Juridische verkenning hergebruik van omgevingsinformatie. Een onderzoek t.b.v. het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Dr. Maurice Schellekens

Transcriptie

1 Juridische verkenning hergebruik van omgevingsinformatie Een onderzoek t.b.v. het Ministerie van Infrastructuur en Milieu Dr. Maurice Schellekens Universiteit van Tilburg TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving Postbus LE Tilburg Mei 2014 T I LT C e n t r u m v o o r R e c h t, T e c h n o l o g i e e n S a m e n l e v i n g Postbus LE Tilburg Bezoekadres > Warandelaan 2 Tilburg Telefoon

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond, doelstelling en vraagstelling Onderzoeksvragen Knelpunten en kansen van het intellectuele eigendomsrecht Inleiding Zijn onderzoeksrapporten en -data beschermd? Aan wie behoren de rapporten en gegevens toe? Beschikbaarstelling en hergebruik Is beschikbaarstelling en hergebruik auteursrechtelijk of databankrechtelijk relevant? Hergebruik op basis van de wet? Uitzonderingen en beperkingen Hergebruik op basis van een licentie Conclusie kansen en knelpunten bij intellectuele eigendom Welke ervaringen zijn opgedaan in de twee cases: Bouwarchief en EDNA? Verslag van het interview met Ingrid Ensing, Digitaal Gebouwen Dossier Nijmegen Verslag van het interview met Heiko Tjalsma, EDNA, het e-depot voor de Nederlandse archeologie Welke oplossingsrichtingen kunnen onderscheiden worden? Literatuurlijst Over de onderzoeksgroep mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 2

3 1 Inleiding 1 Achtergrond, doelstelling en vraagstelling De nieuwe Omgevingswet schetst de juridische, beleids- en uitvoeringskaders voor activiteiten in de fysieke leefomgeving. Bestaande wetten als de Wet Ruimtelijke Ordening en de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht gaan op in de Omgevingswet. Voor de uitvoering van de Omgevingswet wordt in sterke mate ingezet op digitalisering van processen en informatievoorziening. Digitalisering stelt initiatiefnemers in staat om sneller te beschikken over informatie over zowel de kwaliteit van de leefomgeving als over de regels die daar gelden. Digitalisering stelt burgers, bedrijven en overheden in staat om eenvoudiger informatie met elkaar uit te wisselen. Digitalisering biedt kansen om besluitvorming te versnellen en te verbeteren. Digitalisering van de Omgevingswet richt zich enerzijds op informatievoorziening (de beschikbaarheid van de juiste informatie op het juiste moment) en anderzijds op het ondersteunen van de interactie tussen de actoren die de wet uitvoeren of er een beroep op doen. Eén van de doelstellingen van de Omgevingswet is de reductie van onderzoekslasten. Hiertoe worden bestaande knelpunten in wet- en regelgeving die bijdragen aan onderzoekslasten in kaart gebracht en wordt nagegaan hoe deze knelpunten verholpen kunnen worden. Ook van digitalisering wordt een belangrijke bijdrage aan de reductie van onderzoekslasten verwacht. Daartoe wordt één samenhangend stelsel opgezet waarin alle relevante informatie voor de Omgevingswet wordt ontsloten: de Laan van de Leefomgeving. De Laan geeft een belangrijke impuls aan verbetering van de beschikbaarheid, bruikbaarheid en betrouwbaarheid van gegevens over onder meer water, geluid, natuur en bodem. Initiatiefnemers en overheidsinstanties betrokken bij ruimtelijke ontwikkelingen hebben in de Laan laagdrempelig toegang tot alle beschikbare gegevens welke ook nog eens betrouwbaar en door standaardisering bruikbaar zijn. Dit is een belangrijke opmaat tot hergebruik van gegevens en tot een daling van onderzoekslasten. Intellectuele eigendomsrechten kunnen kansen bieden aan de ontwikkeling van de Laan bijvoorbeeld omdat ze een grotere controle over de gegevens in de Laan geven. Zij kunnen echter ook knelpunten opleveren, met name indien de rechten niet in handen van overheidsinstanties liggen, maar bij derden berusten. Hetzelfde geldt voor privacyrechten. Zij kunnen de Laan steunen bijvoorbeeld doordat zij het vertrouwen in de Laan vergroten, maar kunnen ook knelpunten opleveren bijvoorbeeeld indien zij kostbare anonimiserigsverplichtingen met zich brengen. Dit onderzoek verkent knelpunten veroorzaakt door auteursrechten, databankrechten en het privacyrecht in de zin van gegevensbescherming. Tevens wordt verkend hoe met deze knelpunten omgegaan kan worden. De nadruk in het onderzoek ligt op de intellectuele eigendomsrechten en minder op de privacy-aspecten. Dit leidt tot de volgende doelstelling van het voorgestelde onderzoek: een verkenning van de kansen en beperkingen die auteursrecht, databankenrecht en privacy in de zin van gegevensbescherming bieden om onderzoekslasten te verminderen. De vraagstelling die centraal staat is: welke knelpunten en kansen bieden het auteursrecht, het databankenrecht en privacy in de zin van gegevensbescherming om de onderzoekslasten te verminderen? 2 Onderzoeksvragen Het hier voorgestelde onderzoek wordt geordend aan de hand van de volgende onderzoeksvragen die voortvloeien uit de centrale vraagstelling. 1. Welke knelpunten (en mogelijkheden) biedt het intellectuele eigendomsrecht voor hergebruik van omgevingsinformatie? 2. Welke knelpunten en kansen ziet het CBP over hergebruik van persoonsgegevens? 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 3

4 3. Welke ervaringen zijn opgedaan in de twee cases: Bouwarchief en DANS? 4. Welke oplossingsrichtingen kunnen onderscheiden worden? Deze vragen worden in de hierna volgende hoofdstukken uitgewerkt. 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 4

