Driemaandelijks informatieblad

Transcriptie

1 Afgiftekantoor: Leuven 1 P Belgie Belgique P.B. Leuven 1 BC 4192 ACTUEEL Informatieblad van de Vlaamse Ouderenraad Driemaandelijks informatieblad Jaargang 10, nr. 3 juli/augustus/september 2009

2 ACTUEELInformatieblad Inhoud Voorwoord...ū 1 Nieuws van de Vlaamse Ouderenraad...2 Nieuws uit de Commissies en Werkgroepen...4 Nieuws van de Overheid...13 Alternatieve en ondersteunende zorg voor kwetsbare ouderen...14 Leeijdsdiscriminatie bij ouderen...16 Preventiecampagne Meer veiligheid voor senioren...18 Elke stap telt...ū 19 De Blososensibiliseringscampagne voor 50plussers...20 Hangjongeren hangouderen... een gelijklopend verhaal, enkel een leeijdsverschil...22 Maak kennis met de wereld van blinde en slechtziende personen...23 Klaar voor een energiedieet?...24 Vormgeving van toen en ouderen van nu...26 Literatuur...ū 28 Week van de Smaak...ū 29 Voor u op vakantie vertrekt, nog even dit Leden van het OOK Vlaamse Ouderenraad...31 Agenda...ū 33 2

3 Voorwoord Na de verkiezingen... Goddie De Smet, voorzier De verkiezingen liggen alweer een paar weken achter ons. Was er bij jou ook vooraf twijfel voor welke partij je zou kiezen? Door de politieke debaen te volgen in de media werd je naar mijn bescheiden mening niet zoveel wijzer. Dan maar de stemtest geprobeerd, maar die bood ook geen verhelderend resultaat. Er waren immers geen grote verschillen tussen de democratische traditionele partijen: spijtig. Dus toch maar vertrouwen op de eigen overtuiging en hopen dat de verkozenen er een duurzaam beleid van maken waar ook de ouderen zich in kunnen erkennen. Het deed ons dan ook veel plezier toen we op 12 juni uitgenodigd werden door formateur Kris Peeters. Tijdens zijn consultatieronde van het middenveld werden ook de ouderen gehoord. Naast het overhandigen van het memorandum, gaven we hem alvast een voorzet voor een ouderenvriendelijk beleid in de komende regeerperiode. Voor die komende regeerperiode hee de Vlaamse Ouderenraad zelf een beleidsplan opgesteld dat de werking van de Vlaamse Ouderenraad moet verbeteren en dat tevens een sterke basis zal vormen voor de herbevestiging van de erkenning als Vlaamse Ouderenraad door de nieuwe Vlaamse Regering. In de hoop dat dit plan zijn doel zal bereiken, werken we verder voor het welzijn van alle ouderen in Vlaanderen. ACTUEELInformatieblad 1

4 Nieuws van de Vlaamse Ouderenraad 5 DAGEN NA DE VERKIEZINGEN Inderdaad, welgeteld 5 dagen na de verkiezingen was een delegatie van de Vlaamse Ouderenraad in Hotel Errera, het herenhuis waar Vlaamse politici tal van besprekingen voeren. Formateur Kris Peeters had ons uitgenodigd in de gesprekkenronde met het middenveld. Het is de eerste keer dat we zo snel en spontaan werden uitgenodigd! Uiteraard hadden we het memorandum mee dat we samen met de lidorganisaties maakten om een voorzet te geven voor een ouderenvriendelijk beleid in de komende regeerperiode. Voorzier Goddie De Smet benadrukte dat de Vlaamse Ouderenraad de vergrijzing positief wil benaderen. Daarom wordt de klemtoon gelegd op de actieve rol die de ouderen opnemen in de maatschappij, naast de aandacht die moet gaan naar ouderen die zorg nodig hebben. Ouderenbeleid is een inclusief beleid waar ouderen hun plaats in krijgen, maar het is ook een beleid dat alle beleidsdomeinen omvat. Van de coördinerend minister voor Ouderenbeleid wordt daarbij ook heel veel verwacht. Vlaanderen hee in zijn inclusief beleid de instrumenten voor een goed Ouderenbeleid in handen. Daarbij werd gefocust op de betrokkenheid van de ouderen bij het beleid, wat inhoudt dat we een definitieve erkenning vragen van de Vlaamse Ouderenraad met een Mie Moerenhout, directeur stevige nieuwe beheersovereenkomst die de continuïteit verzekert. Van het nieuw te maken Vlaams Ouderenbeleidsplan verwachten we dat ouderenbeleid geïntegreerd wordt in alle beleidsdomeinen. En voor het lokale niveau moeten de uitvoeringsbesluiten het lokaal Ouderenbeleid het lang verwachte duwtje in de rug geven. Een ander belangrijk punt dat werd aangekaart, is het beschikbaar maken van de centen zodat het ambitieuze woonzorgdecreet kan uitgevoerd worden. Leren en bijblijven gee de ouderen de kans tot zelfstandigheid en zelfzorg; daarom vragen we dat levenslang leren niet enkel arbeidsgerelateerd gezien wordt. Trouwens mag het kostenplaatje niet hoog oplopen en kan vorming in functie van vrijwilligerswerk best gratis worden aangeboden. Een sportbeleid dat veel meer ouderen tot bewegen aanzet is het ultieme doel om maximale gezondheidswinst te boeken. In een gelijkekansenbeleid hoort ook het middenveld van de ouderen, de ouderenverenigingen, versterkt te worden wat effecten hee op de draagkracht van de ouderen en hun organisaties. Als afsluiter werd gevraagd invloed uit te oefenen bij de federale overheid voor o.a. de pensioenen en de verdere verbetering van de mobiliteit. OVERLEG MET DE SECRETARIATEN VAN DE LIDORGANISATIES Bart Beernaert, stafmedewerker Op 5 mei 2009 had er een overleg plaats tussen het secretariaat van de Vlaamse Ouderenraad en de secretariaten van de lidorganisaties. In dit gesprek werden de wederzijdse verwachtingen besproken en de noodzaak van voldoende onderlinge afstemming benadrukt. Er kwam duidelijk naar voor dat communicatie de centrale factor is om tot een vloe samenwerking te komen. De elektronische nieuwsbrief werd als een handig en interessant middel beschouwd. Ook de planning is een belangrijk onderdeel. De lidorganisaties vragen voldoende tijd om adviezen, standpunten en memoranda binnen hun structuren te kunnen bespreken. Er werd nagedacht over hoe aan het overleg en de samenwerking tussen de lidorganisaties vorm kan worden gegeven. De Vlaamse Ouderenraad mag niet enkel een adviesinstrument zijn, maar blij tevens een overlegorgaan. Het beleidsplan van de Vlaamse Ouderenraad moet alvast voor meer duidelijkheid in de structuur, werking en doelstellingen van de 2 ACTUEELInformatieblad

