je kunt er allerlei mooie smoesjes omheen draaien, maar dat zit er in. Veroveren, bezitten eindeloos, duizenden jaren. En het had ook zin voor de instandhouding van de soort. Maar het is, vanuit die andere ontwikkeling gezien, niet waar het om gaat. Het gaat om een ontmoeting, een ontmoeting die zich verdiepen kan, doordat je langer bij elkaar bent. Maar zo min als je je eigen bestemming weet, weet je de bestemming van de ander. En je moet niet te snel zijn met te zeggen Dat moet maar zo blijven, die is van mij. Dan ga je voorbij aan die andere ontwikkeling, die zegt dat een ontmoeting ertoe dient dat beide mensen tot een grotere ontplooiing kunnen komen. En soms kan die grotere ontplooiing ertoe leiden dat je weer uit elkaar gaat. Het kan ook zijn dat je bij elkaar blijft. Maar bij elkaar blijven of uit elkaar gaan is dan niet het criterium. Het criterium is die verdere ontplooiing, het verdere thuiskomen in die grotere werkelijkheid. Ik heb het expres over dit onderwerp, omdat dáár de instincten zo scherp werken. Daar kun je jezelf niet voor de gek houden. Je kunt met allerlei dingen jezelf voor de gek houden, maar daar niet Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

20 Maar het geldt natuurlijk voor alle levensgebieden. Wat heb je op het oog, ook in je relatie tot andere mensen? Heb je de ontplooiing van de ander op het oog, omdat je bij jezelf gemerkt hebt hoe ongelooflijk belangrijk het is dat je aan die innerlijke bestemming toekomt. Heb je die bestemming op het oog? Of heb je alleen maar het tijdelijke gevoel wat er is, meestal héél sterk is, als een steekvlam, en dan is het weer uitgedoofd. Maar dat is geen ontplooiing, dat is een herhaling. Dat geldt voor alle gebieden van het leven. Kun je die blijvende, doorgaande, vanzelfsprekende aandacht hebben, of het nou pijn doet of prettig is, voor wat er gebeurt? In jezelf en natuurlijk ook in een ander. Want in het wezenlijke is er geen ik en jij, daar is een proces van verbondenheid. Belangstelling voor jezelf is tegelijkertijd belangstelling voor de ander, en omgekeerd. Dus hoe komt het proces op gang van die tweeledige ontwikkeling? Doordat je beseft dat die innerlijke ontwikkeling er is. Dat is iets wat je door een ander aangeduid kan worden. Hij kan niet meer doen, hij kan het je niet vertellen, maar hij kan aanduiden Het is er. Het zou natuurlijk veel mooier zijn als wij zulke open ogen hadden, dat we zelf zagen dat die twee ontwikkelingen er zijn, dat we zelf merkten dat we blijven steken in een voorlopig iets. Maar zo is het in de hele mensheidsgeschiedenis niet geweest. Er zijn altijd mensen geweest die ons herinnerd hebben aan deze tweeledigheid. Zo begint het voor de meeste mensen ook, dat ze zich ervoor gaan interesseren. Of het komt doordat er zo'n groot verdriet is, dat je wel merkt dat dat ene proces waar je aldoor mee bezig geweest bent, het niet kan zijn. Je kunt aan jezelf merken hoe je op het leven ingaat, of je nog altijd alléén maar bezig bent in dat voorlopige proces, of dat je beseft dat dat andere er ook is. Dat kun je merken aan de wijze waarop je op het leven ingaat, waarop je op een ander ingaat. Heeft dat de gretigheid van de haast, dan weet je dat je in het voorlopige zit. Dat is niet erg, maar dan weet je wat je aan het doen bent. Maar dan moet je niet iets anders verwachten. Dus je kunt in het proces van het leven, in alle dingen van het leven, opmerken hoe je bezig bent, en dat betekent van waaruit je bezig bent. Het meest kenmerkende is dat je in staat bent om verschillende dingen naast elkaar te laten bestaan. Dat is voor ons blijkbaar heel erg moeilijk, dingen naast elkaar laten bestaan. Want als je dat doet, zal vanzelf datgene wat wezenlijk is het op den duur overnemen. Dat doe jíj niet, het wezenlijke in jouzelf neemt het over. Je hoeft dus dan geen plannen te maken, want dat is heel duidelijk. Voor het wezenlijke is alles duidelijk. Dat overweegt niet. Dat hoeft niet te kiezen. Het is gewoon heel duidelijk Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

