foto cover: Rotra Vente

Transcriptie

1 VISIE APRIL 2018

2 foto cover: Rotra Vente V - 18/04/2018

3 INHOUD INLEIDING I - HAVENACTIVITEITEN 1. SERVICE HAVEN 1.1. Offshore 1.2. Maritieme service bedrijven 1.3. Vlaamse Overheid 1.4. Port community system 2. FERRYHAVEN 3. PASSAGIERSTRAFFIEK EN CRUISES 4. BULK & GENERAL CARGO 5. INDUSTRIEGEBIED (ACHTERHAVEN) II - INFRASTRUCTUUR 1. INVESTERINGSPROGRAMMA VLAAMS GEWEST 2. INVESTERINGSPROGRAMMA AGHO 2.1. RORO infrastructuur 2.2. Gebouwen 2.3. Aanlegplaatsen 2.4. Aanpassing Visserijdok 3. INVESTERINGPROGRAMMA REBO 4. INVESTERING INDUSTRIE / PRIVÉ III - ECONOMISCHE IMPACT 1. RETURN ON INVESTMENT 2. TEWERKSTELLING 3. TOEGEVOEGDE WAARDE IV - BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 1. BLUE GROWTH 2. TIJD VOOR ACTIE 3. CLUSTERWERKING 3.1. Aanvang clusterwerking 3.2. Clustering in concreto 4. ONDERSTEUNING IN R&D 5. OPLEIDING 6. DE DOORBRAAK 7. RESULTAAT V. SAMENWERKING MET ANDERE HAVENS VI. DUURZAAMHEID VII. CONCLUSIE

4 4 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

5 INLEIDING De haven van Oostende is een kleine haven zonder mogelijkheid tot ruimtelijke uitbreiding. De nautische toegang is beperkt tot schepen met een maximum lengte van 200 m en een diepgang van 8 m. In het traditionele denken dat groei en welvaart in havens steunt op het aantrekken van steeds meer goederenoverslag met steeds grotere schepen, zou je ernstig kunnen twijfelen aan de (toekomstige) levensvatbaarheid van de haven van Oostende. Maar er gebeurt meer op zee dan enkel goederentransport. In een nota aan het Europees Parlement van 2012 zette de Europese Commissie de toon: Blue Growth, opportunities for marine and maritime sustainable growth. Kort samengevat: het potentieel voor economische groei ligt op zee. Een en ander was al in duidelijk met de bouw van de eerste fase van het C-Power windpark vanuit Oostende. Deze nieuwe activiteit vereiste zeer specifieke infrastructuur en ruimte en de haven moest zich dringend aanpassen, rekening houdend met de bouw van de geplande windparken. Een duidelijke keuze drong zich op en werd gemaakt. De haven van Oostende ontwikkelt zich als dé servicehaven ter ondersteuning van alles wat op zee gebeurt, de Blue Growth economie. De Haven van Oostende investeerde meteen in de nodige infrastructuur (vb. zwaarlastkaai, samen met nv Rebo) en zorgde voor de eerste gebouwen van wat inmiddels tot een Blue Energy Cluster uitgroeide. De ontwikkeling van de windparken blijft het belangrijkste onderdeel van Blue Growth. Inmiddels produceren op de Belgische Noordzee 232 turbines energie voor meer dan gezinnen, het doel is te evolueren naar 450 turbines; 2,2 GW, zowat 10 % van de totale energiebehoefte van België. Op vandaag werken 466 mensen dagdagelijks in deze sector. Dit is boven de verwachtingen. Een verdere stijging is zeer realistisch. Installaties om elektrische energie op te wekken uit golven, stromingen, getijden of andere fysische processen op zee (vb. thermische processen, osmose) tot en met full scale testing zijn volop in experimentele ontwikkeling. Zo ontstaat een Blue Energy sector, de belangrijkste poot van Blue Growth. Hoewel de meeste projecten zich nog in de experimentele fase bevinden, zijn enkele succesvolle full scale prototypes operationeel. De projecten Flansea, Laminaria en Nemos zijn hiervan een voorbeeld. Er zijn echter veel meer opportuniteiten dan de energieopwekking op zee. Denk maar aan de problematiek van klimaatverandering en het rijzen van de zeespiegel. Beschermende maatregelen vertalen zich in waterbouwkundige werken op de kustlijn en op zee, vb. het project Kustvisie. INLEIDING 5

6 Marien Ruimtelijk Plan Belwind - Alstom Northwind - Northwind C-Power - C-Power, Tom Dhaenens 6 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

7 Het bestaan van windparken biedt kansen voor geïntegreerde aquacultuur. Projecten rond algenkweek zijn voldoende gevorderd om tot industriële productie over te gaan. Er liggen nog opportuniteiten in de ontginning van de zeebodem, in de ontwikkeling van mariene biotechnologie en zoveel meer. Onnodig te benadrukken dat al die ontwikkelingen de zorg voor het milieu en voor het broze ecosysteem op zee als uitgangspunt hebben. De introductie van het Marien Ruimtelijk Plan door de federale overheid schept een juridisch kader voor de ontwikkeling van deze activiteiten, een troef die voorlopig alleen België bezit. Maar ook de scheepvaart vereist intense en noodzakelijke service: aanduiding van scheepvaartroutes met bebakening, begeleiden van schepen door loodsen en op afstand, in kaart brengen van stromings- en golfpatronen, (hydrografie), meteo voorspellingen, op diepte houden van de vaarpassen en zoveel meer. Dit zijn belangrijke taken voor Vlaamse overheidsdiensten zoals MDK, Vloot, Scheepvaartbegeleiding, amt en andere die allen een thuisbasis in Oostende hebben. De toenemende activiteit op zee vergt een gespecialiseerde servicehaven die daarvan zijn kernopdracht maakt. Er moet alert en flexibel ingespeeld worden op steeds nieuwe ontwikkelingen en innovaties in Blue Growth wat betreft infrastructuur en kwaliteit van service, maar ook in de beschikbaarheid en toegankelijkheid van ondersteunende instanties voor onderzoek en ontwikkeling en voor gepaste opleiding van het nodige personeel op alle niveaus. Vlaanderen heeft enorme troeven om in Blue Growth een topregio te zijn met wereldbedrijven in de waterbouw maar vooral ook met heel wat innovatieve kmo s die hun plaats in het geheel verwerven. De haven van Oostende wil zich profileren als een uitmuntende schakel tussen on- en offshore. Betekent dit dat alle andere, traditionele activiteiten verbannen worden? Uiteraard niet. De overslag van bulkgoederen is en blijft een belangrijke activiteit, de komst van een nieuwe ferryverbinding met het Verenigd Koninkrijk is realistisch en ook in de visserij wordt geïnvesteerd. INLEIDING 7

8 wind farms in the Belgian part of the North Sea wind farms in the Dutch part of the North Sea BORSSELE N E MERMAID BORSSELE 4 BORSSELE 1 NORTH SEA NORTHWESTERN 2 BELWIND BORSSELE 3 NOBELWIND SEASTAR Blighbank BORSSELE nautical miles NORTHWIND Lodewijkbank RENTEL N E C-POWER operational wind farm wind farm under construction wind farm in preparation Thorntonbank NORTHER nautical miles PORT OF VLISSINGEN N E nautical miles nautical miles ZEEBRUGGE connection to Zeebrugge TERNEUZEN connection to Oostende more info: PORT OF OOSTENDE N E BELGIUM windparken in het Belgisch en Nederlands deel van de Noordzee LAND WINDPARK CAPACITEIT GEÏNSTALLEERD # TURBINES CONNECTIE BE Norther 352 MW in aanbouw 44 x 8 MW MHI Vestas Zeebrugge BE C-Power 325 MW 325 MW 6 x 5 MW Senvion Oostende 48 x 6.15 MW Senvion BE Rentel 294 MW ongoing 42 x 7 MW Siemens Zeebrugge BE Northwind 216 MW 216 MW 72 x 3 MW MHI Vestas Zeebrugge BE Seastar 246 MW in preparation 7 MW Siemens BE Belwind I 171 MW 171 MW 55 x 3 MW MHI Vestas Zeebrugge 1 x 6 MW GE BE Nobelwind 165 MW 165 MW 50 x 3.3 MW MHI Vestas Zeebrugge BE Northwestern MW in preparation 8 MW MHI Vestas BE Mermaid 266 MW in preparation 7 MW Siemens TOTAAL MW 877 MW in juli 2017: 232 turbines operationeel NL Borssele 1 & MW in preparation 94 x 8 MW Siemens Vlissingen NL Borssele MW in preparation MHI Vestas Vlissingen NL Borssele MW in preparation MHI Vestas Vlissingen TOTAAL MW 8 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

9 I. HAVENACTIVITEITEN 1. SERVICEHAVEN 1.1. OFFSHORE Oostende wil een veilige en koesterende thuishaven worden voor de verschillende aspecten van offshore activiteiten zoals we ze nu kennen en zoals ze zullen ontwikkelen in de toekomst. De finale ambitie is zoveel mogelijk activiteiten van beheer, onderhoud en dienstverlening te lokaliseren. Vooreerst stelt de Haven van Oostende zich de vraag of er hiervoor wel een markt is, hoe die zich ontwikkelt en wie de spelers daarin zijn. Het antwoord op deze vraag is positief: België heeft concessies verleend aan 9 windparken. Het ondersteuningsmechanisme moet echter park per park onderhandeld worden, wat zeer tijdrovend blijkt te zijn. Nochtans zijn de windparken op zee onontbeerlijk voor het behalen van de Belgische energiedoelstellingen. In de afgelopen tien jaar heeft België het aandeel hernieuwbare energiebronnen in het finaal energieverbruik zien groeien van 2% in 2005 naar 8% in Het land is nog steeds op schema om zijn doelstelling voor 2020 van 13% te halen. De offshore windindustrie is nog betrekkelijk jong: in België werden de eerste windmolens in zee geplaatst in Vandaag is reeds 877 MW offshore windenergie operationeel, tegen 2020 komt er nog 1235 MW bij. Met 2292 MW windenergie op zee zal dan ongeveer 8,5 TWh elektriciteit opgewekt kunnen worden: ongeveer 10 % van de elektriciteitsvraag of ongeveer de helft van de hernieuwbare energiedoelstelling tegen Bijkomende offshore windcapaciteit tegen 2030 van 1,5 tot 2 GW is nodig om in lijn te zijn met de Europese doelstellingen tegen De constructie van een gemiddeld offshore windpark (300 MW) creëert tijdens de ontwikkelings- en constructiefase ongeveer directe jobs en evenveel indirecte jobs. De operationele fase creëert minimum 100 nieuwe jobs per windpark. Dit betekent dat de realisatie van het totale offshore windpotentieel in België jobs creëert tijdens de ontwikkelings- en constructiefase (cijfers BOP) en minimum 800 nieuwe rechstreekse permanente jobs in de operationele fase. De bouw en het onderhoud van de Belgische windparken is een niet te missen economische en ecologische opportuniteit. Aangrenzend zijn ook Nederlandse en Franse parken in ontwikkeling waarvoor de Haven van Oostende, steunend op de opgebouwde knowhow en ervaring, zich kan positioneren als een waardevolle speler. I. HAVENACTIVITEITEN 9

10 Parkwind gebouw C-Power gebouw Architectuurstudio Otary gebouw gebouw Elicio & Norther 10 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