5 ADVIES DEMENTIE Met een aantal experten ontwikkelde de Vlaamse Ouderenraad een advies over dementie. Aan de basis van het advies ligt de vaststelling dat met het groter aantal ouderen en met de hogere levensverwachting er een toename is van het aantal personen met dementie. Het is dan ook een uitdaging om met dementie om te gaan en er krachtdadig beleid voor te voorzien. De krachtlijnen in dit advies: Goed geïnformeerd kan men niet alleen beter met een dementerende persoon omgaan, maar krijgt men ook een beeld van de evolutie. Het beeld van dementie dient met zijn nuances algemeen bekend gemaakt te worden. Als de diagnose vroeg wordt gesteld, kan een behandeling worden opgestart waardoor zowel de dementerende persoon als zijn omgeving een betere levenskwaliteit kan genieten. Dit is ook belangrijk om de zorg beter te kunnen plannen, om vooruit te zien. Ook in geval van dementie is er ruim meer mantelzorg dan professionele zorg. Ondersteuning vergroot de kans op het volhouden van deze warme zorg thuis. Om een individueel gepaste zorg uit te stippelen en bij te schaven, is het aangewezen een vaste begeleiding voor zorgcoördinatie in te schakelen. Mie Moerenhout, directeur In de opleiding en bijscholing van verschillende beroepsgroepen moet dementie ruim bestudeerd worden om tegemoet te komen aan het werk in de dagelijkse praktijk. Aandacht voor specifieke problemen van jongdementerend is nodig. Zowel de Vlaamse als de Federale overheid dienen een ruimer budget te voorzien dat kwalitatieve opvang mogelijk maakt, dat de financiële last voor het individu vermindert en dat verder onderzoek van alle dementieaspecten mogelijk maakt. Op juridisch vlak dient nog veel uitgeklaard te worden. Dit doet de Vlaamse Ouderenraad besluiten dat de gedeelde bevoegdheid van de Vlaamse en Federale overheid best geïntegreerd wordt aangepakt. Daarom dringen we aan op een overkoepelend Plan dementie van alle actoren voor alle personen met dementie. Het volledige advies vindt u op de website of kan aangevraagd worden op het secretariaat. Het advies wordt aan de verschillende Vlaamse en Federale ministers bezorgd en aan de verantwoordelijken voor het Belgisch Europees voorzierschap van organisatie zorgen. Dit moet de samenwerking met de secretariaten van de lidorganisaties vergemakkelijken. De toekomst van de Ouderenweek en het Ouderenparlement lag eveneens op tafel. Beide evenementen zijn belangrijke kanalen om de publieke opinie te bereiken. De formule van het Ouderenparlement is echter aan verandering toe. De basisopzet blij een publiek evenement van en voor ouderen. Ook de Ouderenweek is heel waardevol. Hoewel specifiek ontwikkelde werkvormen (zoals het rollenboek) misschien niet altijd in functie van de Ouderenweek worden gebruikt, worden ze vaak later door een organisatie bij hun activiteiten gehanteerd. Het overleg tussen de secretariaten verliep in een open sfeer, de aanwezigen vonden het een nuige bijeenkomst. Er werd afgesproken jaarlijks samen te zien, het volgende overleg is gepland op 2 juni ACTUEELInformatieblad 3

6 Nieuws uit de Commissies en Werkgroepen Stuurgroep OuderenweekOuderenparlement OUDERENWEEK: DE ROLLEN VAN DE OUDEREN IN EEN VERGRIJZENDE MAATSCHAPPIJ De Ouderenweekbrochure gaat dit jaar dieper in op de verschillende rollen die ouderen opnemen in de maatschappij. Naast cijfermateriaal, wordt de brochure gespijsd met enkele concrete getuigenissen. Op die manier wensen we een positief verhaal te brengen over de vergrijzing. Heel wat ouderen zeen zich kosteloos in voor de maatschappij; als Vlaamse Ouderenraad willen wij dit in beeld brengen. De brochure wordt dit jaar geïllustreerd met foto s van Danny Willems, die ook de foto s voor de campagne Daisyspelers verzorgd hee. Voor de fotoshoot gingen we o.a. langs bij Flor Van Den Eede: 87 jaar en al 65 jaar uitbater van zijn eigen snoepwinkel De Zoete Inval. Benieuwd naar de Ouderenweekbrochure en de nieuwe slogan? Nog even geduld, de brochure wordt in juli samengesteld en kan u in augustus op de website raadplegen. De papieren versie mag u midden september in uw brievenbus verwachten. WEDSTRIJD UITGEBOLD? INGEROLD! Vorig jaar werd aan de Ouderenweekbrochure de wedstrijd Uitgebold? Ingerold! gekoppeld. De opzet was om de rollen van de ouderen kenbaar te maken d.m.v. een rollenboek. Twintig ouderenorganisaties, zowel op nationaal als op lokaal niveau, hebben deelgenomen aan deze wedstrijd. Eind juni worden de rollenboeken verwacht op het secretariaat. De reacties die we tot nu toe kregen, waren heel positief. Deelnemende organisaties zijn lovend over het initiatief en velen wensen dit boek te verspreiden binnen hun organisatie. In de zomermaanden worden de rollenboeken beoordeeld door een onaankelijke jury. Tijdens de Ouderenweek 2009 wordt de winnaar van de wedstrijd bekend gemaakt. OUDERENPARLEMENT Kathy Louagie, Stafmedewerker Naar goede gewoonte wordt op het Ouderenparlement een dialoog aangegaan met beleidsmakers, deskundigen en ouderen. Het thema De rollen van een vergrijzende maatschappij staat hierbij centraal. In de voormiddag zullen er vier werkgroepen georganiseerd worden rond volgende thema s: Ouderen en arbeid Ouderen en economie Ouderen en zorg Ouderen en politiek De werkgroepen worden telkens ingeleid door een deskundige in het domein. Daarna is het de beurt aan de ouderen om hun mening te geven over bepaalde stellingen. Deze stellingen worden in oktober 2009 reeds opgestuurd naar de lidorganisaties, de lokale ouderenadviesraden en de provinciale ouderenadviesraden. Op die manier kan elke ouderenorganisatie dit bespreken met zijn achterban en zich goed voorbereiden. Er worden dus geen hoorziingen georganiseerd. Het is de bedoeling dat elke deelnemer zijn voorbereiding meebrengt naar het Ouderenparlement. Na de bespreking in de werkgroep, zal men tot een synthese komen. In de namiddag wordt er aan de paneltafel verder gedebaeerd over deze thema s. We wensen een duidelijk signaal te geven dat ouderen heel wat bijdragen tot de samenleving. Het Ouderenparlement gaat door op in de Z Z A. De locatie bevindt zich net naast het station Antwerpen Centraal en is dus heel goed bereikbaar. Noteer deze datum alvast in uw agenda, zodat u er zeker bij kunt zijn! 4 ACTUEELInformatieblad

7 Commissie Internationaal Ouderenbeleid Kathy Louagie, stafmedewerker 2010: EUROPEES JAAR ARMOEDEBESTRIJDING EN BELGISCH EUVOORZITTERSCHAP Naar aanleiding van het Europees Jaar Armoedebestrijding en het Belgisch Voorzierschap werd op vraag van de Commissie Internationaal Ouderenbeleid een brief gestuurd naar de staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken, de heer Chastel. Hierin vroeg de Vlaamse Ouderenraad om ouderen in het licht van het Europees Jaar Armoedebestrijding als een prioritaire doelgroep te erkennen en in dit kader de nodige maatregelen te nemen. Er werd op gewezen dat België tijdens haar voorzierschap hier ongetwijfeld een voortrekkersrol kan spelen om zo armoede bij ouderen onder de aandacht te brengen. Bovendien haalde de Vlaamse Ouderenraad aan dat de betrokkenheid van ouderen en ouderenorganisaties bij de voorbereiding van het Belgisch voorzierschap beperkt is. De Vlaamse Ouderenraad benadrukte dan ook ten stelligste dat ouderen, tezamen met het ruime middenveld, dienen geraadpleegd te worden. Dit biedt de beste garanties op een brede gedragenheid. De georganiseerde seminaries vormden hiertoe een eerste belangrijke stap, maar zijn onvoldoende om de effectieve betrokkenheid van ouderen te garanderen. Wat het Europees Jaar betre, werd in een antwoordbrief verwezen naar het feit dat het Nationaal Programma uitgaat van het Strategisch rapport inzake sociale bescherming en insluiting , met een speciale aandacht voor de sociale uitdagingen voor België waaronder de vergrijzing. Tijdens dit jaar komt de focus te liggen op de centrale boodschap de strijd tegen armoede is een zaak van iedereen. Bovendien zal er ook thematisch gewerkt worden. Van 1 juli tot 31 december 2010 zal België het voorzierschap van de Raad van de Europese Unie waarnemen. Om dit voor te bereiden werd voor het eerst in november 2008 in België een discussieforum geopend om naar de meningen van de burgers te peilen over de uitdagingen waaraan Europa het hoofd moet bieden. Vervolgens werden er consultatierondes georganiseerd om het middenveld te raadplegen. Deze seminaries gaven de vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld de kans om te debaeren over actuele thema s: de financiële en economische crisis, de energie en klimaatuitdaging, het Europees burgerschap, asiel en immigratie, conflictpreventie, de uitbreiding en de Lissabonstrategie. De inbreng van de verschillende seminaries zal gebundeld worden tot één verslag. Het doel van deze oefening is om de verwachtingen en verzuchtingen van het middenveld in kaart te brengen met het oog op de uitwerking van het programma van het Belgisch EUvoorzierschap In een volgende fase is men ook van plan om een debat te organiseren waar de meningen van vertegenwoordigers uit het middenveld zullen geconfronteerd worden met Belgische politici. De prioriteiten voor het zes maanden Belgisch voorzierschap worden in januari 2010 vastgelegd. ACTUEELInformatieblad 5