5 2. Knelpunten en kansen van het intellectuele eigendomsrecht 2.1 Inleiding Het auteursrecht en het databankenrecht stellen beperkingen aan de voorwaarden waaronder beschikbaarstelling en hergebruik van omgevingsinformatie mogelijk is. Andere intellectuele eigendomsrechten zijn niet of nauwelijks relevant. Het octrooirecht beschermt technische uitvindingen. Octrooien spelen voor zover kenbaar nauwelijks een rol in bestuurlijke procedures met betrekking tot de omgeving. Het merkenrecht beschermt merktekens die het mogelijk maken de waren of diensten van verschillende herkomst van elkaar te onderscheiden. Ook deze rechten hebben slechts beperkte betekenis in het kader van bestuurlijke procedures. De bescherming van onpersoonlijke geschriften is een op het auteursrecht gelijkende bescherming voor geschriften die de drempel van auteursrechtelijke bescherming niet halen. Ook de geschriftenbescherming wordt hier niet behandeld. Momenteel is een wetsvoorstel aanhangig dat deze vorm van bescherming afschaft. 1 Aangezien het een weinig controversieel wetsvoorstel betreft is er geen reden aan te nemen dat dit voorstel het niet tot wet zal maken. In dat licht bezien is de beslissing om de geschriftenbescherming hier niet te behandelen gerechtvaardigd. Hierna wordt de vraag naar de beperkingen die het auteursrecht en het databankenrecht opleveren en welke kansen er zijn om daar iets aan te doen behandeld. De behandeling wordt gestructureerd aan de hand van de volgende vragen. - Is omgevingsinformatie beschermd? - Evaluatie naar auteursrecht en databankenrecht, - Aan wie behoort omgevingsinformatie toe? - Wie is de houder van de relevante IE rechten? - Onder welke voorwaarden is beschikbaarstelling door overheid en hergebruik door de burger mogelijk? - Zijn beschikbaarstelling en hergebruik auteurs- en databankrechtelijk relevant? - Zijn beschikbaarstelling en hergebruik op basis van de wet mogelijk? - Zijn beschikbaarstelling en hergebruik op contractuele of licentie basis mogelijk? Hierna wordt op verschillende plaatsen de uitdrukking gebruikt dat iets wel of niet auteursrechtelijk relevant is. Daarmee wordt het volgende bedoeld: een gedraging is auteursrechtelijk relevant als het een openbaarmaking of verveelvoudiging van een werk is. Dat betekent dat men voor deze gedraging een licentie van de rechthebbende nodig heeft of dat men de gedraging onder een van de wettelijke beperkingen van het auteursrecht moet kunnen rechtvaardigen. Pleegt een ander dan de rechthebbende een dergelijke gedraging zonder licentie en buiten de situaties waarop de wettelijke beperkingen zien, dan pleegt deze persoon in beginsel auteursrechtinbreuk. Een gedraging is niet auteursrechtelijk relevant indien zij geen openbaarmaking of verveelvoudigingin auteursrechtelijke zin is. Een voorbeeld is het lezen van een boek. Dit is een auteursrechtelijk niet relevante gedraging en degene die de gedraging stelt maakt geen inbreuk op een auteursrecht. 2.2 Zijn onderzoeksrapporten en -data beschermd? Het auteursrecht beschermt werken van kunst, literatuur en wetenschap. Die categorieen worden niet beperkt opgevat. Ook onderzoeksrapportenen sommige verzamelingen van gegevens vallen er onder. Echter niet alle werken zijn beschermd: slechts werken die een eigen, persoonlijk karakter hebben en het stempel van de maker dragen. 2 Een werk zal derhalve van de auteur zelf moeten zijn, dat wil zeggen niet gekopieerd. Daarnaast moet de auteur er iets van zichzelf in gelegd hebben. Hij heeft keuzes gemaakt die een ander allicht niet zo zou hebben gemaakt. 3 Het EU HvJ geeft aan dat een 1 Wijziging van de Auteurswet in verband met de afschaffing van bescherming van geschriften zonder oorspronkelijk karakter of persoonlijk stempel van de maker, Kamerstukken II , HR , NJ 1991, 608, Van Dale/Romme. 3 HR in de Kinetisch schema zaak: het antwoord op de vraag of het ondenkbaar is dat twee onafhankelijk van elkaar werkende (teams van) wetenschappers tot dezelfde selectie zouden zijn gekomen vormt slechts een van de gezichtspunten, die bij de beoordeling in aanmerking kunnen komen. 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 5

6 eigen intellectuele schepping het criterium is. 4 Er wordt wel aangenomen dat beide criteria op hetzelfde neer komen. Voor verzamelingen en databanken wordt het eigen stempel gevonden in de selectie en rangschikking van de elementen. 5 Er is dus enige auteursrechtelijk bescherming mogelijk voor de structuur van een databank. Dit is over het algemeen slechts een zwakke bescherming. Veel databanken streven bijvoorbeeld volledigheid na. Volledigheid als selectiecriterium getuigt in het algemeen niet van het stempel van de maker. In de Footbaal/Datco zaak heeft het EG Hof van Justitie beslist dat een databank auteursrechtelijk wordt beschermd indien de keuze of de rangschikking van de erin opgenomen gegevens een oorspronkelijke uiting is van de creatieve vrijheid van de maker ervan. 6 Daaruit leidt het Hof voorts af dat de intellectuele inspanningen en deskundigheid die zijn aangewend bij het creëren van deze gegevens niet relevant [zijn] om vast te stellen of deze databank voor die auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt. Tevens is het te dien einde irrelevant dat de keuze of de rangschikking van deze gegevens al dan niet een toevoeging van een wezenlijke inhoud aan deze gegevens met zich brengt, en kunnen de voor de samenstelling van deze databank vereiste aanzienlijke inspanningen en deskundigheid op zich geen grond opleveren voor een dergelijke auteursrechtelijke bescherming indien daarbij geen blijk wordt gegeven van originaliteit bij de keuze of de rangschikking van de in deze databank opgenomen gegevens. Dat een werk een functioneel karakter heeft of een pure registratie van de werkelijkheid is is eveneens een indicatie voor het ontbreken van het stempel van de maker. Een keuze die om functionele redenen is gemaakt zal vaak juist omdat zij om die reden is gemaakt niet uiting zijn van hetgeen de maker tot zijn werk heeft bewogen (i.e. een andere door de Hoge Raad gebezigde uitdrukking om het stempel van de maker te beschrijven). Niettemin moet men ervoor oppassen niet te snel aan te nemen dat een werk geen persoonlijke keuzes van de maker bevat. Het arrest van de Hoge Raad in de zaak over een kinetisch schema laat dit zien. 7 r.o. 3.5: [... ] Waar het kinetisch schema het productieproces van ethyleen en propyleen in de petrochemische industrie schematisch in onder andere een verzameling chemische reactievergelijkingen weergeeft, en de aldus in het schema opgenomen chemische reactievergelijkingen op zichzelf slechts een hoeveelheid objectieve wetenschappelijke gegevens vormen, die als zodanig niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt, heeft het hof terecht onderzocht of de selectie van die gegevens met het oog op het al dan niet opnemen ervan in het kinetisch schema, een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt. Uit rov valt niet af te leiden dat het hof zou hebben miskend dat aan dit vereiste kan zijn voldaan indien de selectie ten behoeve van het kinetisch schema van een groot aantal chemische componenten en reacties uit een veel groter (schier oneindig) aantal van dergelijke componenten en reacties is gebaseerd op wetenschappelijke of technische kennis, inzicht en ervaring, terwijl de selectie betrekking heeft op objectieve wetenschappelijke gegevens en wetmatigheden en gericht is op doeleinden van wetenschappelijke of technische aard. [... ] Indien een milieu-onderzoek plaatsvindt volgens strikt genormeerde regels en - dit is relevant resulteert in een gestandaardiseerde verslaglegging, bijvoorbeeld in de vorm van een tabel of grafiek, dan kan dit aanleiding geven tot het ontbreken van auteursrechtelijke bescherming. Het uiteindelijke oordeel hangt af van de concrete situatie van het geval, de ruimte die is gelaten aan de onderzoeker om eigen keuzes te maken en de wijze waarop daarvan gebruik is gemaakt. Overigens is een overneming alleen inbreukmakend indien auteursrechtelijk beschermde trekken zijn overgenomen. Dat zijn die trekken waarin de eigen intellectuele creatie van de maker naar voren komt. Dat opent de mogelijkheid om onderzoeksrapporten uiteen te rafelen en alleen de niet beschermde elementen zoal bijvoorbeeld de data over te nemen in de Laan van de Leefomgeving. 4 EU HvJ 16 juli 2009, C 5/08, Infopaq International A/S tegen Danske Dagblades Forening,, beschikbaar op: 5 Vergelijk bijvoorbeeld Rechtbank Amsterdam 5 juni 2013, LJN CA4036 (Pearson Assessment and information B.V. tegen Bär software) en Rechtbank Amsterdam 30 november 2011, LJN CA4035 (Pearson Assessment and Information BV tegen Bär software b.v.) : voor de normgegevens in de normtabellen [geldt] dat zij voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen indien bij de selectie of ordening in voldoende mate is gebleken van eigen inbreng of creativiteit van de makers en de gemaakte keuzes niet uitsluitend wetenschappelijk, functioneel of triviaal bepaald zijn geweest. 6 HvJEG 1 maart 2012, C-604/10, LJN: BV8463 (Football Dataco). 7 : HR 24 februari 2006, IER 2006, mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 6