11 CONCESSIONARISSEN-UITBATERS VAN WINDMOLENPARKEN De opvolging en controle van technische en economische parameters bij de uitbating van windparken vormen een veelzijdige activiteit en zijn uitermate belangrijk voor de productiviteit van het park. Het beheer houdt in eerste plaats in dat de elektriciteitsproductie wordt gemonitord en de evenwichten in het net bewaard blijven. Het is een complex systeem dat een grote invloed kan hebben op de prijsvorming en bijgevolg op de rentabiliteit van de uitbating. Op technisch vlak is er dagelijkse interactie met de subcontractors; de onderhoudsafdeling van de turbineleverancier is veruit de belangrijkste. Parkwind (uitbater van Belwind, Northwind en Nobelwind) en C-Power hebben hun centrum in Oostende uitgebouwd. Parkwind is gevestigd langs Kaai 602, naast MHI Vestas, hun turbineleverancier. C-Power is gevestigd op de site Halve Maan bij de haveningang waar de betonfunderingen voor de eerste 6 windturbines zijn gebouwd. De accomodatie werd aanzienlijk uitgebreid voor de vestiging van Otary (Rentel, Seastar en Mermaid). Otary nam hun nieuw gebouw in gebruik in april Rentel, in aanbouw ( ), wordt beheerd vanuit deze gebouwen. Op 21 april 2016 tekende Rentel officieel, voor de verzamelde pers, de overeenkomst met Siemens voor de levering van torens, turbines en wieken. De avond ervoor tekenden Haven Oostende en Rebo de overeenkomst met Siemens voor het gebruik van de Oostendse haven als marshalling port en als centrum voor het O&M (operations and maintenance). Het park is ondertussen volop in aanbouw. Eind januari 2018 werd het substation geïnstalleerd op zee. Half februari kwamen de eerste turbine onderdelen toe in Haven Oostende. Tegen oktober 2018 zal het windpark operationeel zijn. Het volgende project is de concessie van Norther, gevestigd in de gebouwen van aandeelhouder Elicio langs de A10 in Oostende. De financial close van dit project was in november Ondertussen werd beslist hun centraal kantoor aan te sluiten bij de offshore bedrijvencluster in de haven van Oostende. Dit nieuwe gebouw werd in april 2018 opgeleverd. I. HAVENACTIVITEITEN 11

12 funderingen in beton (GBF) voor de eerste zes windturbines in het C-Power park installatieschip Neptune tussen de nieuwe havendammen 12 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

13 OOSTENDE ALS MARSHALLING PORT VOOR DE INSTALLATIE Aanpassingen infrastructuur De bouw van een windmolenpark is een veelomvattende bezigheid waarbij de behandeling van zeer zware onderdelen een hoofdrol speelt. Wie herinnert zich niet de eerste betonfunderingen, gebouwd op de Halve Maan, met een gewicht van T per stuk, waarschijnlijk het grootste stukgewicht dat ooit in Oostende zal behandeld zijn. Om een efficiënte behandeling van zware onderdelen mogelijk te maken, moet de infrastructuur van de haven worden aangepast. Aan de nautische zijde moet de toegang mogelijk zijn voor de steeds groter wordende installatieschepen of installatieplatforms. De constructie van de havendammen en daarmede het verbreden van de haventoegang was en is een cruciale stap zonder dewelke van enige installatie-activiteit geen sprake kon zijn. haventoegang 300 m 270 m 150 m I. HAVENACTIVITEITEN 13

14 50 m verbreding verbreding Halve Maandijk lossen van de Siemens gondel via roro lossen van WTG (wind turbine gondels) van Siemens voor windpark Rentel 14 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

15 Het verbreden van de toegang moet nu verder afgewerkt worden door de glooiing aan de Halve Maandijk weg te nemen. Zo wordt ongeveer 50 m toegevoegd, wat een oplossing is voor de onveilige vernauwing die nu de scheepvaart hindert maar zal garanderen dat binnenvarende schepen de aangeduide lichtenlijn veilig kunnen volgen. Deze werken zijn voorzien voor najaar De Terminal zelf werd helemaal verbouwd voor een draagkracht van 20 T/m², aan kaai 503 zelfs tot op de kaairand. De terminal heeft een maximale oppervlakte van m². Ligplaatsen voor schepen zijn mogelijk aan kaaien 601 tot 604 (diepte 5,5 m minimum), kaai 503 (diepte 8,5 m minimum), 502, 501 en 404 (allen diepte 8,5 m minimum). Kaaien 502, 501 en 404 zijn uitgerust voor behandeling in roro met vlottend ponton en verbindingsbrug naar land (60 m) om het tijverschil van gemiddeld 4,5 m op te vangen. De draagkracht van de roro brug 502 is niet minder dan 650 Ton(!), van roro brug 501, 240 T en van roro brug 404, 200 T. Het laden en lossen van WTG s (400 ton), torenelementen en andere onderdelen als rollende vracht is daarmee mogelijk gemaakt. Oostende is de enige tijhaven waar een dergelijke installatie voorhanden is. Het is een unieke troef voor zowel Haven als voor de turbineleveranciers. De besparing in tijd en kosten is indrukwekkend. Op een installatieterminal werkt veel tijdelijk personeel. Op het eind van de landzijde van de terminal langs de toegangsweg (naast Senvion gebouw, zie foto p. 22) is voor hun comfort een sanitair complex voorzien met een capaciteit van 90 personen. Het is uitgerust met toiletten, douches en omkleedruimte met opbergkastjes, gescheiden voor mannen en vrouwen. I. HAVENACTIVITEITEN 15

16 laden van rotor op Neptune lossen Alstom Haliade 6MW 16 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

17 Gebruik nieuwe infrastructuur Vanaf januari 2012 zijn de nieuwe structuren voor de 2de fase van het C-Power project in gebruik genomen. Het betrof de behandeling van 30 Senvion (toen nog Re-power genoemd) 6 MW Turbines met bijhorende torensecties (60 stuks) en wieken (90 stuks). Turbines en torens werden aangevoerd via binnenschepen op sleep uit Cuxhaven, de wieken kwamen uit Noord-Denemarken via de weg. Het bedrijf Sarens was de behandelaar op de terminal dat een gigantische kraan inzette met een hefvermogen van ton en een gieklengte van 102 m. De installatie op zee gebeurde met de hefplatforms Neptune en Goliath van GeoSea (Deme). Deze fase eindigde in september Tussen maart en september 2013 volgde de 3de fase met de behandeling en installatie van 18 identieke turbines op dezelfde wijze als in fase 2. In 2013 werd de op dat moment grootst bestaande turbine, de Alstom Haliade 6MW aangevoerd op de Rebo terminal. De installatie op zee gebeurde met eveneens het toen grootste hefschip Bold Tern. Deze testturbine werd op Belwind geïnstalleerd. In werd de terminal gebruikt voor een aantal grote onderhouds-, herstelen vervangingswerken. Bold Tern I. HAVENACTIVITEITEN 17

18 18 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

19 In maart 2016 startte de installatie van de funderingen van 50 MHI Vestas turbines van elk 3,3 MW en een hoogspanningsstation voor het windpark Nobelwind. De funderingen bestaan uit monopiles van zo n 60 à 80 m lang, Ø 8 m, gewicht 600 tot 850 ton. Daarop kwamen transition pieces, overgangsstukken aan het wateroppervlak, waar de toegang ( boat landing ) zich bevindt en waarin ook heel wat elektrische installaties zijn gemonteerd. Naderhand worden daarop de toren, turbine en wieken geïnstalleerd. Jan de Nul was de General Contractor die daartoe het hefschip Vole au Vent inzet. Het schip werd op 28 april 2016 in Oostende door Koningin Mathilde gedoopt. De behandeling op de terminal gebeurde onder leiding van het Deense bedrijf Martin Bencher door de Nederlandse heavy-lift behandelaar Mammoet. Met de toelevering van deze zeer zware funderingsonderdelen bewees de Haven van Oostende voor de eerste maal dat ze ook daarvoor een uitermate geschikte haven is. aankomst monopiles I. HAVENACTIVITEITEN 19

20 Industrial Revolution brengt de eerste 10 transition pieces (TP s) aan voor Nobelwind 20 transtion pieces (TP s) voor Nobelwind op de Rebo-terminal 20 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

21 Haven Oostende moet zich blijven profileren als marshalling port voor alle onderdelen van windturbines of andere offshoreconstructies, of het nu funderingen zijn of turbines. In 2018 gebruikt Siemens de volledige terminal voor de behandeling en assemblage van turbines (WTG s) met torens en wieken voor het Rentel windpark (42 x 7 MW). Geosea zal instaan voor de installatie op zee. De bouw van het eerstvolgende park Norther (44 x 8 MW) loopt deels gelijk met de bouw van het Rentel windpark en gebeurt bijgevolg niet vanuit Oostende. De installatie en behandeling van de onderdelen zal vanuit andere havens gebeuren, maar het projectteam is in Oostende gevestigd. Verder zijn de parken Seastar, Northwester 2 en Mermaid voorzien, terwijl Nederland start met de ontwikkeling van het Borssele windpark, het spiegelbeeld aan de andere zijde van de Belgisch-Nederlandse grens op zee. Zowel voor installatie als voor onderhoud van deze parken is de Haven van Oostende paraat. 7MW turbine van Siemens voor Rentel windpark I. HAVENACTIVITEITEN 21

22 ingericht gebouw voor Alstom & nieuw gebouw voor MHI Vestas langs de kade gerenoveerd gebouw voor Senvion met directe toegang tot de kade met sanitair complex (blauw gebouw) gebouw voor o.a. Falck Safety Services, Jan De Nul, Engie & Tractebel 22 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

23 O&M BEDRIJVEN Operations & Maintenance is het verzamelwoord voor het in bedrijf houden van de windturbines met garantie op maximaal rendement. De turbineleveranciers: Senvion, MHI Vestas en GE (het vroegere Alstom) hebben O&M (Operations and Maintenance) afdelingen voor de windparken die nu in uitbating zijn. Uiteraard hebben die huisvesting nodig voor werkplaatsen, stockage en sociale ruimtes maar ook kantoren met rechtstreekse toegang tot de kaaien. om maximaal rendement uit de windturbines te halen is dagelijks onderhoud nodig door specifiek opgeleide techniekers Voor Senvion werd door AGHO het vroegere MOST gebouw van de Marine volledig heringericht. Voor MHI Vestas is een volledig nieuw gebouw opgetrokken ter hoogte van Kaai 605 door REBO. Ook voor Alstom (nu GE) is ruimte ingericht in een bestaand gebouw. De twee laatste werden in 2014 in gebruik genomen. Voor alle ondernemingen geldt een langdurige bezettingsovereenkomst. Met Siemens zijn de plannen in uitvoering voor een vestiging tijdens de installatie en nadien voor de O&M van de turbines voor het Rentel park. De O&M vestiging van Siemens moet vanaf april 2018 operationeel zijn. Naargelang bijkomende windparken worden gebouwd, wordt gepaste accommodatie voorzien. Dit wordt beschreven in het masterplan voor de site dat in het hoofdstuk III Infrastructuur aan bod komt. I. HAVENACTIVITEITEN 23

24 bedrijven actief in de blue energy business met een vestiging in de haven D G P S OFFSHORE SERVICES 24 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

