2. Absolutely Fabulous Over het Female Athlete Body (FAB) Project Een preventieprogramma van eetproblemen in sport en dans

Transcriptie

1 WORKSHOPRONDE UUR 1. Delen is helen(d) Docenten: Marloes Biegel bestuurslid en vrijwilligerscoördinator, Inge van Marle & Ankie van der Dussen, ervaringsdeskundige vrijwilligers en begeleiders lotgenotenbijeenkomsten Weet, vereniging rond eetstoornissen Doelgroep: ervaringsdeskundigen, cliënten, naastbetrokkenen, professionals Inhoud: wat kun je doen als ouder als je kind een eetstoornis heeft? Wat kunnen familie en vrienden en ook professionals moeilijk begrijpen? Waarom is het belangrijk dat je als ouder ook voor jezelf goed blijft zorgen? Waar haal je steun vandaan? Wat verlies je gemakkelijk uit het oog? Welke grenzen stel je en hoe communiceer je die grenzen? 2. Absolutely Fabulous Over het Female Athlete Body (FAB) Project Een preventieprogramma van eetproblemen in sport en dans Docenten: Lotte Broersen en Susie Cats, masterstudenten Psychologie en Lisanne van Bree, psycholoog i.o. Karin de Bruin Sportpsychologie Doelgroep: ervaringsdeskundigen, cliënten, naastbetrokkenen, professionals Inhoud: het vinden van de juiste balans tussen eten en bewegen is een groot probleem voor veel vrouwelijke sporters die actief zijn in esthetische, gewichtsklassen- en duursporten. De druk om dun te zijn is binnen deze sporttakken sterk aanwezig, vanwege de heersende assumptie dat dunner zijn tot betere prestaties leidt. Vrouwelijke sporters én dansers lopen daardoor een hoger risico op verstoord eetgedrag of eetstoornissen. Door middel van Female Athlete Body Project ontwikkelen vrouwen meer kennis over het belang van goed en voldoende eten, slaap en herstel, en de balans tussen energie-inname en - verbruik, wat een hogere lichaamstevredenheid en gezondere leefstijl tot gevolg heeft. In de workshop wordt, na een korte introductie van eetproblemen in sport en dans en het belang van preventie, met name aandacht besteed aan de opzet van de preventietraining en enkele oefeningen met de deelnemers uitgevoerd. Tot slot komen de uitkomsten van het evaluatieonderzoek aan bod. 3. Wat kun je doen bij een vastgelopen behandeling? Docenten: Rutger Clarijs, coördinator, Anouschka Jansen, coördinator, Klaartje Klaver, onderzoeker Centrum voor Consultatie en Expertise Doelgroep: GZ-psychologen, (Systeem)therapeuten, psychiaters, overige professionals, cliënten, naastbetrokkenen en overige belangstellenden Inhoud: door oog te hebben voor de verschillen in beleving, waarnemingen en interpretaties van alle betrokkenen, probeert het CCE te begrijpen hoe het werkt zoals het werkt bij de individuele patiënt om van daaruit tot passende antwoorden te komen. In deze interactieve workshop willen we graag de visie van het CCE op probleemgedrag toelichten en met de deelnemers aan de hand van voorbeelden

2 uit casuïstiek bespreken hoe in een vastgelopen behandeling toch weer perspectief verkregen kan worden. 4. Wat te doen met de diverse voedingstrends? Meedoen of niet doen? Durf jij de discussie aan? Docenten: Kim Corbet, diëtist Curium-LUMC en Linda Hover, diëtist Maastricht UMC+ Doelgroep: professionals, geïnteresseerden in voeding Inhoud: veganistisch, lactosebeperkt of glutenvrij eten. Wat doe je er mee? Wat te doen wanneer een patiënt met een eetstoornis veganistisch, lactosebeperkt of glutenvrij wil eten? Kunnen we hier niet kort over zijn: niet doen? Misschien toch een beetje meedoen? Welk advies geef je aan een patiënt met een eetstoornis? Kim Corbet en Linda Hover, beiden werkzaam in academische centra voor kinderen jeugdpsychiatrie en tevens bestuursleden van het netwerk VIE gaan de discussie aan. Tijdens de workshop discussiëren zij met aanwezigen over de invloed van voedingstrends op eetstoornissen en presenteren zij recent ontwikkeld voorlichtingsmateriaal. 