Maritieme zaken en visserij

Transcriptie

1 Maritieme zaken en visserij

2 Inhoudstafel 01. INLEIDING blz PROJECTBESCHRIJVING blz UITVOERING VAN HET PROJECT blz. 5 Stap 1: Voorbereiding van het bezoek Stap 2: Het bezoek Stap 3: Vervolgactiviteiten 04. ACHTERGRONDINFORMATIE blz NUTTIGE BRONNEN blz. 17 Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur

3 Dicentrarchus labrax 01 INLEIDING Aquacultuur is de snelst groeiende sector binnen de wereldwijde voedselproductie. Weldra zal deze de wereldwijde visserij op wildevisbestanden inhalen als belangrijkste bron van vis en schaal- en schelpdieren. Dat betekent dat steeds meer van deze producten gekweekt zullen zijn. Maar verrassend genoeg blijft de aquacultuur voor de meesten die niet in de sector werken, onbekend terrein. Waarom hebben we viskweek eigenlijk nodig?? Vis is gezond, maar er zijn niet genoeg in het wild levende vis en schelpdieren om te voldoen aan de vraag. Duurzame visserij gaat hand in hand met viskweek. Alleen met een combinatie van deze twee kan genoeg vis worden geproduceerd om te voorzien in de behoeften van de groeiende wereldbevolking zonder de toekomst op lange termijn van onze wildevisbestanden in gevaar te brengen. Van alle vis en schaal- en schelpdieren die we in de EU eten, wordt 68 % ingevoerd. Een groot deel daarvan komt van viskwekerijen. Slechts 10 % van wat we verbruiken, is in de EU gekweekt. Meer gekweekte vis op ons bord betekent minder druk op wildevisbestanden, minder afhankelijkheid van invoer, en meer banen en groei in onze lokale economieën. Voor verdere vragen en antwoorden: zie de Gekweekt in de EU -website. Het schoolproject Gekweekt in de EU is ontworpen om de sector beter bekend te maken bij uw leerlingen, vooral in hun eigen leefomgeving, en hen meer te laten ontdekken over voedselproductie, het milieu en de verschillende bedrijfskansen en carrièremogelijkheden die de aquacultuur biedt. Gezien de diversiteit van de sector is er heel wat ruimte voor onderzoek door leerlingen en voor de ontdekking van de verschillende soorten zee- en zoetwatervis, week- en schaaldieren en algen die worden gekweekt, en van de verschillende traditionele en moderne productiemethoden die worden toegepast. Gekweekt in de EU is een onderdeel van het Onafscheidelijk -initiatief van de Europese Commissie, dat is bedoeld om de voordelen van het eten, kopen en verkopen van duurzame visserijproducten 1 in de verf te zetten. De richtlijnen in deze brochure zijn bedoeld als hulpmiddel voor leraren in de EU die op school een project over aquacultuur wensen op te zetten. In 2014 liep in 20 scholen in 10 lidstaten (Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Polen, Spanje, Tsjechië en het Verenigd Koninkrijk) een proefproject. 1 Visserijproducten is een algemene term om te verwijzen naar zee- en zoetwatervis, week-, schaal- en schelpdieren. Vladvitek dreamstime.com Maratr dreamstime.com Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 2

4 Salmo salar 01 INLEIDING Waarom een schoolproject over aquacultuur? De Europese Unie zet zich in om de aquacultuur te steunen omdat deze ons gezonde, duurzame visserijproducten levert en innovatie in nieuwe bedrijfstakken aanwakkert in heel Europa, van de kustgemeenschappen tot de landinwaarts gelegen gemeenschappen. Als bedrijfstak wordt de aquacultuur ook in grote mate beïnvloed door de maatschappelijke en de milieucontext, en niet alleen door de producten en diensten die zij levert. Het is dan ook de bedoeling dat dit schoolproject de viskwekers en hun plaatselijke gemeenschappen met elkaar verbindt door de kwekers naar de scholen in hun omgeving te brengen om daar hun werk toe te lichten. Door bruggen te bouwen tussen de scholen en de industrie krijgen de leerlingen de kans om te zien hoe hun plaatselijke economie werkt, om onderzoek te doen naar thema s als gezond eten en duurzame consumptie en om een aantal carrièremogeljikheden te ontdekken. Leerdoelen Dit schoolproject wil de aquacultuur beter bekend maken bij de leerlingen en hen zo helpen de hieronder vermelde vaardigheden te verbeteren. Actieve deelname Debatvoering Formuleren van meningen op basis van pas verworven kennis Beoordelen van informatie Teamwerk Sterker worden in onafhankelijk onderzoek Combineren van verschillende leervakken Productie van creatieve inhoud die met anderen kan worden gedeeld en die online kan worden verspreid Mondelinge vaardigheid om te spreken in het openbaar Rechtstreekse toegang tot industrietakken die lokaal van belang zijn Bevorderen van dialoog en onderlinge samenwerking BBVA Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 3