25 ONDERSTEUNENDE BEDRIJVEN Door de toevloed van subcontractors krijgt de offshorecluster gestalte; ze vormt een hecht geheel dat continu ontwikkelt. Een eerste pijler is de beschikbaarheid van werknemers met de gepaste opleiding. In de offshore is extra veel aandacht voor veiligheid, met certificatie van de opgeleide technici. Deze opleidingen ter plaatse ter beschikking stellen is een enorme troef. Dit is gerealiseerd door de vestiging van het wereldvermaarde Falck Safety Services: het op vandaag grootste en modernste opleidingscentrum voor offshore- en andere veiligheidstrainingen. AGHO verbouwde grondig een oud militair gebouw waarin Falck de uitrustingsinfrastructuur voorzag. Het werd in het najaar 2015 in gebruik genomen en kent een gestage groei. De tweede pijler omvat de technische en technologische bedrijven waarop de O&M bedrijven noodzakelijkerwijs beroep doen. Daartoe voorziet AGHO in de nodige accommodatie. Een uitbreiding in 2015 van het Falck gebouw zorgde ervoor dat Jan de Nul, Engie-Fabricom en Technum-Tractebel zich konden vestigen. In de aanpalende gebouwen vinden o.a. CMI, CG, G4S, e-bo Offshore, e-coast, GeoSea Maintenance, GeoSea, Van Oord en andere bedrijven onderdak. Ook de Haven van Oostende is actief in de toelevering van windparken en allerhande maritieme constructies. De dienstverlening wordt gebundeld in de nv MultiTech, volle dochter van Haven Oostende. De technische bedrijfseenheid gevormd door MultiTech en de onderhoudsdiensten van de Haven van Oostende is gespecialiseerd in metaalconstructiewerken en mechanische oppervlaktebehandeling (stralen, spuiten) van vnl. maritieme constructies. Er is eveneens een uitgebreide dienstverlening voor allerhande technische vragen van de lokale bedrijven en de bedrijven actief op de Rebo terminal tijdens de installatiefase van de windparken. De bedrijfseenheid werkplaats is gecertificeerd volgens de ISO 9001 norm en de VCA* norm (veiligheid, gezondheid en milieu). De Haven van Oostende zal blijven voorzien in het aanbieden van gepaste huisvesting voor bedrijven die de Blue Energy Cluster willen vervoegen, vermits dit gepaard gaat met een gestaag groeiende tewerkstelling. I. HAVENACTIVITEITEN 25

26 Haven Oostende overzicht invaarten Windmolenparkboten totaal 2017 Advancer Adventure Alcedo Aquaflight Aqualink Aquasurveyor Aquata Aquaway Arista Assister Attender Bayard Bayard Bayard Blue Thistle Cardinal P Cwind Challenger Cwind Phantom Cwind Resolution Dalby Swale Discoverer Esvagt Supporter Esvagt Wind Geo Focus Geo Ocean I Geo Ocean II Geosurveyor Geosurveyor III Geosurveyor IV Geosurveyor VI Geosurveyor X Geosurveyor XI Geosurveyor XIV Guardian M. P. R Marineco Dignity Marineco Stingray Marineco Thunderbird MCS Blue Norther MCS Boreas MCS Coromell MCS Pampero MCS Sirocco MCS Taku CPP MPI Don Quixote MPI Trifaldi Njord Alpha Njord Curlew Njord Puffin Ocean Wind Offshore Waddenzee Patriot Pelican Resolute SC Agate SC Amber Seazip Seazip Supporter Sure Partner Sure Progress Umoe Rapid Victor Hensen Windcat Haven Oostende overzicht invaarten Windmolenparkboten met onderdelen totaal 2017 Atlantic Carrier Bluefort Boabarge CS Esvagt Mercator Flintstone Fortuna Glomar Baltic Glomar Vantage Glomar Wave Goliath Island Crown Kommandor Stuart Olympic Intervention IV Siem Aimery Siem Moxie Stril Server Tess Thor Wind Wind Pioneer Wind Server Vole au vent Wind Pioneer VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

27 1.2. MARITIEME SERVICE BEDRIJVEN Het ligt niet voor de hand dat reders een thuishaven als vestigingsplaats kiezen in functie van de scheepvaart die ze er realiseren. Toch kozen een aantal reders specifiek voor Oostende. Geosea, uitbater van grote installatieschepen (Deme groep) heeft een vestiging in het REBO gebouw. GeoSea Maintenance (Offshore Wind Assistance) is eveneens in de cluster gevestigd. Daarnaast zijn er veel rederijen die instaan voor het transport van technici naar de windparken met serviceschepen (Crew Transfer Vessels -CTV). Deze rederijen hangen af van de contracten met de offshore operatoren. Als dusdanig verandert de aanwezigheid van de verschillende rederijen voortdurend maar we kunnen er prat op gaan dat alle rederijen die actief zijn in dit segment Oostende hebben aangedaan, bv. Windcat, Nordfjord, Sima Charters, Sea Contractors, MPI, NS0, MCS, Stemat, Turbine Transfers, Deze rederijen zijn hoofdzakelijk afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen of Denemarken. Meer en meer worden ook SOV s (Service Operation Vessels) ingezet. Dit zijn schepen waarop een 25-tal technici gedurende één à twee weken verblijven en vanop het schip via vaste verbinding of via via kleine transferschepen de windmolens bereiken. Een voorbeeld daarvan is de Esvagt Mercator die in Oostende werd gedoopt op 1 decmber 2017 en die ingezet wordt voor het onderhoud van MHI Vestas turbines. Het is belangrijk te vermelden dat deze rederijen zorgen voor heel wat scheepsbewegingen in de haven. In 2013 en 2014, jaren waarin installatieactiviteiten plaatsvonden, waren er respectievelijk en invaarten ( calls ). In 2015, toen er enkel O&M activiteiten waren, noteerde AGHO nog 2130 calls (4 260 bewegingen) van serviceschepen. In 2016 met de bouw van Nobelwind was het aantal scheepsbewegingen weer opgelopen tot calls. In 2017 telde Haven Oostende calls (3 234 cals van ctv s, 57 calls van SOV s en installatieschepen). Aangezien in de toekomst nog 5 parken gebouwd en daarna onderhouden worden, kunnen we verwachten dat het aantal scheepsbewegingen in dit segment zal verdrievoudigen. Eens alle windparken actief zijn, zal de haven met meer dan bewegingen per jaar in dit segment rekening moeten houden. Er is ook een Belgisch bedrijf actief in deze sector, namelijk GEOxyz. Dit bedrijf is onder andere specialist in surveys op zee (ondertussen wereldwijd) en vestigde zich op de vroegere Beliardsite. Daar gebeurt het beheer en onderhoud van de vloot van inmiddels 17 schepen. In elk geval is er het duidelijke vooruitzicht dat de vloot van installatieschepen en zeker van offshore serviceschepen nog sterk zal uitbreiden. I. HAVENACTIVITEITEN 27

28 service vessels onderweg naar de windmolenparken het West-Vlaamse GEOxyz beheert ondertussen een vloot van 17 schepen NHV helikopter wincht een technieker aan boord van een crew transfer vessel 28 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

29 Voor aan- en afmeren en veilig laden en lossen van serviceschepen zijn door AGHO volledig uitgeruste pontons gebouwd, één (24 m lang) per windpark. Vandaag zijn 4 pontons in gebruik; de andere zullen gebouwd worden naargelang de windparken operationeel worden. De eerstvolgende windparken zijn Rentel en Norther, start Hiervoor worden pontons voorzien langs de Kaaien , waar zich nu het boeienplein van de afdeling VLOOT bevindt. Dit verhuist naar Kaaien De oplevering is voorzien voor april Met de verdere ontwikkeling van de windparken zal AGHO verder investeren in de nodige aanmeerinfrastructuur en in performante IT-systemen om alles op te volgen en te begeleiden. Zo wordt ter hoogte van de Ryco jachthaven in het achterste rustige gedeelte van de tijhaven voorzien in de creatie van 14 extra ligplaatsen voor CTV s, oplevering: zomer Voor het onderhoud van deze schepen is in Oostende op dit ogenblik slechts één werf beschikbaar: IDP. Meer schepen zullen ongetwijfeld ook deze activiteit van herstel en onderhoud een nieuwe impuls geven. Binnen IDP werd het aandeelhouderschap recent herschikt en versterkt. De Group DC (De Cloedt) engageert zich tot investeringen om de werven aan het Visserijdok en in de achterhaven performanter te maken. Op de vroegere Beliard site, een vroegere scheepswerflocatie, is nog plaats voor een eventuele nieuwbouwwerf. Een andere innovatie ten goede van de CTV vloot is de installatie van een vlottend bunkerstation aan kaai 201. Dit bunkerstation wordt uitgebaat worden door het Deense bedrijf Monjasa dat zijn sporen in de offshore reeds lang heeft verdiend. Van een heel andere aard is de maritieme service met helikopters. Oostende is het wereldwijd hoofdkantoor van het bedrijf NHV (Noordzee Helikopters Vlaanderen). Een of meerdere helikopters zijn er stand-by voor de offshore windparken. De maritieme services betreffen verscheidene hijsoperaties en deklandingen op zee zoals: Transport van loodsen naar en van grote schepen die in en rond havens manoeuvreren Transport van crew en materiaal voor de constructie en het onderhoud van windturbines Flare tip vervanging door Vertech Offshore Aangezien het onderhoud of herstel van windturbines op onvoorziene tijden kan nodig zijn, is NHV afgestemd voor flexibele en quick response tijden op een veilige en kostenefficiënte manier. De helikopter die voor deze operaties gebruikt wordt is de Airbus Helicopters AS365N3 Dauphin. I. HAVENACTIVITEITEN 29

30 Kommandor Stuart Olympic Intervention IV Esvagt Farady - walk to work 30 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

31 De Haven moet er zich van bewust zijn dat het verhaal niet eindigt bij de CTV s. Andere en grotere schepen verschijnen ten tonele naarmate de windmolenparken groter worden en verder gelegen zijn. De Haven is nu al regelmatig gastheer voor survey schepen (zoals Kommandor Stuart), Multifunctionele Subsea schepen (zoals de Olympic Intervention IV, goed voor accommodatie van 100 opvarenden), de Siem Maxi, Siem N-Sea, en vele anderen, of tot hotelschepen omgebouwde ferries (zoals de Bluefort, 264 single cabins). Nieuwe fast crew supplier schepen met enkele romp of catamaran zijn reeds in operatie (van 25 tot nu 55 m lang), maar ook offshore accommodation barges en de nieuwste trend, offshore service schepen walk to work. Deze laatste zijn uitgerust met een ingenieus hydraulisch systeem om ondanks het bewegende schip een onbeweeglijke walkway te verbinden met het platform aan de windmolen. De voornoemde schepen hebben typisch afmetingen van 50 tot 150 m lengte, een breedte in de meeste gevallen van 20 m of meer en een diepgang rond de 6 m. Om die schepen de nodige ligplaatsen te kunnen toewijzen is in Oostende alleen de voorhaven geschikt, tenzij een infrastructuur aanpassing aan het Visserijdok en de Visserijsluis wordt doorgevoerd of andere alternatieven mogeiljk zijn (zie pagina 75). Blue Fort I. HAVENACTIVITEITEN 31

32 DAB Vloot verhuist naar Kaai 101 Haven Oostende overzicht invaarten Schepen van DAB Vloot totaal 2016 LOODSBOOT LOODSBOOT SIMON STEVIN TER STREEP WANDELAAR WESTDIEP WESTERSCHELDE WIELINGEN ZEEHOND ZEETIJGER Totaal totaal 2017 LOODSBOOT LOODSBOOT SIMON STEVIN SIRIUS TER STREEP WANDELAAR WESTDIEP WESTERSCHELDE WIELINGEN ZEEHOND ZEETIJGER Totaal Haven Oostende overzicht invaarten opleidings- en militaire schepen totaal 2015 opleidingsschip totaal 2016 opleidingsschip totaal 2017 opleidingsschip opleidingsschip 32 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

33 1.3. VLAAMSE OVERHEID VLOOT De afdeling VLOOT, reder van de Vlaamse Overheid heeft zijn hoofdvestiging in Oostende (Winston Churchillkaai). Met meer dan 300 personeelsleden is VLOOT de grootste werkgever in de voorhaven. VLOOT heeft naast zijn hoofdzetel een terrein ter beschikking aan Kaaien voor werkplaatsen, magazijnen, technische diensten en het boeienplein. In 2016 is de aanbesteding doorgegaan voor de vernieuwbouw van Kaai 101 ter hoogte van het huidige hoofdgebouw van VLOOT. Zo ontstaat een terrein van ongeveer m²: nieuwgewonnen terrein aan de nieuwe kaai samen met de vroegere terreinen van de fast ferryterminal. De werken zijn nog volop bezig en voorzien om te kunnen opleveren vóór de zomer Het is de bedoeling dat de installaties die zich nu op Kaai 606 bevinden, overgeplaatst worden naar Kaaien waardoor een concentratie van alle activiteiten en een efficiëntere uitbating en controle mogelijk worden. De Haven van Oostende rekent aan VLOOT geen havengeld noch concessie aan. De scheepsbewegingen van VLOOT zijn daarom niet opgenomen in de statistieken van het aantal invaarten in de haven, waarin alleen commerciële (= havengeld betalende) scheepvaart geregistreerd wordt. Het aantal invaarten van schepen van VLOOT bedraagt meer dan (6 000 bewegingen), zie hiervoor de bijgevoegde tabel. Ook deze schepen worden door AGHO port control begeleid. I. HAVENACTIVITEITEN 33

