Werkkapitaal. groei, durfkapitaal & bedrijfsovername. voor professionele ondernemers. Hoe blijft u liquide in turbulente tijden?

Transcriptie

1 groei, durfkapitaal & bedrijfsovername Monica Hensgens, Hensgens Mobiliteitsgroep + Fietsrace Wie wordt de winnaar op de Nederlandse fietsmarkt? Dure lessen Hoe een foute overname u de kop kan kosten Financiering Nieuwe aandelenbeurs biedt kansen voor het MKB SPECIAL Werkkapitaal Hoe blijft u liquide in turbulente tijden? oktober 2011 / 9,95 voor professionele ondernemers

2 15 november 2011, Kasteel de Vanenburg, Putten Dag van de Financiering Alles over het financieren van uw groeiplannen in één dag!

3 De helft van alle bedrijven in Nederland heeft grote problemen met de fi nanciering van zijn groeiplannen bron: EIM, december 2010 Als ondernemer ziet u altijd kansen. Maar groei kost geld; nieuwe machines, extra personeel, een kantoor in het buitenland en vooral extra werkkapitaal. Nu bancair krediet gebonden is aan strengere regels zijn veel ondernemers op zoek naar creatieve oplossingen om hun plannen toch gefinancierd te krijgen. Dag van de Financiering De nationale Dag van de Financiering is een kennis- en netwerk evenement voor ondernemers die op zoek zijn naar financiering van hun groeiplannen. De middag bestaat uit een hoogwaardig programma van keynotes en praktische workshops. Ondernemers en financieel verantwoordelijken krijgen o.a. antwoord op de volgende vragen: Wat zijn onze huidige financieringsmogelijkheden? Is er een alternatief bankarrangement mogelijk? Zijn wij interessant voor een participatiemaatschappij of informal investor? Wat kan leasing en factoring concreet voor ons betekenen? Welke regelingen en faciliteiten biedt de overheid? Informatie & inschrijven Kijk voor meer informatie over het programma, workshops en sprekers op Initiatiefnemer voor professionele ondernemers kennispartners

4 De grootste onafhankelijke bedrijfsovername specialist! De no-nonsense mentaliteit van Marktlink zorgde voor een klik, zij wisten met hun expertise en doorzettingsvermogen ons op een vakkundige wijze door het gehele proces te begeleiden. Erick Leferink, oud-eigenaar F.M. Hugen Holding B.V. Door de betrokkenheid, kennis en ervaring van Marktlink, alsmede hun gedreven aansturing, is het management-buy-out traject een succes geworden. Wim van den Heuvel, directeur MBO Wynmalen & Hausmann Group B.V Adviseur bij aan- en verkoop van bedrijven Marktlink Deventer Wismarstraat BN Deventer T Marktlink Gouda Kampenringweg 45a 2803 PE Gouda T info@marktlink.nl Marktlink Amsterdam Koningslaan AB Amsterdam T

5 inhoud 28 Dossier Internationaal Pieter Bas Leezenberg is hard bezig om met zijn bedrijfje Hansje Brinker specialist in dijk- en dambewaking de Verenigde Staten te veroveren. 16 Q&A Adriaan Hendrikse Ondernemer zullen actiever en creatiever op zoek moeten naar financieringsmogelijkheden voor hun bedrijf, meent Adriaan Hendrikse, mede-oprichter en directeur van de Nederlandse Participatie Exchange (NPEX). special Werkkapitaal In deze special de belangrijkste trends op het gebied van werkkapitaal, factoring, leasing en debiteurenbeheer en 7 tips voor beter cashmanagement. 24 Fietsrace De Nederlandse fietsenmarkt leek verzadigd, maar krijgt met de opkomst van de elektrische fiets weer een nieuwe inpuls. Pon en Accell zetten een tandje bij om hun groeistrategie waar te maken. Dure lessen Niet iedere overname is een succes. Een portret van drie ondernemers die zich (bijna) hebben verslikt in een slecht voorbereide overname die hun vele slapeloze nachten bezorgden. oktober 2011 brookz 05

6 colofon mnd 09 Nieuws Brookz Overname Barometer, Bedrijfsdetective, Pitchen in Duitsland 12 Mainport Innovation Fund Investeringsfonds voor duurzame luchtvaart 14 Herfinanciering Veel bedrijven proberen hun balans weer op orde te krijgen 16 Q & A Adriaan Hendrikse, Nederlandse Participatie Exchange investeringsdeals 20 deal 01 Nicky Broos Skidôme 22 deal 02 Jaap Bakker Highway Hawk bazaar 54 Fiscale Fun Overdrachtsbelasting in voordeel van de verkopende partij 56 Vraag & aanbod Koop-, verkoop-, en investeringsprofielen elk nummer 06 Colofon 07 Voorwoord Brookz is een uitgave van C365 Business Media Albrechtlaan AH Bussum Uitgever/hoofdredacteur Peter Rikhof Eindredactie Wietze Willem Mulder Vormgeving Wonderworks, Heemstede Basisontwerp Marjolein Rams Medewerkers Mark van Baal, Peter Bak, Marcel Bakker, Miloe van Beek, Willemijn van Benthem, Martine Berendsen, Martin Dijkstra, Carien van Dijk, Rob Hartgers, Linda Huijsmans, Suzanne Karsters, Michel Mees, Dennis Mensink, Wietze Willem Mulder, Sietske Raaijmakers, Maria Stijger, André de Vos Marketing Alex Turkawski Adverteren info@brookz.nl Online Wietze Willem Mulder Abonneren Een lidmaatschap op Brookz kost 199 (ex btw). Abonnementen lopen tot wederopzegging tenzij u uiterlijk 2 maanden voor het aflopen van het abonnement hier schriftelijk van afziet. Voor vragen over abonnementen kunt bellen met 0900-ABOLAND of ( 0,10 per minuut) Druk Kroonpress, Estland 2011 C365 Business Media. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden gekopieerd of verveelvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. 06 brookz oktober 2011