8 Commissie Mobiliteit HALTEAANKONDIGINGSSYSTEMEN BIJ DE LIJN Marleen Van Der Velden, secretaris Gebruik maken van het openbaar vervoer is de laatste jaren voor steeds meer mensen een bewuste keuze geworden. Er zijn heel wat investeringen gedaan voor de verbetering van de toegankelijkheid van het openbaar vervoer. Zo hoeven reizigers minder hoge treden te overwinnen in de bus of zijn meerdere stations reeds traploos te doorkruisen. Eens neergezeten in het voertuig is het comfort verhoogd door onder andere kuipzetels of luchtkoeling. Wie voor de eerste maal de bus neemt, wordt wel geconfronteerd met de vraag waar/wanneer hij/ zij moet afstappen. Een vriendelijke chauffeur wil daarbij best behulpzaam zijn, maar in de drukte van het verkeer wordt de vraag vaak vergeten of niet gesteld. Vooral blinden en slechtzienden zouden ermee geholpen zijn indien de halten auditief konden afgeroepen worden. Gerry Guldentops ging zich informeren over de mogelijkheden van een halteaankondigingssysteem in bussen op een studiedag van De Lijn. Er zijn verschillende manieren voor auditieve en digitale afroep van halten in bussen. Anders dan bij treinen of trams wordt dit systeem gestuurd door een GPS omdat de afstand tussen twee haltes kan variëren (bv. bij verplaatsing van de halte wegens wegomlegging). Dit wil zeggen dat de plaatsbepaling van de haltes vooraf en exact moet gebeuren. Een groot werk. Voor de visuele halteaankondiging op de bus bestaan er drie schermtypes. Een LEDbalk met lopende tekst Breedbeeld TFTdisplay: een scherm opgehangen in de gang met een visuele voorstelling van het traject. Dubbele TFTdisplay: dubbel scherm om het traject voor te stellen. De LEDbalk hee het voordeel dat er een goed kleurencontrast kan gemaakt worden; er wordt een korte boodschap gegeven. Het is zeer geschikt voor een snelle en voordelige aanpassing in bestaande bussen. Een nadeel: de lopende tekst mag niet te snel vooruit gaan, trage lezers kunnen dat niet volgen. Deze display hangt boven de gang en is enkel zichtbaar voor wie met de rijrichting meereist. Bij de TFTsystemen gaat de voorkeur naar het gebruik van één scherm met een zeer eenvoudige weergave. De ophanging van de display kan een heikel punt worden; het is niet de bedoeling dat reizigers zich hieraan stoten of bezeren. Een mogelijke ophangplaats is de dakronding aan de zijkant van de bus. Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de tekst groot genoeg moet zijn, dat het aantal gebruikte kleuren beperkt blij en dat het scherm ontspiegeld is. Een halteaanduiding moet niet alleen visueel (digitaal) maar ook auditief ondersteund worden. Daarbij is het volume belangrijk, de verstaanbaarheid van de boodschap in de omgevingsgeluiden van de bus. In theorie is het ideaal dat de volgende halte tweemaal auditief aangekondigd wordt: bij het verlaten van de vorige halte en bij het naderen van de halte. Daarvoor moeten geluidsbanden gegenereerd worden. Volgens De Lijn is dat een groot werk dat niet altijd het gewenste resultaat hee en zeer vaak een menselijke interventie vergt. Daarbij moet gelet worden op de instelling van de luidsprekers in de reizigersruimte, ver en dichtbij de chauffeur. Uiteraard hoort bij dat alles een prijskaartje. Per bus kost het euro voor een LEDbalk, euro voor de dubbele TFTdisplay en euro voor een breedbeeld TFTdisplay. De meerprijs om hieraan een auditieve halteaankondiging te koppelen bedraagt ongeveer 250 euro per voertuig. Voor een gelede bus valt het nog wat duurder uit omdat de visuele aanduiding herhaald moet worden in het achterste deel van de bus. Gerry Guldentops besluit: Een systeem voor halteaankondiging komt alle reizigers ten goede. Maar het is belangrijk dat ze goed doordacht ontworpen zijn en daar wringt het nog een beetje. Jammer dat het nog 15 jaar zal duren eer alle bussen hiermee uitgerust zijn. 6 ACTUEELInformatieblad

9 Werkgroep Multicultureel Samenleven Jac De bruyn, voorzier De werkgroep hee een advies voorbereid in verband met de Zorgverlening voor Ouderen van vreemde herkomst. Het ontwerp van advies werd doorgestuurd naar de lidorganisaties, zodat zij dit met hun achterban kunnen bespreken. Eind december wordt het ontwerp voorgelegd aan de Algemene Vergadering van de Vlaamse Ouderenraad. Voor de tweede hel van het jaar wenst de werkgroep na te gaan wat de ervaring is van de lidorganisaties van de Vlaamse Ouderenraad in verband met het thema diversiteit; een thema dat de gesubsidieerde organisaties in hun programma hebben opgenomen. Hoe wordt bij de lidorganisaties aan dit thema vorm gegeven? Welke modellen hebben ze uitgewerkt en uitgeprobeerd? Wat hebben ze hieruit geleerd? Wat zijn de moeilijkheden die ze daarbij ervaren? Wat zijn de vragen die ze zich stellen? Waar zou de Werkgroep Multicultureel Samenleven hen van dienst kunnen zijn om op dit complex terrein vooruitgang te bieden? De lidorganisaties worden aangeschreven zodat de werkgroep in het najaar met dit materiaal verder aan de slag kan gaan. Ieder lid, medewerker of bestuurder van één van deze lidorganisaties mag ons hierover zijn bedenkingen, ervaringen, vragen en voorstellen doorsturen! Commissie Sport & Bewegen Jan Tessier, secretaris Beleidsadvies Sport en Bewegen voor ouderen Het advies werd door de Vlaamse Ouderenraad verstuurd naar de betrokken ministers, nl. sport, welzijn en onderwijs. De minister van Sport, Bert Anciaux, hee hierop geantwoord. De gevraagde wijzigingen kunnen maar verwezenlijkt worden mits een aanpassing van het decreet op de sportfederaties; maar dat is dan een aanbeveling voor zijn opvolger. De minister wijst in zijn antwoord op het feit dat de basisondersteuning voor de Organisaties voor Sportieve Vrijetijdsbesteding (OSV s) regulier opgetrokken is met een bedrag van euro per jaar. Ze kunnen bovendien gebruik maken van het gratis promotiemateriaal om hun sportactiviteiten voor 50plussers op een eenvormige wijze in gans Vlaanderen te promoten. Voor het Sportelen is samenwerking mogelijk met de OSV s; BLOSO hee hun medewerking gevraagd. Via hun plaatselijke club kunnen de leden van de OSV s een actieve rol spelen bij de Sporteldagen. Nieuws uit de Vlaamse Sportraad Uit het memorandum van de Vlaamse Sportraad onthouden wij dat het sportbeleid op drie pijlers rust die voor de sport elk even belangrijk zijn. Bewegen, meedoen, presteren zijn drie sporen voor een vernieuwd sportbeleid in Vlaanderen. Voor een gezonde samenleving zijn Sport en Bewegen van vitaal belang. Gezond sporten moet permanent aangemoedigd worden. Sport is niet alleen goed voor de fysieke fitheid, er moet ook aandacht zijn voor de meerwaarde van sport voor de mentale gezondheid en het sociaal netwerk. Maar bovenal: Sport is fun! Ouderensportcampagne en Senior Games Zie verder in deze nieuwsbrief. ACTUEELInformatieblad 7