5. CBT-E; Richtlijnbehandeling geschikt voor alle eetstoornissen met aandacht voor individuele verschillen Docent: Martie de Jong, klinisch psycholoog/specialismeleider PsyQ Parnassia Doelgroep: professionals Inhoud: tijdens de workshop zal een kort overzicht gegeven worden van de verschillende varianten van CBT-E en de 4 behandelfasen binnen deze behandeling. Er zal stil gestaan worden bij het transdiagnostisch behandelmodel waarop de behandeling is gebaseerd en de ruimte die dit model geeft voor het maken van individuele keuzes in de behandeling afhankelijk van de klachten en behoeften van de patiënt. Dit zal geïllustreerd worden middels een videodemonstratie. Aan de hand van klinische ervaringen zullen uitdagingen in deze behandeling aan bod komen. 6. De nieuwe zorgstandaard eetstoornissen, wat kun je ermee? Docenten: Annemarie van Elburg, psychiater Altrecht Eetstoornissen Rintveld, Mirjam Lammers GGNet Amarum en Tamara Berends, verpleegkundig specialist Altrecht Eetstoornissen Rintveld Doelgroep: ervaringsdeskundigen, cliënten, naastbetrokkenen, professionals Inhoud: de nieuwe Zorgstandaard Eetstoornissen is uitgekomen in november 2017, maar hoe vind je je weg? Er staan veel verschillende hoofdstukken in, waarvan een aantal 'standaard' voor elke zorgstandaard, en voor wie echt het naadje van de kous wil weten is het flink doorzoeken! Op een speelse manier, met behulp van Kahoot quizvragen zullen de drie docenten het publiek meenemen en door de Zorgstandaard heen leiden. Aan het eind van deze workshop weten de deelnemers wat de uitgangsvisie van de Zorgstandaard is, weten ze hun weg te vinden in het document, kunnen ze de informatie vinden die ze zoeken en begrijpen ze de samenhang met aanpalende Generieke modules.

3 7. Behandeling van jongeren met Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder (ARFID) Docenten: Eline de Haan en Diana Kroes, cognitief gedragstherapeuten i.o. en behandel coördinatoren SeysCentra Doelgroep: professionals, cliënten en naastbetrokkenen met weinig ervaring met ARFID Inhoud: bij ARFID kan sprake zijn van selectief en/of restrictief eten. Selectieve eters hebben een specifiek en rigide eetpatroon en bijgevolg een structureel zeer beperkte variatie van voorkeursvoeding. Daarnaast is sprake van voedsel neofobie. Restrictieve eters worden beschreven als kleine eters die weinig interesse en plezier aan eten beleven. CGT is een effectieve behandeling voor eetstoornissen. Ook bij jonge kinderen met selectieve en/of restrictieve voedingsproblemen wordt deze therapie succesvol toegepast. De deelnemers hebben na de workshop goed zicht op de verschillende fasen, doelen en onderdelen van het behandelprogramma, zowel vanuit het perspectief van de therapeut als vanuit het perspectief van de cliënt. 8. MANTRA: Maudsley Model of Anorexia Nervosa Treatment for Adults Docenten: Alberte Jansingh, klinisch psycholoog en Femke van den Boomen, sociaal-psychiatrisch verpleegkundige Altrecht Eetstoornissen Rintveld Doelgroep: professionals die werken met patiënten met AN of atypische anorexia en kennis willen maken met MANTRA-methode. Inhoud: MANTRA is een ambulante cognitief - interpersoonlijke behandelmethode, bestaande uit 20 tot 40 (afhankelijk van de ernst van de AN) individuele behandelsessies. In deze behandeling wordt zowel aandacht besteed aan het eetpatroon en gewicht, maar daarnaast ook aan andere onderwerpen waarvan we weten dat deze samenhangen met AN-problematiek In de workshop zal aandacht worden besteed aan kennismaking met de MANTRA-behandelmethode: de theoretische achtergrond en de resultaten uit wetenschappelijk onderzoek worden besproken, daarnaast komt de behandelinhoud aan bod. De behandelinhoud zal worden toegelicht middels praktische voorbeelden van bijvoorbeeld de bloem (model met verklarende en in standhoudende aspecten) en een brief van de behandelaar aan de patiënt. 9. Wat kunnen we leren van de behandelgeschiedenis van overleden patiënten? Docenten: Greta Noordenbos, senior onderzoeker en gastdocent Universiteit Leiden, Hans Bloks, psycholoog en senior onderzoeker Doelgroep: professionals, ervaringsdeskundigen, naastbetrokkenen Inhoud: helaas komt het nog steeds voor dat patiënten overlijden aan de gevolgen van een eetstoornis. Soms kunnen ze het leven niet langer aan en kiezen voor suïcide of vragen om euthanasie. Weet, vereniging rond eetstoornissen heeft in 2017 het verzoek gedaan om nader onderzoek te doen naar het aantal mensen dat de afgelopen vijf jaar is overleden aan een eetstoornis. Daarnaast is het wenselijk meer te weten over hun behandelgeschiedenis om na te gaan wat er in de behandeling verbeterd kan worden om in de toekomst het overlijden van eetstoornispatiënten te voorkomen. In deze workshop worden de belangrijkste resultaten vermeld van de interviews die gehouden zijn met