21 Dat betekent eigenlijk om tegelijkertijd die onrustige, overwegende, vechtende in jezelf ook niet te veroordelen. Maar te zien, te voelen zou ik haast zeggen, Ja, dat is maar één stukje, dat andere is er ook. Dat betekent natuurlijk wel dat je dan de moeite moet nemen en dat is een moeite om daarnaar te luisteren, om te beseffen: het is er, maar ik moet ook aandacht geven aan die kant. En als er niks anders is dan onrust en gevecht, nou, dan is dat blijkbaar op het ogenblik zo voor jou. Als je dat beseft, begint de verandering al als je beseft dat je dat helemaal bent, als je dat echt beseft, begint het te veranderen. Zolang je het nog geweldig vindt of je vindt het afkeurenswaardig, kan er niks gebeuren. Maar als je je toestand beseft, kan de verandering plaatsvinden. Vanaf het moment dat je dat voelt, volg het dan, volg dat rustige gaan van je wezenlijke ontwikkeling. Er zullen genoeg mensen om je heen zijn die zeggen Hé, je hebt nog dat en dat, en dat moet je nog afwerken. Ik hoor die geluiden altijd. Laat ze rustig praten. Volg die diepe adem in jezelf, die je verder draagt en waarin al dat gekrieuwel op den duur verstomt. Dit is echt heel nodig in deze wereld waar we nu in leven. Misschien nog meer dan ooit tevoren is het nodig dat er mensen zijn die het vermogen ontwikkeld hebben om naar binnen te luisteren. Die zich niet uit de wereld terugtrekken, de wereld niet veroordelen, maar rustig hun leven leven, zodat ze getuige zijn van iets anders in de wereld. Het heeft dus allemaal te maken met die dubbele ontwikkeling waar we allemaal in staan en waarvan we eerst getuige kunnen zijn, en op den duur vertegenwoordigers. Maar daar hoef je je helemaal geen zorgen over te maken, dat gaat vanzelf, van het wezen uit gaat het vanzelf. Daar is geen gevecht, dat kan ik niet vaak genoeg zeggen. Er is ook geen verovering, geen bereiken en geen eindpunt. Een wezenlijke ontwikkeling reikt steeds verder, zonder moeite. Gesprek - A: Soms voel ik dat we vertegenwoordiger zijn van het grote geheel. En als het weer weg is denk ik Ik weet toch hoe het is, nou dan. Waarom kan ik gewoon niet een knopje omdraaien bij mezelf. En dat lukt dan niet. - Maarten: Heb je een idee waarom dat niet lukt Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

22 - A: Omdat ik het bewust wil? Of omdat ik iets verwacht? - Maarten: Ja, dat zit er ook bij, maar er is nog iets anders. Je hebt het in je herinnering opgeslagen en je herinnering is zo gebouwd dat hij in de tijd is. En in de tijd wil zeggen: gefixeerd. Dus je verlangt terug naar iets wat gefixeerd is. En dat kan natuurlijk nooit hetzelfde zijn als de beleving zelf. De beleving is iets wat vloeit, wat beweegt. En op een bepaald moment raak je uit die beweging en dan zeg je Nu is het weg, nu is het herinnering. En nu wil je ertoe terugkeren en pak je dat gefixeerde. Dat kan natuurlijk niet. - B: Je zegt dat we in een dubbele ontwikkeling staan. Maar hoe geven we dat een plaats in ons leven? - Maarten: Die èn-èn situatie, dat zowel het een als het ander er is, moet zich in jouw leven echt settelen. Het is er niet zomaar opeens. Het moet zijn verhouding vinden als het ware. Je bent eerst gewend geweest om alleen maar aan het ene