5 Cyprinus carpio 02 PROJECT- BESCHRIJVING Welke soorten worden het meest gekweekt in de EU? Ongeveer 50 % van de aquacultuurproductie in de EU bestaat uit en schelpdieren. Mosselen en oesters zijn de populairste schelpdieren. Zeevis, zoals zalm, zeebrasem en zeebaars, vertegenwoordigt 27 % van onze kweekvisproductie, terwijl zoetwatervis, zoals forel en karper, goed is voor 23 % van de in de EU gekweekte vis. In de EU worden zeer uiteenlopende soorten gekweekt, waaronder ook tapijtschelpen, sint-jakobsschelpen, kreeft, tilapia, steur (voor kaviaar) en zelfs sterk beviste wilde soorten, zoals tarbot, kabeljauw en tong. Ook de productie van algen zit in de lift. Het schoolproject Gekweekt in de EU wil scholen en vakmensen uit de aquacultuur bijeenbrengen zodat de leerlingen iets meer leren over de sector en over de impact ervan op de plaatselijke gemeenschap en daarbuiten. BEGRIJPEN WAAROVER HET GAAT De doelstelling van het project bestaat erin dat de leerlingen begrijpen wat aquacultuur is, welke natuurlijke rijkdommen ze biedt en hoe de huidige eetgewoonten eruit zien. Ook al begrijpen de leerlingen niet het volledige plaatje, toch kunnen ze waarschijnlijk een paar van de belangrijkste voordelen van aquacultuur aangeven, namelijk verse, gezonde en betaalbare producten die lokaal en op betrouwbare wijze kunnen worden geproduceerd. Bovendien kan de aquacultuur worden afgestemd op verschillende klimaten, landschappen en in het water levende soorten en biedt ze ons de kans de maatschappelijke, economische en milieuaspecten van de teelt alsook de duurzaamheid beter te begrijpen. DEELNAME EN CREATIEVE EXPRESSIE Dit schoolproject is gebaseerd op deelname en wil leerlingen het participatief leren bijbrengen via een reeks verschillende onderwerpen. Het historische aspect van de aquacultuur wordt belicht, waaronder de traditionele eetgewoonten, evenals de culturele motieven voor de viskweek en de geografische aanpassingen binnen Europa. Het kan een gelegenheid zijn om ICT-vaardigheden te ontwikkelen en te integreren, hetzij via online opzoekwerk, hetzij via de productie van presentaties die een combinatie zijn van geschreven, grafische en multimedia-inhoud. Deze presentaties kunnen dan op sociale media worden gedeeld en kunnen voor de klas of op een bijeenkomst van de school worden voorgesteld. En laten we vooral het belangrijkste aspect van de aquacultuur niet vergeten: de verse, lokale en gezonde visserijproducten die ze ons levert! Via recepten en menu s en door visserijproducten ook echt te proeven, kunnen uw leerlingen nieuwe, inventieve manieren ontdekken om meer duurzame visserijproducten te eten. Ze kunnen deze ervaringen dan delen met de rest van de school, met hun familie en zullen hierdoor hun eetgewoonten hopelijk aanpassen. Het hoofdonderdeel van het schoolproject Gekweekt in de EU is het bezoek van de viskweker. Bij dit bezoek krijgen de leerlingen de kans om met een kenner te praten, verder te bouwen op hun eigen onderzoek over de sector en deel te nemen aan een leuke, interactieve bezoekerssessie. Het schoolproject is opgebouwd uit drie stappen: Stap 1: Voorbereiding van het bezoek Stap 2: Het bezoek Stap 3: Vervolgactiviteiten Voor verdere vragen en antwoorden: zie de Gekweekt in de EU -website. BBVA Deze stappen worden beschreven op de volgende bladzijden. Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 4

6 Sparus aurata 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 1 Hoe wordt vis gekweekt? Schelpdieren zoals mosselen en oesters worden gekweekt op touwen, palen of banken. Ze hebben schoon water nodig om daaruit voedingsstoffen te kunnen filteren. Zeevis, zoals zalm en zeebaars, wordt gekweekt in grote netkooien op zee. Zoetwatervis, zoals forel, wordt gewoonlijk gekweekt in een reeks bassins waar rivierwater doorheen stroomt. Andere soorten zoetwatervis, zoals de karper, worden in grote meren en vijvers gekweekt. Voor verdere vragen en antwoorden: zie de Gekweekt in de EU -website. Adam Przezak dreamstime.com Etapa 1: Voorbereiding van het bezoek Om het bezoek van de plaatselijke professionele viskweker voor te bereiden, stellen we u de hieronder beschreven stappen voor. Deze les dient te worden gegeven vóór het bezoek van de viskweker en kan zoveel tijd in beslag nemen als u zelf wenst. NADENKEN OVER VOEDSELVERBRUIK EN -PRODUCTIE De ene is gek op visserijproducten, de andere mijdt ze. Mensen die in kustgebieden of in de buurt van vijvers, meren of rivieren wonen, hebben wellicht gemakkelijk toegang tot verse visproducten, terwijl mensen in de stad de voorkeur geven aan verwerkte producten en kant-en-klaargerechten. Ouders zijn zich meestal beter bewust van de voedingswaarde van vis, terwijl ouderen vaak de gezondheidsvoordelen ervan op prijs stellen. Veel mensen hebben er wellicht geen idee van op welke schaal voedsel in onze moderne wereld wordt geproduceerd. Ons idee over de wijze waarop voedsel wordt geproduceerd, is beïnvloed door een hele reeks elementen: de afbeeldingen op de verpakking, historische ideeën over de kweek, de kwekers en de vissers, het platteland in onze omgeving. Dat beeld klopt al dan niet met de werkelijkheid en met de schaal waarop wereldwijd voedsel wordt geproduceerd. VOEDSEL: vroeger, nu en ikzelf Als opwarming voor uzelf en voor de klas kunnen de leerlingen hun ideeën over voedsel in hun leven bespreken. Schrijf enkele of alle vragen op het bord en vraag de leerlingen deze eerst een paar minuten in kleine groepjes te bespreken en daarna feedback te geven aan de hele klas. Misschien hebben ze nooit eerder nagedacht over het voedsel op hun bord en over hoe het daar terecht is gekomen? IDENTITEIT: Wat eet ik, waar koop ik het en hoe maak ik het klaar? Welk antwoord zouden mijn grootouders op deze vragen geven? VOEDSELPRODUCTIE: Hoe worden visserijproducten geproduceerd? Waar komen de visserijproducten die je eet, vandaan? Wat zijn de gevolgen van massaproductie voor het milieu? Is de vis die je eet, gekweekt of gevangen in de open oceaan? VOEDSELVERBRUIK: Hoeveel moeten we eten? Wat is het inwonersaantal in jouw dorp/stad of land? En hoe zit het met de wereldbevolking? Kan je enkele moderne eetgewoonten noemen? Hoe vaak eet je vis? DUURZAAMHEID: Wat is duurzaam voedsel en waarom is het belangrijk? Hoe kunnen we tot een duurzamere voedselproductie komen? Kunnen labels op de verpakking mensen helpen om te kiezen voor duurzamere producten? Hebben uw leerlingen al gehoord over keurmerken op visserij-/aquacultuurproducten? Activiteit Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 5