7 Sui generis bescherming voor databanken We zagen hiervoor dat de structuur van databanken enige bescherming geniet onder het auteursrecht. De Europese Commissie achtte deze bescherming in de jaren negentig van de vorige eeuw onvoldoende om een impuls te geven aan de Europese databankindustrie. Dat was de reden om de databankrichtlijn af te kondigen. Deze richtlijn droeg de lidstaten op om een nieuw beschermingsregime voor databanken te introduceren: het zogenaamde sui generisrecht. Anders dan bij de overige intellectuele eigendomsrechten verg het sui generisrecht geen creativiteit. Uitsluitend een substantiele investering in de verzameling, controle of presentatie van de inhoud van een databank is voldoende om bescherming te verkrijgen. Het begrip databank wordt ruim gedefinieerd: een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen die systematisch of methodisch geordend en afzonderlijk met elektronische middelen of anderszins toegankelijk zijn en waarvan de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigt van een substantiële investering. Het EG Hof van Justitie heeft enige duidelijkheid gebracht in de vraag welke investering als substantieel kan gelden. Zij heeft dit gedaan door aan te geven welke kosten wel en welke niet mogen meetellen voor een substantiele investering. In de zaak van de British Horse Racing Board versus William Hill besliste zij namelijk: 8 Het begrip investering in de verkrijging van de inhoud van een [... ] moet aldus worden opgevat dat het duidt op de middelen die worden aangewend om bestaande elementen te verkrijgen en in deze databank te verzamelen. Het omvat niet de middelen die worden aangewend voor het creëren van de elementen die de inhoud van een databank vormen. Als het gaat om milieu of andere omgevingsonderzoeken (anders dan deskresearch) zal vaak een groot deel van de investering zitten in het creeren van nieuwe gegevens (bijvoorbeeld het meten van emissies). De investering daarin kan niet bijdragen aan de substantaliteit van investering die nodig is om bescherming te krijgen. Alleen de kosten van het onderbrengen van die gegevens als ze eenmaal door meting verkregen zijn in een databank tellen mee. Hetzelfde geldt voor de kosten voor controle 9 van de gegevens. Ook deze kosten tellen niet mee indien zij in de fase van datacreatie zijn verricht. Als een databank slechts een bijproduct is van een verricht onderzoek, zal het niet gemakkelijk zijn bescherming te claimen voor de databank. Art.11 Aw Er bestaat geen auteursrecht op wetten, besluiten en verordeningen, door de openbare macht uitgevaardigd, noch op rechterlijke uitspraken en administratieve beslissingen. Bij administratieve beslissingen gaat het om bestuursbesluiten zoals, vergunningen, weigeringen daarvan, benoemingsbesluiten, beslissingen in bezwaarschriftprocedures enz. 10 Deze (en de andere in art. 11 genoemde) documenten kunnen probleemloos beschikbaar worden gesteld in de Laan van de Leefomgeving. Ook hergebruik door de burger is toegestaan. De databankenwet bevat een bepaling soortgelijk aan art. 11 Aw ten behoeve van het sui generis recht Aan wie behoren de rapporten en gegevens toe? Aangenomen dat een onderzoeksrapport of data beschermd zijn onder het auteursrecht of databankenrecht, aan wie behoren de auteursrechten daarop dan toe? Een auteursrecht hoeft niet aangevraagd te worden. Het ontstaat van rechtswege bij de totstandkoming van een werk zoals een onderzoeksrapport. De hoofdregel is dat het recht ontstaat bij de maker van het werk (art. 4 Aw). Dat is degene die de creatieve keuzes maakt en het werk tot stand brengt. Dat is bijvoorbeeld de auteur van een rapport. Op deze regel bestaat een uitzondering voor werkgever-werknemerverhoudingen. Indien een werknemer in het kader van zijn aanstelling een werk 8 HvJ EG 9 november 2004, C-203/02, The British Horseracing Board Ltd e.a. tegen William Hill Organization Ltd, beschikbaar op: 9 Het begrip investering in de controle van de inhoud van de databank in de zin van artikel 7, lid 1, van richtlijn 96/9 moet aldus worden opgevat dat het ziet op de middelen die worden aangewend voor de controle van de juistheid van de gezochte elementen, zowel bij de samenstelling van de databank als tijdens het functioneren ervan, teneinde de betrouwbaarheid van de informatie in deze databank te waarborgen. Middelen die worden aangewend voor de controle in de fase waarin elementen worden gecreëerd die vervolgens in een databank worden opgenomen, vallen niet onder dit begrip. Zaak C-203/ Spoor, Verkade & Visser 2005, p Artikel 8 Databankenwet: 1. De openbare macht bezit het recht, bedoeld in artikel 2, eerste lid, niet ten aanzien van databanken waarvan zij de producent is en waarvan de inhoud gevormd wordt door wetten, besluiten en verordeningen, door haar uitgevaardigd, rechterlijke uitspraken en administratieve beslissingen. 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 7