10 Commissie Zorg en Wonen WET OP DE PATIËNTENRECHTEN In 2002 werd de eerste wet op de patiëntenrechten goedgekeurd. De wet zorgt voor meer helderheid voor de patiënt en de zorgverlener en verduidelijkt de zorgrelatie. Door de wet beschikt de patiënt over een middel om zijn rechten af te dwingen. Deze wet werd in de Commissie Zorg en Wonen toegelicht als eerste luik van besprekingen over palliatieve zorg, wilsbeschikking en euthanasie. Een patiënt die gezondheidszorgen krijgt, ook al hee hij er zelf niet kunnen om vragen, kan zich op zijn rechten beroepen. De wet hee betrekking op beroepsbeoefenaars of zorgverleners zoals artsen, tandartsen, apothekers, kinesitherapeuten, verplegend personeel, De wet geldt ook voor een arbeidsgeneesheer of adviserend geneesheer. Welke rechten hee een patiënt? 1. Het recht op een kwaliteitsvolle dienstverlening (art. 5) De wet garandeert het recht van de patiënt op een goede, zorgvuldige en kwaliteitsvolle dienstverlening. De zorgverlener moet op de hoogte blijven van en gebruikmaken van de beschikbare medische kennis, de nieuwste technieken en de wetenschappelijke normen en aanbevelingen. De menselijke waardigheid, het zeleschikkingsrecht en de morele, culturele en religieuze waarden van de patiënt moeten zonder onderscheid door de zorgverlener gerespecteerd worden. 2. Het recht op de vrije keuze van de zorgverlener (art. 6) De zorgrelatie tussen een patiënt en een zorgverlener vraagt wederzijds vertrouwen. Daarom hee een patiënt het recht om vrij te kiezen door wie hij zich laat behandelen of om een tweede opinie te vragen. In bepaalde gevallen is echter geen keuze mogelijk, bijvoorbeeld de adviserend geneesheer of een zorgverlener met de nodige specialisatie. Bij verandering van zorgverlener kan de patiënt vragen om zijn dossier aan de nieuwe zorgverlener te bezorgen. 3. Het recht op informatie over de gezondheidstoestand (art. 7) Een patiënt hee recht op alle informatie over zijn gezondheidstoestand en de (vermoedelijke) evolutie ervan. De zorgverlener dient de patiënt in te lichten over de diagnose, de behandeling, de geneesmiddelen, de kostprijs en wat er moet gebeuren om terug beter te worden of om te vermijden dat de patiënt zieker wordt. Hij is ook verplicht de mogelijke alternatieven voor een behandeling met de patiënt te bespreken. Indien iemand weigert om zich te laten behandelen, moet de zorgverlener deze persoon inlichten over de mogelijke gevolgen hiervan. De informatie moet op een voor de patiënt duidelijke en verstaanbare manier gegeven worden. Meestal gebeurt de informatieverstrekking mondeling. De patiënt kan echter ook vragen om de informatie schrielijk te bevestigen. Zo kan de patiënt nadien alles nog eens rustig doornemen. Het is ook mogelijk om schrielijk te laten vastleggen dat de informatie ook aan de vertrouwenspersoon van de patiënt wordt meegedeeld. De vertrouwenspersoon Een vertrouwenspersoon wordt door de patiënt gekozen. Hij kan de patiënt bijstaan bij het uitoefenen van zijn rechten als patiënt, maar kan niet in zijn plaats beslissen. Dit kan in de volgende gevallen: Informatie kan aan de patiënt of aan de vertrouwenspersoon of aan beide gegeven worden. Als de patiënt informatie weigert, moet de vertrouwenspersoon geïnformeerd worden of moet de zorgverlener de vertrouwenspersoon raadplegen indien hij de patiënt toch wil informeren. Als de zorgverlener informatie achterhoudt om de gezondheidstoestand van de patiënt niet te schaden, zal de zorgverlener dit wel meedelen aan de vertrouwenspersoon. Als de patiënt zijn patiëntendossier wil raadplegen, mag de vertrouwenspersoon samen met de patiënt of met zijn toestemming het dossier inkijken, of mag de vertrouwenspersoon, als hij een zorgverlener is, ook de persoonlijke 8 ACTUEELInformatieblad

11 Bart Beernaert, stafmedewerker notities van de zorgverstrekker inkijken. Iedereen kan een vertrouwenspersoon aanduiden door iemand te kiezen die hij volledig vertrouwt (bijvoorbeeld een familielid of een goede vriendin) en die akkoord is om vertrouwenspersoon te zijn. Dit wordt schrielijk in een document vastgelegd en toegevoegd aan het patiëntendossier. Er worden best drie exemplaren van dit document opgemaakt: voor de patiënt, voor de vertrouwenspersoon en voor de huisarts of de behandelende arts. Uitzonderingen op het recht op informatie Een patiënt hee het recht om niet geïnformeerd te willen worden over zijn gezondheidstoestand, bijvoorbeeld als hij dat te belastend vindt. Dit wordt genoteerd in het patiëntendossier. Op vraag van de patiënt kan de vertrouwenspersoon wel ingelicht worden. De zorgverlener dient de patiënt tegen zijn wil in te informeren wanneer door onwetendheid de gezondheid van de patiënt of die van derden in gevaar zou kunnen komen. De arts moet dan wel eerst overleggen met een andere zorgverlener of met de vertrouwenspersoon. De zorgverlener kan ook zelf voor kiezen om bepaalde informatie niet te geven. Dit heet therapeutische exceptie en is aan bepaalde voorwaarden gebonden, nl. als de patiënt of een derde door de informatie ernstig nadeel zou ondervinden, bijvoorbeeld psychische schade. De zorgverlener moet deze beslissing vooraf met een collega bespreken en hij moet een schrielijke motivering aan het patiëntendossier toevoegen. De eventuele vertrouwenspersoon moet wel geïnformeerd worden. Wanneer het vermoeden van informatieschade verdwijnt, is de zorgverlener verplicht de patiënt in te lichten. 4. Het recht op toestemming of weigering na informatie (art. 8) Voor elke handeling is de zorgverlener verplicht om de toestemming van de patiënt te vragen. Dit recht geldt bij elke tussenkomst. De zorgverlener moet alle informatie geven die een patiënt nodig hee om een beslissing te kunnen nemen. Bij toestemming voor een behandeling, gaat de patiënt akkoord met elk onderdeel van die behandeling. De therapeutische exceptie geldt hier niet: de informatie moet verstrekt worden. De patiënt behoudt het recht om zijn toestemming voor de behandeling in te trekken. Bij weigering of vroegtijdige stopzeing van de behandeling, is de zorgverlener verplicht de patiënt te informeren over de gevolgen, maar hij moet de beslissing respecteren. Zowel de patiënt als de zorgverlener kunnen vragen om de toestemming of weigering schrielijk vast te leggen. Dat document wordt toegevoegd aan het patiëntendossier. Indien iemand bepaalde behandelingen wil weigeren wanneer hij bijvoorbeeld ooit in coma zou raken of dement zou worden, dan legt hij dit best schrielijk vast in een wilsverklaring. Deze wil moet volledig gerespecteerd worden. Van de wilsverklaring wordt best een kopie aan de huisarts of de behandelende arts gegeven en een kopie in de portefeuille bewaard. In bepaalde gevallen kan de zorgverlener afwijken van het recht op toestemming, bijvoorbeeld als een bewusteloze patiënt op de spoedafdeling wordt binnengebracht. Als de zorgverlener de vertegenwoordiger niet kan bereiken en hij niet weet of er een wilsverklaring is opgemaakt, dan moet hij alle behandelingen starten die hij noodzakelijk acht. Achteraf wordt dit in het patiëntendossier vermeld. Op welke informatie hee de patiënt recht vóór hij toestemming gee? De zorgverlener moet de patiënt volledig informeren over: het doel van de tussenkomst de aard (is het pijnlijk?) de dringendheid de duur en de frequentie van de behandeling de nevenwerkingen en risico s de duur van de herstelperiode eventuele nazorg mogelijke alternatieve behandelingen de financiële gevolgen (o.a. de kostprijs) de mogelijke gevolgen bij weigering Als het gaat om informatie over een tussenkomst, mag de zorgverlener zich dus niet beroepen op de therapeutische exceptie! ACTUEELInformatieblad 9