34 MRCC 34 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

35 MRCC Oostende is ook de vestigingsplaats van het MRCC Maritime Rescue & Coordination Centre in het vroegere bestuursgebouw van de vismijn, door AGHO verbouwd, later verkocht aan de Vlaamse Overheid. Het MRCC is het centrale aanspreekpunt voor ongevallen op zee. De coördinatie van taken op de Noordzee moet ervoor zorgen dat personeel, opdrachten en middelen op elkaar worden afgestemd over de grenzen van de verschillende administraties heen. Het werkingsgebied is de volledige Belgische Exclusief Economische Zone, is een kleine zone maar wel één van de drukst bevaarde gebieden ter wereld. In dit gebied bevinden zich ook de toegangsgeulen tot de Vlaamse en Zeeuwse zeehavens ANDERE ADMINISTRATIES In hetzelfde gerenoveerde bestuursgebouw van de vismijn zitten naast het MRCC ook de administraties van de Kustwacht, de afdeling Scheepvaartbegeleiding en de Vlaamse Hydrografie van het Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK). De Kustwacht staat in voor de samenwerking tussen de partners die bevoegd zijn voor de Noordzee, niet minder dan zeventien overheidsdiensten (op Vlaams en federaal niveau). Scheepvaartbegeleiding zorgt op haar beurt dan weer voor veilige begeleiding van de scheepvaart op zee. De Vlaamse Hydrografie produceert o.a. het kwalitatief hoogstaand Kustweerbericht. In het administratief centrum (vlakbij het stadscentrum in de wijk Hazegras) bevinden zich ook de diensten van MDK-Kust en afdeling Maritieme Toegang (amt). Beide diensten zijn verantwoordelijk voor alle noodzakelijke waterbouwkundige infrastructuurwerken aan de Belgische Kust. MDK-Kust concentreert zich op de kustlijn en de jachthavens terwijl amt bevoegd is voor de twee kustzeehavens en de aanlooproutes. I. HAVENACTIVITEITEN 35

36 36 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

37 1.4. PORT COMMUNITY SYSTEM Alle rederijen die de haven van Oostende aanlopen, moeten gebruik maken van het haveninformatiesysteem Ensor (Electronic Network System Ostend Region) dat in 1999 werd gelanceerd. Aanleiding was de internationale verplichting om HAZMAT gegevens (Hazardous Materials/gevaarlijke goederen) digitaal door te sturen naar de internationale instantie HAZMAT. Er werd een compleet nieuw havensysteem uitgebouwd samen met de haven van Gent (Enigma) door dezelfde systeembouwer. Later werden alle havensystemen aan elkaar gelinkt via het Central Broker Systeem op Vlaams niveau, waardoor uitwisseling van scheepsgegevens mogelijk werd tussen de verschillende Vlaamse havens. Dit werd later gelinkt aan Safeseabel en het Europese Safeseanet, waarop ook alle andere Europese havens en instanties zijn aangesloten. Safeseanet is een Europees platform dat het mogelijk maakt om alle gegevens over een schip te kunnen raadplegen in geval van calamiteiten op zee. Dit laat toe om bij reddingsoperaties of ongevallen op zee kort op de bal te spelen. Sindsdien zijn tal van modules toegevoegd aan ENSOR; ze zijn specifiek voor de haventrafiek van Oostende, bv. ferrymodules en reservatiemodules voor de crew transfer vessels van de offshore industrie. Uniek aan het systeem van de haven van Oostende is dat het werkt met een AIS-hub (Automatic Identification System) die verbonden is via satelliet met het AIS-systeem aan boord van schepen. Daardoor is het mogelijk om het ENSOR systeem volledig automatisch te laten verlopen. Via satellietverbinding worden automatisch reizen voor schepen aangemaakt in het ENSOR systeem. Voor de hoogfrequente werkboten is de tool GeoPro in gebruik die detecteert of een schip stopt of vertrekt. Op basis van die detectie wordt een werkboot automatisch een ATA Entry/Exit gegeven (ATA = Actual Time of Arrival). Zo kan men de bewegingen van schepen binnen de haven volgen op een havenkaart en kan men ook zien waar de schepen aangemeerd liggen. Dit systeem wordt gebruikt voor de schepen van de offshore industrie, die van Vloot en de vissersschepen. Het werk van een agent wordt tot een minimum herleid en het systeem is zeer gebruiksvriendelijk. De crew transfer vessels kunnen een ligplaats reserveren voor een bepaald tijdstip en het schip wordt opgepikt door het systeem via AIS. Ligplaatsen worden op die manier automatisch ingenomen en weer vrijgegeven. I. HAVENACTIVITEITEN 37

38 38 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017 screenshot Ensor

39 Voor de conventionele vrachtschepen moeten de agenten wel een aantal extra gegevens inbrengen omdat dit in het kader van het Maritime Single Window vereist wordt. Alle Europese havensystemen dienen immers in het kader van de nieuwe FAL richtlijn (Richtlijn inzake meldingsformaliteiten voor schepen in Europese havens) alle documenten voor schepen digitaal door te geven. In de loop van de periode werden aanpassingen gedaan aan ENSOR: het systeem werd gelinkt met overheidsinstanties als binnenlandse zaken (ISPS), douane, scheepvaartpolitie, saniport en OVAM. Alle documenten van een schip worden digitaal doorgegeven en ingeklaard. In 2015 registreerde het Ensorsysteem scheepsbewegingen in de haven. De pleziervaart wordt niet geregistreerd. In 2016 werden er bewegingen geregistreerd en in 2017, bewegingen. Ensor is zo uitgegroeid tot een uiterst performant haveninformatiesysteem. screenshot Ensor I. HAVENACTIVITEITEN 39

40 Ostend Spirit 40 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

41 2. FERRYHAVEN Oostende heeft als ferryhaven een geschiedenis van meer dan 160 jaar; de verbinding naar het Verenigd Koninkrijk was altijd het speerpunt. Even leek het einde in zicht toen RMT stopte in 1997 en door problemen achteraf met de passagierstrafiek (Holyman, Hoverspeed) maar met de komst van Ferryways en de dynamiek van Transeuropa Ferries brak een bloeiperiode aan. De ferrytrafiek bestond quasi uitsluitend uit rollende vracht (roll on-roll off), truck-trailercombinaties of trailers afzonderlijk. De trafiek groeide tot zo n stuks per jaar. Aan dit alles kwam abrupt een einde na de overname van Ferryways door Cobelfret en de stopzetting van alle Cobelfret activiteiten in Het familiale Transeuropa worstelde met een opvolgingsprobleem sinds 2010 en ging finaal bankroet in april Oostende werd meer dan ooit geconfronteerd met het grote nadeel van een kleine haven: afhankelijk van één à twee grote klanten en geen fysieke mogelijkheid om anderen plaats te geven. Het risico was groot en werd helaas waarheid. De haventoegang werd inmiddels verbeterd (een plan uit 2000, gerealiseerd in 2013) om schepen tot een lengte van 200 m toe te laten. De evolutie staat echter niet stil en veel roroschepen zijn nu langer dan 200 m. Zijn er dan geen kansen meer voor een ferry verbinding? We geloven van wel. Oostende heeft bewezen dat het niet kampte met een gebrek aan trafiek. Zeker op de korte route (Oostende-Ramsgate) was er tot de laatste dag een overaanbod van transportbedrijven en hun truckers met een voorliefde voor Transeuropa en de voordelen die de haven en de lijn konden bieden. Met aangepaste schepen (ook Ramsgate heeft zijn limieten) en een uitgekiende uitbating is een rendabele lijn misschien mogelijk. De drempel om een nieuwe lijn te starten, ligt echter zeer hoog: minimum 2 schepen met voldoende capaciteit, een nieuwe organisatie opzetten en een opstartperiode doormaken. Gezien de keuze voor de activiteiten op de offshoreterminal en dito cluster is de ruimte voor rorotrafiek beperkt, maar toch voldoende voor max. 2 bestemmingen. Begeleide trafiek op de korte route (vb. Ramsgate) vergt relatief weinig ruimte voor grote volumes trucks. I. HAVENACTIVITEITEN 41

42 september roro haven 42 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

43 Een nieuwe Engelse ferry operator Seaborne en rederij Clearwater kondigden eind 2017 aan een nieuwe ferrylijn Oostende - Ramsgate te willen starten. AGHO is klaar met alle voorbereidingen. De operator wacht op de overeenkomst met Ramsgate om de investeringen op te starten. Het betreft een verbinding met 3 schepen (12 overvaarten per dag) voor begeleide vracht. De problematiek van de illegale migratie waarbij duizenden vluchtelingen het VK proberen te bereiken, zorgt voor aanzienlijke kosten, een organisatorische nachtmerrie en een quasi onverantwoord risico. Het volstaat te verwijzen naar de kampen in Calais en Duinkerke. roro brug met laad- en los capaciteit van 650 ton I. HAVENACTIVITEITEN 43

44 The World Princess Danea - turn around cruise brochure cruises Oostende - Zeebrugge 44 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

45 3. PASSAGIERSTRAFFIEK EN CRUISES De zuivere passagierstrafiek met jetfoils, catamarans of andere vormen van highspeedferry s op het Kanaal zijn volledig verdwenen wegens onrendabel. De komst van de Eurostar en de lagekostenmaatschappijen hebben de doodsteek gegeven aan dit soort passagierstransport. Er zijn nog enkele regelmatige lijnen die passagiers met auto s of bussen meenemen naast de vrachttrafiek. Voetpassagiers kunnen in Calais nog enkel inschepen tussen uur en uur. In Duinkerke worden geen voetpassagiers ingescheept. De cruises daarentegen zijn een totaal andere markt met een heel ander publiek. Sinds een aantal jaren hebben de havens van Oostende en Zeebrugge de handen in elkaar geslagen voor het gezamenlijk promoten van het hinterland bij de verschillende cruiserederijen. Deze aanpak werkt zeer goed en heeft als gevolg dat het aantal aanlopen van cruiseschepen in beide havens is gestegen de laatste 10 jaar. In de praktijk zien we dat een cruiserederij, indien mogelijk, opteert om in Oostende aan te lopen omdat het schip in de stad zelf aanmeert. Het is echter een feit dat minder dan 10 % van de actieve vloot in Noord-Europa de gepaste dimensies heeft om in Oostende aan te lopen, waardoor Oostende jaarlijks gemiddeld mag mikken op een tiental cruises. De aanwezigheid van een groot installatieschip in de haven maakt het voor cruises moeilijk om aan te lopen. Hoewel nautische simulaties het mogelijk achten om de twee te combineren, willen meerdere kapiteins en/of loodsen eventuele moeilijkheden vermijden en kiezen ze Zeebrugge als aanloophaven. Ongeveer de helft van de cruises betekent een meerwaarde voor onze stad omdat het turn-around cruises zijn. Tegen het einde van een rondreis zijn veel passagiers excursiemoe en blijven ze in de stad om te wandelen en te winkelen. Ze verblijven dan meestal 1 dag extra in de stad vóór of na de cruise. Een turn-around cruise vraagt heel wat organisatie en logistieke ondersteuning van de haven. Zo zijn er bijvoorbeeld schepen met 500 passagiers aan boord die om u aanmeren en om uur terug moeten uitvaren met een nieuwe groep passagiers. In 4 uur tijd moet het schip dan volledig gelost, bevoorraad en opnieuw geladen zijn. Voor een bij uitstek toeristische stad als Oostende betekenen cruiseschepen een meerwaarde niet alleen dankzij de passagiers en hun koopkracht maar ook omdat ze een mooi beeld vormen voor kijklustige toeristen op de havendammen. I. HAVENACTIVITEITEN 45