te denken, daarin te doen en je zorgen te maken. Nu is het ander erbij gekomen, heel nieuw. In de mate waarin het minder nieuw wordt en er meer bij gaat horen, gaat het zijn verhouding zoeken. En in dat zoeken van die verhouding moet je niet ingrijpen. Dat is natuurlijk in de loop van de geschiedenis wel heel veel gebeurt. Mensen hebben gezegd Hier beneden is het niet. Of, de andere kant Dat hiernamaals, dat zie ik wel. Dat zijn twee elkaar tegensprekende dingen. Maar ze zijn er allebei. Het is niet zo eenvoudig om dan geen partij te kiezen. We zijn geneigd om partij te kiezen, of voor het een of voor het ander. Maar kun je dat zijn gang laten gaan? En dan zie je hoe het zich gaat verhouden, de ene keer zal het ene meer spreken en een andere keer het andere. Maar ga daar ook weer niet in ingrijpen door te zeggen Nee, nee, dát is het. Want op het moment dat je dat zegt verbreek je de dialoog. En het gaat juist om die blijvende dialoog. - B: Want die verhouding hangt ook af de situatie waarin je bent. - Maarten: Ja, en van jouw eigen gemoedsgesteldheid, die ook weer beïnvloed wordt door veel factoren die je niet kent. Maar laat het zijn gang gaan. En als je dan wel tot een beslissing komt en zegt Dat is het, dan tegelijkertijd tegen jezelf zegt Ik laat open dat het ook weer verandert. Het gaat om het vermogen telkens weer los te laten wat je gedaan hebt. - C: Hoe moet ik het lijden opvatten in het kader van wat je vanmorgen gezegd hebt. - Maarten: Het is er. Maar wat je je af kunt vragen is of het lijden vanuit het wezenlijke nog wel hetzelfde voor ons is. Je merkt aan je eigen leven dat, in de mate waarin je dat 2015 Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

23 grotere bestel in je leven toelaat, het lijden een andere betekenis krijgt, een ander gevoel ook. Ik wil niet zo zeggen dat het gerechtvaardigd is of zoiets, helemaal niet. Maar het krijgt een andere betekenis. Het krijgt meestal niet meer dat gevoel dat het op jou persoonlijk gemunt is, zal ik maar zeggen. Dat het een veel groter gebeuren is. - D: Kan je hier nog iets meer over zeggen. - Maarten: Het eenvoudigste wat ik ervan kan zeggen is dat je op den duur gaat merken dat er bepaalde dingen in je leven moeten gebeuren. En wat er dan gebeurt, voert soms, als jij niet kunt luisteren, als jij niet open bent, tot lijden. Dus vanuit het grotere geheel waarin jij opgenomen bent, moeten er bepaalde dingen gebeuren voor jouw bewustwording. En als je alleen maar bezig bent in die voorlopige ontwikkeling, in dat ene leven, dan ben je daar niet open voor en verzet je je daartegen. En dan ontstaat lijden. We hebben het nu over innerlijk lijden. Lichamelijk lijden heeft er wel mee te maken, maar in een heel ver verband. Om dat te gaan beseffen moet je eerst het innerlijk lijden gaan beseffen - wat dat eigenlijk wil. Ik weet in mijn eigen leven, dat ik hele grote teleurstellingen heb gehad en ook echt geleden heb, en dat ik nu kan zien dat ik op al die momenten gewoon niet begreep wat er bedoeld was. En dat kan zich ook tot in het lichaam uitstrekken. - D: In het grote geheel spreek je dan eigenlijk niet van lijden, maar van dat wat er gebeuren moet. - Maarten: Ja, dat klinkt voor ons, als ik dat zo zeg, dat weet ik, als heel erg koud. En nog erger is een fatalistisch Dat moet gebeuren. Maar dat bedoel ik eigenlijk niet, ik bedoel niet dat het iets is wat om zo te zeggen met ijzeren hand gebeurt. Maar het is iets wat voor jou de weg is om weer open te raken. - E: Als ik de verhalen van Semprun en Conrad lees kan ik me nauwelijks indenken dat het voor een gevangene die gemarteld wordt en voor een beul