Klinische psychologie en transdiagnostisch werken

Transcriptie

1 Studiedag VVKP vrijdag 26 oktober u30-16u30 Klinische psychologie en transdiagnostisch werken Een nieuwe aanpak naar diagnostiek en behandeling, DSM-overstijgend Overzicht abstracts Voormiddag plenair Transdiagnostisch denken: stand van zaken en een blik op de toekomst (Prof. Dr. Patrick Luyten, KU Leuven) Nog niet beschikbaar Transdiagnostische processen bij psychische stoornissen: Van het lab naar de praktijk (Ernst Koster, Hoofddocent in de klinische psychologie verbonden aan Universiteit Gent en medezaakvoerder van Psychologenpraktijk De Burcht) Angst- en stemmingsstoornissen zijn veelvoorkomende problemen waarbij er ook veelvuldig sprake is van comorbiditeit tussen deze stoornissen. Waarbij onderzoek zich initieel richtte op stoornisspecifieke processen is er de afgelopen 10 jaar een duidelijke switch ontstaan naar het onderzoeken van transdiagnostische processen. In deze lezing bespreek ik de theoretische achtergrond van een meer transdiagnostische benadering. Dan ga ik in op de implicaties van deze theorieën naar nieuwe onderzoeksbenaderingen waarbij de netwerkbenadering en het RDoC initiatief belangrijke voorbeelden zijn. Ik bespreek de meest veelbelovende transdiagnostische processen op niveau van gedrag en cognitie. Tenslotte toon ik hoe een meer transdiagnostische benadering kan leiden tot een nieuwe aanpak naar diagnostiek en behandeling. Transdiagnostische factoren: depressieve stoornis en maagpijnstoornis zeggen niet zoveel (Drs. B.F. van Heycop ten Ham (Bas), Klinisch psycholoog/gz-psycholoog, Vrijgevestigd te Zwolle en werkend in een GGZ-Rivierenland te Tiel) Classificering van psychische stoornissen volgens de DSM heeft ons veel gebracht: er is een gemeenschappelijke taal gekomen onder behandelaars en onderzoekers en het begrip van stoornissen is toegenomen. Echter, toenemend wordt onderkend dat de limieten van het classificeren zijn bereikt. Er is veel heterogeniteit bij eenzelfde diagnostisch label, en omgekeerd zijn er gemeenschappelijke oorzakelijke, fenomenologische en behandelfactoren bij verschillende stoornissen. Er is behoefte aan preciezere diagnostiek om goed onderzoek te kunnen doen naar psychische stoornissen. Het NIMH heeft een nieuw diagnostisch raamwerk ontwikkeld om aan bovenstaande tegemoet te komen. Daarnaast zijn er met name op fenomenologisch niveau ontwikkelingen gaande om

2 gemeenschappelijke factoren te definiëren en te behandelen. Deze DSM-diagnose overstijgende factoren worden transdiagnostische factoren genoemd. In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van de bezwaren van het gebruik van de DSM in wetenschappelijk onderzoek en behandeling, en worden het raamwerk van de NIMH (Research Domain Criteria) en enkele empirisch ontwikkelde diagnostische labels besproken. Namiddag in-depth sessions Deel 1 (13u30) 1. Neuropsychologie en psychotherapie: De waarde van de transdisciplinaire approach ter bevordering van diagnostiek en behandeling (Prof. Dr. Rudi De Raedt, UGent en Prof. Dr. Evert Thiery, neuropsychiater) Neuropsychologie en psychotherapie: vanuit fundamenteel neurowetenschappelijk onderzoek naar de ontwikkeling van nieuwe therapeutische technieken voor depressie Prof. Dr. Rudi De Raedt, UGent) Binnen de klinisch psychologische wetenschap worden affectieve, cognitieve, op gedrag gerichte en neurobiologische invalshoeken geïntegreerd. Op basis van paradigma s uit de experimentele psychopathologie werd de rol van informatieverwerking bij het ontstaan en voortbestaan van depressie de laatste jaren grondig onderzocht. Hierbij werd de invloed van aandachtsvertekeningen en cognitieve controle bestudeerd. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van cognitieve trainingsprocedures, waarbij de effecten echter beperkt zijn en generalisatie vaak afwezig is. Door middel van experimentele studies waarbij gebruik gemaakt wordt van een multi-methode aanpak (experimentele paradigma s, oogbewegingsregistratie, pupil dilatatie, hartslagvariabiliteit, fmri, EEG, neurostimulatie) onderzochten wij de relatie tussen onderliggende neurocognitieve mechanismen en specifieke karakteristieken van kwetsbaarheid en veerkracht met betrekking tot depressie. Neurobeeldvorming en experimentele manipulaties aan de hand van neurostimulatie toonden hoe fronto-limbische circuits gerelateerd zijn aan aandachtvertekeningen en cognitieve controle, en een rol spelen bij rumineren en emotieregulatie. Op basis van neurostimulatie in de fmri scanner konden we tevens in kaart brengen hoe deze prefrontale processen een invloed uitoefenen op het ontwikkelen van negatieve zelfschema s. Via een integratie van deze bevindingen wordt momenteel gewerkt aan een nieuwe generatie behandeltechnieken die niet gericht zijn op het veranderen van de inhoud van negatieve cognities, maar op de neurocognitieve mechanismen die deze cognities activeren en in stand houden. Op basis van een integratief model wordt voorgesteld hoe deze neuropsychologische technieken geïntegreerd kunnen worden met bestaande cognitieve en op gedrag gerichte procedures, teneinde het generaliseren van het effect naar het dagelijkse leven te bevorderen om de behandeling van depressie te faciliteren en de kans op herval te verminderen.