46 ruimte voor zandopslag met directe toegang tot open zee tanks GFS 46 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

47 4. BULK & GENERAL CARGO Trafieken van bulk en stukgoederen blijven de nodige aandacht krijgen. Een aantal bedrijven investeerde in 2014 nog in extra opslagcapaciteit (Verhelst Logistics, Logghe) wat resulteert in de verdere ontwikkeling van een aantal nicheactiviteiten zoals sepeoliet (kattenbakvulling), ferrosilicum, pellets, bakstenen, e.a. Bovendien blijft er ruimte voor verdere evolutie. De grootste tonnage betreft zand en grint, een trafiek waarin drie terminals actief zijn. Groot voordeel is dat deze terminals in de voorhaven liggen met rechtstreekse korte toegang tot de zee waardoor de cyclus baggeren-lossen zeer efficiënt verloopt. De verhandelde hoeveelheden zijn sterk afhankelijk van de conjunctuur in de bouw, specifiek in openbare werken. De ontwikkeling van bulk en stukgoederen via zeevaart wordt spijtig genoeg beperkt door de restricties van de Demey-sluis die toegang verleent tot de achterhaven. De sluis werd door amt wel gerenoveerd maar de afmetingen (124 x 18 x 4,5 m) zijn nog altijd dezelfde als bij de constructie in Dit betekent dat slechts kleine coasters (tot zo n ton) de achterhaven kunnen aandoen. Op het kanaal is de toegang nog beperkter door de bocht na de doksluis; een scheepslengte van 110 m is zowat het maximum. In totaal realiseert de trafiek van bulk en stukgoederen jaarlijks een volume tussen 1,2 en 1,5 miljoen ton. De achterhaven en het kanaal zijn wel geschikt voor de binnenvaart tot ton. Een aantal bedrijven maakt daar frequent gebruik van. Het opvullen van de tanks van GFS, grotendeels in 2013, zorgde voor een piek van ton in In 2016 werd ton binnenvaart gerealiseerd. In 2017 was dat ton. TopMix, een bedrijf uit de groep Verhelst dat vervuilde gronden saneert, is een nieuwe frequente gebruiker van binnenvaart. Sinds begin 2016 is AIM Recycling (American Iron & Metals) operationeel, gespecialiseerd in het sorteren en recycleren van non-ferro metalen. De aan- en afvoer worden meer en meer via de binnenvaart georganiseerd. Verder is ook de chemische site (Proviron Functional Chemicals, Proviron Basic Chemicals, Huber) een gebruiker van de binnenvaart (en in beperkte mate van zeevaart). Proviron produceert ook biodiesel en transporteert die via binnenvaart. I. HAVENACTIVITEITEN 47

48 Plassendale 1 48 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

49 De tijdelijke vermindering van bulktrafieken is grotendeels toe te schrijven aan de zachte winters van 2016 en 2017 waardoor aanvoer van kolen, pellets en zout achterwege bleef. Op Plassendale 2 bevinden zich ook twee biobrandstofcentrales die elektriciteit produceren uit oliën en vetten. Al die activiteiten zijn uitermate geschikt voor bevoorrading en gedeeltelijk ook voor afvoer via binnenvaart. Bottleneck is het ontbreken van uitgeruste aanlegsteigers langs het kanaal met uitzondering van Kaai 740 aan de zwaaikom op Plassendale 1. Daar wordt nu veelal gelost in vrachtwagens en dan worden de goederen naar de overzijde getransporteerd waar de bedrijven zich bevinden. Dit is geen efficiënte methode. In samenwerking met de Vlaamse Waterweg wordt onderzocht hoe dit probleem kan opgelost worden. biomassa & biofuel installatie biomassa biofuel I. HAVENACTIVITEITEN 49

50 Plassendale AIM Recycling 50 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

51 5. INDUSTRIEGEBIED (ACHTERHAVEN) Plassendale 1 behoort tot het havengebied. Naast de chemische site zijn er nog heel wat mogelijkheden voor ontwikkeling van chemie-gerelateerde bedrijven met beschikbare ruimte vnl. op de terreinen van Proviron en GFS. Er is vandaag een grote ruimtelijke spreiding van kmo s in de chemie over heel Vlaanderen. Veel van die bedrijven ondervinden moeilijkheden om uit te breiden of gewoon om vergunningen te vernieuwen of aan te passen. Op de twee genoemde sites zijn dergelijke vestigingen mogelijk, Proviron heeft Seveso status. Dankzij de goede uitrusting van de terreinen wat betreft ontsluiting en de stimulerende invloed van de gevestigde bedrijven is het mogelijk hier een cluster kleinere bedrijven te vestigen die actief zijn in de chemie of aanverwante productie. Op initiatief van Luc Seminck (GFS, concessionaris van 7 ha in Plassendale 1) is in de Gentse haven het project Dockland gelanceerd om mits voorafgaande vergunningen de vestiging van chemische bedrijven te faciliteren. Dit initiatief geniet de steun van de ministers Schauvlieghe en Muyters. Het plan kan perfect toegepast worden op de Plassendale 1 site. De beschikbaarheid van terreinen in Plassendale 1 is een zeldzame troef. Er kunnen vestigingen komen in synergie met bestaande activiteiten zoals hoger beschreven. Chemie slaat bovendien resoluut de duurzame weg in. Zo is Proviron de enige biodieselproducent die ook investeert in de industriële productie van micro-algen. Algen worden algemeen beschouwd als energiebron en chemische grondstof van de toekomst. Dit brengt ons bij de circulair economy, speerpunt van de ontwikkeling op het bedrijventerrein Plassendale 1. De Canadese groep AIM (American Iron & Metal) vestigde zich in 2015 en specialiseert zich in de winning en recyclage van nonferro metalen uit metaalafval. In 2017 werd reeds een belangrijke uitbreiding doorgevoerd. Het bedrijf Resnasci heeft begin 2017 een aanvraag tot bouw- en milieuvergunning ingediend voor een recyclagefabriek die hoofdzakelijk plastics omvormt tot fuel, bruikbaar in motoren die generatoren aandrijven voor elektriciteitsproductie. Aan Infrabel werd begin 2017 een concessie toegekend voor een groot recyclagebedrijf van spoorwegmateriaal op een terrein van m2. Inmiddels werd het ook duidelijk dat grote synergieën tussen deze bedrijven realiseerbaar zijn. I. HAVENACTIVITEITEN 51

52 biostoominstallatie 52 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

53 Terwijl er ook sprake is van afbraak, sorteren en recycleren van vliegtuigen op de luchthaven van Oostende, ook dit kan een perfecte synergie zijn. Het is de bedoeling een circular economy cluster te realiseren op Plassendale 1 met de vestiging van meer bedrijven. Op Plassendale 2 is de biostoominstallatie van Bionerga nog volop actief met elektriciteitsproductie uit verschillende afvalstromen, inclusief huishoudafval. 2xL - Soiltech / JDN AIM Recycling Europe Albam Biopower Bionerga Mahieu OSRE Stratimco I. HAVENACTIVITEITEN 53 Smoefelboetiek Fregiric Elicio

54 DAB Vloot verhuist naar kaai 101 verbreding Halve Maandijk 50 m verbreding 54 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

55 II. INFRASTRUCTUUR De evolutie die hierboven werd beschreven, heeft een aantal gevolgen die de visie op de toekomst kleuren. De uitvoering ervan vereist investeringen van verschillende actoren: het Vlaams Gewest, AGHO, REBO en de industrie. De maritieme toegankelijkheid moet verzekerd blijven zodat de evolutie in de offshore installatie- en andere schepen kan bijgehouden worden. Voor de toevloed van contractors en subcontractors moet huisvesting ter beschikking worden gesteld. 1. INVESTERINGSPROGRAMMA VLAAMS GEWEST Verbouwing kaai 101 raming 9,6 mio Verbreding ter hoogte Halve Maandijk - raming 12 mio Bouw van sleeptank en golfbassin raming 23 mio De verbouwing van Kaai 101 ten behoeve van de afdeling Vloot van het Vlaams Gewest is een vereiste op korte termijn die werd ingevuld door de aanbesteding en toewijzing in december De werken zijn recent gestart. Vooreerst is het voor de afdeling Vloot een absolute must om haar activiteiten te kunnen groeperen op één site bij het hoofdkantoor. Dit zal de efficiëntie zeker ten goede komen. De verbouwing van Kaai 101 zou vóór de zomer 2019 moeten afgerond zijn. De vrijgekomen plaats op de huidige site langsheen Kaaien 606 en 607 kan zo ingenomen worden voor de offshore activiteiten die AGHO verder wil uitbouwen. Met Rentel, Siemens en Norther bestaan nu reeds overeenkomsten die deze kaaien benodigen. Begin 2017 zijn effectief de constructies gestart door de eerstvolgende windparkbouwers voor de Belgische Kust. Op de kaaiterreinen moeten dus extra kantoren en opslagruimtes gebouwd worden. We mogen niet uit het oog verliezen dat de vrijgekomen ruimte die nog afkomstig is van de Marine, moet gesaneerd worden. De nodige overeenkomsten tussen alle partijen zijn al ondertekend maar de eigenlijke sanering kan pas plaatsvinden als de afdeling Vloot effectief verhuisd is. Het nodige budget moet voorzien worden. II. INFRASTRUCTUUR 55

56 2 5,4m 2 55' 56' Fl(3)G.10s OH7 G Q.G O5 G 143 Q.R VHF 65 O6 Traffic centre R Wandelaar 5 2 Wk 51 14,62'N 2 56,52'E lichtenlijn F.G.14m10M Bell4s 2 0 Fl.G.5s G OH G G Fl.G.5s OH1 8m R Q.R OH2 (VHF 09 Port Control) R Q.R OH6 Q.R OH8 R 3,1m 0 0 Radar Tr Surveillance Station SS (Traffic) Q.Y Vuurtorendok 3,7m Fl(3)10s65m27M 51 14' Obscd Montgomerydok 5,1m 8m Q.Y 5,1m 3,1m Gebaggerde diepten (zie nota) Dredged depths (see note) Visserijsluis 8m (VHF 20) Port Control Tide gauge Q.Y MRCC 5,7m 2,1m F.R Tijdok Vismijn Visserijdok 3,7m 51 14' 2,6m Mercatorsluis (VHF 14) F.G 5,5m F dok Zeewezen- Iso.4s38m4M dokken 7,4m 8m Iso.4s48m4M Mercator 6,2m Voorhaven 9,9m 5,1m 2 54,72'E 250 OOSTENDE 1:15000 (51 20') m m (VHF 10) Demeysluis 4,2m 9,9m Vlotdok 8m 6,5m 2,6m 1,1m 5,1m 51 13,37'N 2 55' 56' simulatie zwaai schip tussen de havendammen 56 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

57 Er wordt ook overwogen om de kom tussen de havendammen te gebruiken voor het zwaaien van schepen. Dit zal nodig zijn in geval een groot installatieschip de huidige zwaaicirkel voor het Zeewezendok grotendeels bezet voor laadoperaties van funderingen of turbines. Voor grotere schepen kan de aanwezigheid van het in onbruik geraakte Westerstaketsel wel problematisch zijn. In het Waterbouwkundig Laboratorium te Borgerhout wordt hiertoe een studie uitgevoerd waarbij loodsen met diverse schepen simulatievaarten uitvoeren. De resultaten tonen aan dat de zwaaikom tussen de havendammen perfect mogelijk is voor schepen < 150 meter en mits de diepte in de zwaaikom voldoende is. kom tussen de havendammen II. INFRASTRUCTUUR 57