7 Activiteit Activiteit 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 1 Meewerken aan duurzame verandering: Schrijf de woorden DUURZAAMHEID en CONSUMPTIE op het bord en vraag de leerlingen of ze een verband zien tussen de twee. Zelfs al weten uw leerlingen niet veel over duurzaamheid, ze kunnen zich proberen in te denken wat het in een bredere context betekent. Waar ligt de verantwoordelijkheid met betrekking tot duurzaamheid in de voedselketen: de producent, de verkoper of de consument? Bespreek wat duurzaamheid betekent en maak op het bord een lijst van de praktijken overal ter wereld die volgens hen niet duurzaam zijn. Zet het gesprek verder met de vraag welke duurzame praktijken volgens hen worden toegepast in de aquacultuur. U kunt de nadruk leggen op hun rol als individu (en als consument en iemand die invloed uitoefent op het gezinsbudget voor voedsel) en op de manier waarop zij, samen met de mensen van de sector en andere burgers, kunnen meewerken aan duurzaamheid. Verantwoorde gewoonten stimuleren: Om gezond te leven moeten uw leerlingen een verantwoorde houding aanleren ten aanzien van gezonde eetgewoonten en moeten ze nadenken over de manier waarop ze deze nieuwe kennis over hun eetgewoonten en over ethische kwesties gaan toepassen in hun toekomstige leven als volwassene. Ze moeten dit in hun eigen woorden kunnen vatten en toepassen op hun dagelijks leven. Moedig uw leerlingen aan om na te denken over de voordelen van duurzame aquacultuurproducten voor een evenwichtig voedselpakket en om de invloed van de consument op de marktontwikkelingen en de levensstijl te bespreken. Hoe beïnvloedt marketing hun keuzes (of die van hun ouders) op de markt? Weten ze wat een gezond eetpatroon inhoudt en hoe ze alle nodige vitamines, mineralen en voedingsstoffen binnenkrijgen? Dit is slechts een verkennend gesprek; er hoeven dus geen definitieve antwoorden te worden gevonden. Ilancuk dreamstime.com 3quarks dreamstime.com Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 6

8 Activiteit Voorbereiding van het bezoek van een professionele viskweker: 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 1 De voorbereiding van uw klas op het bezoek van een professionele viskweker kan zo diepgaand of zo oppervlakkig zijn als u zelf wenst, maar we raden aan bepaalde stappen te volgen: 1. BRAINSTORM: Vraag de leerlingen op het internet meer informatie te zoeken, hetzij op basis van de resultaten van het vorige gesprek, hetzij volgens hun eigen interesses. Indien u in de klas niet over een computer beschikt of geen gepast lokaal ter beschikking hebt, kunnen de leerlingen dit als huiswerk doen. 2. ONDERZOEK: Onderzoek de achtergrond van uw gastspreker, de kwekerij waar hij/zij actief is, zo mogelijk de soorten die er worden gekweekt, en eventuele andere punten waarin de leerlingen geïnteresseerd zijn. Het bezoek moet zo veel mogelijk door de leerlingen worden geleid. Ze moeten dus vragen of kwesties waarvoor ze belangstelling hebben, voorbereiden. Blijkt dit moeilijk, dan kunt u in het onderdeeltje Achtergrondinformatie voorbeelden van discussiepunten en vragen vinden. 3. KIES EEN AANDACHTSPUNT: Nadat het achtergrondonderzoek is afgerond, dient de klas te beslissen waar zij het accent willen leggen bij het bezoek: wat willen ze precies te weten komen van de viskweker? De vragen kunnen uiteraard meer dan één richting uitgaan tijdens het bezoek. Moedig actieve deelname hier dus aan. Geef uw leerlingen de opdracht een aantal vragen of een vragenlijst op te stellen die zij tijdens het bezoek - of bij gebrek aan tijd thuis - kunnen invullen. 4. BEREID VOOR: Hou in gedachten dat dit schoolproject over drie sessies loopt, die met elkaar verband houden. Leg uw leerlingen uit dat er na het bezoek een vervolgactiviteit zal volgen, waarbij ze creativiteit aan de dag zullen moeten leggen. Laat enkele leerlingen het bezoek ook vastleggen aan de hand van notities, foto s of zelfs videoopnamen. Dit kan hen helpen bij de laatste activiteit. BBVA Tips voor leraars Bereid uw gastspreker voor Belangrijk om te weten is dat de bezoekerssessie het belangrijkste onderdeel van het project is, aangezien het uw leerlingen de kans zal geven om rechtstreeks in dialoog te treden met iemand die in de sector werkt en die de bevindingen van de voorbereidende sessie hopelijk tot leven kan brengen. De gast dient op de hoogte te zijn van de opbouw van het project; hij/ zij dient te weten dat uw leerlingen vóór het bezoek opzoekwerk hebben verricht en dat er achteraf een vervolgactiviteit komt, en dat zijn/haar inbreng het project voor uw leerlingen levensecht helpt maken. Laat de gast ook weten wat het geplande tijdschema van de sessie is en hoe lang hij of zij mag spreken (bijv. een tiental minuten) voordat het interactieve gedeelte begint. Moedig hem/haar aan om foto s of ander materiaal mee te brengen, want dergelijke praktijkervaring zal ervoor zorgen dat de leerlingen zich meer betrokken voelen, dat de dialoog levendiger wordt en dat iedereen zich meer op zijn gemak voelt. Hij/zij kan bijvoorbeeld wat voer of netten meebrengen, of zelfs enkele van de producten die hij/zij maakt. U kan eventueel verscheidene viskwekers tegelijkertijd uitnodigen om verschillende producties te vergelijken (bv. schelpdieren en vis). Op de laatste bladzijden van deze brochure vindt u gegevens en weblinks die nuttig zijn voor de dialoog met uw leerlingen en bij contacten met vaklui in de hele Europese Unie. Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 7