8 tot stand brengt dan is de werkgever houder van het recht. 12 Daarnaast geldt een wettelijk bewijsvermoeden van makerschap ten gunste van een openbare instelling, vereniging, stichting of vennootschap, indien zij een werk als van haar afkomstig openbaar maakt, zonder daarbij een natuurlijk persoon als maker ervan te vermelden. 13 Het auteursrecht in een onderzoeksrapport zal daarom doorgaans berusten bij het onderzoeksbureau dat het heeft opgesteld. Omdat afspraken gemaakt kunnen worden over het auteursrecht en auteursrechten vrijelijk overdraagbaar zijn is dit uiteraard geen wet van Meden en Perzen. De opdrachtgever voor een onderzoeksrapport betaalt wel maar wordt niet automatisch houder van het auteursrecht in het rapport. Uiteraard kan het auteursrecht wel overgedragen worden aan de opdrachtgever. Maar dat moet dan wel schriftelijk zijn overeengekomen (art. 2 Aw). Een sui generis databankrecht hoeft eveneens niet aangevraagd te worden. Ook dit recht ontstaat van rechtswege door het enkele tot stand brengen van de inhoud van een databank. Dit recht ontstaat bij de producent. De producent is degene die het risico draagt van de door de databank te maken investering (art. 1 lid 1 sub d. Dw). De Minister van Justitie heeft bij de totstandkoming van de wet te kennen gegeven dat ook de opdrachtgever die een puur financieel risico loopt als producent kan worden gezien. 14 In de literatuur is deze visie bekritiseerd. 15 De databankrichtlijn beoogt de databank industrie te beschermen. Risico zou daarom meer gezien moeten worden als professioneel en financieel risico. Verschillende passages uit de richtlijn duiden daarop. In overweging 39 wordt bijvoorbeeld expliciet gesproken van de financiële en professionele investeringen. In overweging 41 van de databankrichtlijn wordt aangegeven dat de fabrikant van een databank degene is die het initiatief neemt tot en het risico draagt van de investeringen; dat dit met name toeleveranciers uitsluit van de definitie van fabrikant. 16 Degene die opdracht geeft aan een onderzoeksbureau tot het doen van onderzoek en im- of expliciet tot het vervaardigen van een databank zal in deze breed aanvaarde - visie niet als producent gelden van de databank. De rechten liggen dan waarschijnlijk bij het onderzoeksbureau. Voorts formuleert art. 1a Dw nog het bewijsvermoeden dat voor de producent van een databank wordt gehouden degene die in de databank als zodanig is aangeduid, of bij gebreke van een dergelijke aanduiding, degene die bij de openbaarmaking van de databank als producent daarvan is bekend gemaakt door degene die haar openbaar maakt. 17 Ook dit wijst in de richting van de databank-bouwer. In de context van de laan van de leefomgeving heeft het voorgaande typisch de volgende relevantie. Degene die een administratieve procedure zoals een vergunningaanvraag of bezwaarprocedure begint, zal in de praktijk de opdrachtgever zijn voor een onderzoek dat leidt tot een rapport en/of databank. De rechten in het rapport of databank zullen vaak berusten bij het betreffende onderzoeksbureau. De rechten kunnen ook berusten bij anderen zoals een werknemer van het onderzoeksbureau of de opdrachtgever, maar dan liggen daar allicht concrete afspraken of rechtenoverdrachten aan ten grondslag. Het enkele feit dat de overheid over een kopie van het rapport of de gegevens beschikt betekent uiteraard niet dat zij daarmee ook over auteursrechten of databankrechten beschikt. Voorts dient er rekening mee gehouden te worden dat soms geheimhouding overeengekomen wordt. Dat staat in beginsel los van auteursrechtelijke of databankrechtelijke bescherming. Een overeengekomen geheimhouding moet uiteraard worden gerespecteerd. 2.4 Beschikbaarstelling en hergebruik De Laan van de Leefomgeving zal veel informatie (regelgeving, bestuursbesluiten, rechtspraak, literatuur, onderzoeksrapporten en data) online beschikbaar stellen voor raadpleging of download door een ieder. Dit zal hierna worden aangeduid als beschikbaarstelling. Beschikbaar stellen is dus iets dat de Laan (lees de overheid) doet. Met de term hergebruik wordt hier bedoeld het gebruik dat een burger maakt van informatie die hij uit de Laan van de Leefomgeving heeft gedownload. Dit gebruik kan van alles betreffen. Een burger kan materiaal opnemen in een publicatie, hij kan het op internet zetten, in een blog reproduceren, het gebruiken in het kader van nieuwe administratieve procedures, op een webpagina een hyperlink/deeplink leggen naar specifieke informatie in de Laan etc. Hergebruik is iets dat de burger doet. 12 Hiervan kan bij overeenkomst (zoals een arbeidsovereenkomst of cao) afgeweken worden (art. 7 Aw) 13 Tegenbewijs dat de openbaarmaking onder de bedoelde omstandigheden onrechtmatig was, is mogelijk. Art. 8 Aw. 14 Kamerstukken II, , , nr.3, p.9 (MvT). 15 Sppor, Verkade & Visser 2005, p , Quaedvlieg 1998, p De richtlijn gebruikt de term fabrikant. De Nederlandse wetgever heeft deze term niet overgenomen bij implementatie in de Nederlandse wetgeving en gebruikt de term producent in plaats daarvan. 17 Tegenbewijs is mogelijk. 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 8