7 redactioneel Peter rikhof Mentaliteit begin deze maand liep ik de marathon van Chicago. Ik was niet de enige, er deden in totaal deelnemers mee. Daaronder de 35 weken zwangere Amerikaanse Amber Miller (27), die 7 uur na afloop een gezonde dochter ter wereld bracht. Maar ook Will Caviness (35), brandweerman en vader van twee kinderen, die 800 meter voor de finish in elkaar zakte en een half uur later overleed. Het was namelijk warm met een extreem hoge luchtvochtigheidsgraad. Geen ideale omstandigheden als je 42 kilometer moet hardlopen. De verhalen van zowel de zwangere Amber als de goed getrainde Will Craviness (hij liep op een eindtijd van 3.15 uur) zeggen iets over de Amerikaanse mentaliteit in het algemeen en de sportbeleving in het bijzonder. Ze gaan er voor. Hetzelfde geldt voor de bijna twee miljoen toeschouwers die drie rijen dik langs de route stonden. Vanaf de start produceerden ze een orkaan van geluid waarmee ze je letterlijk naar de finish schreeuwden. Doing great, good job, hold on, only 3 miles to go, pain is temporarily, proud is forever, you are awesome man! Een week later was de marathon van Amsterdam. Ik stond daar als toeschouwer op 500 meter van de finish, vlak voor de lopers het Olympisch Stadion binnenliepen. Op de speaker na mensen laat eens even wat van je horen was het nagenoeg stil. Af en toe waren het de lopers zelf die met armgebaren probeerden de toeschouwers aan te moedigen. Absurd. Ondernemers krijgen de komende tijd weer met economisch turbulente tijden te maken. Een marathon met 30 graden en een zeer hoge luchtvochtigheidsgraad. Hoe gaat u dat oppakken? Er is veel op Amerika aan te merken, maar qua mentaliteit en enthousiasme kunnen wij ondernemers er nog steeds een voorbeeld aan nemen. U moet er voor blijven gaan. Opgeven is geen optie. Peter Rikhof uitgever/hoofdredacteur peter@brookz.nl foto: MARCEL BAKKER PS Ik vertrok in Chicago op een eindtijd van 3.45 uur maar kwam rond de 32 kilometer ook de man met de hamer tegen. Total loss strompelde ik na 4 uur en 1 minuut over de streep. oktober 2011 brookz 07

8 De E-Klasse. De zakenauto die ook in het weekend werkt. Om goed te kunnen presteren is er een juiste balans nodig, namelijk die tussen hard werken en ontspannen. De E-Klasse Estate biedt de mogelijkheid om 7 zitplaatsen te creëren. En is daarom geschikt voor zowel zakelijk als privégebruik. Ontdek zelf de E-Klasse Estate met een proefrit. Kijk voor meer informatie of voor het maken van een afspraak op mercedes-benz.nl/e-klasse. Gem. verbruik: 5,2-10,0 l/100km, 19,2-10,0 km/l. CO 2 -uitstoot: g/km. U rijdt de E-Klasse Estate al vanaf ,-. Leasetarief E-Klasse Estate vanaf 929,- per maand excl. btw op basis van Operationele Service Lease, looptijd 48 maanden, km per jaar, diesel km per jaar. Acceptatie onder voorbehoud van Mercedes-Benz Financial te Utrecht. Consumentenprijzen zijn excl. kosten rijklaar maken en verwijderingsbijdrage.

9 15 mnd vinden & kopen van een bedrijf p11 Check uw zakenpartner p11 Pitchen in Duitsland Overnamemarkt op de rem nederlandse ondernemers, adviseurs en financiers van bedrijfsovernames verwachten dat de opleving in de eerste helft van 2011 op de MKB-overnamemarkt van korte duur was. Dat is de voornaamste uitkomst van de Brookz Overname Barometer, het halfjaarlijkse onderzoek van Brookz naar het sentiment op de MKB-overnamemarkt. Aan de enquête deden 237 Nederlandse ondernemers, investeerders en adviseurs mee. Bijna de helft van de geënquêteerden verwacht dat er in het tweede halfjaar van 2011 meer bedrijven in de etalage staan dan een halfjaar eerder. Daar staat wel tegenover dat 45,3 procent van de ondervraagden denkt dat er minder overnames te noteren zijn in de laatste zes maanden» oktober 2011 brookz 09