9 Stap 2: Het bezoek Oncorhynchus mykiss 03 Hoe dient de klassessie te verlopen? Stel een duidelijk programma op voor het bezoek van de viskweker zodat alle aanwezigen zo veel mogelijk baat hebben bij deze sessie. Het voorbereidende werk vóór het bezoek is zeer belangrijk om het gesprek te vergemakkelijken en de vervolgactiviteit is nuttig om te evalueren wat besproken is en om een beeld te krijgen van de gevoelens en meningen van de leerlingen over het thema en over het bezoek. Tijdschema van de sessie 60 min. UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 2 Tips voor leraars Neem ook een kijkje bij de nuttige bronnen aan het einde van deze richtlijnen. Daar vindt u websites die nadere informatie bevatten, en een aantal vragen die helpen om het bezoek vlot te laten verlopen indien uw leerlingen zonder inspiratie dreigen te vallen. Ukrphoto dreamstime.com Inleiding 10 min. Vraag een of twee leerlingen toe te lichten wat er tijdens de voorbereidende sessie is besproken zodat de gastspreker een idee krijgt van de heersende meningen. Als de leerlingen een vragen-en-antwoordenlijst hebben opgesteld, kunnen ze die nu aan de gast overhandigen. Presentatie 10 min. Laat de bezoeker gedurende enkele minuten zichzelf voorstellen, alsook zijn of haar bedrijf/achtergrond (geen commerciële presentatie, maar een blik op de menselijke kant van de job/carrière). Indien hij/zij visuele hulpmiddelen heeft meegebracht, is dit een goed moment om die te laten zien en toe te lichten (en eventueel te laten proeven als het om producten gaat). Groepsgesprek 30 min. Het gesprek zal klassikaal verlopen aangezien het met één gast moeilijk is de klas op te splitsen in kleinere groepen. Toch moet de deelname van alle leerlingen worden aangemoedigd en moeten de activiteiten zodanig zijn ontworpen dat de hele groep aan het woord kan komen. Bespreek de gangbare meningen 10 min. Deze activiteit is een vervolg op de voorbereiding en op de inleiding, waarbij de leerlingen rechtstreeks aan de professional uiteenzetten hoe hun beeld over de sector en de gebruikte methoden eruit ziet, evenals alle andere punten die vóór het bezoek ter sprake kwamen. Dit is een goeie gelegenheid om de klas en de professional dichter bij elkaar te brengen en om de open discussie op gang te brengen. Gesprek 20 min. Dit gesprek kan ofwel een vrije, open discussie zonder vooraf opgezet plan zijn, ofwel worden gestuurd door de vragen(lijst) die de leerlingen vooraf hebben opgesteld, volgens een gedetailleerd vragenplan. Bij deze gelegenheid kunnen beide partijen dieper ingaan op het thema en kunnen uitgebreide, zinvolle antwoorden worden geformuleerd. Individuele leerlingen kunnen noteren over welke aspecten zij meer wensen te weten. Deze notities kunnen vervolgens worden gebruikt bij de conclusies (zie hierna) en voor nader onderzoek over het thema. Ekaterina Pokrovsky dreamstime.com Bundelen van ideeën en conclusies 10 min. De leerlingen en de gastspreker bespreken wat het gesprek hun heeft bijgebracht. Dit is ook het ideale moment voor de leerlingen om te verwoorden welke kwesties volgens hen niet aan bod zijn gekomen tijdens de sessie of de voorbereiding. Dankzij de conclusies van het gesprek zouden de leerlingen zich meer bewust moeten zijn van de rol die de aquacultuur speelt in de moderne voedselproductie en in de maatschappij en als bron van nieuwe banen. Voorts moeten de conclusies een stevige basis voor de vervolgactiviteit vormen, nu de leerlingen nieuwe verkenningsmogelijkheden hebben ontdekt, en verrassende feiten en cijfers over de sector, zowel op lokaal als op Europees niveau. Als dit gezien de afstand tot de school en het budget waarover de school beschikt, mogelijk is, kan het voor de leerlingen interessant zijn de kwekerij te bezoeken. Dit bezoek kan als een extra vierde stap worden gezien. Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 8

