Van Poppel Croonen Van Dijk Advocaten Juridische dienstverlening van hoge kwaliteit

Transcriptie

1 Databankenrecht Author : mbilderbeek Inleiding In 1999 is de Databankenwet in werking getreden. De Databankenwet is ingevoerd ter implementatie van de Europese richtlijn betreffende rechtsbescherming van databanken.(1) De Databankenwet heeft als doel de investering van de producent van een databank bij het tot stand brengen van de databank als zodanig te beschermen en geeft hem het recht zich te verzetten tegen het overnemen van substantiële delen van die gegevensverzameling. Algemeen Het is niet eenvoudig te zeggen wanneer sprake is van een databank. De wetgever geeft een vage omschrijving: het moet gaan om een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen, systematisch of methodisch geordend en afzonderlijk met elektronische middelen of anderszins toegankelijk zijn en waarvan de verkrijging, de controle of presentatie van de inhoud in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigt van een substantiële investering.(2) Het kan gaan om diverse soorten verzamelingen met reproduceerbare informatie, bijvoorbeeld tekst, beeld, cijfers, feiten of andere gegevens die dusdanig geordend zijn (3), dat zij afzonderlijk toegankelijk zijn. (4) De elementen (5) van de verzameling moeten zelfstandig terug te vinden zijn; dit vereist een zoeksysteem.(6) Een alfanumerieke elektronische verzameling van gegevens is vaak eenvoudig doorzoekbaar. Naast een elektronische databank kan een papieren databank ook beschikken over een zoeksysteem, zoals een telefoongids of een wetboek waarbij men via het register afzonderlijk gegevens kan raadplegen. Voorwaarden voor bescherming De producent van de databank moet een kwalitatieve of kwantitatieve substantiële investering in de verkrijging, de controle of presentatie van de inhoud van zijn verzameling hebben gedaan. Een substantiële investering is een bepaalde mate of combinatie van moeite, tijd en geld die ter verkrijging, controle of rangschikking van de inhoud van de databank zijn aangewend.(7) Investeringen in de inhoud tellen niet mee Het Europese Hof van Justitie in Luxemburg heeft bepaald dat een substantiële investering niet ziet op het creëren van de elementen zelf die deel uit gaan maken van de verzameling en daarom niet meetelt bij de vraag of er sprake is van een substantiële investering.(8) Om wel mee te tellen moet het gaan om een investering ten behoeve van het aanleggen van de databank als zodanig. Het begrip investering in de verkrijging van de inhoud van een databank duidt op de middelen die worden aangewend om de bestaande elementen te verkrijgen en in deze databank te verzamelen en niet op de middelen die worden aangewend voor het creëren van die elementen. 1 / 5

2 Andere investeringen die wel meetellen Naast het investeren in het verkrijgen en verzamelen van bestaande middelen, tellen investeringen in de controle van de inhoud mee bij de vaststelling of sprake is van een substantiële investering. Met controle van de inhoud wordt de controle van de juistheid van de gezochte elementen bedoeld. Het gaat hier zowel om de controle bij de samenstelling van de gegevens als tijdens het functioneren van de databank en is bedoeld om de betrouwbaarheid van de informatie in de databank te waarborgen. Middelen die worden aangewend voor de controle in het kader van het creëren van de elementen vallen hier niet onder. De derde vorm van investeringen die meetellen zijn investeringen in de presentatie van de inhoud van de databank, zoals de vormgeving van de databank. Bescherming Het onderscheid tussen de investeringen die wel respectievelijk niet meetellen, houdt verband met de in de Databankenwet geregelde bescherming voor de producent van een databank. Deze bescherming strekt ertoe de totstandkoming van het systeem voor de opslag en verwerking van bestaande gegevens te bevorderen; niet het creëren van gegevens die naderhand in een databank bijeen kunnen worden gebracht.(9) Bij een geslaagd beroep op de Databankenwet heeft een producent gedurende 15 jaar het recht op het verspreiden, tentoonstellen, openbaar maken, kopiëren en reproduceren van de databank als geheel. Hij kan zich tegen overname van substantiële delen door derden verzetten en kan het opvragen en hergebruiken van delen van de databank verbinden aan het vragen van toestemming.(10) Wordt er inbreuk gemaakt op zijn recht, dan kan de producent naast een schadevergoeding ook winstafdracht vorderen.(11) Probleem bij het vaststellen van de substantiële investering : de spin-off theorie Hoewel voornoemd onderscheid bij het vaststellen van een substantiële investering eenvoudig lijkt, geeft dit in de praktijk problemen. Bij de bepaling welke investeringen meetellen voor de vraag of er substantieel is geïnvesteerd in de verkrijging, controle of presentatie van de inhoud van de databank, bijvoorbeeld de zogenaamde 'spin-off theorie'. Deze theorie leert dat er geen databankenrecht rust op feitenverzamelingen die als bijproduct tot stand komen; is het spoorboekje van de Nederlandse Spoorwegen het resultaat van een substantiële investering in een databank of alleen maar een (toevallig) bijproduct van haar kernactiviteiten: het laten rijden van treinen als gevolg waarvan je (toch al) een mooi overzicht moet maken van alle vertrek- en aankomsttijden? De databank mag geen afgeleide zijn van de kernactiviteit, ofwel een spin-off daarvan.(12) (13) Niet relevant is of de investering in absolute zin omvangrijk is. De kernactiviteit moet zijn het exploiteren van de databank als zodanig. De gedane investeringen moeten niet reeds toch al worden gedaan uit hoofde van de gewone bedrijfsvoering.(14) Voor de beoordeling hiervan eisen rechters dat de databankproducent een duidelijk onderscheid moet aantonen tussen de investeringen die voornamelijk of uitsluitend zijn gedaan ten behoeve van het verzamelen en controleren van data (elementen) met als doel die data in een databank op te nemen, en de investeringen die zijn gedaan ten behoeve van haar hoofdactiviteit.(15) 2 / 5