10 15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws innovatie financiering q&a Ik zie nog geen aanleiding om te wanhopen. Een solide overnamepropositie met een goed toekomstperspectief krijg je bij de bank wel gefinancierd van dit jaar. De deals die wél doorgang vinden, hebben volgens bijna tweederde een gemiddeld minder hoog prijskaartje dan in het eerste halfjaar. Slechts 4,4 procent verwacht dat eigenaren meer voor hun onderneming beuren bij een verkoop dan in de eerste zes maanden. Van de (aspirant-)ondernemers en investeerders denkt ruim 30 procent in de tweede helft van 2011 een bedrijf te kopen, maar ongeveer eenderde zegt ook resoluut nee tegen een bedrijfsovername. Ook wij merken dat vooral verkopers zich weer beginnen te roeren op de markt, zegt adviseur Judith van Haeringen van intermediair AenF Partners. Maar dat er minder overnames zullen zijn, betwijfel ik. Wij hebben de afgelopen maand zelfs vier deals gedaan. Daarbij is de financiering de moeilijkste hindernis, maar niet een onmogelijke. Je moet in deze tijd creatiever zijn met de financieringsconstructie. Overnamefinanciering Meer dan de helft van de geënquêteerden (56 procent) ziet ook de financiering van een overname als belangrijkste struikelblok. Ruim 72 procent voorspelt een moeizamer financieringsklimaat in Nederland voor de MKB-overnamemarkt dan een halfjaar geleden. Toch blijft 2,2 procent positief en denkt dat het verkrijgen van krediet om een bedrijf te kopen bij financiers soepeler zal gaan. Adviseur Harry Helwegen van intermediair Diligence behoort tot het optimistische kamp. Ik zie nog geen aanleiding om te wanhopen. Een solide overnamepropositie met een goed toekomstperspectief krijg je bij de bank, hoe je ook tegen de economie aankijkt, wel gefinancierd. Dat vraagt bij een management buy-in en out vaak om een bijdrage van de verkoper in de vorm van een achtergestelde lening. Ongeveer 64 procent van de ondervraagden denkt dat de rol van informal investor groter wordt als financieringsbron om een deal te sluiten. Helwegen, tevens voorzitter van de Business Angel Netwerken Nederland, waarschuwt voor een misverstand. We moeten er voor waken dat ondernemers zo n investeerder niet zien als vervanger voor de bank. Als ondernemer moet je bewust voor een informal kiezen en niet als laatste strohalm voor een overnamefinanciering zien. Hogere verkoopprijs Op de vraag of de (gevolgen van de) Europese schuldencrisis de MKB-overnamemarkt in ons land op slot gooit, zijn de meningen over verdeeld. Ruim eenderde denkt dat de economisch onzekere tijd geen roet in het eten gooit. Ongeveer 28 procent is er zeker van dat de problemen in onder andere Griekenland van grote invloed is op de Nederlandse overnamemarkt. Betekent de onzekere tijd dat ondernemers die hun bedrijf willen verkopen dat beter dit jaar nog kunnen doen dan in 2012, omdat ze wellicht nu een betere prijs voor hun onderneming krijgen? Lastige vraag, want de aandelenbeurs jojoot heen en weer. Maar ik heb zelden gezien dat ondernemers er beter van zijn geworden als ze zo op het juiste moment gokken. Wel slechter, want je weet niet wat volgend jaar brengt, benadrukt Helwegen. Ook Van Haeringen kijkt niet per se pessimistisch naar de komende maanden: Ik verwacht dat goede deals altijd doorgaan. Het is vooral de twijfel over de financieel-economische situatie die de overnamemarkt zou kunnen afremmen. Kijk voor alle onderzoeksresultaten van de Brookz Overname Barometer op Aanbod bedrijven ,5% 38,7% ,8% 0 Toename Neutraal Afname Overnametransacties ,3% 40 34,3% 20,4% 20 0 Toename Neutraal Afname Overnameprijzen 80 62,0% ,6% 20 4,4% 0 Hoger Gelijk Lager Bedrijfsovernamemarkt op slot ,7% 40 29,2% 24,8% 20 3,6% 3,7% 0 Helemaal mee eens Mee eens Niet eens, niet oneens Mee oneens Helemaal mee oneens 10 brookz oktober 2011

11 bedrijfsdetective Check uw zakenpartner Bespaar zakelijke ellende door de eigenaren van uw target goed te laten natrekken. Als u een ander bedrijf wilt overnemen of als investeerder in een bedrijf stapt, wilt u wel zeker weten of het verhaal van de andere partij ook klopt. Uiteraard laat u een due diligence uitvoeren, maar hoe zit het met de integriteit van de ondernemer zelf? Het Amsterdamse financiële onderzoeksbureau Follow the Money (FTM) biedt sinds kort research on demand. Ondernemers en investeerders die de mooie praatjes van andere ondernemers kritisch tegen het licht willen houden, kunnen FTM inschakelen voor een onderzoek op maat. Hoewel FTM opgericht als platform voor onderzoeksjournalistiek gebruik maakt van journalistieke methoden en technieken, is het onderzoek volledig gescheiden van het journalistieke werk. Wij hanteren een strikte ethische code voor business intelligence, zegt medeoprichter Arne van der Wal. Zo wordt er bijvoorbeeld tijdens het onderzoek nooit over het onderwerp gepubliceerd. We doen op geen enkele manier aan betaalde journalistiek. Volgens Van der Wal graaft FTM dieper om informatie van een toekomstige zakenpartner naar boven te halen door niet altijd het gebaande pad te bewandelen. Wie alleen vertrouwt op gegevens van de KvK en het internet krijgt vaak een onjuist en onvolledig beeld. Dan kan een overname of investering duur uitpakken. internationaal Pitchen in Duitsland Voor Nederlandse ondernemers die over de grens willen heeft een buitenlandse investeerder zo zijn voordelen. Vorige week vond in het Duitse Emmerich am Rhein - vlak over de grens bij Arnhem - alweer het derde Euregio Investorenforum plaats. Deze bijeenkomst werd georganiseerd door de Stadtsparkasse in samenwerking met Business Angels Netzwerk Ruhr, Oost NV en Meesters van de Toekomst. Deze partijen zijn al een paar jaar bezig om de markt voor grensoverschrijdend risicokapitaal in het Nederland/Duitse grensgebied toegankelijker te maken voor ondernemers en investeerders. Tijdens deze bijeenkomst kregen kregen 4 ondernemers (twee Nederlandse en twee Duitse) de kans om zich te presenteren aan een gezelschap van ongeveer vijftig, vooral Duitse investeerders. Hoewel qua propositie nauwelijks met elkaar vergelijkbaar was het opvallend dat de Nederlandse ondernemers veel opener waren over hun financials, het bedrag dat ze nodig hadden en het aandelenpercentage dat ze bereid waren daar voor weg te geven. Met name de presentatie van het Nederlandse Eaglet- Eye (een nieuw meetinstrument voor oogdiagnose) sprong eruit met een zeer professionele elevator pitch. Dat vertaalde zich overigens na afloop van de presentaties niet in een stormloop richting ondernemer en ceo Arnoud Snepvangers. Duitse informals zijn in eerste instantie vaak een beetje terughoudend, waarschijnlijk dat ik morgen nog wel een paar telefoontjes krijg. Volgens René Reijtenbagh van medeorganisator Meesters van de Toekomst past de bijeenkomst in de trend van steeds meer grensoverschrijdend verkeer op het gebied van investeringen en bedrijfsovernames. Hij voorspelt dat de markt voor informal investing de komende jaren steeds internationaler wordt en dat ondernemers in het kader van follow the money - daar actief op in moeten spelen. Bovendien heeft het een groot voordeel als een Nederlandse ondernemer die naar Duitsland wil in zee gaat met een Duitse investeerder. Zo n informal brengt dan gelijk kennis van de markt en zijn lokale netwerk in en dat is vaak goud waard voor een snelle en succesvolle start. september oktober 2011 brookz 11