58 oceaan bassin sleeptank 58 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

59 De bouw van een sleeptank en golfbassin op de site van Greenbridge is een enorme troef voor het onderzoek van allerlei constructies die nog moeten ingepland worden op de Noordzee. Op maandag 19 mei 2014 besliste de Raad van Bestuur van de Herculesstichting om de aanvraag van de UGent en KU Leuven voor ondersteuning van zware onderzoeksinfrastructuur gekoppeld aan Gen4Wave goed te keuren voor een bedrag van 2,3 miljoen euro. De middelen worden gebruikt voor de realisatie en opstart van een groot bassin met golf-, getij- en windgeneratie. De fondsen voor de ruwbouw van de sleeptank en het golfbassin worden echter voorzien door het Vlaams Gewest via amt. De Vlaamse regering keurde op 30 september 2016 het dossier formeel goed. De aanbesteding werd kort daarna gepubliceerd. De bouw is effectief gestart eind 2016 en wordt begin 2019 operationeel. Alles bijeen gaat het om een investering van zo n 25 miljoen euro. We zijn ervan overtuigd dat er zich rondom deze site heel wat wetenschappelijke en onderzoeksbedrijven zullen komen vestigen op het aangrenzende wetenschapspark, naar analogie met gelijkaardige installaties in het buitenland (cf. Nantes St.- Nazaire / NTNU Trondheim). De investering moet tijdig beschikbaar zijn en haar nut bewijzen voor geplande projecten op korte termijn. II. INFRASTRUCTUUR 59

60 Rotra Vente - gondel Siemens 60 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

61 2. INVESTERINGSPROGRAMMA AGHO Aanpassingen roro infrastructuur in Zeewezendok bij Rebo-terminal Ontwikkeling volgens masterplan en uitbouw van de windenergiecluster Oosteroever (kaaiterreinen, accommodatie, wegennet, energievoorziening, etc.) Aanlegpontons voor crew transfer vessels Veiligheids- en beveiligingsvoorzieningen 2.1. RORO INFRASTRUCTUUR Een nieuwe uitdaging dient zich aan in het transport van onderdelen van windturbines: vervoer via roll-on/roll-off. Het betreft zeer zware lasten: 400 T voor een turbine, 230 T voor een torensectie en een veelvoud voor funderingspalen. Siemens, turbineleverancier voor het Rentel project (2018) neemt het voortouw. Twee vroegere containershepen zijn omgebouwd tot roroschepen, speciaal uitgerust voor het vervoer van Siemens turbines, torens en wieken. Ze kregen de namen Rotra Mare en Rotra Vente. In een haven met weinig of geen tijwerking (vb. Esjberg, Rotterdam, IJmuiden) kan rechtstreeks van schip op kade gelost (= gereden) worden (zoals op de foto). Een tijhaven zoals Oostende moet beschikken over een drijvend ponton en een brugverbinding naar de kaai. In het Zeewezendok en Tijdok zijn die structuren aanwezig, ontworpen voor het ferry vrachtverkeer, met een voor dit soort verkeer zeer grote draagkracht van 240 T. Dit is nu ontoereikend voor de Siemens onderdelen. Het is dus noodzakelijk om pontons, bruggen en landhoofden te versterken. In eerste instantie voor Siemens maar dit zal in de toekomst een grote troef voor de windturbines zijn. De investering is geraamd op meer dan 1 miljoen. De roro-installatie is inmiddels operationeel. De draagkracht is getest en gecertifieerd geweest met een ballast van 1000 ton zand. De Siemens turbines (400 ton) worden bij alle standen van het tij (gemiddeld tijverschil 4,5 m) in roro met spmt s (self propelled modulation trailors) gelost. Om de dingen in perspectief te plaatsen, 400 ton over een drijvende roro brug is gelijk aan containers (volledig geladen) die in 1 keer over het ponton gereden worden. II. INFRASTRUCTUUR 61

62 masterplan INSTALLATION O&M VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

63 II. INFRASTRUCTUUR 63

64 B LEGENDE nieuwe rijrichtingen mogelijke controlepunten afvalpunten water en elektriciteit bunkering (G) (A) (W & E) (B) pontons veiligheidszones 64 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

65 2.2. GEBOUWEN (KANTOREN, OPSLAG,...) Het masterplan (wat trouwens kadert in het Europese project Duurzame Havens), voor de uitbouw van de offshore windenergiecluster geeft de visie op de site weer met een tijdshorizon 2020 à 2025, de tijd waarop alle windmolenparken in de Belgische zone operationeel zouden moeten zijn. De gebouwen op de eerste lijn, achter een vrije veiligheidskaaizone van ongeveer 30 m, zijn voorbehouden voor bedrijven die dagelijks toegang tot de zee nodig hebben. Dit zijn de hoofdcontractors van de O&M, zij die maximale beschikbaarheid van de windturbines garanderen. In de huidige constellatie zijn dit de turbineleveranciers (Senvion, MHI Vestas, Alstom en straks Siemens) maar het kunnen ook derde bedrijven zijn of filialen van de nutsvoorzieningsmaatschappijen zelf. Voor verscheidene bedrijven is nu reeds in huisvesting geïnvesteerd: Geosea, Geosea Maintenance, GE-Alstom, MHI Vestas, Parkwind, Senvion, MultiTech, CMI en enkele kleinere bedrijven hebben hun vaste stek. Met Siemens en met Norther werd op 31 maart 2017 een overeenkomst getekend voor de accommodatie in eerste lijn. Een nieuw gebouw werd daartoe ontworpen dat echter ook ruimte bevat door AGHO zelf te beheren zoals magazijnruimte, coworking space, vergaderzalen en individuele burelen. De investering wordt geraamd op II. INFRASTRUCTUUR 65

66 UITBOUW WINDENERGIECLUSTER: investeringen AGHO aanpassing roro infrastructuur Zeewezendok 2017 gebouwen voor accomodatie bedrijven vernieuwbouw en herinrichting loods inrichting terreinen en wegenis na verhuis en sanering VLOOT 2019 aanlegpontons crew transfer vessels veiligheidsvoorzieningen, aanpassen installaties +/ per jaar, voor 5 jaar VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

67 Op de tweede lijn, achter de gebouwen met rechtstreekse toegang tot de kaaien, wordt accommodatie voorzien voor toeleveranciers en subcontractors en centrale opslagloodsen voor materiaal en vervangingsonderdelen. Verder wordt ook plaats voorzien voor de parkuitbaters, studiebureaus, IT-bedrijven en dergelijke. Bovendien moeten we denken aan alles wat met het (groeiende) personeelsbestand te maken heeft: refters en ontspanningslokalen, mogelijkheden voor opleiding en bijscholing. Het huidige Falck Safety Services is hiervan een schoolvoorbeeld. De gebouwen die er in de toekomst bijkomen vragen een investering van ongeveer AGHO investeert er ook om tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar opslagruimte, ook voor grote onderdelen. Daartoe is een aanvang genomen met de verbouwen van een vroegere loods van de Marine ( Loods 17 ), m² groot. De investering is geraamd op II. INFRASTRUCTUUR 67

68 service schepen C-Wind en Aqualink 68 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

69 2.3. LIGPLAATSEN VOOR SERVICE SCHEPEN Er is vraag naar een efficiënte organisatie van de ligplaatsen voor de serviceschepen, vnl. CTV s (crew transfer vessels). Vóór de vestigingen van de onderhoudsbedrijven aan de kaaien 604/605/606 worden door AGHO volledig uitgeruste pontons ter beschikking gesteld voor het snel aan- en afmeren, het veilig laden en lossen van goederen en personeel op de serviceschepen, één (24 m lang) per windpark. Vandaag zijn 4 pontons in gebruik; de andere zullen gebouwd worden naargelang de windparken operationeel worden. De eerstvolgende windparken, deze van Rentel en Norther, zijn gestart in Hiervoor worden pontons en/of boatlandings voorzien langs de Kaaien , waar zich nu het boeienplein van de afdeling VLOOT bevindt. Dit verhuist naar Kaaien Deze investering wordt geschat op Blijft dan het probleem van het veilig overnachten of bijliggen van deze schepen. Ook daarvoor wordt de nodige accommodatie voorzien die stap voor stap de groei van de CTV aanwezigheid zullen volgen. Tegen begin 2018 worden nieuwe ligplaatsen gebouwd ter hoogte van de Ryco jachtclub (zie plan 1). Daarbij worden maximaal 9 ligplaatsen voor kleinere CTV s en 5 ligplaatsen voor grotere CTV gecreëerd. Deze investering wordt geschat op In een tweede fase vanaf eind 2017, begin 2018 worden ligplaatsen gebouwd aan pontons afgemeerd aan Kaai 202 (zie plan 2). Niet minder dan 12 ligplaatsen voor grote CTV s komen aldus ter beschikking. Er kan uiteraard flexibel ingevuld worden in een mix tussen grote en kleine CTV s alhoewel de verwachting is dat de meerderheid zich zal situeren rond de m lengte. Deze investering wordt geschat op Voor het bijliggen van langere periodes, terwijl het schip veilig onbemand kan aangemeerd blijven, zijn de ligplaatsen in het Visserijdok uiteraard nog steeds beschikbaar. Dit alles wordt begeleid door een performant IT systeem teneinde alles geordend, gecontroleerd en zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Alle investeringen (bouw en verbouwing van gebouwen, nieuwe pontons, utiliteitsaccommodatie, ) en de hele organisatie van deze nieuwe site worden momenteel gedragen door AGHO. Deze verhuurt op haar beurt aan de bedrijven die goed gebruik maken van deze infrastrutuur. II. INFRASTRUCTUUR 69

70 pontons voor Senvion en MHI Vestas 70 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

71 nieuwe pontons voor Rentel en Norther II. INFRASTRUCTUUR 71

72 plan 1: nieuwe ligplaatsen aan de Ryco 72 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

73 plan 2: nieuwe pontons aan Kaai 202 II. INFRASTRUCTUUR 73

74 Visserijdok 74 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

75 2.4. AANPASSING VISSERIJDOK Het Visserijdok is een groot dok, zo n 700 m lang en 125 m breed. Het dok is toegankelijk via een sluis met een lengte van 91 m, een breedte van m en een diepte van 5.50 m TAW. Totale kaailengte m. Een groot deel van het dok is onderbezet en is er heel wat vrije ruimte. Het wordt op heden druk gebruikt voor het overnacht aanleggen van CTV s. Hierbij ontstaat een controverse: reders en bemanning houden ervan hun schip onbewaakt in alle veiligheid te kunnen achterlaten en zelf op hotelkamer of appartement te kunnen overnachten. De O&M bedrijven echter focussen op de tijd nodig om te versassen (gemiddeld 30 per schutting indien meteen toegankelijk, 2 schepen per schutting, zoniet 1u30 vooraleer geschut), wat verloren tijd is binnen de maximum toegelaten werktijd van 12 u. De oplossing is daar het Visserijdok om te bouwen tot een tijdok. De sluis staat gewoon open maar de ligging van het dok vermijdt wel dat te grote deining het dok binnendringt. Uiteraard moet het tijverschil (gemiddeld 4,5 m) wel worden opgevangen. Dit vergt belangrijke infrastructuurwerken. Het dok en de sluis dateren uit Sinds dan heeft zich ongeveer 1,5 m slib in het dok opgehoopt, waardoor eerst en vooral baggerwerken nodig zijn om de ongeveer m3 slib te verwijderen en het dok op een diepte van 6 m TAW te brengen. Het slib is vervuild en moet behandeld worden vooraleer te kunnen dumpen. Alles bij mekaar zijn de werken te schatten op 13 miljoen. De bestaande kaaien moeten tegen de tijwerking beschermd worden en bijgevolg versterkt. Dit kan gebeuren door steenstorting aan de voet van de kaaien. Vlottende pontons worden langsheen de kaaien voorzien, boven de steenstorting zodat schepen er veilig kunnen aanmeren. Aan de Westkaai wordt een kaai voorzien uitsluitend voor Vissersschepen aan de Vismijn en dat moet uiteraard een verticale kaaiwand zijn. Al deze werken worden geschat op een investering van 7 miljoen voor de oostelijke kaai en 16 miljoen voor de westelijke kaai. De bescherming van de slipway zou zo n 2 miljoen kosten. Het omvormen van het Visserijdok tot een tijdok zou bijgevolg zo n 40 miljoen kosten. Met dit alles zijn de sluisdeuren open en het dok vrij toegankelijk. In geval van slecht weer kunnen de sluisdeuren gesloten worden wat er handig is om in geval van extreme weersomstandigheden steeds veilig aanmeren te garanderen. II. INFRASTRUCTUUR 75