9 Overigens is een van twee exclusieve rechten die een houder van een databank heeft het zogenaamde hergebruiksrecht. Om verwarring tussen hergebruik in feitelijke zin (zoals hiervoor beschreven) en hergebruik als voorwerp van het exclusieve recht te vermijden of althans te beperken zal hergebruik als voorwerp van het exclusieve recht hierna cursief geschreven worden. Het is goed te bedenken dat hergebruik een juridische term is die een betekenis heeft die verschilt van wat daaronder in het dagelijks leven wordt verstaan Is beschikbaarstelling en hergebruik auteursrechtelijk of databankrechtelijk relevant? Beschikbaarstelling door de overheid of hergebruik door de burger is alleen auteursrechtelijk relevant als het kan gelden als een verveelvoudiging of als een openbaarmaking. Dit zijn de twee exclusieve economische rechten die de houder van een auteursrecht heeft. Beschikbaarstelling door de overheid of hergebruik door de burger is alleen databankrechtelijk relevant als het kan gelden als een opvraging of als een hergebruik van het geheel of een substantieel deel van de inhoud van een databank. Dit zijn de twee exclusieve rechten die de houder van een sui generis databankrecht heeft. Auteursrecht Is beschikbaarstelling in de Laan auteursrechtelijk relevant? Voor informatie die auteursrechtelijk beschermd is zal beschikbaarstelling van op een voor het publiek toegankelijke server in de Laan te gelden hebben als een openbaarmaking. 18 Indien de Laan of delen daarvan uitsluitend toegankelijk is voor geregistreerde gebruikers, zal de beschikbaarstelling aan die geregistreerde gebruikers nog steeds te gelden hebben als openbaarmaking. Dit is zelfs zo indien de registratie alleen open staat voor bepaalde categorieën gebruikers, zoals bijvoorbeeld erkende milieu-onderzoeksbureau s. Er is auteursrechtelijk sprake van een openbaarmaking als een werk beschikbaar gesteld wordt aan het publiek. Dat niemand het betreffende werk raadpleegt of downloadt is niet relvant, zolang het publiek maar de mogelijkheid heeft om zuulks te doen. Indien een beschikbaarstelling auteursrechtelijk als openbaarmaking geldt, dan moet zij auteursrechtelijk worden afgedekt, hetzij door toestemming van de rechthebbende, hetzij door een wettelijke beperking van het auteursrecht. Met de term hergebruik wordt hier zoals hiervoor uitgelegd bedoeld het gebruik dat een burger maakt van materiaal dat hij uit de Laan van de Leefomgeving heeft gedownload. Dat gebruik kan van alles inhouden. Op dit punt is het daarom aangewezen om onderscheid te maken tussen hergebruik dat relevant is met het oog op de doelen waarvoor de laan is opgezet en hergebruik dat daarbuiten valt. Hergebruik ter verwezenlijking van de doelen van de Laan De overheid stelt materiaal in de Laan van de Leefomgeving voor een specifiek doel beschikbaar, namelijk het verlagen van de onderzoekslasten van toekomstige administratieve procedures die betrekking hebben op de leefomgeving. Die lasten worden natuurlijk al verlaagd door de beschikbaarheid van het materiaal in Laan, maar het helpt natuurlijk nog meer indien degenen die betrokken zijn bij zo n procedure geen omkijken hebben naar de rechten die eventueel nodig zijn om materiaal uit de laan te gebruiken in die procedure. Daar zou de overheid zo nodig kunnen helpen. Typisch gebruik van het materiaal voor een toekomstige procedure omvat: het als bijlage toevoegen van materiaal aan stukken en het beschikbaar stellen van die bijlagen aan de overheid of andere partijen. Is dergelijk hergebruik relevant? Het kopiëren van beschermd materiaal in een bijlage zal auteursrechtelijk als een verveelvoudiging gelden. Is beschikbaarstelling van zo n bijlage aan de overheid als een openbaarmaking te zien? Hier zitten auteursrechtelijk enige onduidelijkheden. Auteursrechtelijk is de vraag wat de ondergrens is van het openbaarmakingsrecht. Voor sommige vormen van openbaarmaking is de Nederlandse auteurswet duidelijk: Onder een voordracht, op- of uitvoering of voorstelling in het openbaar wordt mede begrepen die in besloten kring, tenzij deze zich beperkt tot de familie-, vrienden- of daaraan gelijk te stellen kring, en voor de toegang tot de voordracht, op- of uitvoering of voorstelling geen betaling, in welke vorm ook, geschiedt. Hetzelfde geldt voor een tentoonstelling. Indien dit famile- vrienden of daarmee gelijk te stellen kring criterium gehanteerd wordt dan is communicatie aan een enkele partij, zoals de overheid, als een openbaarmaking te zien. De overheid behoort immers niet tot de genoemde kringen. Maar verspreiding via het internet bijvoorbeed via e- 18 Voor hyperlinks naar informatie geldt iets anders zoal hierna zal blijken. 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 9

10 mail is niet een van de in art. 12 lid 4 Aw genoemde openbaarmakingsvormen. Dus theoretisch zou de ondergrens hoger kunnen liggen en zou de internetverspreiding aan de overheid buiten het openbaarmakingsrecht kunnen vallen. Wat hier ook verder van zij, hierna zal blijken dat deze discussie tamelijk theoretisch is. Zelfs als dit als het opnemen van onderzoeksrapporten of -data een verveelvoudiging of openbaarmaking zou opleveren dan is het effect daarvan beperkt door de werking van art 22 lid 2 Aw. Tevens zal blijken dat nog gebruik gemaakt kan worden van de mogelijkheid van een hyperlink. Met ander woorden hergebruik ten behoeve van toekomstige administratieve procedures zal in ruime mate mogelijk blijken te zijn. Overig hergebruik Op zich is dit iets wat zich aan de waarneming en verantwoordelijkheid van de overheid onttrekt. Het eventueel regelen van de rechten voor hergebruik is dan ook de verantwoordelijkheid van de betreffende hergebruikende burger. Niettemin kan de overheid hier wel in beeld komen. Zo verdient het aanbeveling om bij download uit de Laan kenbaar te maken dat de overheid niet instaat voor de rechten die eventueel voor overig hergebruik nodig zijn. In de twee cases van hoofdstuk 3, zullen we zien dat bij download van materiaal een mededeling op het scherm van de downloader wordt getoond die hem er op wijst dat hij zelf verantwoordelijk is voor het regelen van de rechten die eventueel nodig zijn voor hergebruik. Hyperlinks In het voorgaande gingen we ervan uit dat materiaal in de Laan opgenomen wordt door het kopiëren van het materiaal in de Laan en dat een burger hergebruikt na download uit de Laan. Op het internet bestaat uiteraard ook de mogelijkheid om een hyperlink te leggen naar materiaal. Wie een hyperlink legt kopieert geen materiaal maar verwijst er als het ware naar. Wat is betekenis hiervan voor de Laan van de Leefomgeving? Een hyperlink kan op twee wijzen worden gebruikt in de context van de Laan van de Leefomgeving: enerzijds in het kader van opname van materiaal in de Laan van de Leefomgeving en anderzijds als wijze van hergebruik. Het eerste geval betreft een link vanuit de Laan voor de Leefomgeving naar materiaal dat buiten de Laan op het internet staat. Gegeven de nadruk die binnen de Laan op bestendigheid, beschikbaarheid en betrouwbaarheid wordt gelegd ligt een verwijzing naar voor de overheid niet beheersbaar extern materiaal minder voor de hand. Het via een hyperlink naar externe bronnen opnemen van materiaal wordt daarom hier niet verder uitgediept. Het tweede geval betreft materiaal dat al in de Laan van de Leefomgeving is opgenomen. Het is dan de burger (of een overheid) die door middel van een hyperlink verwijst naar materiaal in de Laan van de Leefomgeving. Het kan zijn dat een externe website naar materiaal binnen de Laan verwijst, maar een hyperlink kan ook gebruikt worden in een procedure, bijvoorbeeld bij een vergunningaanvraag. In plaats van het betreffende materiaal te kopiëren en als bijlage bij te voegen wordt simpelweg met een deeplink verwezen naar de plek binnen de Laan van de Leefomgeving waar het materiaal staat. Als dit binnen de grenzen die het EUCJ in de Svensson-zaak heeft gesteld blijft dan heeft dit het voordeel dat dit hergebruik door de burger auteursrechtelijk niet relevant is. In de Svensson zaak heeft EU Hof van Justitie voor recht verklaard dat het plaatsen op een website van aanklikbare links naar werken die op een andere website vrij beschikbaar zijn, geen handeling bestaande in een mededeling aan het publiek vormt. 19 Dit betekent dat het aanbrengen van een hyperlink op een pagina auteursrechtelijk niet relevant is. De uitzondering daarop is de situatie waarin een hyperlink een werk voor een nieuw publiek beschikbaar maakt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een hyperlink die verwijst naar een website die met een wachtwoord afgesloten is voor het publiek. Een hyperlink die het wachtwoord omzeilt de het betreffende materiaal voor een ieder (die op de link klikt) beschikbaar maakt is wel auteursrechtelijk relevant. In het licht van de Svensson-zaak verdient het aanbeveling om ervoor te zorgen dat wie via een deeplink binnenkomt in de Laan ook aan de gebruiksvoorwaarden en/of licentie van de Laan gebonden is. In auteursrechtelijk verband is dit relevant om iedere discussie over de vraag met de link een nieuw publiek bediend wordt te voorkomen. 20 Daarnaast is het uiteraard belangrijk dat materiaal dat slechts binnen beperkte kring beschikbaar is niet via een hyperlink voor het grote publiek toegankelijk kan worden gemaakt. 19 EU HvJ 13 februari 2014, C 466/12, Nils Svensson, et al./retriever Sverige AB. Beschikbaar op: t=1&cid= Theoretisch zou betoogd kunnen worden dat mensen die via een deeplink binnenkomen en die niet aan de gebruiksvoorwaarden van de Laan zijn gebonden een nieuw publiek vormen (t.o.v. het bestaande publiek dat wel aan die voorwaarden is gebonden). Op die redenering is wel het een en ander af te dingen, maar niettemin lijkt het sowieso verstandig om zeker te stellen dat iedereen die op welke wijze dan ook binnenkomt aan de gebruiksvoorwaarden is gebonden. 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 10