12 5. Recht op inzage in en recht op kopie van het patiëntendossier (art. 9) Elke patiënt hee recht op een zorgvuldig bijgehouden en veilig bewaard patiëntendossier. Hij kan zelf vragen om bepaalde documenten aan het dossier toe te voegen. In het patiëntendossier zien alle documenten die te maken hebben met de professionele relatie tussen de zorgverlener en de patiënt. Naast algemene gegevens zoals de persoonsgegevens bevat het dossier alle medische informatie. De patiënt hee het recht om het patiëntendossier in te kijken. De patiënt krijgt inzage in zijn patiëntendossier ten laatste 15 dagen na aanvraag. Wanneer er mondeling geen gevolg gegeven wordt aan de aanvraag, wordt de aanvraag best door middel van aangetekende brief herhaald. De patiënt hee echter geen toegang tot de persoonlijke notities van de zorgverlener, tot gegevens in het kader van de therapeutische exceptie of tot gegevens die betrekking hebben op een derde persoon. Indien de patiënt dit toch wenst, dient hij via een andere zorgverlener onrechtstreeks inzagerecht uit te oefenen. Wanneer de patiënt dit wenst, moet de zorgverlener hem een kopie van (een deel van) het patiëntendossier tegen kostprijs bezorgen (hiervoor zijn maximale bedragen vastgesteld). Als de zorgverlener vermoedt dat de patiënt onder druk wordt gezet door derden (zoals een verzekeringsmaatschappij of een werkgever), moet hij hem een afschri weigeren. Nabestaanden (echtgenoot, partner en bloedverwanten tot en met de tweede graad) hebben geen recht op een kopie, maar wel recht om het patiëntendossier in te kijken bij het overlijden van de patiënt. Voorwaarden daartoe zijn: er moet een voldoende gemotiveerde en specifieke reden zijn, belangrijk genoeg om de privacy van de overleden patiënt op te heffen. De inzage geldt enkel voor de documenten die verband houden met de reden van inzage (bijvoorbeeld testament, een aansprakelijkheidsprocedure, erfelijke factoren, ). De nabestaanden kunnen het dossier slechts onrechtstreeks inkijken, via een andere beroepsbeoefenaar. Deze persoon hee ook inzage in de persoonlijke notities van de zorgverlener. De patiënt mag zich echter tijdens zijn leven niet tegen de inzage verzet hebben Het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer (art. 10) Bij elke tussenkomst van een zorgverlener geldt het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Enkel betrokken zorgverleners mogen bij een behandeling aanwezig zijn. Voor alle anderen moet de patiënt toestemming geven. Hetzelfde geldt voor informatie over de gezondheidstoestand van de patiënt. Zowel de patiënt als de zorgverlener mogen door niemand onder druk gezet worden om informatie mee te delen aan derden (bijvoorbeeld een verzekeringsmaatschappij). In een aantal uitzonderlijke gevallen mag er wél informatie gegeven worden aan derden, namelijk wanneer het noodzakelijk is voor de bescherming van de volksgezondheid of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. 7. Het recht op pijnbehandeling (art. 11bis) Elke patiënt hee recht op pijnbestrijding. Dit betekent dat de zorgverlener aandacht hee voor pijn van de patiënt, dat hij de pijn evalueert, pijn voorkomt, behandelt en verzacht. 8. Het recht op klachtenbemiddeling (art. 11) Door de wet op de patiëntenrechten werd een instantie voorzien waar de patiënt met een klacht over een zorgverlener naartoe kan. Aankelijk van de persoon of de dienst waarover de patiënt een klacht hee, kan hij terecht bij de bevoegde ombudsdienst. De klacht kan ook neergelegd worden door de samenwonende echtgenoot, de weelijk of feitelijk samenwonende partner, een meerderjarig kind of één van de ouders. De patiënt kan zich in de procedure laten bijstaan door een zelfgekozen vertrouwenspersoon. De ombudsfunctie houdt verschillende opdrachten in: de communicatie tussen patiënt en zorgverlener bevorderen bemiddelen i.f.v. een oplossing voor de klacht indien er geen oplossing gevonden wordt, de patiënt informeren over mogelijke verdere stappen formuleren van aanbevelingen om klachten te voorkomen een jaarverslag opstellen: een overzicht van het aantal klachten, de inhoud ervan en het resultaat van de bemiddeling informeren over de organisatie, werking en procedureregels van de ombudsfunctie ACTUEELInformatieblad

13 De patiënt hee een klacht over 1. een algemeen ziekenhuis Sinds 1 november 2003 hee elk ziekenhuis verplicht een ombudsdienst. De patiënt kan er gratis terecht met elke klacht over de opname, de behandeling of het verblijf. Indien de patiënt niet tevreden is van deze ombudsdienst, kan hij terecht bij de Federale Commissie Rechten van de Patiënt (zie verder). 2. een psychiatrisch ziekenhuis Psychiatrisch ziekenhuizen zijn vrij om zelf een ombudsdienst te organiseren of gebruik te maken van de externe ombudsdienst van de provinciale Overlegplatforms in de Geestelijke Gezondheidszorg ( of ). 3. een ambulante zorgverlener Er is geen specifieke ombudsdienst voor klachten over zorgverleners zoals huisartsen, tandartsen, verpleegsters aan huis, apothekers,... De patiënt kan zich met zijn klachten wenden tot de Federale Ombudsdienst van de Federale Commissie Rechten van de Patiënt (tel ). Ook klachten over de ombudsdiensten in de ziekenhuizen worden hier behandeld. De klacht moet steeds schrielijk worden ingediend. Wat als de patiënt zijn rechten zelf niet kan uitoefenen? (art. 1215) In dat geval worden de rechten van de patiënt opgenomen door een vertegenwoordiger. Deze persoon kan alle rechten van de patiënt uitoefenen. Hij wordt verondersteld de belangen van de patiënt te vertegenwoordigen en de wil van de patiënt te vertolken. De vertegenwoordiger kan in de plaats van de patiënt beslissen wanneer deze dat zelf niet kan. Hij kan echter nooit ingaan tegen een uitdrukkelijke wilsverklaring van de patiënt. In drie gevallen kan er een vertegenwoordiger worden aangesteld: De patiënt is minderjarig: de ouders of de voogd oefenen de rechten van minderjarigen uit. Indien de zorgverlener beoordeelt dat de minderjarige oud en rijp genoeg is, kan deze minderjarige betrokken worden bij de uitoefening van zijn rechten. De patiënt hee een beschermingsstatuut van verlengde minderjarigheid of van onbekwaamverklaring: volwassen personen met een ernstige mentale handicap van bij de geboorte of de eerste levensjaren kunnen verlengd minderjarig verklaard worden. Het is ook mogelijk dat ernstig en aanhoudend psychisch zieke personen onbekwaam verklaard worden. De weelijke vertegenwoordiger treedt plaatsvervangend voor de patiënt op. De patiënt moet zoveel mogelijk worden betrokken bij het uitoefenen van zijn rechten. De patiënt is een wilsonbekwame meerderjarige: wilsonbekwame volwassenen zijn (tijdelijk) zelf niet in staat hun rechten uit te oefenen, bijvoorbeeld door dementie of coma. De zorgverlener oordeelt of iemand al dan niet wilsbekwaam is. Ook de wilsonbekwame patiënt dient zoveel mogelijk betrokken te worden bij het uitoefenen van zijn rechten. De patiënt kan vooraf al dan niet formeel een vertegenwoordiger aangeduid hebben (zie kader). Indien een zorgverlener het nodig acht, kan hij afwijken van een beslissing van de vertegenwoordiger. Dit kan enkel in overleg met alle betrokken collega s, en het moet noodzakelijk zijn om de belangen van de patiënt te vrijwaren, een bedreiging van het leven van de patiënt af te wenden of een ernstige aantasting van de gezondheid van de patiënt te voorkomen. De vertegenwoordiger Iedereen kan formeel een vertegenwoordiger aanduiden door iemand te kiezen die hij volledig vertrouwt (bijvoorbeeld een familielid) en die akkoord is om vertegenwoordiger te zijn. Dit wordt schrielijk in een document vastgelegd en toegevoegd aan het patiëntendossier. Er worden best drie exemplaren van dit document opgemaakt: voor de patiënt, voor de vertegenwoordiger en voor de huisarts of de behandelende arts. De brochure Ken je rechten als patiënt van het Vlaams Patiëntenplatform vzw diende als basis voor dit artikel. Voor meer informatie rond de patiëntenrechten of om de brochure aan te vragen, kunt u terecht bij het Vlaams Patiëntenplatform vzw, op het telefoonnummer , op de website of via info@vlaamspatientenplatform.be. ACTUEELInformatieblad 11