76 AANPASSING VISSERIJDOK mio Baggeren en verwerking slib 13 Oostkaai 7 Westkaai 16 Bescherming slipways 2 Pontons 2 Verbreding sluis VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

77 Er stelt zich op langere termijn echter een bijkomend probleem. De grotere service vessels die steeds meer gebruikt worden, hebben een lengte van 50 tot 150 m en een breedte van zo n 20 m of meer, te breed voor de bestaande sluis van 15,3 m breed. Voor het ogenblik vinden deze schepen nog ligplaatsen in de voorhaven maar door de verwachte trend naar steeds meer en grotere schepen wordt dit problematisch. Een verbreding van de toegang door de (voormalige) visserijsluis dringt zich dan op. Technisch is dit mogelijk maar dit vergt een extra investering van zo n 15 miljoen. Voor de financiering van dit alles is uiteraard geen kant en klare oplossing maar het is aangewezen om vanaf nu reeds de mogelijkheden af te tasten. Het hele project is een belangrijke investering maar is een garantie voor de toekomst van de O&M activiteiten in Oostende, waarbij een oplossing geboden wordt voor de verwachte proliferatie van services vessels. Essentieel is het om dit project in overeenstemming te brengen met de investeringen in de visserij en de vismijn in het bijzonder. Een voorafgaandelijk akkoord van de Vlaamse Visveiling is daarom een noodzakelijke voorwaarde tot het opstarten van het project. Ook andere oplossingen moeten onderzocht worden. II. INFRASTRUCTUUR 77

78 draagvermogen tot 20 T/m² versterkte kade versterkte zeebodem investeringen uitgevoerd door REBO nv versterkte kade tot 20 T/m² 78 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

79 3. INVESTERINGSPROGRAMMA REBO Zware lasten vergen zwaarlastkaaien. Deze zijn gerealiseerd aan het Zeewezendok met een draagvermogen tot 20T/m². Vóór de kaai aan de kop van het Zeewezendok is de bodem met grindpalen versterkte om de penetratie van de spuds van jack-up vessels te beperken. Deze investeringen komen niet in aanmerking voor subsidie. Om die speciale kaaien toch te kunnen financieren is de nv Renewable Energy Base Oostende (Rebo) gecreëerd in Door inbreng van de partners (PMV, Deme, Artes, AGHO) en bankfinanciering worden door de nv de nodige fondsen verzameld. Het investeringsprogramma van de nv Rebo in kaaiinfrastructuur bedraagt 15 mio euro waarvan 5 mio al besteed is. Van zodra de verdere uitbouw van de windparken meer investeringen vereist, worden ze uitgevoerd. De nv Rebo heeft daarvoor de concessie op de terreinen aan het Zeewezendok die ze in onderaanneming ter beschikking stelt aan gebruikers. Daarnaast is het mogelijk dat er extra investeringen komen voor accommodatie op het terrein, op vraag van (sub)contractors. Zo heeft REBO geïnvesteerd in gebouwen voor Parkwind, GE (ex-alstom) en MHI Vestas ( ). aandeelhouders REBO nv privaat publiek 15% 15% 40% 15% 15% II. INFRASTRUCTUUR 79

80 GEOxyz gevestigd in het zwaaidok nieuw kantoorgebouw GEOxyz Survitecgroup gevestigd in het zwaaidok 80 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

81 4. INVESTERINGEN INDUSTRIE / PRIVÉ Eens de strategische investeringen door de overheden en semioverheden gedaan zijn, volgen de privébedrijven. Meestal is het bedrag dat die bedrijven investeren een veelvoud van dat van de overheid. Hier is dit niet anders. Uiteraard investeren alle bedrijven die de accomodaties van AGHO betrekken grote bedragen in de uitbouw van hun activiteiten. Een aantal bedrijven investeert ook zelf in vast actief. C-Power, een van de windparkontwikkelaars, heeft recent nog volledig nieuwe gebouwen opgetrokken op haar site, inclusief een gesofisticeerd datasysteem voor het onderhoud en de monitoring van haar park op de Thortonbank. Deze gebouwen zijn ondertussen aanzienlijk uitgebreid voor de huisvesting van Otary en Rentel. Het IT bedrijf e-bo Enterprises plant ook een nieuwbouw op deze site. AGHO en Falck investeerden gezamenlijk in de bouw van het Falck Safety Services opleidingscentrum, tot nu toe het grootste en modernste van de groep. Het Belgisch bedrijf GEOxyz is in die mate aan het groeien in Oostende dat haar recent geopende werkplaats (inhuldiging op 2/12/2014) op de ex-beliardsite in de binnenhaven nu al te klein is. De plannen voor een nieuw kantoorgebouw worden op dit moment gefinaliseerd. De Belgische firma SKB life saving equipment heeft haar tweede adem gevonden dankzij de offshore-industrie onder de naam Survitec. Voorheen bestonden hun klanten vooral uit rederijen van het visserijmilieu. Ze zijn ingetrokken in een nieuwe vestiging in Oostende, ook op de ex-beliardsite en werden buren van GEOxyz. In de achterhaven heeft het recyclagebedrijf AIM Recycling Europe op een volledig nieuwe site van 3 ha geïnvesteerd in een verwerkingseenheid van metalen (een investering van ). Investeringen van andere bedrijven zitten in de pijplijn. II. INFRASTRUCTUUR 81

82 s morgens om 7.45 u - de techniekers laden de service vessels met de kraan 82 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

83 III. ECONOMISCHE IMPACT 1. RETURN ON INVESTMENT De return on investment van de investeringen van REBO nv en AGHO om de ondernemingsomstandigheden te optimaliseren, zijn in economische termen laag te noemen en halen absoluut niet de return die vastgoedmakelaars vooropstellen. Een aantal investeringen bv. in gebouwen hebben een directe return na concessies voor een typische periode van 15 jaar. Ook hier is het rendement bescheiden op dit ogenblik < 10 %. Veel investeringen bv. in kaaistructuren, pontons, aanmeerfaciliteiten, wegennet, veiligheidsvoorzieningen etc. hebben geen directe return en betalen zich op langere termijn terug door toenemende haventrafiek en de retributies ervoor, terreinconcessies en vergoedingen voor diensten. De return moet dan ook gezien worden in de maatschappelijke meerwaarde: het aantal en de kwaliteit van de gecreëerde jobs, de invloed op de economische activiteit in de regio, een aantrekkelijk innovatief imago dat andere activiteiten stimuleert. De investeringen van het Vlaams Gewest, REBO en AGHO zijn dan ook de trigger die bedrijven aanzet zich te vestigen en zelf te investeren in hun activiteiten. III. ECONOMISCHE IMPACT 83

84 2. TEWERKSTELLING De Haven moet er alles aan doen om aan de bedrijven die actief zijn in de Blue Economy de meest geschikte accommodatie en het meest geschikte ondernemingsklimaat te bieden. De doelstelling is de tewerkstelling die ermee gepaard gaat, in de haven te verankeren. De gangbare norm in de industrie is een directe tewerkstelling van 2 à 2,5 FTE per windturbine. De tewerkstelling is zeer divers: offshore windtechniekers, technici aan de wal, scheepsbemanningen, beheerders van magazijnen en intern transport, stafleden in de administraties en ondersteunende diensten, studiebureaus, opleidingscentra, etc. Voor het grootste deel gaat het om zeer kwalitatieve jobs die continu opleiding en bijscholing vereisen. Uiteraard is alle tewerkstelling die uit de windparken resulteert niet enkel tot de Oostendse site beperkt. De huidige cijfers tonen aan dit echter voor meer dan de helft het geval is. Voor de toekomst staan bovendien andere projecten op stapel zoals het energieatol en stopcontact op zee. Het is daarom niet onrealistisch te voorzien dat de site op termijn goed is voor zo n 800 permanente, hoogwaardige jobs die lokaal worden ingevuld. Tijdens de uitvoering van een project komen daar nog honderden jobs bij die specifiek te maken hebben met de constructie en alles wat daarbij komt kijken. Het gaat hier om een mix van lokale tewerkstelling en buitenlandse specialisten. Die buitenlandse technici verblijven voor de duur van het project in Oostende wat de horeca inmiddels niet ontgaan is Eind 2017 had de offshorecluster meer dan 450 jobs gecreëerd, terwijl de voorhaven werk bood aan meer dan mensen. Voor de totale tewerkstelling in het havengebied verwijzen we naar de cijfers van de Nationale Bank hieronder. 3. TOEGEVOEGDE WAARDE De directe toegevoegde waarde wordt berekend als de som van personeelskosten, afschrijvingen en andere kosten, bedrijfsresultaten (en eventueel exploitatiesubsidies) van zowel particuliere als overheidsondernemingen die actief zijn in het havengebied. Het is een belangrijke indicator want dit zijn de meetbare effecten die in de economie terugstromen. De meest recente cijfers zijn van 2015 en afkomstig uit de studie van de NBB n 321 van juni VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

85 x 1000 ton goederen directe toegevoegde waarde x 1000 * Hiermee worden enkel de commerciële zeeschepen bedoeld die havenrechten betalen. De schepen van de afdeling Vloot, de baggerschepen, de vissersschepen en de pleziervaart zijn niet meegeteld. werkgelegenheid eenheden aantal inkomende zeeschepen* Antwerpen Gent Zeebrugge Oostende In vergelijking met Oostende: Antwerpen realiseert 160 x meer tonnage, 21 x meer toegevoegde waarde, 12 x meer tewerkstelling. Gent realiseert 20 x meer tonnage, 7 x meer toegevoegde waarde, 5,5 x meer tewerkstelling. Zeebrugge realiseert 29 x meer tonnage, 2 x meer toegevoegde waarde, 2 x meer tewerkstelling. Dit toont nogmaals aan hoe relatief de invloed en rangschikking op tonnage of volume kan zijn en hoe de aandacht moet uitgaan naar toegevoegde waarde en tewerkstelling. Werk wordt vooral gecreëerd in de niet-overslag activiteiten in de maritieme en niet-maritieme cluster van de verschillende havens. Al bij al scoort Oostende zeer goed in de relatieve vergelijking. De haven is van onschatbare waarde voor de lokale economie. De haven van Oostende vormt een bestaande en verder te ontwikkelen hefboom en motor voor de economische groei in de regio. De geplande constructie van de volgende windparken en de eerder aangetoonde tewerkstelling die eruit volgt, laat vermoeden dat de Haven van Oostende aan relatief belang zal blijven winnen voor de lokale economie en ten opzichte van de performantie van de andere Vlaamse havens. Daarom moet de Haven van Oostende blijven inzetten op de ontwikkeling van de Blue Growth Cluster en aantrekkelijk zijn en blijven voor alle bedrijven die op zee een economisch potentieel zien. III. ECONOMISCHE IMPACT 85