12 15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws innovatie financiering q&a Duurzaam vliegen het mainport innovation fund is een gezamenlijk investeringsfonds van KLM, Schiphol Group en TU Delft. Sinds de oprichting in 2009 heeft het Mainport Innovation Fund verschillende technostarters een kapitaalinjectie gegeven. Duurzaamheid is een belangrijk criterium. Het Mainport Innovation Fund (MIF) is erop gericht innovatieve, jonge partijen zogeheten technostarters de kans te geven te innoveren in de luchtvaartsector. De komende jaren kunnen technostarters een investering aanvragen via het fonds. Fondsmanager Guus Verhees (Rabobank): Het fonds is bedoeld voor bedrijven die jonger zijn dan vijf jaar, al een prototype hebben ontwikkeld op basis van een onderscheidende technologie, een sterk team hebben met voldoende marktpotentie en werkelijk iets kunnen bijdragen op het gebied van duurzaamheid. Sommige producten of oplossingen zijn duurzaam in gebruik, maar niet qua fabricage. We beroepen ons op de know-how van onze partners en universiteiten om te beoordelen of een product in zijn geheel wel echt duurzaam is. Het nieuwe product moet natuurlijk wel duurzamer en schoner zijn dan de reeds bestaande oplossing. Technology transfer Het MIF heeft in totaal acht miljoen euro te besteden. De overheid verdubbelt iedere investering vanuit het Dutch Technology Fund, onderdeel van de subsidieregeling TechnoPartner. Verhees: Wanneer we geloven in het product en het bedrijf, nemen we een aandelenbelang in het bedrijf. Het totale bedrag kan variëren van een ton tot anderhalf miljoen euro. Hiermee stellen we het bedrijf bijvoorbeeld in de gelegenheid machines aan te schaffen om het product te fabriceren en een technology transfer te realiseren. En uiteraard kunnen ze een beroep doen op het netwerk van de fondspartijen om het product in de markt te zetten. De gemiddelde looptijd van een investering is vijf jaar. Daarna stapt het fonds er doorgaans uit of koopt een strategische partij het bedrijf. Zo verdienen we na een aantal jaren de investering terug, legt Verhees uit. Hopelijk met een aantrekkelijke winst. Maar er zullen waarschijnlijk ook een paar bedrijven omvallen. Dat is het risico van investeren. wie Mainport Innovation Fund wat Investeren in duurzame luchtvaart hoeveel 16 miljoen te besteden Onderscheidende technologieën Jaarlijks krijgt het MIF tientallen aanmeldingen. Slechts twee tot drie bedrijven per jaar kunnen op een financiering rekenen. Dit jaar investeert het MIF in Casper BV en Multi Pilot Simulations BV (MPS). Verhees: We zoeken goede ondernemers met onderscheidende technologieën. Casper BV is actief op het gebied van systemen die het luchtverkeer monitoren en analyseren. Met de investering willen we het bedrijf ondersteunen bij de marktontwikkeling van real-time, online tools. MPS ontwikkelt vliegtuigsimulatoren. Met onze kapitaalinjectie willen we tegemoetkomen aan de toenemende vraag van vliegscholen naar duurzame en betaalbare simulatoren. De kracht van dit fonds zit volgens Verhees in de wijze waarop de samenwerking plaatsvindt. Een coöperatie tussen een grote en kleine onderneming die samen willen innoveren, gedijt niet altijd goed door trage besluitvaardigheid. Met het MIF houden we de grote corporates op voldoende afstand. We zijn een zelfstandige partij die zelf investeringsbeslissingen neemt en handelt in belang van de technostarter. Dat maakt de samenwerking succesvol. 12 brookz oktober 2011 tekst SUZANNE WIJERS / fotografie ISTOCKPHOTO

13 De nieuwe Jaguar XF krachtig, zuinig en onweerstaanbaar De stijlleider van dit moment weet luxe en bereikbaarheid te combineren als nooit te voren. De Jaguar XF met een nieuwe krachtige 2.2 liter dieselmotor is de meest zuinige Jaguar ooit. Goed voor 190 pk (140 kw) en een koppel van 450 Nm. Met een 8-traps automaat en intelligent Stop/Start systeem, wat resulteert in een B-label. En dat vanaf Met het Luxury pakket ( 3.390) krijgt u lederen bekleding, een 30GB harde schijf voor al uw muziek, een navigatiesysteem en bluetooth connectie. Voor nog geen kiest u met de nieuwe Jaguar XF 2.2D voor een onweerstaanbare stijlvolle en intelligente propositie.» Vanaf nu bij uw regionaal jaguar Centrum en op GEMIDDELD BRANDSTOFVERBRUIK VARIEERT VAN 5,4 L/100 KM TOT 12,5 L/100 KM. GEMIDDELDE CO 2 -UITSTOOT VARIEERT VAN 149 G/KM TOT 292 G/KM. 3 JAAR FABRIEKSGARANTIE ZONDER KILOMETERBEPERKING. CONSUMENTENPRIJS VANAF ,- INCL. BTW EN BPM. PRIJS- EN SPECIFICATIE WIJZIGINGEN VOORBEHOUDEN LEASEPRIJS VANAF 1.099,- P/M ExCL. BTW. (BRON: JAGUAR FINANCIAL SERVICES, 48 MAANDEN, KM/JAAR.)