14 Werkgroep Onderwijs, Vorming en Cultuur EUROPEES LEERPARTNERSCHAP, OOK VOOR OUDEREN Rik Carmen, secretaris Het Europees programma Een leven lang leren schenkt uitdrukkelijk aandacht (en middelen) aan het leren van ouderen. Dit gebeurt via Grundtvig, wat de benaming is van de projecten binnen de volwasseneneducatie. Ook het sociaalcultureel verenigingswerk hoort hierbij. Sinds dit jaar stare Grundtvig met de gloednieuwe actie Senior Vrijwilligers Project (SVP) om vrijwilligerswerk in het buitenland voor 50plussers mogelijk te maken. Het gaat om een bilateraal project, waarbij organisaties die met ouderen werken deze vrijwilligers uitsturen én ontvangen. Het project loopt tussen twee landen en is gebaseerd op wederkerigheid. Er kunnen minimum 2 tot maximum 6 vrijwilligers per land uitgestuurd/ontvangen worden. Gezien het aantal deelnemers beperkt is, kan men tot uiterlijk begin september kandideren via het aanvraagformulier dat door EPOS vzw wordt ter beschikking gesteld. Indien je aanvraag wordt goedgekeurd, betaalt het EPOSagentschap je reis, verblijfsen deelnamekosten. Deze Grundtvigmogelijkheden worden regelmatig besproken en opgevolgd via de Werkgroep Onderwijs, Vorming en Cultuur van de Vlaamse Ouderenraad. Vragen om informatie en opmerkingen kunnen aan de voorzier en/of secretaris van de werkgroep worden doorgegeven. De betrokken organisaties ontvangen subsidies voor de organisatiekosten (zowel voor het uitsturen als het ontvangen van vrijwilligers), evenals voor de verzekerings, reis en verblijfskosten van de vrijwilligers. Ouderen die als vrijwilliger actief zijn binnen één van de aangesloten ouderenorganisaties en zich kandidaat willen stellen voor deelname aan dit project, bespreken dit best eerst binnen de eigen organisatie. Men wordt immers verondersteld een geschikte partnerorgansatie te vinden. Zodra de organisatie zich mee wil engageren voor dit project, maakt men dit best zo vlug mogelijk bekend, enerzijds aan de Vlaamse Ouderenraad en anderzijds aan het Vlaams agentschap dat deze Grundtvigprojecten coördineert, nl. EPOS vzw (Hendrik Consciencegebouw, Koning Albert IIlaan, 15 7C12, 1210 Brussel, tel. Renilde Reynders ). Tevens kan de organisatie hulp krijgen bij het vinden van een geschikte partnerorganisatie. Daartoe organiseert EPOS vzw, in samenwerking met de Landcommanderij Alden Biesen, een internationaal contactseminarie van 14 tot 18 oktober Tot nu toe registreerden zich reeds 17 landen om deel te nemen. 12 ACTUEELInformatieblad

15 NIEUWS VAN DE OVERHEID Eerste luikje uitvoeringsbesluiten van het woonzorgdecreet In het kader van het woonzorgdecreet en na advies van de Raad van State keurde de Vlaamse Regering definitief twee uitvoeringsbesluiten goed. Het eerste uitvoeringsbesluit regelt geharmoniseerde procedures rond erkenning, sluiting, aanmelding voor woonzorgvoorzieningen en verenigingen van gebruikers en mantelzorgers. Het tweede uitvoeringsbesluit past de ééngemaakte procedure aan van de voorafgaande vergunning die de programmering van sommige woonzorgvoorzieningen aanstuurt. De verschillende andere uitvoeringsbesluiten die de uitvoering van het woonzorgdecreet moeten mogelijk maken, moeten nog verder ontwikkeld en goedgekeurd worden. Handhygiëne in woonzorgcentra voorkomt zorginfecties Pensioen voor mijnwerkers Het invaliditeitspensioen voor mijnwerkers is vanaf 1 juni 3% hoger. Onder het moo U bent in goede handen werd een campagne gelanceerd rond handhygiëne in de Vlaamse woonzorgcentra ter bestrijding van zorginfecties. Zorginfecties zijn infecties die bewoners of patiënten zowel in ziekenhuizen, rusthuizen als in de thuiszorg oplopen tijdens het verzorgingsproces. Infecties met MRSA en andere resistente kiemen zijn daarbij de grootste boosdoeners. Hoewel niet alle zorginfecties te voorkomen zijn, kan een belangrijk deel ervan worden vermeden door aangepaste maatregelen in ziekenhuizen en woonzorgcentra. Handhygiëne is hierbij cruciaal. De campagne hee als doel alle personeelsleden van de Vlaamse woonzorgcentra, ook het onderhouds en technisch personeel, te informeren en te sensibiliseren over de risico s van zorginfecties. Gestandaardiseerd campagnemateriaal moet de personeelsleden ertoe aanzeen een correcte handhygiëne na te leven om zorginfecties te voorkomen. Ook u als bezoeker kan gevraagd worden de regels toe te passen. ACTUEELInformatieblad 13

16 ALTERNATIEVE EN ONDERSTEUNENDE ZORG VOOR KWETSBARE OUDEREN Oproep voor zorgvernieuwende projecten in ouderenzorg Eind juni 2009 zal een KB worden bekendgemaakt met een oproep voor zorgvernieuwende projecten in de ouderenzorg. Het uitgangspunt voor dit ambitieus project is dat het aantal ouderen in de komende jaren zal toenemen, waardoor alhoewel niet alle ouderen zorgbehoevend zullen worden het bestaande systeem van ouderenzorg onder zware druk kan komen te staan. Doelstellingen Daarom moeten wij zoeken naar alternatieven voor de ouderenzorg om kwetsbare ouderen de mogelijkheid te bieden zolang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen in hun vertrouwde leefomgeving of na een hospitalisatie spoedig naar huis te kunnen terugkeren. Daartoe willen wij het zorgaanbod uitbreiden maar ook en vooral beter coördineren en integreren. Om dit doel te bereiken, hebben wij niet alleen het werkveld nodig, maar ook de ouderen zelf! Er wordt duidelijk gekozen om de alternatieve zorg vorm te geven vanuit de ideeën op het terrein (boomup). En, na het experimenteel stadium, dienen deze projecten geïntegreerd te worden in het regulier kader van de verschillende bevoegde overheden. Kortom, de doelstellingen van deze zorgvernieuwingsprojecten zijn: het zo lang mogelijk uitstellen van residentiële opvang het voorzien in een gewaarborgde zorgcontinuïteit en het stimuleren van samenwerking de ondersteuning van de mantelzorg de decentralisatie van de zorg naar de maatschappij het aanbieden van toegankelijke en betaalbare formele zorg Wat is alternatieve en ondersteunende zorg? Alternatieve zorg of zorgvernieuwing verwijst naar zorg die nog niet bestaat in ons regulier kader, maar die hetgeen al bestaat, aanvult. Bijvoorbeeld crisisopvang bestaat niet in onze reglementering. Denk aan een echtpaar waar Jan zorgt voor Greet die lijdt aan de ziekte van Alzheimer. Plotseling moet Jan dringend naar het ziekenhuis. Waar kan Greet naartoe? Wie zal op haar passen? Moet zij ook naar het ziekenhuis? Er zijn nog een duizendtal andere voorbeelden. Ondersteunende zorg verwijst naar alles wat de zorg ondersteunt, evengoed de formele zorg (d.w.z. door professionelen), als de informele zorg (d.w.z. door mantelzorgers) maar ook de zelfzorg (d.w.z. alles wat de oudere zelf doet om zijn zelfredzaamheid in stand te houden of te verbeteren). De nieuwe projecten kunnen dus iedereen ondersteunen: de professionele hulpverleners, de mantelzorgers en de oudere zelf. Bv.: na een beroerte is Hans een hemiplegiepatiënt geworden: hij kan zijn linkerarm niet meer gebruiken. Om hem thuis toch te leren de koffiemachine, de telefoon, enz. te gebruiken, kan een ergotherapeut langskomen om allerlei tips voor het dagelijks leven mee te geven en nieuwe bewegingen aan te leren. Maar tot nu toe is ergotherapie thuis niet mogelijk! Vier nieuwe zorgcategorieën Om een kader te geven aan de projecten, wordt alternatieve en ondersteunende zorg in vier categorieën onderverdeeld. C 1: dit zijn nieuwe zorgvormen en modules ter ondersteuning van de oudere thuis. Dergelijke projecten hebben betrekking op het bestaande transmurale aanbod, dat momenteel beperkt blij tot kortverblijf en centra voor dagverzorging. Dat moet uitgebreid worden opdat de oudere langer thuis kan blijven dankzij het aanbieden van respijtzorg en door ondersteuning van de mantelzorgers. In deze projecten is de coördinatie tussen de aangeboden residentiële zorg en de georganiseerde thuiszorg een belangrijk aspect. Mogelijke voorbeelden: revaliderend kortverblijf, crisisopvang, nachtopvang, dagzorgactiviteit voor personen met dementie, C 2: dit zijn nieuwe zorgfuncties ter aanvulling van de reeds bestaande zorgverlening en ter ondersteuning van de oudere in zijn thuissituatie. Professionele zorgverleners van woonzorgcentra of centra voor dagverzorging kunnen hun expertise ten dienste stellen van ouderen die thuis verblijven (de zogenaamde outreachende zorg ). 14 ACTUEELInformatieblad