3 De waarde van de transdisciplinaire approach ter bevordering van diagnostiek en behandeling - Prof. Dr. Evert Thiery - UGent Via fundamentele en klinische research groeit onze kennis omtrent de relatie hersenen-gedrag exponentieel aan.vanuit heel diverse hoeken komt er een zee aan informatie op ons af, die heel relevant kan zijn om tot juister therapeutische procedures te komen. We hebben dan ook toenemend nood aan een structuratie en organisatie van al die gegevens in een integratief model. Mede daardoor kan de neuropsychologische informatie meer en preciezer in wisselwerking worden gebracht met genetisch/epigenetische kennis, met neuropathologische informatie via beeldvorming en met de experimentele psychopathologie. Meteen worden er een toenemend aantal endofenotypes en zo gegeerde markers gevonden ten dienste van een steeds gerichter aanpak en begeleiding. Illustratief geven we voorbeelden uit ons tweelingonderzoek. 2. Emotieregulatie bij kinderen en adolescenten (Marie-Lotte Van Beveren, klinisch psycholoog en onderzoeker UGent) Tijdens deze workshop gaan we dieper in op de kennis die we tot nu toe hebben over de verschillende emotieregulatiestrategieën en hoe deze gerelateerd zijn aan psychisch functioneren. Daarnaast gaan we verder in op de vraag wat diagnostiek en behandeling van emotieregulatiestrategieën binnen de handelingsgerichte benadering betekent voor kinderen en adolescenten met psychische klachten zoals internaliserend en externaliserende problemen. Vervolgens illustreren we hoe emotieregulatiestrategieën in kaart gebracht kunnen worden en gaan we dieper in op hoe je ze aan kinderen en jongeren kan aanleren. Doel: De deelnemers krijgen een beknopt overzicht van de meest recente theoretische inzichten wat betreft emotieregulatie en krijgen concrete handvaten om emotieregulatie in kaart te brengen en aan te leren bij kinderen en jongeren. 3. GDPR: need to know (Elfi Goesaert, Kennisdomeinverantwoordelijke ICT, Domus Medica) GDPR, AVG,... wat betekent dat? De nieuwe Europese regelgeving over de bescherming van persoonsgegevens kreeg de benaming General Data Protection Regulation of GDPR mee, in het Nederlands Algemene Verordening Gegevensbescherming of AVG. Doel is een kader te bieden voor het omgaan met persoonsgegevens van burgers binnen de Europese Unie (EU). Deze nieuwe regelgeving heeft ook impact op de bescherming van gegevens in de psychologenpraktijk. In deze sessie wordt toegelicht wat je moet doen om in orde te zijn met de regelgeving vanuit GDPR, toegepast op praktijkvoering. 4. Psychologenkringen: good practices In deze sessie worden, aan de hand van vraagstelling, ervaringen van psychologen met hun kringwerking uitgewisseld. Het doel is om elkaar te inspireren, kritisch te