die martelt, nodig is voor hun ontwikkeling. - Maarten: Ik zal je vertellen In het kamp maakte ik iemand mee die door de Gestapo gemarteld was. Hij vertelde dat hij op een bepaald moment zo gemarteld was dat hij losraakte van zijn lichaam. Hij zag wat er gebeurde en zijn enige gedachte was Wat moet die beul nog doormaken Dat geeft er misschien een klein beetje een antwoord op. Dat iemand in zo'n extreme situatie plotseling zicht krijgt op wat ik bedoelde met Dat moet gebeuren. Maar ik denk dat voor ons, van ons beperkte standpunt uit, het enige wat helpt is dat we dat is natuurlijk heel ouderwets bidden dat het niet zo vreselijk mag zijn. Maar 2015 Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

24 dat is ook het enige. Want al het andere is theoretisch. Daarom spreek ik ook met grote voorzichtigheid over de bedoeling. Dat je niet het gevoel krijgt dat het zo moet en dat het wel goed is. Want dat is jouw beduchtheid als je aan zulke dingen denkt. Waar zowel Semprun als Konrad eigenlijk van getuigen is dat de mens in staat is om in die omstandigheden niet teloor te gaan Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december

25 Ontmoeting Inleiding zondagmiddag 16 december Er was vanochtend een opmerking over de verschrikkingen van de laatste oorlog. Het is natuurlijk een gebied dat we zelf nauwelijks kennen, maar er zijn schrijvers geweest die hier uit eigen ervaring over geschreven hebben, en de laatste tijd een aantal heel indrukwekkend, zodat het heel dichtbij komt. Maar dat raakt eigenlijk een veel algemener iets aan en dat is de vraag: wat is de betekenis van een ontmoeting? Wij doen net alsof we in staat zijn om wel of niet te ontmoeten. Maar het is eigenlijk veel dringender, alles wat je tegenkomt heeft met jou te maken. Ook al komt het via de beeldbuis, het raakt iets in je, het herinnert je eraan dat het er is. We zijn geneigd om de verschrikkingen van ons te schuiven. Ik denk dat we daarmee onszelf en de wereld iets ontnemen wat heel kostbaar is: ons medeleven. Dat is ook de zin ervan dat mensen, die in die verschrikkingen geleefd hebben, proberen daaraan uiting te geven. Dat is heel belangrijk werk. Want daarmee stellen ze meerdere mensen in staat te beseffen wat er omgaat in de wereld. En nog in diepere zin, te beseffen hoe die verschrikking eigenlijk gegroeid is, hoe het een kans gekregen heeft. Dat verbindt zich met je eigen leven, waar op veel onschuldiger schaal dezelfde processen plaatshebben. Dus elke ontmoeting, alles wat zich aan je voordoet, heeft een betekenis. En zodra je het gaat verdelen in dit is belangrijk en dit is onbelangrijk, zit je eigenlijk al in de verdediging, zit je alweer in het verweer. Dan denk je te weten wat voor jou belangrijk is. Meestal is dat wat de status quo dient dat vind je meestal belangrijk: dat wat de status quo dient, wat jouw wereld in tact laat, hoe illusoir die ook mag zijn. Als wij zeggen Dit of dat is belangrijk voor me, betekent dat meestal dat we al datgene wat ons wereldbeeld, ons wereldje kan aantasten, erbuiten houden. Tenminste, we denken dat dat kan. Maar dat kan niet, alles wat je ontmoet hoort bij je. Dus eigenlijk is het een oproep om er iets mee te doen. Maar zeker niet om het buiten te sluiten. Buiten het feit dat dat eigenlijk niet kan, is het ook niet wijs. Alles wat je tegenkomt heeft een betekenis. Het is het begin van het buitensluiten van de wereld. Je sluit meestal buiten wat het allerbelangrijkste voor jezelf is. Maar je wilt niet in de war gebracht worden, daarom 2015 Stichting 'Zen als leefwijze' Maarten Houtman - De studie van het bewustzijn, tao-zen sessie december