11 Overigens is het verwijzen door een burger via een hyperlink alleen zinvol indien de Laan zo ingericht wordt dat links persistent zijn in de tijd (bijv. resistent tegen verplaatsing binnen de Laan) en het materiaal beschikbaar blijft. Dit kan als een verbijzondering van de eisen van bestendigheid, beschikbaarheid en betrouwbaarheid gezien worden. Een additioneeel voordeel van hyperlinking is dat de authenticiteit van het materiaal beter gewaarborgd is. De burger die via een hyperlink naar materiaal in de Laan verwijst kan immers de inhoud van de verwezen informatie niet veranderen. Een klein caveat is overigens wel nog op zijn plaats. Het EUCJ spreekt over aanklikbare links. Dat betekent dat in-line links wel auteursrechtelijk relevant kunnen zijn. In-line links hoeven niet aangeklikt te worden. Bij het laden van een webpagina of html-document worden zij automatisch geactiveerd. Indien een burger in een document een in-line link opneemt naar een tabel of iets dergelijks die in de laan beschikbaar is dan zou dit wel als een openbaarmaking kunnen gelden. Maar allicht dat zulk gebruik weer gedekt kan worden door het citaatrecht. Een dedicated meta search-engine die een op het internet aangesloten databank doorzoekbaar maakt voor het publiek is relevant onder het sui generis recht, meer specifiek onder het exclusieve hergebruiksrecht. 21 Dit heeft geen directe relevantie voor de Laan van de Leefomgeving? Databankenrecht Het databankrecht kent twee exclusieve rechten: het opvragingsrecht en het hergebruiksrecht. Dit zijn eigenlijk de equivalenten van verveelvoudiging respectievelijk openbaarmaking uit het auteursrecht. Wat hier boven is gezegd ten aan zien het verveelvoudigingsrecht en het openbaarmakingsrecht geldt mutatis mutandis ook voor databanken. Een belangrijk verschil is dat opvragen en hergebruiken betrekking hebben op de gehele databank of een substantieel deel daarvan. De incidentele opvraging of het hergebruik van een insubstantieel deel van de inhoud van een databank is derhalve niet relevant. Dat geeft iets meer ademruimte Hergebruik op basis van de wet? Uitzonderingen en beperkingen In de zesde paragraaf van het eerste hoofdstuk van de auteurswet is een aantal wettelijke beperkingen opgenomen. Het gaat om speciale gevallen waarin het verveelvoudigen of openbaar maken van werken toegestaan is zonder toestemming van de rechthebbende. 22 Niet alle wettelijke beperkingen zijn relevant voor de Laan van de Leefomgeving. De relevante worden hierna besproken. Art. 22 lid 2 Aw Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd het overnemen ervan ten behoeve van de openbare veiligheid of om het goede verloop van een bestuurlijke, parlementaire of gerechtelijke procedure of de berichtgeving daarover te waarborgen. Deze bepaling is opgenomen ter implementatie van art. 5(3)(e) Richtlijn Auteursrecht in de Informatiesamenleving 23. Een vraag is hoe de term overnemen in art 22 lid 2 Aw kan worden geïnterpreteerd. De richtlijn spreekt van gebruik. Een ruime interpretatie van overnemen die zowel verveelvoudigen als openbaar maken omvat is daarmee gerechtvaardigd als richtlijn-conform. Wat precies onder waarborging van het goede verloop van een bestuurlijke [ ] procedure verstaan moet worden is niet geheel duidelijk. De regering heeft destijds in de Memorie van Toelichting aangegeven dat dit invulling door de rechter behoeft. 24 Kan de overheid materiaal beschikbaar stellen in de laan van de Leefomgeving op basis van art 22 lid 2 Aw? De Laan van de Leefomgeving wordt opgezet om de onderzoekslasten die bestuurlijke procedures met zich brengen te verminderen. Het materiaal dat beschikbaar wordt gemaakt is vaak 21 EU HvJ19 december 2013, C 202/12, Innoweb/Wegener, beschikbaar op: c=first&part=1&cid= In sommige gevallen is wel nog betaling vereist, maar dat doet zich ten aanzien van de Laan van de Leefomgeving niet voor. Dit aspect zal hier daarom verder buiten beschouwing gelaten worden. 23 Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, PbEG L 167/10, 22 juni Beschikbaar op: 24 Kamerstukken II, , 28482, nr.3 (MvT), p mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 11