4 ouders die zijn geïnterviewd over de behandelgeschiedenis van hun overleden kind. Vervolgens wordt ingegaan op de ervaringen van behandelaars met het overlijden van hun patiënten. Daarna wordt met de deelnemers gediscussieerd over aanbevelingen ter verbetering van de behandeling. 10. Protocol Positieve Lichaamsbeleving, in het bijzonder de rol en werking van de functionele lichaamsbeleving Docent: Marlies Rekkers, GZ-psycholoog & psychomotorisch therapeut Psychologiepraktijk Rekkers Doelgroep: ervaringsdeskundigen, cliënten, naastbetrokkenen, professionals Inhoud: in het Behandelprotocol Positieve lichaamsbeleving worden eetstoorniscliënten met een negatieve lichaamsbeleving uitgedaagd en gestimuleerd om hun vertrouwde focus op negatief beleefde lichaamsdelen los te laten en zich te richten op positief beleefde lichaamsdelen. Een belangrijke factor hierbij is de functionele lichaamsbeleving. Functionele lichaamsbeleving heeft betrekking op gedachten en gevoelens die mensen hebben over het functioneren van hun lichaam. In deze workshop zal interactief stil gestaan en bediscussieerd worden wat de rol en werking is van de functionele lichaamsbeleving binnen het protocol Positieve lichaamsbeleving. Zowel aan de hand van resultaten van recent onderzoek als door demonstratie en het zelf ervaren van praktische werkvormen op het gebied van functionele lichaamsbeleving. 11. LES en PMT, babysteps Docenten: Laura Moerland-Schut, verpleegkundig specialist-ggz en Aurélie Nieuwenhuijse, psychomotorisch therapeut Emergis Doelgroep: verpleegkundigen, agogen, ervaringsdeskundigen, PMT/vaktherapeuten, psychologen, psychiaters, verpleegkundig specialisten, personen met LES (AN) Inhoud: langdurige EetStoornissen (LES) patiënten hebben een chronische vorm van een eetstoornis wat wordt geassocieerd met een duidelijke afname van de kwaliteit van leven. Deze workshop biedt een praktische zachte hand in het zetten van stapjes die zich richten op de verbetering van de levenskwaliteit. Psychomotore methodieken komen o.a. uit het lichaams-(ver)-wen programma en bieden tegenwicht aan negatieve spiraal van negatieve lichamelijke ervaringen. Deelnemers van de workshop kunnen een actieve workshop verwachten, geen uitleg over een kant en klare module, maar praktische tips en het daadwerkelijk beleven van de oefeningen, onder leiding van de psychomotore therapeut. Door deze workshop bent u in staat om een juiste inschatting te maken in welke mate en met welk doel PMT ingezet kan worden bij de individuele patiënt. P1. Posterpresentaties

5 WORKSHOPRONDE UUR 12. Yoga in de behandeling van eetstoornissen, GEANNULEERD 13. Brede blik op ervaringsdeskundigheid binnen de GGz Docenten: Nina Loefs, ervaringswerker en behandelaar Martie de Jong, klinisch psycholoog / specialismeleider PsyQ Parnassia Doelgroep: professionals, ervaringsdeskundigen Inhoud: binnen PsyQ Parnassia Den Haag en Rotterdam is de ervaringswerker een volwaardig lid van het behandelteam. In deze workshop wordt toegelicht hoe deze intensieve vorm van samenwerking tot stand is gekomen. De knelpunten en de succesmomenten worden toegelicht met als doel de leerpunten met de aanwezigen te delen. Deze knelpunten en succesmomenten worden ook bekeken vanuit het beroepsprofiel ervaringsdeskundige. Aan de hand van stellingen gaan docenten en deelnemers met elkaar in discussie en worden deelnemers meegenomen in het proces van het ontwerp van de functieomschrijving en het belang daarvan. 