3 Ryanair/PR Aviation Dat het doorgaans niet eenvoudig is voor een producent om aan te tonen dat hij een substantiële investering heeft gedaan in het verzamelen, controleren en presenteren van de gecreëerde elementen van de databank, blijkt ook uit het vonnis van de rechtbank te Utrecht in de zaak Ryanair/PR Aviation.(16) Onderwerp van discussie waren de door PR Aviation geëxploiteerde websites waarop vluchtgegevens en prijzen van luchtvaartmaatschappijen worden vergeleken, waaronder Ryanair. PR Aviation heeft voor deze dienst de luchtgegevens van de website van Ryanair overgenomen. Ryanair heeft hier bezwaar tegen en start een procedure bij de rechtbank te Utrecht waarin zij zich beroept op bescherming op grond van de Databankenwet. De rechtbank stelt vast dat partijen van mening verschillen ten aanzien van de vraag of sprake is van een substantiële investering in de zin van de Databankenwet. De rechtbank wijst op het arrest van William Hill (17) en zegt dat er om vast te stellen of er sprake is van een substantiële investering een onderscheid moet worden gemaakt tussen: investeringen die betrekking hebben op het creëren van de gegevens en investeringen die betrekking hebben op het verkrijgen en opnemen van deze gegevens in de databank en het toetsen van deze gegevens aan het bestaande vluchtsysteem; investeringen die zijn gedaan om de databank te kunnen laten werken en investeringen die betrekking hebben op de communicatie met het publiek en het boeken van vluchten; investeringen die betrekking hebben op haar gewone bedrijfsvoering en investeringen in haar gegevensverzameling. Naar het oordeel van de rechtbank heeft Ryanair nagelaten haar investeringen in haar databank zodanig te specificeren, dat het door de rechtbank geëiste onderscheid duidelijk wordt. Het is om die reden voor de rechtbank dan ook niet mogelijk om vast te stellen of sprake is van een substantiële investering in de zin van de Databankenwet daarom kan Ryanair geen aanspraak maken op de bescherming die de Databankenwet biedt. Conclusie Het vonnis Ryanair/PR Aviation van de rechtbank Utrecht is in lijn met de Europeesrechtelijke jurisprudentie op het gebied van databankenrecht, maar pakt sneu uit voor de databankproducent, die niet in staat was het vereiste onderscheid in de investeringen aan te tonen. Het vonnis onderschrijft dat het nalaten om de aard van de kosten (die zijn gemaakt ten behoeve van een databank) te specificeren, verstrekkende gevolgen kan hebben voor producenten van databanken. Zij krijgen dan geen bescherming op grond van de Databankenwet, als gevolg waarvan het voor derden mogelijk wordt om te profiteren van de investeringen in de databank, door deze databank (kosteloos) te kopiëren en verspreiden. Praktisch advies 3 / 5