12 afkomstig van bestuurlijke procedures, maar beschikbaarstelling in de Laan maakt naar huidig recht vaak geen deel uit van die procedure. Het materiaal wordt in de Laan opgenomen ten behoeve van eventuele toekomstige bestuurlijke procedures. De onderzoekslasten van die procedures gaan omlaag dankzij de beschikbaarheid van materiaal in de Laan van de Leefomgeving. Het is niet bekend hoe dit aspect van toekomstigheid in de rechtspraak gewaardeerd zal worden. Er is immers een risico dat een auteursrecht te zeer onder druk komt te staan als art. 22 lid 2 Aw ingeroepen zou kunnen worden voor potentiële procedures. 25 Daar staat tegenover dat het wel gewenst is dat materiaal dat leidt tot een daadwerkelijke vermindering van onderzoekslasten beschikbaar is in de Laan. Met het ingewikkelder worden van administratieve procedures en het in aanmerking nemen van steeds meer informatie in die procedures zal de noodzaak van een instrument als de Laan steeds groter worden. 26 Een interpretatie die beschikbaarheid van bepaald materiaal in de Laan van de Leefomgeving ziet als een noodzaak voor de waarborging van het goede verloop van procedures zal in de loop van de tijd aannemelijker worden. Vooralsnog is het echter riskant om voor beschikbaarstelling in de Laan te vertrouwen op art. 22 lid 2 Aw. Mogen burgers die materiaal uit de Laan downloaden dit materiaal op grond van art. 22 lid 2 Aw gebruiken? Het idee achter de Laan van de Leefomgeving is dat burgers het materiaal gebruiken voor nieuwe bestuurlijke procedures. Het gebruik ten behoeve van die procedures is niet toekomstig of speculatief. Het probleem dat we hiervoor zagen bij beschikbaarstelling door de overheid in de Laan doet zich hier niet voor. Een andere vraag is of ook burgers een beroep kunnen doen op art. 22 lid 2 Aw. Het artikel is zoals gezegd in de Nederlandse Auteurswet opgenomen ter implementatie van art. 5 (3)(e) Rl Auteursrecht in de Informatiesamenleving. In de Eva Maria Painer zaak heeft de het EG Hof van Justitie beslist dat ook burgers (in dat geval een uitgever) een beroep kunnen doen op het artikel. 27 Deze zaak betrof de publicatie van een portretfoto ten behoeve van de openbare veiligheid. Het EUHvJ overwoog dat art.5(3)(e) Rl: moet aldus worden uitgelegd dat een medium, zoals een persuitgever, niet op eigen initiatief een door een auteursrecht beschermd werk mag gebruiken met een beroep op een doel van openbare veiligheid. Het kan echter niet worden uitgesloten dat een persuitgever in individuele gevallen tot de bereiking van een doel van openbare veiligheid kan bijdragen door een foto van een gezochte persoon te publiceren. Het initiatief daartoe moet worden genomen in het kader van een beslissing of actie van de bevoegde nationale autoriteiten die ertoe strekt de openbare veiligheid te verzekeren, en in overleg en in coördinatie met die autoriteiten, om te voorkomen dat tegen de door deze laatste getroffen maatregelen wordt gehandeld. Een concrete, actuele en uitdrukkelijke oproep van de met de veiligheid belaste autoriteiten om ten behoeve van een onderzoek een foto te publiceren is echter niet noodzakelijk. Op basis van dit arrest is aan te nemen dat de burger voor een in het art. 5 Rl aangegeven doel, zoals het goede verloop van een administratieve procedure, gebruik kan maken van auteursrechtelijk beschermd materiaal. Het door de overheid gediende belang mag daarbij echter niet doorkruist worden. In de context van de Laan is dit waarschijnlijk geen probleem. Overigens zal ieder gebruik op basis van art 22 lid 2 Aw moeten blijven binnen de grenzen van de drie stappen toets zoals vastgelegd in art. 5 lid 5 Rl Auteursrecht in de Informatiesamenleving: beperkingen en restricties [van het auteursrecht zoals gebruik t.b.v. administratieve procedures] mogen slechts in bepaalde bijzondere gevallen worden toegepast mits daarbij geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van werken of ander materiaal en de wettige belangen van de rechthebbende niet onredelijk worden geschaad. De databankenwet bevat een bepaling soortgelijk aan art 22 lid 2 Aw ten behoeve van het sui generis recht. 28 De formulering is anders en restrictiever. Er wordt gesproken van opvragen en hergebruik in het kader van een administratieve procedure. Het citaatrecht 25 Vergelijk ook de driestappen toets van art. 5 (5) Rl Auteursrecht in de Informatiesamenleving. 26 Goede bron nodig 27 EU HvJ 1 december 2011, C 145/10, Eva-Maria Painer tegen Standard VerlagsGmbH, e.a., beschikbaar op rt=1&cid= De rechtmatige gebruiker van een databank die op enigerlei wijze aan het publiek ter beschikking is gesteld mag zonder toestemming van de producent van de databank een substantieel deel van de inhoud van de databank: [ ] c. opvragen of hergebruiken voor de openbare veiligheid of in het kader van een administratieve of rechterlijke procedure. Art.5 Databankenwet. 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 12

13 In het eerste lid van artikel 15a Aw is aangegeven onder welke condities citeren zonder toestemming van de rechthebbenden is toegestaan. 1. Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd het citeren uit een werk in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of voor een uiting met een vergelijkbaar doel mits: 1. het werk waaruit geciteerd wordt rechtmatig openbaar gemaakt is; 2. het citeren in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd; 3. artikel 25 in acht wordt genomen; en 4. voor zover redelijkerwijs mogelijk, de bron, waaronder de naam van de maker, op duidelijke wijze wordt vermeld. Voor beschikbaarstelling door de overheid is deze wettelijke beperking waarschijnlijk slechts van beperkt belang. Materiaal waarin citaten zijn opgenomen kunnen beschikbaar gesteld worden in de Laan (in die zin dat de citaten niet aan openbaarmaking in de weg staan). Omgekeerd zal het vrijwel onmogelijk zijn om delen van werken van derden die niet als citaat in een ruimere context staan op grondslag van het citaatrecht beschikbaar te stellen aan het publiek. Te lezen valt immers dat een citaat in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling staat of dient voor een uiting met een vergelijkbaar doel. Weliswaar kunnen deze context categorieën ruim geïnterpreteerd worden, het is waarschijnlijk toch een lastige beperking als het gaat om beschikbaarstelling van materiaal in de Laan, zeker in combinatie met de voorwaarde dat aantal en omvang van de citaten in proportie moet zijn. Als men een werk van een derde heeft is het ondoenlijk om daaromheen een context te creëren om vervolgens het werk van de derde als citaat in die context openbaar te kunnen maken. De databankenwet kent geen citaatrecht. De WOB als beperking van het auteursrecht? Zijn er aan de WOB argumenten te ontlenen voor beschikbaarstelling van auteursrechtelijk beschermde werken? De WOB kent in zijn huidige vorm twee regimes. Het traditionele regime betreft de openheid en openbaarheid van het bestuur met het oog op een goede en democratische bestuursvoering. Het andere regime beoogt bij de overheid berustende informatie beschikbaar te stellen opdat private partijen deze informatie gebruiken als grondstof voor het ontwikkelen van nieuwe informatieproducten en -diensten. Dit regime is ingevoerd ter implementatie van de Europese richtlijn inzake hergebruik van overheidsinformatie. 29 Inmiddels is deze richtlijn herzien. 30 De herziene richtlijn zal uiterlijk in 2015 in Nederlandse wetgeving geïmplementeerd moeten worden. Ten tijde van het schrijven van dit rapport is nog geen voorstel voor een wet ter implementatie van de herziene richtlijn gepubliceerd. Onder het traditionele regime verschaft een bestuursorgaan uit eigen beweging informatie over haar beleid, de voorbereiding en de uitvoering daaronder begrepen, zodra dat in het belang is van een goede en democratische bestuursvoering. 31 Niet alle informatie die via de Laan van de Leefomgeving beschikbaar wordt gesteld valt onder deze verplichte openbaarheid. Een deel waarschijnlijk wel. Dat kan tevens informatie betreffen waarop derden het auteursrecht bezitten. Dat maakt de vraag relevant of een verplichting tot openbaarmaking onder de WOB het auteursrecht opzij kan zetten. Hoewel er veel is geschreven over de relatie tussen de WOB en de auteurswet, bestaat er nog steeds onduidelijkheid. 32 De systematiek en concepten van beide wetten vertonen sterke verschillen. Een 29 Richtlijn 2003/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 november 2003 inzake het hergebruik van overheidsinformatie, PbEU L 345/90, 31 december Richtlijn 2013/37/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 juni 2013 tot wijziging van Richtlijn 2003/98/EG inzake het hergebruik van overheidsinformatie, PbEG L 175/1, 27 juni 2013, bescikbaar op: 31 Art. 8 lid 1 WOB. 32 Zie de bronnen genoemd door Spoor &Verkade 2005, p.142. Daarenboven o.a.: M.H. Elferink, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke en auteursrechtelijke status van normalisatienormen (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 1998, p E.J. Daalder, Toegang tot overheidsinformatie (diss. Leiden), Den Haag: Boom 2005, p , beschikbaar op: J.E.J. Prins en L.J. Matthijssen, De Digitale Overheid en de wet, de juridische kaders en een marsroute voor het gebruik van digitale overheidsdocumenten en automatiseringsprojecten bij overheden, onderzoeksrapport CRBI 2000, p , beschikbaar op: 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 13