14. Schematherapie bij eetstoornissen Docent: Sophie Pollock, klinisch psycholoog, gedragstherapeut en schematherapeut Centrum voor Eetstoornissen (BE) Doelgroep: professionals Inhoud: eetstoornissen vormen met hun veelheid en verscheidenheid aan symptomen en comorbiditeiten en de vaak langdurig ambivalente behandelmotivatie een complexe en boeiende problematiek die je als behandelaar zo nu en dan een stevige run for your money geven, met nog steeds een aanzienlijke groep cliënten die niet of onvoldoende reageert, uitvalt en/of hervalt na CBT- E als voorkeursbehandeling. Door zijn specifieke gerichtheid op chronische, vaak traumagerelateerde problematiek, zijn transdiagnostisch toepasbare modusmodel en de grote nadruk op de kwaliteit van de therapeutische relatie is schematherapie een bijzonder dankbaar raamwerk voor het behandelen van deze groep van eetstoorniscliënten. Na het volgen van deze workshop zijn de deelnemers geïnspireerd om de mogelijkheden van schematherapie verder te verkennen en toe te passen in het werken met eetstoornissen. 15. De behandeling van eetstoornissen; uitdagingen in de transitiefase Docenten: Iris van der Meer, gz-psycholoog PsyQ Parnassia Den Haag, Claudia Mout, systeemtherapeut de Jutters en ervaringswerker (naam volgt) Doelgroep: professionals jeugd- en volwassenenzorg werkzaam in de transitiefase

6 Inhoud: de workshop gaat in op de uitdagingen in een behandeling in de transitiefase, waarbij de twee behandelvisies uit de Zorgstandaard van jeugd en volwassenen worden toegelicht; te weten FBT (family based therapy) en CBT-E (cognitive behavioral therapy - enhanced). Vervolgens staan we stil bij de uitdagingen zoals voor welke behandeling kies je en waarom; bijvoorbeeld op basis van kalenderleeftijd (18 jaar = eigen regie) of emotionele ontwikkeling van de cliënt. Daarnaast vertelt de ervaringsdeskundige over haar/zijn ervaringen in een behandeling in deze transitiefase en wat vanuit ervaringsperspectief belangrijke aspecten zijn om rekening mee te houden. 16. FBT, wat doen we er mee? Verschillende vormen van Family Based Treatment Docenten: Marie-Jeanne Schier, systeemtherapeut en Anja Pennings, gz-psycholoog en orthopedagoog Altrecht Eetstoornissen Rintveld Doelgroep: professionals die werken met gezinnen en ouders van een jongere met AN of BN Inhoud: het FBT protocol beschrijft single familie therapie met 20 sessies, alleen met het gezin en één behandelaar. In de Zorgstandaard wordt gesteld dat ouders in ieder geval betrokken moeten worden bij de behandeling van jongeren met AN en BN. Dit kan op verschillende manieren, mede afhankelijk van moderatoren zoals comorbide OCD, een hoge EE, een eenouder gezin etc. Ook het FBT protocol heeft verschillende beschreven 'routes'. Maar is ouders betrekken hetzelfde als FBT? Welke andere behandelvormen zijn er om ouders te betrekken in het herstel bijvoorbeeld parents based treatment en MFT (multi family treatment). Wanneer kiezen we voor een bepaalde vorm? In een interactieve workshop bespreken de docenten op basis van welke informatie zij kiezen voor een bepaalde vorm van betrekken van ouders in de behandeling. 17. De inzet van Psychomotorische therapie (PMT) interventies binnen Enhanced Cognitive Behaviour Therapy (CBT-E) Docenten: Sonja Schreurs psychomotorisch therapeut GGNet Amarum, Anniek Verschuur, psychomotorisch therapeut GGz Oost Brabant en Aurélie Nieuwenhuijse, psychomotorisch therapeut Emergis Doelgroep: professionals die bekend zijn of werken met CBT-E Inhoud: PMT bij eetstoornissen is met name gericht op lichaamsbeleving, emotieregulatie en beweeggedrag, onderwerpen die ook binnen de CBT-E ( body image, mood intolerance and compensation behaviour ) duidelijke kernelementen zijn. Door de psychomotorisch therapeut in te zetten binnen het protocol van de CBT-E kunnen deze kernelementen door middel van een ervaringsgerichte werkwijze worden aangeboden en bewerkt. In deze interactieve workshop wordt gepresenteerd en kunnen deelnemers aan den lijve ervaren wat de meerwaarde is van PMT in een CBT-E behandeling.