10 Stap 3: Vervolgactiviteiten Mytilus galloprovincialis 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 3 Om de beste resultaten uit het project te halen is het belangrijk dat alle klassen een vervolgactiviteit uitvoeren om alles wat zij vóór en tijdens het bezoek hebben geleerd en besproken, aan te scherpen. Idealiter vindt deze sessie de dag na of kort na het bezoek plaats, zodat alles nog vers in het geheugen van de leerlingen ligt. Hierna vindt u vier voorbeelden van activiteiten om verder te werken over het thema aquacultuur vanuit verschillende perspectieven, waarbij uw leerlingen verschillende vaardigheden kunnen ontwikkelen. Bij alle vervolgactiviteiten kunnen talrijke facetten van uiteenlopende vaardigheden aan bod komen. ICT kan bij alle activiteiten worden gebruikt, net als elementen rond kunst en design. Het presentatie-aspect is voor de leerlingen een goede gelegenheid om te oefenen in spreken in het openbaar en het idee van samenwerking en groepswerk wordt bevorderd door het groepsaspect van de vervolgactiviteiten. In het onderdeeltje Achtergrondinformatie van deze brochure vindt u talrijke bronnen die u en uw leerlingen bij deze activiteiten kunnen gebruiken. BBVA De Europese Commissie zal de beste schoolprojecten selecteren en bekend maken op haar socialemediaprofielen. Algemene doelstellingen Samenwerken in groep en tegelijk sterker worden in onafhankelijk onderzoek Versterken van de capaciteit om verschillende leervakken te combineren Kennis omzetten in praktische toepassingen Produceren van creatieve inhoud die met anderen in de schoolomgeving kan worden gedeeld of die online kan worden verspreid Presentatievaardigheden om de leerlingen vertrouwd te maken met spreken in het openbaar Bialasiewicz dreamstime.com Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 9

11 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 3 Vervolgactiviteit 1. Voeding & koken In het kader van gezonde voeding, en dus gezond kopen en koken, stellen we voor een duurzaam menu op te stellen met geschikte Europese aquacultuurproducten of ideeën te zoeken om gezond te eten voor een redelijke prijs. Dit kan op drie verschillende wijzen: 1. Plan een schoolmenu Werk aan een gezond en gevarieerd week- of maandmenu en stel twee gerechten per week voor. Het echte schoolbudget voor voeding kan een beperking vormen, maar dat maakt de uitdaging alleen maar groter! De klas kan dit menu dan voorstellen aan de school of de kok vragen om te komen toelichten op basis van welke motieven hij zijn keuzes maakt. 2. Stel een fijnproeversmenu op Stel een fijnproeversmenu op voor een speciale gelegenheid, zoals een verjaardagsfeestje, een eerste afspraakje of zelfs een afstudeerfeest. De leerlingen dienen dat menu samen te stellen met lekkere, duurzame aquacultuurproducten uit hun eigen omgeving of uit de rest van Europa. Doelstellingen voor de leerlingen: Praktische kennis over verschillende voedingswaarden verwerven en toepassen om een gezond voedselpakket samen te stellen Bekijken wat een variatie aan producten de Europese aquacultuur te bieden heeft, vooral uit lokale bronnen De voordelen van visserijproducten analyseren, zoals beschikbaarheid, betaalbaarheid, kwaliteit, voedingswaarden en duurzaamheid, vooral rekening houdend met de aanbevolen wekelijkse inname van eiwitten en voedingsstoffen Tieners aanmoedigen om meer hun best te doen voor een verantwoorde consumptie en gezonde eetgewoonten Experimenteren met nieuwe materialen en technieken 3. Welk eiwit? Bestudeer de relatieve voordelen van verschillende soorten proteïnen en weeg daarbij de prijs af tegen de gezondheidsvoordelen. Dit is een complexe studie waarbij ICT-onderzoeksvaardigheden vereist zijn en die het best in een grotere groep kan worden uitgevoerd om tijd te besparen en de inspanning gelijk te verdelen. Monkey Business Images dreamstime.com Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 10

12 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 3 Vervolgactiviteit 2. Wetenschap & technologie Wetenschap en moderne viskweek zijn nauw met elkaar verbonden. U kunt de leerlingen bijvoorbeeld posters of presentaties laten maken over de belangrijkste aspecten van de aquacultuur. De groepjes moeten hun bevindingen dan voorstellen aan de rest van de klas. De posters of presentaties kunnen betrekking hebben op de biologische en milieuaspecten van aquacultuur of zelfs op de chemie/technologie van de aquacultuursystemen. Het kan bijvoorbeeld om de volgende punten gaan: 1. De werkwijze en uitrusting van een viskwekerij Welke uitrusting wordt gebruikt en waarom? Hoe wordt de vis na de vangst vervoerd naar de kwekerij en nadien naar de verkoper? Hoe worden de vissen gevoerd? 2. Levensfasen en teelt van kweekvis Waarom worden bepaalde soorten vis gebruikt in de aquacultuur en andere niet? Wat zijn de levensfasen van een vis en hoe beïnvloedt deze levensloop de kweek van de soort in kwestie (bv. zalm, forel en/of mosselen)? Doelstellingen voor de leerlingen: De wetenschappelijke aspecten van aquacultuur onderzoeken Meer leren over aquatische systemen en processen Verschillende wetenschappelijke perspectieven verenigen met een meerlagig begrip De uitdagingen en de kansen van de viskweek begrijpen De ecologische duurzaamheid van aquacultuur op wetenschappelijke wijze evalueren 3. De duurzaamheid van aquacultuur vanuit milieuoogpunt, zowel met zeewater als zoet water Is aquacultuur schadelijk voor het plaatselijke milieu of voor bepaalde vissoorten? Hoe kan het voer voor vleesetende vissen worden verbeterd? Wat is geïntegreerde multitrofe aquacultuur en wat zijn de voordelen ervan (zie Achtergrondinformatie voor links). Awcnz62 dreamstime.com 4. Locatie Laat de leerlingen een locatie binnen de landsgrenzen zoeken die geschikt is voor een viskwekerij, rekening houdend met de benodigde ruimte, vervoersaspecten, watervereisten, plaatselijke bevolking, enz. Laat ze in een presentatie voor elk element hun keuze verantwoorden. Achteraf kan de klas stemmen over het voorstel. Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 11