14 begrip als openbaarmaking heeft in beide wetten niet de dezelfde betekenis. Dat neemt niet weg dat waar de overheid materiaal publiekelijk via het internet beschikbaar stelt weldegelijk beide begrippen als bedoeld in de respectieve wetten van toepassing kunnen zijn. Dat is ook de reden dat de verhouding tussen beide wetten zoveel aandacht trekt en heeft getrokken. Duidelijk is dat als de overheid zelf de rechten heeft zij het auteursrecht niet kan gebruiken als argument om een openbaarmaking op basis van de WOB te blokkeren. Het is ook duidelijk dat het niet zo kan zijn dat een verplichte openbaarmaking onder de WOB een auteursrecht van een derde volledig zou uithollen. Dat was een risico dat voornamelijk voor de wijziging van art. 15b Aw in 2006 speelde. Als gevolg van dit artikel is de verdere openbaarmaking of verveelvoudiging van een werk dat door of vanwege de openbare macht openbaar is gemaakt niet als een inbreuk te beschouwen. Dit gold ook als de openbare macht niet zelf de houder van het auteursrecht was. Het is duidelijk dat het auteursrecht van een derde zo gemakkelijk uitgehold kon raken door een openbaarmaking door de openbare macht: burgers waren in principe vrij het werk te hergebruiken. Weliswaar kon dit gevolg voorkomen worden als de openbare macht het auteursrecht uitdrukkelijk voorbehield (door mededeling van het voorbehoud op het werk of anderszins). Maar dit maakte de houder van het auteursrecht wel afhankelijk van de overheid. Om eventuele problemen voor te zijn, is art. 15b Aw in 2006 gewijzigd. Het is tegenwoordig nog slechts van toepassing op werken waarvan de openbare macht zelf de maker of rechtverkrijgende is. Dit betekent dat bij openbaarmaking van een werk, waarop een derde het auteursrecht heeft, door de openbare macht, verder hergebruik door de burger in beginsel niet is toegestaan. De impact van een openbaarmaking door de overheid op een auteursrecht is daarmee sterk beperkt ten opzichte van de situatie die voor 2006 bestond in die gevallen dat de openbare macht geen voorbehoud maakt(e). Dat een vrij hergebruik door de burger te veel vergt van de houder van een auteursrecht kan allicht ook afgeleid worden uit art. 10 van de WOB. Dit artikel geeft een afwegingskader dat toelaat dat een openbaarmaking op basis van de WOB achterwege blijft bij overwegende benadeling van een derde. De extremen zijn duidelijk: als de overheid de rechten heeft mag zij het auteursrecht niet gebruiken om WOB openbaarmaking te weigeren. Als een derde de rechten heeft kan het niet zo zijn dat een WOB openbaarmaking de rechten van de derde volledig uitholt. Voor de tussenliggende casussen is het minder duidelijk wat het objectieve recht inhoud. Spoor en Verkade stellen dat er veel voor te zeggen is dat het auteursrecht een uit een gezichtspunt van openbaarheid van bestuur wenselijke openbaarmaking van informatie op zich zelf niet zou dienen te frustreren. 33 Dat is een mooi ideaal maar zegt weinig over wat je als overheid concreet wel en niet kunt doen. Formeel juridisch zal de overheid de rechthebbende om een licentie moeten vragen voor actieve openbaarmaking. 34 Dit is de meest subsidiaire manier om het conflict tussen auteurswet en de WOB op te lossen in die zin dat het voorkomt dat een uitspraak moet worden gedaan over welke wet er voorrang heeft en is daarmee in overeenstemming met de breed aanvaarde opvatting dat geen van beide wetten voorrang heeft op de andere. 35 Indien de overheid een licentie krijgt gratis of tegen betaling is het conflict opgelost. Indien de overheid de licentie niet krijgt of slechts tegen objectief onredelijke voorwaarden die voor de overheid onacceptabel zijn dan zal de overheid de afweging van art. 10 lid 2 sub g WOB moeten maken: het belang van openbaarheid wordt afgewogen tegen de voorkoming van een onevenredige benadeling van een derde (een relatieve weigeringsgrond). Bij onevenredige benadeling van de houder van het auteursrecht kan de WOB openbaarmaking achterwege blijven. Dit is een niet helemaal bevredigende oplossing. Overigens geldt de genoemde relatieve weigeringsgrond niet ten aanzien van milieu-informatie (art. 10 lid 6 WOB). Deze zal dus steeds openbaar gemaakt moeten worden. Indien de conclusie is dat er geen onevenredige benadeling van de houder van het recht is dan zal de overheid allicht openbaar maken. Indien de rechthebbende dit ziet als een inbreuk op zijn recht en er werk van maakt, dan zal de overheid zich erop beroepen dat in dit geval de WOB voorgaat op de auteurswet of aangeven dat in dit geval de WOB als een wettelijke beperking van het auteursrecht (als bedoeld in art. 1 Aw) gezien moet M. Reinsma en H. van der Sluijs, Naar ruimere openbaarheid en een vrij gebruik van bestuurlijke informatie, December 2002, beschikbaar op: 33 J.H. Spoor, D.W.F. Verkade en D.J.G. Visser, Auteursrecht, Serie Recht & Praktijk nr. 42, Deventer: Kluwer 2005, p Bergfeld, Kaspersen & Lodder 2001, p Advies Commissie Auteursrecht, beschikbaar op: 15 mei 2014 TILT Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving 14