4 Het zal voor producenten van databanken doorgaans ondoenlijk zijn om achteraf inzicht te verkrijgen en verschaffen in reeds door hen betaalde (veelal ongespecificeerde) facturen voor werkzaamheden die zijn verricht ten behoeve van een databank. Het is daarom van groot belang om tijdig en bij voorkeur vooraf te zorgen dat op de factuur een onderscheid wordt gemaakt tussen de kosten die zijn gemaakt voor werkzaamheden in het kader van het creëren van de gegevens die worden opgenomen in de databank en de kosten ten behoeve van de verkrijging, de controle of presentatie van de inhoud van de databank als zodanig. Ook het documenteren van de kosten, die een producent van een databank maakt aan bijvoorbeeld inzet van medewerkers, is sterk aan te raden en op het moment zelf vrij eenvoudig; achteraf is dat net als ijzer met handen breken. Voor meer informatie: Liesbeth van Maaren 1). Richtlijn nr. 96/9/EG van de Raad van 11 maart 1996 inzake de rechtsbescherming van databanken (PbEG 1996, L 77/20). 2). Art. 1 lid 1 sub a Dw. 3). Hof Leeuwarden 22 november 2002, AMI 2003/25 (Wegener/Hunter Select): de onderhavige ordening brengt in voldoende mate een systematische en/of methodische ordening in de vacatures.. 4). Spoor e.a., Auteursrecht, Deventer: Kluwer 2005, p ). HvJ EG 9 november 2004, C-444/02 (Fixtures/OPAP), r.o.29: elementen die van elkaar gescheiden kunnen worden zonder dat daardoor de informatieve, literaire, artistieke of muzikale waarde of de waarde anderszins van de inhoud wordt aangetast. 6). HvJ EG 9 november 2004, C-444/02 (Fixtures/OPAP), r.o.30: dat de verzameling een vaste drager heeft van welke aard dan ook en technisch middel bevat of een ander middel zoals een index, een inhoudsopgave of een ordening op bijzondere wijze van rangschikking welke het mogelijk maakt ieder zelfstandig element dat daarin is opgenomen op te zoeken. 7). Vzngr. Rb. Rotterdam 22 augustus 2000, IER 2000, 55. 8). HvJ EG 9 november 2004, C-203/02, AMI (British Horseracing Board/William Hill), r.ov. 31: Het begrip verkrijging (..) is (..) verkrijgen en verzamelen, met uitsluiting van de middelen die worden aangewend voor het creëren van die elementen. 9). HvJ EG 9 november 2004, C-203/02, AMI (British Horseracing Board/William Hill). 10). Art. 2 lid 1 sub c en d Dw. 11). Art. 5 lid 1 sub d Dw. 12). Vzngr. Rb. Utrecht 21 november 2007, LJN BB 8341(Wegener / Innoweb): De autotrack.nl databank van Wegener vormt in tegenstelling tot wat Innoweb aanvoert geen afgeleide van enige kernactiviteit van Wegener ofwel een spin-off daarvan. Integendeel, de autotrack.nl databank vormt zelfs een zelfstandige activiteit van Wegener. In zoverre verschilt deze zaak dan ook van de zaak die is geweest tussen NVM Makelaars en zoekallehuizen.nl. 4 / 5

5 Powered by TCPDF ( Van Poppel Croonen Van Dijk Advocaten 13). Rb. Almelo 11 februari 2008, KG ZA (Internetnotarissen): Internetnotarissen schermt weliswaar met grote bedragen die ze zou hebben geïnvesteerd (..) maar over het algemeen kan worden gesteld dat het publiceren van veilingadvertenties tot een van de kerntaken van een notaris behoort ; daarentegen Hof Arnhem (24 juni 2008) in het hoger beroep: Internetnotarissen heeft voldoende aannemelijk gemaakt dat de kernactiviteit van haar onderneming bestaat uit de (commerciële) exploitatie van de website en dat zij zich op geen enkele manier bezighoudt met de uitoefening van het beroep van notaris of het voeren van de praktijk van een notariskantoor.. 14). Rb. Arnhem 25 maart 2009, LJN BK 2770: De kernactiviteit van De Roode Roos is niet het exploiteren van een databank als zodanig, in die zin dat zij wil verdienen aan het feit dat zij een informatieve gegevensverzameling heeft gecreëerd. Waarna wordt teruggevallen op het oordeel dat gegeven is in NVM / ZAH: De kosten die betrekking hebben op het verzamelen van gegevens van woningen die te koop worden aangeboden moeten de makelaars volgens het Hof in het kader van hun dienstverlening (kernactiviteit) zo niet geheel dan toch grotendeels toch al maken.. 15). Vrz. Rb. Amsterdam 1 oktober 2009, KG ZA (Vlieggegevens): niet kan worden uitgesloten dat de beweerde investeringen, althans het overgrote deel daarvan, zijn gedaan ten behoeve van de hoofdactivititeit van Travelport, te weten het exploiteren van een GDS systeem met als doel het genereren van zoveel mogelijk booking fees en Travelport heeft in dit geding onvoldoende kenbaar gemaakt welke van de (beweerde) investeringen voornamelijk of uitsluitend zijn gedaan ten behoeve van het verzamelen en controleren van data (elementen) met als doel die data in een databank op te nemen, en welke investeringen zijn gedaan ten behoeve van haar hoofdactiviteit en Dat het absoluut om grote bedragen gaat, wil in het licht van de totale kosten van de bedrijfsvoering niet zonder meer zeggen dat het gaat om een substantiële investering als bedoeld in art. 1 Dw.. 16). Rb. Utrecht 28 juli 2010, LJN BN2268 (Ryanair/PR Aviation). 17). HvJ EG 9 november 2004, zaak C-203/02, AMI (British Horseracing Board/William Hill). 5 / 5