13 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 3 Vervolgactiviteit 3. Communicatie Duurzaamheid, milieu-impact, samenhang tussen gezondheid en voeding, en consumentenkeuzes zijn actuele thema s. De aquacultuur is een perfect voorbeeld van hoe de media de consument kunnen aanzetten tot betere keuzes, maar hen ook in de war kunnen brengen of zelfs manipuleren wanneer de informatie is afgestemd op verschillende belangen. Om rond taalvaardigheid en expressie te werken, stellen we het volgende voor: 1. Persoverzicht Een persoverzicht van campagnes vóór of tegen aquacultuur. De leerlingen brengen campagnes, artikels en andere teksten over aquacultuur in kaart en halen er de pro s en de contra s, de voordelen en de risico s uit. Het resultaat kan in een artikel worden gegoten, een kort opstel, een poster, een presentatie Promotiecampagne Een campagne die de plaatselijke aquacultuur bij jongeren promoot en die kan worden voorgesteld op school. De leerlingen doen onderzoek naar de plaatselijke aquacultuur en zetten een campagne op om de voordelen ervan in de kijker te zetten voor de rest van de school. Bij deze presentatie kan een slideshow, een video of een ander creatief ICT-hulpmiddel worden gebruikt. 3. Geschiedenis van de aquacultuur Een historisch overzicht van de aquacultuur in de eigen omgeving. Uw leerlingen kunnen een presentatie voorbereiden over de geschiedenis van de plaatselijke viskweek, vanaf het ontstaan ervan tot op vandaag. Bij dit project kan informatie worden verzameld op het internet (in de school- of stadsbibliotheek) of kunnen verdere vragen worden gesteld aan de viskweker. Dit kan in de vorm van een nieuwsverslag of een gewone presentatie. Wavebreakmedia Ltd dreamstime.com Doelstellingen voor de leerlingen: Een kritisch overzicht van informatiecampagnes opstellen De voor- en nadelen van aquacultuur op een rijtje zetten Objectieve conclusies trekken uit de campagnes Creatieve nieuwe inhoud ontwerpen en produceren Gebruikmaken van multimediahulpmiddelen 4. Aquacultuur in de maatschappij Een blik op de sociaaleconomische kant van aquacultuur. Dit kan gaan over de plaatselijke bevolking, voedselbronnen en voedselzekerheid, tewerkstellingsmogelijkheden in de sector en het economische aspect van invoer van gekweekte producten tegenover plaatselijke kweek. Aangezien dit een diepgaand onderzoek is, kan de klas het best in twee groepen worden opgesplitst, waarbij telkens twee leerlingen uit elke groep een bepaald aspect onderzoeken. Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 12

14 03 UITVOERING VAN HET PROJECT Stap 3 Vervolgactiviteit 4. Kunst Voedsel, teelt, beroepen, vissen, waterlandschappen of zelfs de anatomie van een vis, een tweekleppige of een alg zijn fantastische onderwerpen om nieuwe artistieke vaardigheden, materialen en technieken af te tasten. Kunst is een ideale manier om controversiële thema s aan te kaarten via allegorie en interpretatie en geeft de kunstenaar de kans om zich uit te drukken in verschillende stijlen en met verscheidene technieken. We stellen een artistieke interpretatie van de lokale aquacultuur voor die zich op vaardigheden of op nieuwe kennis toespitst / het belang van de sector in hun gemeenschap voorstelt.. Hierbij stellen we drie activiteiten voor: 1. Uitbeelding van een vis Kies een plaatselijke aquacultuursoort en beeld ze uit. Waterdieren lenen zich uitstekend om in te gaan op details als proporties, natte effecten of natuurlijke achtergronden. Dit kan leiden tot een anatomische afbeelding of tot een vrijere, artistieke voorstelling. Doelstellingen voor de leerlingen: Natuurlijke modellen (vissen en/of hun anatomie, de viskweker, de omgeving van een viskwekerij) observeren en uitbeelden Nieuwe artistieke vaardigheden ontwikkelen die verband houden met de bijzondere kenmerken van water en waterorganismen Hun eigen standpunt kenbaar maken op artistieke wijze Experimenteren met nieuwe materialen en technieken 2. Wat is een viskwekerij? Stel een viskweker of viskwekerij uit jouw dorp, stad of omgeving voor. Probeer een beeld te schetsen van de aard en het werk van iemand uit de aquacultuursector. Het kan gaan om degene die je hebt ontmoet, of iemand die is gekozen tijdens het onderzoek van de groep. Je kan ook een viskwekerij uitbeelden met architecturale of schematische schetsen. Dit kan aan de hand van plannen, fotocomposities of een 3D-model. Tannjuska dreamstime.com 3. Aquacultuur, een verleden in foto s Een historisch overzicht van de verschillende soorten viskweek in de omgeving, van het verleden over het heden tot de toekomst. Dit kan de vorm aannemen van een stripverhaal, een poster of een allegorische schilderij of tekening. Laat de leerlingen vrij om op een creatieve wijze te tekenen, te schilderen, te boetseren, een collage te maken of digitale media te gebruiken. Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 13