4 reflecteren en na te denken over de toekomstige rol van kringwerking in het zorglandschap. Namiddag in-depth sessions Deel 2 (15u) 1. Het lichaam als toegangspoort bij trauma (Dr. Joeri Calsius, klinisch psycholoog psychotherapeut, kinesitherapeut, Universiteit Hasselt en vrijgevestigde praktijk) Op een studiedag rond trans-disciplinaire meerwaarde binnen de psychologie en psychotherapie mag het lichaam niet ontbreken. Integendeel, het lichaam vraagt net een domein-overstijgende benadering. Het bevindt zich niet enkel in een grensgebied maar ís tegelijkertijd steeds ook een grensgebied. Zeker wanneer het gaat over het ruime gebied van spanningsklachten, psychosomatische symptomen, medisch onverklaarde stoornissen en trauma. Een lichaam dat het moeilijk heeft, is namelijk vaak gespannen in meerdere opzichten. Het voelt gespannen aan, het verhoudt zich gespannen ten opzichte van de wereld maar de spanning zit ook in het lichaam zelf, bijvoorbeeld in het spier- en verteringsstelsel. Centraal in deze voordracht staat de vraag hoe we dit laatste moeten begrijpen. Concreter, hoe geraakt spanning in het lichaam en misschien nog belangrijker hoe geraakt het er weer uit? Met als insteek Het lichaam als toegangspoort bij trauma luisteren we naar visies en inzichten uit ontwikkelingspsychologische, psychodynamische, neurobiologische en fenomenologische invalshoek. Voor de vertaalslag naar concrete, therapeutische handvatten volgen we het kompas van de lichaamsgerichte psychotherapie. 2. Transdisciplinaire inzichten in gehechtheid en gehechtheidsontwikkeling: een futuristische blik op diagnostiek en interventie (Prof. Guy Bosmans, KU Leuven) Hoewel de klinische relevantie van gehechtheid heden ten dage algemeen aanvaard wordt, is het lang onduidelijk geweest wat gehechtheid is, hoe het ontwikkelt, en hoe (in)stabiel gehechtheid is na de peuter/kleutertijd. Door een combinatie van cognitief onderzoek, experimenteel onderzoek, observatie-onderzoek, en biologisch onderzoek (met speciale aandacht voor neurohormonaal onderzoek, epigenetisch onderzoek, en muizenonderzoek) slagen we er toenemend in om een concreter gedefinieerde gehechtheidstheorie te formuleren. Dit inzicht helpt om te begrijpen op welke manier gehechtheid best diagnostisch in kaart gebracht wordt en op welke manier interventies gehechtheidsbreuken kunnen herstellen.

5 3. Risico s op agressief gedrag inschatten in je praktijk: de valkuilen en de mogelijkheden (Prof. Kasia Uzieblo; Thomas More, UGent & Steven Degrauwe; U.P.C. Sint-Kamillus) Eerder dit jaar werd een diaken-verpleegkundige uit Wevelgem veroordeeld wegens meervoudige moord. De feiten kwamen aan het licht nadat de man deze aan zijn psychiater had opgebiecht. De psychiater waarschuwde hierop de politie. Deze actie stond in schril contrast met het gedrag van de psycholoog die de diaken ook begeleidde: de psycholoog hield de feiten immers voor zich, want hij schatte het risico op nieuwe feiten laag in. Deze zaak leidde tot een hevig maatschappelijk, juridisch en politiek debat inzake het beroepsgeheim. Deze casus illustreert niet alleen de problemen inzake het beroepsgeheim, maar ook de problemen inzake het taxeren van risico s op toekomstig agressief gedrag. Psychologen worden immers geacht om het beroepsgeheim enkel te doorbreken wanneer iemand in acuut gevaar is. De centrale vraag hierbij is of psychologen wel degelijk in staat zijn om op betrouwbare en valide wijze dergelijke risico s te taxeren? Deze workshop wenst dieper in te gaan op het taxeren van risico s in de klinische praktijk. Het doel van deze workshop is drieledig. We zullen eerst ingaan op de belangrijkste valkuilen bij risicotaxaties in de klinische praktijk. Uit menig onderzoek blijkt immers dat een risicobeoordeling louter gebaseerd op een intuïtief aanvoelen en/of eigen klinische ervaring, niet beter is dan toeval. Daarnaast bekijken we belangrijke theoretische en praktische aandachtspunten betreffende het taxeren van risico s op agressief gedrag. Tenslotte introduceren we belangrijke tools die een betrouwbare en valide risicotaxatie mogelijk kunnen maken. 4. Debat over organisatie van zorg Onze gezondheidszorg is in volle evolutie. Belangrijke hervormingen werden in gang gezet zowel op federaal als op Vlaams niveau. Op federaal niveau kennen we de ziekenhuishervorming en de hervorming geestelijke gezondheidszorg. Het KCE start een nieuwe studie op met betrekking tot de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg in ons land. Vlaanderen is bevoegd geworden voor de organisatie van de eerstelijnszorg en is meteen begonnen met de hervorming ervan. Ondertussen is de klinisch psycholoog erkend geraakt als gezondheidszorgberoep en stellen we vast dat terugbetaling en organisatie van zorg onlosmakelijk verbonden zijn met elkaar. Over deze aspecten willen we graag in debat gaan. Wat is de plek van de klinisch psycholoog binnen dit alles? Hoe kijken andere zorgberoepen naar onze beroepsgroep? Hoe verhoudt eerstelijnspsychologie zich tot psychotherapie? Hoe kijken werkgevers naar een beroepsgroep die emancipeert? Over deze en andere topics gaan we debatteren met huisartsen, apothekers, psychiaters, eerstelijnspsychologen, zelfstandig psychologen en een vertegenwoordiging vanuit de werkgevers. Moderator: Koen Lowet, gedelegeerd bestuurder VVKP