14 15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws innovatie financiering q&a Herfinancieer nu! herfinancieren van bestaande schulden is een defensieve strategie, die ervoor zorgt dat de balans niet te zwaar lijdt onder uitstaande leningen en kredieten. Maar wie wil herfinancieren, moet snel zijn. Dat bleek onlangs op een bijeenkomst van de Dutch Corporate Finance Association (DCFA) in conferentiecentrum Mereveld in Utrecht. Veel Nederlandse bedrijven hebben op dit moment problemen met de kredieten die nodig zijn om hun bedrijfsvoering goed te laten verlopen. Dat pleit voor een snelle herfinanciering. Daarnaast spelen Basel-3 en de eurocrisis een grote rol. Basel-3, dat in 2019 finaal geïmplementeerd zal zijn, eist van banken een hoger bufferkapitaal, waardoor de ruimte om krediet te verlenen aan bedrijven afneemt. Deze aangescherpte liquiditeitseisen zullen ertoe leiden dat banken meer kapitaal moeten aanhouden. De kapitaalskosten voor banken gaan daarmee omhoog. De consequenties zijn: een tendens naar kortere looptijden van leningen. En een opwaartse druk op marges en fundingkosten. De eurocrisis doet daar, wat betreft onzekere liquiditeit, nog eens een schepje bovenop. Daardoor zijn er nauwelijks financieringsmogelijkheden om bijvoorbeeld een overname te doen. Door de eurocrisis en strengere richtlijnen van Basel-3 zijn de kredietmarkten weer behoorlijk stil komen te liggen. Bovendien, zoals Frank van Waesberghe, Executive Director Acquisition & Leveraged Finance binnen ABN AMRO, tijdens het congres To recap or not liet weten, wordt de Nederlandse Leveraged Finance markt sterk beïnvloed door die in Europa. Dit voor wat betreft Mergers and Acquisitions (M&A) activiteit, maar ook voor wat betreft acquisitie multiples, liquiditeit, leverage multiples, prijsniveaus en overige condities. Private equity Het moment is dus aangebroken om kredietlijnen voor de komende periode veilig te stellen. Veel bedrijven kijken op dit moment naar de mogelijkheden om te herfinancieren. Want herfinancieren van bestaande schulden is een defensieve strategie, die ervoor zorgt dat de balans niet te zwaar lijdt onder uitstaande leningen en kredieten. Wie enkel met eigen vermogen zaken doet, is beperkt in zijn middelen. Geleend geld (vreemd vermogen) geeft door het hefboomeffect een grotere slagkracht. Maar de onrust op de financiële markten na de zomervakantie heeft nu al weer geleid tot bezorgdheid in de tot voor kort florerende Europese markt voor overnames en zijn bedrijfsfinancieringen door banken in de Europese overnamemarkt sterk gedaald. Ook wordt het snel lastiger om bestaande bedrijfsleningen te herfinancieren. Een optie is herfinanciering door private equity. De waarde van private equity deals in Nedreland bedroeg ruim 6 miljard euro in het eerste half jaar van DCFA De Dutch Corporate Finance Association is een landelijke vereniging voor financiële professionals. Leden hebben ten minste vijf jaar relevante werkervaring in de corporate finance-sector en besteden een significant deel van hun werktijd aan fusies & overnames, financieringen en/of recovery activiteiten. Introductie door minimaal twee leden. Meer informatie op Bovendien drijft the search for yield de institutionele investeerders mogelijk direct naar equity-investeringen, aldus van Waesberghe. Met in Nederland stabiel stijgende M&A activiteit door beschikbare liquiditeiten van private equityfondsen, en toenemende sponsoraandacht voor operational excellence inclusief desinvesteringen en buy and build. Mogelijk zal het effect een toename zijn van recaps, als alternatieve exit mogelijkheden ontbreken. Om tot slot toch nog positief te eindigen: ondanks alle (Europese) onzekerheden is geen significante afname van de liquiditeit in de Nederlandse midmarkt te verwachten. 14 brookz oktober 2011 tekst ILSE KUIPER / fotografie ISTOCKPHOTO

15 Zoekt u voeding voor uw groeiplannen? Winnaar van: Wij kunnen u helpen bij het vinden van de juiste kapitaalverstrekker, dankzij onze jarenlange ervaring met het aantrekken van financieringen en risicodragend kapitaal. Zodat u, onder voor u passende condities, uw plannen kunt realiseren. Sterk in fusies en overnames Neem voor meer informatie over het aantrekken van een financiering vrijblijvend contact op met Sander Collé of Alexander den Boer of kijk op

16 vinden & kopen van een bedrijf nieuws innovatie financiering q&a Adriaan Hendrikse (42) studeerde rechten in Groningen. Na vier jaar als advocaat gewerkt te hebben bij Stevens Thunnissen Vos Advocaten stapte hij over naar Euronext. Bij deze beursmaatschappij vervulde hij binnen de juridische afdeling diverse functies. Vervolgens trad hij in 2001 in dienst bij LCH.Clearnet, waar hij verantwoordelijk was voor de afwikkeling van de effectentransacties op de beurzen van Euronext Amsterdam en Euronext Brussel. In 2008 zei hij deze baan op om samen met Frans van den Broek (44) en Aernoud Dekker (43) de Nederlandse Participatie Exchange (NPEX) op te zetten. 16 brookz oktober 2011