15 Crassostrea gigas 04 ACHTERGROND- INFORMATIE Klopt het dat aquacultuur het milieu schade kan berokkenen? Net als alle andere menselijke activiteiten moet ook de aquacultuur op een duurzame en verantwoorde manier worden beheerd. De milieunormen van de EU behoren tot de strengste en doeltreffendste ter wereld. Viskwekers moeten ook een proactieve rol spelen bij de bescherming van het milieu in het algemeen: zo kunnen kweekvijvers bijvoorbeeld bijdragen tot het behoud van belangrijke natuurlandschappen en habitats voor wilde vogels en andere bedreigde soorten. Schelpdieren nemen voedingsstoffen op die anders de kwaliteit van het water zouden kunnen aantasten, en helpen zo het kustwater schoon te houden. Voor verdere vragen en antwoorden: zie de Gekweekt in de EU -website. Overcrew55 dreamstime.com Wat is aquacultuur precies? Volgens de definitie van de EU is aquacultuur de kweek of teelt van aquatische organismen, waarbij technieken worden gebruikt om de productie van de betrokken organismen te verhogen tot boven de natuurlijke capaciteiten van het milieu en waarbij deze organismen in de gehele fase van de kweek of de teelt, tot en met de oogst, eigendom blijven van een natuurlijke persoon of een rechtspersoon. Eenvoudig gezegd is aquacultuur een vorm van teelt in water die zowel op zee als op het land kan gebeuren. Aquacultuurproducten zijn tegenwoordig in de meeste supermarkten en restaurants in Europa en in de rest van de wereld te verkrijgen. De wereldwijde aquacultuurproductie is met een gemiddelde jaarlijkse stijging van meer dan 7 % de snelst groeiende sector in de wereldvoedseleconomie. Stefanos Kyriazis dreamstime.com Waarom hebben we aquacultuur nodig? Visserijproducten zijn reeds meer dan jaar een belangrijk onderdeel van ons voedselpakket. Tegenwoordig eten miljarden mensen regelmatig visserijproducten en zijn deze voor tal van hen de belangrijkste bron van eiwitten. Met een steeds toenemende wereldbevolking wordt de aquacultuur belangrijker dan ooit als de snelst groeiende voedselproductiesector. Vandaag zijn zowat de helft van alle visserijproducten die in de wereld jaarlijks worden gegeten, gekweekt, en dat aandeel wordt steeds groter om te kunnen voldoen aan de almaar stijgende vraag 2. Dankzij de aquacultuur kunnen we de productiviteit van vele zee- en zoetwatersoorten verbeteren en controleren en kunnen we de productiemethoden verfijnen met het oog op milieuzorg, economische rendabiliteit en sociale structuur. De aquacultuur heeft een vaste plek veroverd en zal de komende decennia blijven groeien want voedselzekerheid is een probleem en er moeten voortdurend efficiëntere productietechnieken worden ontwikkeld en nieuwe soorten worden gedomesticeerd. 2 Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 14

16 04 ACHTERGROND- INFORMATIE Aquacultuur, een Europees verhaal De aquacultuur, en dan vooral in zoet water, kent een lange traditie in Europa. Ten tijde van de Romeinen werden in het Middellandse-Zeegebied op grote schaal oesters en ook verschillende soorten vis in vijvers gekweekt. De welgestelde families gingen prat op hun eigen huissystemen. Zowel Griekse als Romeinse historische teksten verwijzen naar de aquacultuur en overal waar hun rijk zich uitstrekte, zijn archeologische sporen van deze vijvers te vinden. Karel de Grote ( ) liet overal waar mogelijk visvijvers aanleggen omdat zijn volk, dat overwegend rooms-katholiek was, op vrijdag en tijdens de vasten geen vlees mocht eten. Bijgevolg begonnen de monniken systemen te ontwikkelen voor de productie van karpers, de eerste soort kweekvis in Europa. De kennis die zij hierbij opdeden, raakte tijdens de middeleeuwen verspreid over Europa en werd vervolgens ook op zee toegepast. Veel van de belangrijkste ontwikkelingen en het baanbrekende onderzoek in de sector is in Europa te situeren, of vond plaats in samenwerking met Europese instellingen. Zo werden de eerste foreleitjes hier in 1739 kunstmatig bevrucht en werd het eerste aquacultuuronderzoekscentrum ter wereld in 1852 gebouwd in Huningue in Frankrijk. Ruwweg kan de huidige aquacultuur in Europa in de volgende categorieën worden opgesplitst: Teelt van schelpdieren, zoals oesters, mosselen en tapijtschelpen, in natuurlijke omstandigheden met weinig menselijke tussenkomst Extensieve visteelt (karpers en karperachtigen) in zoetwatervijvers, estuaria en achter waterkeringen Intensieve visteelt (forel, zalm, zeebaars en zeebrasem) in kooien langs de kustlijn Intensieve teelt van zoetwatervis, zoals forel, aan land in speciaal daarvoor ontworpen doorstroombassins met water uit een natuurlijke bron of met recirculatiesystemen Extensieve teelt van zeewier in natuurlijke omstandigheden met weinig menselijke tussenkomst De Europese aquacultuur is eveneens leider in onderzoek en ontwikkeling van nieuwe producten, soorten en productietechnieke Na de groene revolutie van de jaren 1940, 50 en 60, toen de landbouwproductie een hoge vlucht nam door het gebruik van verbeterde zaden, meststoffen en bestrijdingsmiddelen, kende ook de aquacultuur een explosieve groei. Tijdens deze periode slaagden wetenschappers erin een aantal soorten, waaronder zalm, zeebaars en zeebrasem, volledig te domesticeren en te verbeteren en zo de productiecijfers op te trekken naar het niveau van een industriemarkt. Edosaodaro dreamstime.com Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 15