17 Mireille Goemans, FOD Sociale Zekerheid Johan Dehaes, RIZIV Mogelijke voorbeelden: autonomieondersteunende ergotherapeutische interventie, psychologische ondersteuning of andere outreachende zorg, zoals het inzeen van een mobiele verpleegkundige of zorgkundige s nachts. thuisverzorging partner in het project zijn. Maar met alleen professionele zorgverleners en voorzieningen kan het niet lukken Wij zijn ervan overtuigd dat de ouderen zelf mee moeten in dit verhaal. Wie kent inderdaad de behoeen van de ouderen beter dan zijzelf? C 3: deze projecten richten zich meer op het organisatorische aspect van de zorgverlening voor patiënten in de thuissituatie: hoe kan de zorg beter worden gecoördineerd? Hoe kan de juiste zorg aan de juiste persoon op het juiste moment worden verleend? In feite is de zorgverlening nog te dikwijls verdeeld tussen diensten en professionelen die los van elkaar functioneren en wordt geen rekening gehouden met de mantelzorger of de oudere zelf. Deze categorie is de grootste uitdaging om zorgopmaat werkelijk te kunnen aanbieden. De samenwerking tussen de partners is meer dan de som van de partners. Projecten in deze categorie beogen dus een nieuwe samenwerking en synergie tussen de verschillende (al dan niet professionele) zorgverleners, waarbij de oudere centraal staat. Binnen deze nieuwe samenwerkingsverbanden kan ook een nieuwe soort zorg aangeboden worden bij de oudere thuis, zoals bijvoorbeeld: case management, autonomieondersteunende ergotherapie of psychologische ondersteuning. Tot 4 behoren projecten die een zorgaanbod en een zorgondersteunend aanbod garanderen in nieuwe collectieve woonvormen die zich situeren tussen thuis en het woonzorgcentrum. Het daartoe voorziene totaal budget bedraagt meer dan 42 miljoen euro (waarvan ongeveer 22 M voor Vlaanderen en 6,5 M voor Brussel). Dat is niet niks! Het is dus belangrijk dat de projecten efficiënt kunnen inspelen op de behoeen van de kwetsbare ouderen die thuiswonen. De partners van dergelijke projecten De projecten zullen ingediend worden in samenwerking met verschillende partners. In ieder geval moet ten minste een woonzorgcentrum, of een dienst voor thuisverpleging of een geïntegreerde dienst voor Meer informatie: Rol van de ouderenorganisaties Daarom kunnen ook de ouderenverenigingen, de ouderenadviesraden, de lokale dienstencentra, de gebruikersverenigingen, aan de projecten deelnemen. Hoe? Enkele voorbeelden: door samen met het project de behoeen beter te identificeren (behoeen voor een specifieke doelgroep, of voor een bepaalde regio/gemeente) door kwetsbare ouderen te melden voor het project door informatie over het project te verspreiden bij de ouderen door feitelijk samen te werken aan het project met vrijwillige ondersteuning: telefoon, contacten, huisbezoeken, De projecten die met dergelijke organisaties werkelijk samenwerken, krijgen daarom bonuspunten (maximum 5). P : Planning: Eerste oproep voor projecten: juli september 2009 met aanvang van de projecten op 1 januari de oproep voor projecten: mei 2010 voor projecten die in oktober 2010 van start zullen gaan. 2015: eind van de experimentele fase. De doeltreffende projecten worden op dat moment structureel verankerd in de reglementering (bijvoorbeeld normen, programmatie en financiering). Kost van de projecten: De totale kost voor het RIZIV per patiënt en per dag mag maximaal de kost van een dag in een RVT bedragen (60,80 euro). Deze som wordt opgedeeld in 25 euro voor de reeds bestaande RIZIVverstrekkingen (forfaitair) en maximum 35,80 euro per dag en per patiënt op jaarlijkse basis voor nieuwe zorg eigen aan het project. ACTUEELInformatieblad 15

18 Leeijdsdiscriminatie bij ouderen Bart Beernaert, stafmedewerker Discriminatie is de ongelijke toegang tot bijvoorbeeld huisvesting, betaalde arbeid, opleiding of vrijetijdsbesteding. Hierbij wordt iemand systematisch op een onaanvaardbare manier ongelijk behandeld. Er zijn verschillende vormen van discriminatie mogelijk, op basis van ras (racisme), geslacht (seksisme), etniciteit, leeijd, handicap en/of filosofische overtuiging. Soms leidt de gelijke behandeling van mensen in een bepaalde context ook tot discriminatie. Zo kan bijvoorbeeld de ingang van een publiek gebouw enkel via een trapje te bereiken zijn. Hoewel de toegankelijkheid dan voor iedereen gelijk is, is dit discriminerend voor een persoon in een rolstoel. Bij leeijdsdiscriminatie worden ouderen op een onaanvaardbare manier ongelijk behandeld ten opzichte van jongere leeijdsgroepen. Leeijdsdiscriminatie is zowel door de Europese, de Belgische als de Vlaamse wetgeving verboden. In sommige gevallen is het echter verantwoord en maatschappelijk aanvaard dat er verschil wordt gemaakt tussen personen. Kinderen worden bijvoorbeeld in de wetgeving vaak anders behandeld dan volwassenen. Ook het gebruik van leeijdsgrenzen kan voordelen bieden, ze beschermen bepaalde groepen. Zo is de pensioenleeijd een bescherming tegen het aankelijk blijven van een arbeidsinkomen. Vooroordelen Vaak ligt een vooroordeel aan de basis van discriminatie. Vooroordelen zijn houdingen, interne gevoelens. Dikwijls gaat het om veralgemeningen en stereotyperingen, gebaseerd op nietrelevante informatie en gebrekkige kennis van de betreffende groep. Vooroordelen en discriminatie worden aangeleerd. Ze zijn cultureel bepaald, veranderen doorheen de tijd en hangen samen met de bestaande machtsverhoudingen tussen verschillende groepen in een samenleving. Zo wordt onze hedendaagse maatschappij gedomineerd door het middenklasseperspectief. Ook ouderen hebben vaak te maken met stereotyperingen. Vooroordelen over ouderen hebben een invloed op de manier waarop mensen ouderen zien en met hen omgaan. Enkele gekende vooroordelen zijn: ouderen leven afgezonderd van hun kinderen, een groot deel van de ouderen verblij in zorgvoorzieningen, de meeste ouderen hebben een slechte gezondheid en pensionering wordt gezien als in een leeg gat vallen. Dit hee dus ook een invloed op hoe de overheid en hoe organisaties, diensten en voorzieningen met ouderen omgaan. Ook ouderen zelf kunnen deze vooroordelen geloven. Negatieve beeldvorming Ageisme is de negatieve beeldvorming rond een leeijdsgroep (meestal ouderen). Ten opzichte van racisme en seksisme, verschilt ageisme op twee vlakken. Ten eerste veroudert iedereen. En ten tweede hee iedereen hierdoor een steeds grotere kans om ooit in aanraking te komen met ageisme en leeijdsdiscriminatie. Als iemand zelf ouder wordt, zwakken de eigen vooroordelen over ouderen af. De ouderenpopulatie is een erg diverse groep en omvat verschillende generaties. De media brengen hoofdzakelijk zorgbehoevende ouderen van hoge leeijd in beeld. Onze samenleving hee angst voor de laatste levensfase. Mensen denken niet graag aan aakeling, pijn en sterven. Er ligt een grote nadruk op de jongerencultuur (bijvoorbeeld het volgen van de laatste maatschappelijke trends) en op economische productiviteit (ouderen worden als aankelijk en onproductief beschouwd). Dit zet ouderen niet alleen minder op het voorplan, maar ouderen worden ook eerder als een last beschouwd. Enkele voorbeelden van leeijdsdiscriminatie Op de arbeidsmarkt: verwijzingen naar leeijd in personeelsadvertenties. In de gezondheidssector: het verbod om als 65 plusser bloeddonor te zijn, ook met het oog op een transfusie met eigen bloed. Toegang tot goederen en diensten: de premieverhogingen van hospitalisatieverzekeringen, de moeilijkheid om autoverzekeringen of bankleningen af te sluiten. In het beleid: wie na zijn 65ste gehandicapt wordt, hee geen recht op tegemoetkomingen van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. In de media en reclame: een sterke ondervertegenwoordiging van ouderen, ouderen worden vaak als zorgbehoevend, eenzaam, aankelijk of passief voorgesteld. In de politiek: een ondervertegenwoordiging van 60plussers. 16 ACTUEELInformatieblad