17 Q&A Adriaan Hendrikse. Nederlandse Participatie Exchange. 15 mnd Binnen acht weken heb je een notering adriaan hendrikse is directeur van de Nederlandse Participatie Exchange (NPEX), een nieuwe beurs voor MKB-ondernemingen. Volgens Hendrikse zullen ondernemers de komende jaren actiever en vooral creatiever moeten zijn bij het verkrijgen van financiering. Ga uit van je sterke punten. De bereidheid van de bank tot het financieren van een bedrijf in de periode van voor de economische crisis zullen we wellicht nooit meer terugzien. Banken blijven eerder (noodgedwongen) op hun geld zitten dan een groter risico op een banklening te nemen. Tel daarbij op de strengere richtlijnen qua kredietverlening van Basel-3 die financiële instellingen moeten volgen en de uitkomst lijkt een moeizaam financieringsklimaat te zijn. Dat betekent dat de belangrijkste financier van het Nederlandse midden- en kleinbedrijf (MKB) ondernemers de komende jaren dwingt om alternatieven voor het aantrekken van geld te bedenken. Sinds 2010 kunnen MKB ers via een beursnotering aan de Nederlandse Participatie Exchange (NPEX) geld ophalen door aandelen in hun bedrijf aan te bieden. Mede-oprichter en directeur Adriaan Hendrikse van de NPEX - ooit gestart als beurs voor vastgoedfondsen keek het voorbeeld af van het Amerikaanse SecondMarket, een platform waar onder andere aan- delen Twitter en Facebook werden verhandeld. In de voormalige fabriek van het Nederlandse sigarettenmerk Caballero in Den Haag was het toelaten van niet-beursgenoteerde bedrijven aan zijn platform een logische vervolgstap. Hendrikse erkent dat ondernemers zelf op zoek moeten naar nieuwe bronnen van financiering. Daarom voorziet hij een grote toename in het aantal beursnoteringen van ondernemers aan de NPEX. Wij spelen in op de groeiende behoefte naar alternatieve financieringsvormen voor MKB ers. De gemiddelde ondernemer is toch helemaal niet bezig met een beursnotering? Dat klopt. Bij de meeste MKB-bedrijven staat een beursnotering totaal, maar dan ook totaal niet op het netvlies. Integendeel, ze zeggen: daar willen we helemaal niets mee te maken hebben. Ondernemers hebben er een bepaald beeld bij die niet strookt met de werkelijkheid. Ze denken dat het heel duur is, dat ze net zulke zware transparantieverplichtingen hebben als AEX-fondsen en dat ze geen grip meer hebben op wie hun aandeelhouders zijn. En dat is bij NPEX allemaal niet zo? Een beursnotering aan Euronext of Alternext kost gemiddeld iets meer dan een miljoen euro. Dat is waanzin! Dat past niet in de gedachtegang van welke MKB er dan ook. Bij ons betaalt een ondernemer eenmalig euro en jaarlijks tienduizend euro voor een notering aan de NPEX. Wat betreft de transparantie en aandeelhouders; wij maken onderscheid tussen de interne en externe markt. Die interne markt is eigenlijk de eerste stap voor een MKB-bedrijf om een notering te krijgen. De ondernemer bepaalt zelf wie aandelen mogen kopen in zijn bedrijf. Hij laat alleen partijen toe die hij ziet zitten als aandeelhouder en hoeft alleen maar aan hen cijfers over zijn bedrijf te laten zien. Wil een ondernemer meer geld ophalen, dan is de vervolgstap publiek gaan op de externe markt en een prospectus halen. Maar ook dat kan relatief goedkoop. Hij moet zijn businessplan iets herschrijven, een juridisch sausje er overheen gieten en het wordt goedgekeurd door de Autoriteit Financiële Markten. Dat klinkt alsof het zo is geregeld. We zien dat de doorlooptijd van het eerste gesprek tot de uiteindelijke notering een halfjaar tot een jaar» tekst PETER RIKHOF EN WIETZE WILLEM MULDER / fotografie marcel bakker oktober 2011 brookz 17