7 18. Het ontstaan en de behandeling van eetproblemen en eetstoornissen bij mensen met autisme Docenten: Annelies Spek, klinisch psycholoog en centrumhoofd en Vivian Snouckaert, gz-psycholoog i.o. Autisme Expertisecentrum Doelgroep: (hulpverleners die in aanraking komen met) meisjes/vrouwen met autisme en een eetstoornis/eetprobleem Inhoud: bij mensen met een autismespectrumstoornis (ASS) is er relatief vaak ook sprake van eetproblemen of een eetstoornis. Er zijn aanwijzingen dat de prognose van mensen met de combinatie van anorexia nervosa en een ASS relatief slecht is. Zo blijkt de aanwezigheid van (trekken van) ASS één van de belangrijkste voorspellers voor een chronisch verloop van de eetstoornis. Dit doet vermoeden dat de gangbare behandelingen voor eetstoornissen nog onvoldoende aansluiten bij mensen waarbij ook sprake is van een ASS. Tijdens deze lezing wordt verder ingegaan op inzicht krijgen hoe mensen met autisme een eetstoornis ontwikkelen en op behandelmogelijkheden, mede aan de hand van recente onderzoeksresultaten. Hierbij wordt onder andere gebruik gemaakt van beeldmateriaal en quotes van mensen met ASS en een eetstoornis. 19. Binnen of buiten de lijntjes? Achterliggende problematiek bij anorexia nervosa bewerkt in beeldende therapie Docent: Peter Stolk, beeldend therapeut Altrecht Eetstoornissen Rintveld Doelgroep: professionals, ervaringsdeskundigen, cliënten, naastbetrokkenen Inhoud: in de behandeling van anorexia nervosa worden non-verbale therapieën ingezet om de patiënt via een ervaringsgerichte ingang stil te laten staan bij de eetstoornisproblematiek. In de workshop wordt uitleg gegeven over beeldende therapie. Daarnaast zal worden stilgestaan bij de resultaten van onderzoek, waaruit blijkt dat patiënten beeldende therapie als waardevol omschrijven bij het omgaan met emoties en psychologische aspecten van een eetstoornis. Deelnemers aan de workshop ondervinden via een tweetal oefeningen hoe eetstoornis thematiek met materiaal tot leven komt, waardoor uitwisseling mogelijk wordt. Daarnaast wordt aan de hand van foto's van beeldend werk een procesverhaal verteld over de thema's en dilemma's die patiënten in hun behandeling ervaren. 20. De rit van je leven, het belang van motivatie voor herstel Docenten: Anton van Amerongen sociotherapeut GGz Rivierduinen Eetstoornissen Ursula en Leontien Zijlaard van Moorsel, Olympisch kampioene wielrennen en oprichter van het Leontienhuis Doelgroep: ervaringsdeskundigen, cliënten, naastbetrokkenen en professionals Inhoud: mensen met een eetstoornis doen er vaak lang over dit te onderkennen. Aanmelden voor behandeling vindt men moeilijk en vaak zijn dan inloophuizen en huisartsen de eerste instanties waar mensen naar toe gaan. Een inloophuis biedt een plek waar men zichzelf mag zijn, lotgenotencontact heeft en uitleg krijgt over de eetstoornis. Leontien van Moorsel is Olympisch kampioene wielrennen, maar is ook meerdere jaren uit de topsport geweest om tegen een forse eetstoornis in te gaan. Zij kent het belang van motivatie voor herstel. In deze workshop vertelt zij dit verhaal en wil zij vooral anderen

8 de gelegenheid geven om vragen te stellen en ervaringen te delen. Met als doel dat mensen met een eetstoornis gemotiveerd raken om de rit van hun leven te rijden. 