19 Oprichting van een studiecommissie Naar aanleiding van de problematiek van leeijdsdiscriminatie werd door de Raad van Bestuur beslist om hieromtrent een studiecommissie binnen de Vlaamse Ouderenraad op te richten. Samen met enkele experts zal de commissie onderzoeken wanneer er van leeijdsdiscriminatie sprake is. Daarna worden de verschillende problemen geanalyseerd en wordt afgewogen hoe de discriminatie kan worden aangepakt. De Vlaamse Ouderenraad hee een folder Beeldvorming over ouderen gemaakt, waarin de rijke diversiteit onder de ouderenpopulatie wordt beschreven. De folder werd naar een breed publiek verspreid. U kunt de folder verkrijgen bij het secretariaat op het nummer of via kathy.louagie@vlaamseouderenraad.be. (Voor bovenstaande tekst werd gebruikt gemaakt van het artikel van: Breda, J. & Schoenmaekers, D. (2003). Leeijd is een isme, maar anders dan racisme. De Gids op Maatschappelijk Gebied, september 2003.) Eindrapport onderzoek Van 7 tot 107 Kathy Louagie Stafmedewerker Het onderzoek Van 7 tot 107, in opdracht van het Agentschap SociaalCultureel werk voor Jeugd en Volwassenen, focuste zich op hoe jongeren zich binnen enkele jaren zullen bewegen in een sterk vergrijsde en ontgroende samenleving. Bij dit onderzoek rond intergenerationele solidariteit, dat uitgevoerd werd door de Artesis Hogeschool en de Universiteit Antwerpen, waren zowel de Vlaamse Jeugdraad als de Vlaamse Ouderenraad betrokken. Het onderzoek zelf is zeer kortlopend geweest. Op slechts vijf maanden tijd werden tientallen experten geïnterviewd en werden de resultaten verwerkt. De visie van verscheidene deskundigen uit middenveldorganisaties, de academische wereld en het sociaal werkveld legden de basis voor dit rapport. Het onderzoek had een dubbele doelstelling. Enerzijds wou men de dialoog bevorderen tussen alle generaties met betrekking tot het thema intergenerationele solidariteit. Anderzijds wou men komen tot beleidsaanbevelingen. Om de dialoog te bevorderen werden drie initiatieven genomen. Eerst en vooral werd een nieuwsbrief verspreid, vervolgens werden enkele fragmenten uit de interviews op YouTube ( geplaatst en werd de video Van 7 tot 107 ontwikkeld. Het eindrapport bevat 48 aanbevelingen, die vertrekken vanuit de gesprekken met de experten. Het uitgangspunt bij deze beleidsaanbevelingen is dat de geïnstitutionaliseerde solidariteit een noodzakelijke basis vormt in de samenleving waarbinnen de solidariteit tussen de generaties kan georganiseerd worden. Het volledige rapport met de beleidsaanbevelingen kunt u raadplegen op ACTUEELInformatieblad 17

20 Preventiecampagne Meer veiligheid voor senioren Uit de Veiligheidsmonitor 2006 blijkt dat ouderen een groter onveiligheidsgevoel kennen dan jonge mensen. Zo gee 12,7% van de ouderen aan zich vaak of altijd onveilig te voelen, terwijl dat voor de hele bevolking slechts 9,2% is. Toch tonen cijfers van de Algemene Nationale Gegevensbank over feiten van diefstal met list aan dat de 65plussers minder vaak slachtoffer worden van een diefstal met list (valse agenten, wateropnemers, ) dan de gemiddelde Belg. Hoewel dat onveiligheidsgevoel dus voor een stuk subjectief is, neemt men dat gevoel van onveiligheid bij 65plussers ernstig omdat de fysieke maar ook mentale gevolgen van een diefstal, inbraak of lichamelijk geweld tegen ouderen vaak ernstiger zijn dan voor een jonge vrouw of man van 30. Daarom lanceerde Binnenlandse zaken de campagne Meer veiligheid voor senioren. Via onder andere een tvspot en een kaartspel met praktische, concrete tips wil men ouderen helpen weerbaarder te worden. De bedoeling is dat zij ook zelf aan hun veiligheid werken zodat ze zich meer op hun gemak kunnen voelen. De preventiecampagne bestaat uit volgende luiken: Een kaartspel Veiligheid troef Op de 52 kaarten staan tips en trucs in verband met inbraken, diefstal met list, brandveiligheid, ongevallen thuis, gauwdiefstal enz. Enkele voorbeelden van de tips: Schoppen 3: Langere tijd afwezig? Vraag gratis afwezigheidstoezicht aan bij de politie. Ruiten 4: Beter een goede buur dan een verre vriend. Zij verhogen de sociale controle in uw buurt. Ruiten 7: Onbekende bezoeker? Vraag en controleer aandachtig zijn/haar dienstkaart! Klaveren 7: Identiteitskaart verloren of gestolen? Bel onmiddellijk Doc Stop op het gratis nummer Klaveren 2: Verspreid nooit informatie over uw financiën per telefoon. Harten 8: Is uw bankkaart ingeslikt? Tik dan nooit opnieuw uw pincode in! De kaartspelen kunnen door verenigingen of centra ook rechtstreeks worden aangevraagd bij de Algemene Directie Veiligheid en Preventie, adres infodoc@ibz.fgov.be. Privé personen kunnen een kaartspel aanvragen via de technopreventieve adviseur van hun gemeente of stad. Spots Diefstal met list Een filmpje toont hoe valse politieinspecteurs en valse elektriciens te werk gaan. De korte spot is ter beschikking gesteld van de lokale tvomroepen. De lange versie is bestemd voor de technopreventieve adviseurs. Kaart Wie belt aan? Let op voor listige dieven! Deze kaart of folder kan je dicht bij de deur plaatsen of hangen, zodat je wordt herinnerd aan de mogelijke risico s bij het binnenlaten van onbekenden. Een map Meer veiligheid voor senioren Wat de gemeenten hiervoor kunnen doen In deze map wordt aan de gemeenten en hun technopreventieve adviseurs uitgelegd hoe ze een actieplan Veiligheid voor Senioren kunnen starten. Er worden zeer praktische tips en een aantal goede voorbeelden of best practices uit andere gemeenten of steden gegeven. Deze voorbeelden kunnen inspiratie leveren of kunnen eventueel worden overgenomen. Deze map zal in het najaar verkrijgbaar zijn. Meer informatie: Algemene Directie Veiligheid en Preventie, Waterloolaan 76, 1000 Brussel Tel.: vpb@ibz.fgov.be Website: 18 ACTUEELInformatieblad