18 15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws innovatie financiering q&a duurt. Maar dat heeft niet zozeer met de procedure te maken. Het heeft vooral te maken met de beslissing van de ondernemer om het te doen. Het is natuurlijk een grote stap voor het bedrijf. Stel, we willen op korte termijn met Brookz naar de beurs. Dan heb je binnen acht weken een notering. Wij certificeren de aandelen om het verhandelbaar te maken, dus dat zal een aanpassing van de statuten vergen bij een notaris. Dat is de meest tijdrovende klus in die acht weken. De NPEX is dus niet geschikt bij een acute geldbehoefte? Nee. De vraag die wij altijd als eerste voorgeschoteld krijgen, is: hoe zeker weet ik dat ik voldoende geld ophaal? Inmiddels kunnen beleggers participeren in onder andere PontMeyer, Beurs Rotterdam en Eyeworks voor de films New Kids Nitro en Nova Zembla. Maar hoeveel MKB-bedrijven hebben een notering aan de NPEX? Momenteel hebben we 28 noteringen, waarvan zes MKB-bedrijven. Het merendeel heeft een omzet tussen de vijf tot 20 miljoen euro en zoekt een bedrag tussen de een en twee miljoen euro op jaarbasis. De meeste noteringen zijn nog vastgoedfondsen, omdat we daar mee gestart zijn. Maar onze verwachting is dat die verhouding helemaal gaat kantelen. Banken gaan de komende jaren minder, veel minder bedrijven financieren. Dat zou kunnen betekenen dat de telefoon bij jullie roodgloeiend staat. Hij rinkelt niet aan de lopende band, maar heel veel bedrijven zien dat ze de komende jaren financieringsproblemen krijgen. Die zoeken nu contact met ons. Hoe werkt een notering aan de NPEX, want we zitten er over te denken om op een andere manier geld op te halen. Er zitten nu ongeveer 40 MKB-bedrijven in de pijplijn die zeer geïnteresseerd zijn om de stap te zetten. Waar hikken bedrijven het meeste tegenaan? Onbekendheid over NPEX is een punt. Maar de vraag die wij altijd als eerste voorgeschoteld krijgen, is: hoe zeker weet ik dat ik voldoende geld ophaal? Als ik een notering heb, haal ik dan met zekerheid twee miljoen euro op? Zo werkt de beurs natuurlijk niet. Hoeveel geld een MKB er uiteindelijk ophaalt, hangt helemaal van de ondernemer zelf. Wij verzorgen alleen de infrastructuur van een beursnotering, maar we zorgen wel voor gezamenlijke publiciteit. Om het aandeel van die MKB er onder de aandacht te brengen? Precies. Maar een MKB er zal het vooral van zijn lokale markt moeten hebben om zijn aandeel te slijten. Want landelijk kent 99,9 procent zijn bedrijf niet. Klopt. Maar dan kun je als MKB er zeggen: ik ben niet voor niets een lokale bekendheid. De eigen kring is waar je het meeste geld ophaalt. Alles daarbuiten moet de ondernemer als extraatje zien. Wij benadrukken ook dat het geen holy grail is waar je met zekerheid je complete financieringsbehoefte ophaalt. Maar dat weerhoudt ons er niet van om die ondernemer op de zeepkist te zetten en naar de pers te gaan. Maar dat kun je toch niet telkens voor elk bedrijf doen? Dat kan absoluut wel. Gek genoeg heeft het naar de beurs gaan nieuwswaarde. Ook al is het bijvoorbeeld het honderdste bedrijf, dat maakt niet uit. Het grootste gevaar bij een normale beursgang is dat er de eerste dag onvoldoende vraag is naar de aandelen, waardoor er een lage koers tot stand komt en het beoogde bedrag niet wordt binnengehaald. Anders dan bij Euronext of Alternext hoef je bij de NPEX dat bedrag ook niet in een keer op te halen. Het kan een doorlopende uitgifte zijn. Je wilt misschien twee miljoen euro ophalen en de teller stopt bij een miljoen euro, dan ben je misschien ook wel tevreden. Dan gaat het loket tijdelijk dicht totdat er weer een kapitaalbehoefte is. Moeten we dan denken aan plukjes van 20 man voor euro of toch eerder twee man die elk euro inleggen? Dat hangt wederom van de ondernemer af. Er zijn een heleboel beleggers die een belang van vijf procent willen hebben, een aanmerkelijk belang. Maar dat is voor de meeste MKB ers veel. Als dat teveel is, moet je het aan een grote groep aanbieden. Maar het is makkelijker om plukjes van euro op te halen dan van euro. Daar moet je creatief mee omgaan. Neem een sportschool die nieuwe fitness- 18 brookz oktober 2011

19 apparaten nodig heeft. Die heeft een klantenbestand van een paar honderd man die iedere week naar de sportschool gaan. Als eigenaar van die sportschool kun je aan iedere abonnee vragen of ze hun lidmaatschap willen opwaarderen, waardoor ze dan een stukje aandeel krijgen. Zo n sporter kan uiteraard geen euro op tafel leggen, maar bijvoorbeeld wel euro. Hij heeft er natuurlijk alle belang bij dat de sportschool goede machines heeft. Dat willen we ondernemers meegeven: ga uit van je eigen sterke punten. Ondernemers moeten creatiever worden bij het binnenhalen van geld? Precies, het gaat ons om nieuwe manieren van financieringsvormen te bedenken. We kwamen erop door een slimmigheidje van FC Groningen. Die voetbalclub heeft een obligatie uitgegeven van vijf procent, waarvan vier procent in cash en een procent immaterieel. Want denken jullie dat het laatste was? Kopers mogen een middagje met hun kinderen mee voetballen met de spelers van FC Groningen? Nee. De voetbalclub huurt een vliegtuig af op Groningen Airport Eelde. Dan worden de obligatiehouders twee keer per jaar uitgenodigd om samen met de selectie naar een voetbalwedstrijd van Internazionale of Bayern München te vliegen. Bezoeken ze bijvoorbeeld een Champions League-wedstrijd en ondertussen praten ze met de spelers. Het gaat die obligatiehouders echt niet om die vier procent, want ze hebben voldoende geld. Maar een gesprek met zo n voetballer kunnen ze niet kopen. Het is iets unieks wat FC Groningen kan realiseren en dat bedoel ik met ga uit van je eigen kracht. Jullie zijn nu een jaar bezig om het MKB te enthousiasmeren voor de NPEX als alternatieve financieringsvorm. Hoe lang hebben jullie nog nodig om in Nederlands succesvol te zijn? Nog twee jaar en dat staat de basis. We mikken in 2017 op meer dan noteringen. Maar we zijn momenteel ook bezig om een MKB-obligatie te creëren, zodat ondernemers zelf rechtstreeks obligatieleningen kunnen plaatsen. Want we merken wel dat er nog enige weerstand is bij MKB ers over het verhandelen van aandelen in hun bedrijf. Dan zeggen ze: zeggenschap? Dat geef ik nooit uit handen! Jullie hebben wellicht als showcase een bekend bedrijf nodig, net als SecondMarket enorm veel publiciteit kreeg toen LinkedIn en Groupon via hun platform geld ophaalde. Eigenlijk wel, ja. Dat zou echt geweldig zijn. Hyves Dag van de Financiering Adriaan Hendrikse is op 15 november aanstaande spreker op de nationale Dag van de Financiering, een kennis- en netwerkevenement voor ondernemers die op zoek zijn naar financiering van hun groeiplannen. Als Brookz-abonnee ontvangt u 100 euro korting op dit evenement. Ga naar meld u aan en vul de kortingscode BZ123 in! was al leuk geweest. Wat jeukten onze handen eind vorig jaar, maar Telegraaf Media Groep nam de netwerksite over Maar we zijn altijd actief op zoek naar aansprekende namen. Voorkeur? Een groot Nederlands gamebedrijf zou ik erg leuk vinden, omdat we daar in Nederland erg goed in zijn. Waar kan een ondernemer of belegger jullie nu tegenkomen? We hebben op dit moment een kolommetje met onze noteringen in Het Financieele Dagblad. Maar wij verwachten dat we de komende jaren een veel grotere kolom nodig hebben. Want de markt kan straks niet meer om ons heen. Een eigen pagina in het FD. Dat is de droom. oktober 2011 brookz 19