21. Voelen in plaats van overeten. Het affectfobie model: gevoelsmijding als kapstok voor behandeling Docenten: Nienke van der Veer, klinisch psycholoog St Antonius Ziekenhuis en Femke van Londen, gzpsycholoog Prisma praktijk Doelgroep: professionals met ervaring met (over-)eetstoornissen Inhoud: overeten houdt vaak gevoelens van schaamte en schuld in stand en vraagt om expliciete aandacht in het behandelplan. Therapie vanuit dit model (AFT) is gebaseerd op een integratie van psychodynamische, cognitief gedragstherapeutische en experiëntiële technieken. De workshop leert deelnemers niet zozeer deze therapievorm, maar moedigt aan om vanuit dit theoretisch kader naar patiënten te kijken en hypothesen te formuleren over in standhoudende factoren bij de eetstoornis. Er wordt geoefend met eigen casuïstiek/voorbeelden door het uitwerken van de zogenoemde conflictdriehoeken. Docent en ervaringsdeskundige Femke zal vertellen over haar eetstoornis en de ervaren werkzame elementen van therapie binnen een multidisciplinaire, op CGT gebaseerde groepsbehandeling Overeetstoornissen. 22. Investeren in diagnostiek: meer dan het halve werk! Docenten: Jole Willemse, klinisch psycholoog i.o. en Ineke Stijvers, dietist GGz Centraal Doelgroep: professionals, cliënten, naastbetrokkenen en andere belangstellenden Inhoud: een belangrijk onderdeel van de intakeprocedure binnen dit behandelprogramma is de zogeheten "diagnostiekdag", waarbij zowel de patiënt als diens naasten op 1 dag door een multidisciplinair team worden gezien en met een behandeladvies de deur uit gaan. Het betrekken van het systeem is waardevol gebleken om beter zicht te krijgen op het ontstaan van de eetstoornis, patronen en in standhoudende factoren. Bij iedere diagnostiekdag opnieuw is voelbaar dat ouders, broers, zussen en/of partners onmisbaar zijn in diagnostiek en behandeling. Dit geldt ook voor het multidisciplinaire aspect van deze dag. In deze interactieve workshop gaan we verder in op het bovenstaande; hoe ziet deze dag eruit, welke disciplines werken eraan mee en wat zijn de resultaten? Aan de hand van casuïstiek en videomateriaal geven we graag een kijkje in de keuken van de Diagnostiekdag Eetstoornissen. 23. Wat levert het op als je een behandelrichtlijn compleet implementeert? Docent: Elske van den Berg, directeur behandelzaken Novarum Doelgroep: professionals Inhoud: medio 2015 heeft Novarum ervoor gekozen Cognitive Behavioral Therapy-Enhanced (CBT-E; Fairburn, 2008) compleet te implementeren binnen zowel de ambulante als ook de klinische setting. Voor deze implementatie was het nodig om een geheel nieuwe zorgprogrammering te ontwikkelen. In deze workshop zullen de docenten ingaan op de keuzen die gemaakt moeten worden om de gehele

9 behandelstaf te kunnen gaan trainen in één bepaalde, welomschreven methodiek. Ook wordt ingegaan op de uitdaging om binnen een regulier behandelcentrum te streven naar behandelresultaten zoals deze binnen academische onderzoekscentra behaald kunnen worden. Tenslotte presenteren de docenten de resultaten, gerelateerd aan behandelresultaat maar ook aan kosteneffectiviteit, die de implementatie heeft opgeleverd. 24. Emotionele ontwikkeling bij mensen met een lichte verstandelijke beperking; LVB-problematiek door een andere bril bekeken Docent: Susan Huijbregts, gz-psycholoog Meer Psychologie Doelgroep: Psychologen, psychiaters, vak therapeuten en anderen geïnteresseerden Inhoud: over LVB (IQ 50 85) problematiek bestaan nog veel vooroordelen. Die zien wij in onze praktijk of instelling zelden. Of LVB zou een uitsluitingscriteria moeten zijn. Daar hebben wij de expertise niet voor. En het maakt de behandeling vele malen ingewikkelder. Geschat wordt dat ongeveer 15% van de mensen laag begaafd is. Dat impliceert dat ook in onze praktijk we deze mensen vaak over het hoofd zien, niet herkennen en overvragen. In deze workshop worden de verschillende fasen van de (sociaal) emotionele ontwikkeling bij licht verstandelijke beperking toegelicht. Wat betekent een verstandelijke beperking voor je behandeling? Hoe herken je de fase van emotionele ontwikkeling en hoe stem je daarop af?