17 Enkele Europese aquacultuursoorten 04 Karper Forel Japanse oester Zeebaars ACHTERGROND- INFORMATIE De karper deed zijn intrede in Europa ten tijde van de Romeinen. De inspanningen die destijds werden geleverd om de fijnste exemplaren te selecteren voor de voortplanting, hebben geleid tot de stevige, vlezige, langlevende vis die we vandaag kennen, zelfs in het wild. De meest gekweekte zoetwatervis in Europa is de regenboogforel. Al gauw bleek dat de robuustheid en de snelle groei van deze soort zich uitstekend lenen voor de aquacultuur. De regenboogforel wordt tegenwoordig in bijna alle Europese landen gekweekt, vooral in kustlanden met een gematigd klimaat. De Japanse oester verscheen voor het eerst in Europa in de jaren Met haar snelle groei en aanpassingsvermogen aan verschillende omgevingen is de Japanse oester momenteel de meest gekweekte oester ter wereld, ook in Europa. De Europese zeebaars, die dicht bij de kust en in estuaria leeft, waar het wemelt van de micro-organismen, wordt reeds lange tijd gekweekt in de traditionele aquacultuur. In de jaren 1960 hebben de toenemende schaarste aan jonge vis en het voorbeeld van de zalmkweek in Noord-Europa wetenschappers in het Middellandse-Zeegebied ertoe aangezet een intensief teeltproces op poten te zetten. Gewone mossel en Middellandse-Zeemossel De mosselteelt heeft zich uitgebreid over het hele leefgebied van de soort, d.i. het hele Europese kustgebied. De verschillende teeltmethoden werden aan het eind van de 19e eeuw geperfectioneerd, toen de mosselteelt werd ontwikkeld als goedkope bron van eiwitten. Goudbrasem De goudbrasem, genoemd naar de goudgele band op zijn kop, is een van de belangrijkste soorten in de Europese aquacultuur geworden. Goudbrasem wordt in porties gegeten en kan in verschillende maten in de handel worden gebracht. Gewoonlijk wegen ze tussen 400 en 600 g en worden ze vers of heel verkocht. Atlantische zalm De teelt van Atlantische zalm gaat terug tot de 19e eeuw, toen in het Verenigd Koninkrijk broedtechnieken werden ontwikkeld. De meeste moderne bedrijven zijn betrokken bij alle levensfasen van de zalm, van het eitje tot de slacht. Nadien wordt het product aan verwerkingsbedrijven geleverd, die het dan vers, versneden of in gerookte plakjes in de handel brengen. Steur Siberische steur wordt tegenwoordig in vele Europese landen gekweekt, zoals Frankrijk, België, Italië en Duitsland. Het aantal kwekerijen dat zich toelegt op de productie van kaviaar stijgt snel, want dit luxeproduct is zeer winstgevend. Siberische steur kan worden gekweekt in doorstroombassins, ronde kweekbassins, vijvers of kooien. Het is een vleesetende vis, die met korrels wordt gevoerd. Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 16

18 Voorbeelden van vragen Acipenser baerii 05 NUTTIGE- BRONNEN Is gekweekte vis echt zo gezond als wilde vis? In de EU-wetgeving zijn strenge regels vastgelegd, o.a. maximumgehalten voor verontreinigende stoffen, om te garanderen dat ons voedsel veilig is. Deze regels gelden zowel voor gekweekte als voor wilde vis en een streng controlesysteem zorgt ervoor dat enkel gezond voedsel op ons bord belandt, of het nu uit de EU afkomstig is of van daarbuiten. Voor verdere vragen en antwoorden: zie de Gekweekt in de EU -website. Rechtstreeks aan de viskweker Hoe bent u in de aquacultuur terechtgekomen? Had u van kindsbeen af belangstelling voor visserijproducten? Doet u uw werk graag? Hoe bent u ertoe gekomen in een viskwekerij te gaan werken? Eet u thuis zelf vis? Waar koopt u die dan? Wat doet u precies? / Wat zijn uw verantwoordelijkheden? Welk aspect van de aquacultuur apprecieert u het meest? Over de vis en de werkwijze Hoe kweekt u vis / schelpdieren? Wat hebben ze nodig? Welke soorten kweekt u? Waarom net deze soorten? Waarom geen andere soorten? Hoe verzorgt u ze tijdens hun hele levenscyclus? Hoe slacht u ze? Wat krijgen ze te eten? Waar haalt u de eitjes of de jonge vis? Gebruikt u antibiotica? Hoe kan de aquacultuur bijdragen tot duurzaamheid? Wat doet u tegen natuurlijke roofdieren? Heeft u ooit problemen ondervonden met stropers? Kweekt u nog iets anders dan vis? Over de viskwekerij Is uw kwekerij duurzaam? Wat doet u om ze duurzamer te maken? Waarom zeggen sommigen dat viskwekerijen niet duurzaam zijn? Is het rendabel? Wat zijn de economische risico s? Hoe draagt uw bedrijf bij tot de plaatselijke gemeenschap? Hoe ziet een dag op de viskwekerij eruit? Hoe lang is het bedrijf al actief? Is het een familiezaak? Wat is de milieu-impact van aquacultuur op onze omgeving? Zijn er producten die u op het bedrijf zelf verwerkt? Hoe zou u bijproducten kunnen gebruiken en/of afval kunnen recycleren? Bestaat er een mogelijkheid om de functies van de kwekerij te combineren met andere dingen, zoals bijvoorbeeld groenten of algen kweken? Investeert u in onderzoek en ontwikkeling? Hoe telt u de vis? Aquacultuur en wij Hoe zouden wij een baan in de aquacultuursector kunnen vinden? Kunt u een lekker recept met een aquacultuurproduct aanbevelen? Is er enig verband tussen aquacultuur en onze aquariums thuis? Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 17

19 Weblinks Psetta maximus 05 NUTTIGE- BRONNEN Europese Commissie Gekweekt in de EU FAO Europese en nationale aquacultuurverenigingen FEAP (Federatie van Europese aquacultuurproducenten) Leden van FEAP EMPA (Europese Weekdierproducentenvereniging) EATIP (Europees technologie- en innovatieplatform voor de aquacultuur) Leden van EATIP Gekweekt in de EU - Leren over de Europese aquacultuur 18

20