20 deal 01 Nicky Broos. Skidôme. Winterkoning om zijn skicentrum nieuw elan te geven met de allernieuwste attracties, had Nicky Broos ruim zeven miljoen euro nodig. Collega-ondernemers en een bank waren bereid zijn pionierswerk te financieren. Er moet een klik zijn tussen ondernemer en financier. Ik ben een pionier en een trendsetter, zegt Nicky Broos, terwijl hij door zijn skicentrum in het Brabantse Rucphen loopt. Overal wordt nog verbouwd, maar Broos ziet alles al voor zich. Hier komen thematische bowlingbanen, wijst hij. Hier een brasserie en daar een aprèsskibar. Op één van de drie skipistes dalen een vijftal mensen met behoedzame bochten de helling af. Onder een sneeuwkanon aan het plafond vormt zich een bergje sneeuw. Ernaast staat een pistenbully die de sneeuw over de hellingen zal uitrijden, vertelt Broos. In 1993 nam Broos de zaak over van zijn ouders, die het skicentrum in 1982 opzetten als één van de eerste borstelbanen in Nederland. In 1995 bouwde Broos als eerste in Nederland een overdekte skibaan met echte sneeuw. Ook nu wil hij de concurrentie een stap voor zijn. Ik wilde een nieuwe norm neerzetten op het gebied van sneeuwattractieparken. Op het moment dat er zeven vergelijkbare skibanen in Nederland zijn, heb je alleen een regionale functie. Broos wil weer skiërs uit het hele land trekken, het liefst het hele jaar door. De uitbreiding betreft onder andere twee nieuwe pistes, een ijscartbaan met elektrische carts, vier nieuwe horecagelegenheden, een twee keer zo grote winkel, een sportmassagepraktijk en glowgolf. Een glow-in-the-dark midgetgolfbaan, een totaal nieuw en uniek concept. Één van de nieuwe skibanen wordt een permanente funbaan met schansen en obstakels. De totale investering is 7,2 miljoen euro. Daar bovenop investeren verschillende huurders, zoals de winkelier en de twee horecaondernemers, die zes horecagelegenheden huren, een bedrag van ongeveer drie miljoen euro. Broos is de eerste in Europa met een permanente overdekte ijskartbaan met elektrische karts. Als je ergens de eerste in bent, dan krijg je natuurlijk een hoop shit, maar de markt is deal Groeifinanciering intermediair Van Oers Corporate Finance financieringsbedrag 7,2 miljoen euro financiering Achtergestelde obligatielening (3 miljoen), banklening (4,2 miljoen euro, Deutsche Bank) personeel 130 (65 fte) omzet voor investering 1,85 miljoen euro omzet na investering 3,5 miljoen euro, exclusief horeca, winkel en ijskartcentrum vergevingsgezind voor pioniers. Ze hebben immers nog geen referentiekader. In het begin vielen sommige elektrische karts tijdens een race stil, maar mensen begrijpen dat. Obligatiehouders afgewezen Voor de financiering gaf hij een dertigtal obligaties uit van to euro met een jaarlijkse rente van tien procent en een looptijd van tien jaar. Uiteraard mogen de obligatiehouders gratis skiën: 25 uur per jaar voor iedere euro die ze inleggen. Broos wil iedere obligatiehouder persoonlijk kennen. Er moet een klik zijn tussen ondernemer en financier, is zijn overtuiging. Ik creëer er ook een klankbord en een denktank mee. Hij heeft ruim twintig potentiële obligatiehouders afgewezen. Geld dat is geërfd of verdiend in loondienst kwam er niet in. Ik doe alleen maar zaken met ondernemers, die het geld zelf met hard werken hebben verdiend. Deutsche Bank, die de scherpste offerte voor de bankfinanciering had, verbaasde Broos door de financiering in vijf weken rond te hebben. Aangezien Broos zijn boekhouding al sinds 1992 liet doen door Van Oers Accountancy en Advies gunde hij Van Oers Corporate Finance het opzetten van deze groeifinanciering. De begeleiding van Alexander den Boer en Wouter van Gerwen van Van Oers Corporate Finance had in het begin meer weg van een kruisverhoor, vertelt Broos. Het leek of zij ieder detail in zijn businessplan in twijfel trokken. De adviseurs stelden zulke kritische vragen, dat Broos zich afvroeg of Van Oers hem eigenlijk wel als klant wilde. Broos vertelde dit aan Frans Schuurbiers van Van Oers Accountancy en Advies, al jaren zijn fiscalist, skileraar en vriend. Schuurbiers antwoordde: Als jij je afvraagt of ze je wel als klant willen, dan doen mijn collega s hun werk goed. 20 brookz oktober 2011 tekst mark van baal / fotografie marcel bakker