86 86 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

87 IV. BLUE GROWTH DE INNOVATIEVE CLUSTER 1. BLUE GROWTH Ook in een vertragende of zelfs krimpende economie zijn er sectoren met groeipotentieel. Op veel beleidsniveaus en zeker ook in de media wordt extra veel aandacht besteed aan dergelijke sectoren die een fantastische opportuniteit zijn. Blue Growth is er zo één. Het potentieel voor economische groei ligt op zee. In een nota van 2012 aan het Europees Parlement, de Raad en het Comité van de Regio s zette de Europese Commissie de toon: Blue Growth, opportunities for marine and maritime sustainable growth. Sindsdien is in Europa de aandacht voor Blue Growth alleen maar toegenomen en worden veel onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma s voor technologische innovaties opgezet en daadwerkelijk gerealiseerd. De focus area voor Blue Growth is volgens de Europese Commissie samengesteld uit 5 sectoren met hoog potentieel voor duurzame blauwe groei, die verder moeten ontwikkeld worden. De 5 sectoren zijn hernieuwbare energie biotechnologie minerale bronnen aquacultuur kust- en maritiem toerisme De andere sectoren van Blue Growth zijn van cruciale waarde en creëren jobs: scheepsbouw, transport, visserij, offshore olie en gas. De Haven van Oostende richt zich vooral op de focussectoren met nadruk op de hernieuwbare energie. Er blijft ook de nodige aandacht voor toekomstige groeisectoren als aquacultuur en minerale bronnen. In een verder stadium komt biotechnologie aan de beurt, waar een rol is weggelegd voor het VLIZ en aanverwante onderzoeksgroepen. Het toerisme behoort niet tot de kerntaak van de Haven van Oostende. IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 87

88 In de nota van de Europese Commissie wordt Oostende vernoemd als een van de (in 2012 schaarse) voorbeelden: Ostend has made land and quays available for renewable energy companies close to research institutes. Inderdaad, de Haven van Oostende had toen al geïnvesteerd in de nodige infrastructuur en gebouwen die de ontwikkeling op zee mogelijk maakten. Er wordt hier verwezen naar de zwaarlastkaaien en dito terminal, op de eerste gebouwen van wat inmiddels tot een Blue Energy Cluster uitgroeide. De nabijheid van het Greenbridge Incubatiecentrum en het VLIZ speelt hierbij een belangrijke rol. De ontwikkeling van de windparken blijft het belangrijkste onderdeel van de Blue Growth. Inmiddels produceren op de Belgische Noordzee 232 turbines energie voor meer dan gezinnen. Het doel is ongeveer 450 turbines te ontwikkelen: 2,2 Gw, zowat 10 % van de totale energiebehoefte van België. Volop in experimentele ontwikkeling, tot en met full scale testing, zijn installaties om elektrische energie op te wekken uit golven, stromingen, tijwerking of andere fysische processen op zee (vb. thermische processen, osmose). Er ontstaat bijgevolg een Blue Energy sector als belangrijkste poot van Blue Growth. Hoewel de meeste projecten zich nog in de experimentele fase bevinden, zijn enkele succesvolle fullscale prototypes operationeel. Er zijn echter veel meer opportuniteiten dan energieopwekking op zee. Denk maar aan de problematiek van de klimaatverandering en het rijzen van de zeespiegel. Beschermende maatregelen vertalen zich in waterbouwkundige werken op de kustlijn en op zee, vb. het project Kustverdediging of Vlaamse Baaien. Zo kunnen beschermende eilanden voor de kust van Zeebrugge tot de Scheldemonding voor een broodnodige binnenvaartverbinding uit de haven van Zeebrugge zorgen. Het bestaan van windparken biedt dan weer kansen voor geïntegreerde aquacultuur. Projecten rond algenkweek zijn voldoede gevorderd om tot industriële productie over te gaan. Er liggen nog opportuniteiten in de ontginning van de zeebodem, in de ontwikkeling van mariene biotechnologie en zoveel meer. Onnodig daarbij te benadrukken dat al die ontwikkelingen de zorg voor het milieu en voor het broze ecosysteem op zee als uitgangspunt hebben. 88 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

89 2. TIJD VOOR ACTIE Ontwikkelingen in de sector van de blauwe technologie zitten duidelijk wereldwijd in een stroomversnelling. In een nota van de EU Committee of the Regions van juni 2015 maakt de EU zich zelfs grote zorgen over haar positie The EU at the forefront for how long?. Het is de basis en motivatie die de EU aanzet om projecten van Blue Growth te steunen en state aid toe te laten. De EU erkent immers dat without sufficient action the EU risks losing its global leadership. In dezelfde nota worden 8 lidstaten genoemd die Ocean Energy in hun National Renewable Energy plan hebben opgenomen: UK, Ireland, France, Portugal, Spain, Finland, Italy, the Netherlands. België ontbreekt Verder wordt gesteld dat de EU recognizes that in many cases the drive towards developing ocean and marine energy is coming from sub-member State level, for example Cornwall, Brittany, Aquitaine, Pays de Loire, Basse Normandie, the Basque country, Cantabria, Galicia, Scotland, Wales, Vlaanderen ontbreekt En toch helemaal op het einde van de nota wordt een lijstje toegevoegd: Some examples of Ocean Energy projects. Voorlaatste bullet > Belgium: Mermaid concession zone for offshore, wave and tidal energy, aims to install 20 MW wave energy (currently has a permit to 5 MW); national test facility at Ostend. De national test facility is de sleep- en golftank waarvoor het Herculesfonds in 2014 een financiering van de installaties voorzag (vandaar de bekendheid) en dat door een investering in de infrastructuur door het Vlaams Gewest nu in aanbouw is (zie verder). Als de EU haar positie ziet verloren gaan bij gebrek aan sufficient action, dan is dit zeker waar voor Vlaanderen. Vlaanderen heeft een enorm potentieel om in Blue Growth een toppositie te verwerven. Niet alleen bezit Vlaanderen wereldspelers in waterbouw en offshore-installaties, in hoogspanningsuitrustingen en -transport, in transformatoren, reductiekasten, staalbouw voor offshorefunderingen etc. maar ook en voornamelijk een groot aantal innovatieve kmo s die als toeleveranciers aanzienlijke activiteiten kunnen ontwikkelen. Exportgerichtheid is altijd het uitgangspunt. IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 89

90 Het is essentieel al die bedrijven de gepaste ondersteuning aan te bieden door bv. testinfrastructuur ter beschikking te stellen, overleg- en innovatieplatformen te creëren, de nodige huisvesting aan te bieden, liefst in gebundelde vorm (cluster!), maar ook te zorgen voor toegankelijkheid van fundamenteel en toegepast onderzoek aan universiteiten en onderzoeksinstellingen. Samengevat: de krachten bundelen, het is vijf voor twaalf. bedrijven actief in de offshore wind business met vestiging in Oostende D G P S OFFSHORE SERVICES 90 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

91 3. CLUSTERWERKING 3.1 AANVANG CLUSTERWERKING De krachtenbundeling is inmiddels aan de gang. In het onderzoeksproject Kennisclusters West-Vlaanderen (2012), uitgevoerd door Econopolis, werd Blue Energy als een potentiële cluster in wording geïdentificeerd. Daarop voortbouwend werd Blue Growth West als één van de vier toekomstwerven naar voor geschoven in de Toekomstvisie West-Vlaanderen POM (Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij) West-Vlaanderen lanceerde hierop de Fabriek voor de Toekomst Blue Energy met partners als Flanders Maritime Cluster, Haven Oostende, Technisch Universitaire Alliantie, Greenbridge Incubatiecentrum, Belgian Offshore Cluster (BOC), Voka, Unizo, OWI lab (Sirris)... Met dit initiatief is POM West-Vlaanderen de drijvende kracht om tot een aantal concrete realisaties te komen. 3.2 CLUSTERING IN CONCRETO De constructie en voornamelijk het onderhoud van de windparken brengt met zich mee dat veel bedrijven zich vestigden in de bakermat van de windenergie en bij uitbreiding de hele offshore in Vlaanderen: de Haven van Oostende. De Haven van Oostende anticipeerde gepast op de nieuwe ontwikkelingen en maakte al in 2010 de strategische keuze voluit voor de offshore-industrie te gaan. Daartoe werd met eigen financiering en partner REBO nv geïnvesteerd in de nodige infrastructuur, in zwaarlastkaaien en terreinen en in accommodatie die door de verschillende bedrijven wordt gehuurd. Op de locatie aan de oostelijke zijde van de haven (Zeewezendok en achterliggende terreinen) waren anno 2016 meer dan 30 bedrijven, van de windparkuitbaters over de turbineleveranciers tot de kleinere toeleveranciers, samen nu reeds goed voor een 350-tal arbeidsplaatsen. Dit alles ontstond door de bouw van het C-power windpark in In 2016 werden vanuit de haven van Oostende de funderingen geplaatst voor het Nobelwind windpark, met als general contractor Jan de Nul nv. Die activiteit creëert een 120-tal jobs op de werf, nadien een 30-tal permanente jobs. Na de installatie van Nobelwind zijn er 232 windturbines actief zijn van de geplande 450. Nog eens zoveel te gaan als nu De cluster die de facto in situ ontstaan is, gaf aanleiding tot grote belangstelling van veel bedrijven die ook al actief zijn in (bepaalde onderdelen van) de offshore. IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 91

92 Op initiatief van Deme, Jan de Nul, Haven Oostende, Havenbedrijf Antwerpen, POM West-Vlaanderen, RESOC Oostende en het Vlaams Instituut voor de Zee werd Flanders Maritime Cluster opgericht (FMC). Recent zijn de bedrijven Sioen Industries en dotocean tot het bestuur toegetreden. De belangrijkste taken van Flanders Maritime Cluster zijn het promoten, valoriseren en ontwikkelen van de mariene en maritieme bedrijvigheid in Vlaanderen. Om dit waar te maken, biedt FMC naast haar diensten een jaarprogramma van activiteiten aan. Inmiddels telt FMC al 130 leden en draait de cluster op volle toeren met de uitgave van een jaarlijks compendium, de organisatie van seminaries, contactmomenten en deelname aan Europese projecten, o.a. de algenkweek op textielmatten op zee (Sioen). Dit alles wordt gerealiseerd met zeer beperkte middelen die verzameld worden door de oprichters en door ledenwerking. business catalogus FMC De bedrijven van de cluster in Oostende besloten in groep deel te nemen aan de belangrijkste beurs voor offshore-industrie, nl. Wind Energy in Hamburg (van 27 t.e.m. 30 september 2016) met een groepsstand van maar liefst 400 m². Daartoe werd ad hoc de Belgian Offshore Cluster (BOC) in Oostende opgericht. Dit initiatief benadrukt de exportgerichtheid van de bedrijven actief in de offshore. In september 2018 (25-28) zal BOC opnieuw een groepsstand organiseren. CMI 11,5 x 3 G4S 3 x 7 Jan De Nul 4 x 7 Fabricom 4,5 x 7 zensor Falck ugent POM Buijsse Aertssen specials 3,5 x 6 3,5 x 6 GeoXYZ 3 x 7 BAR CG 3 x 7 B4 e-bo 4 x 7 B3 e- crane 3,5 x 3,5 BOM -be 3,5 x 35 REBO 3,5 x 7 C2 survitec 3,5 x 3,5 ISEC 7 x 3,5 Herbosch Kiere 92 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

93 Ondertussen werd in de Hippodroom van Oostende op 29 en 30 maart 2017 door Haven Oostende en BOC de derde editie van Belgian Offshore Days ingericht. Deze kleine beurs met uniek bezoekersconcept is erop gericht toeleveranciers en innovatieve start-ups te presenteren aan de windparkuitbaters en grote O&M bedrijven. Het aantal standen werd in vergelijking met 2016 in één klap verdubbeld naar 40 en het aantal bezoekers overschreed de 600, allen rechtstreeks betrokken vakmensen. Vooral de zeer gerichte organisatie die KMO s in contact brengt met de windmolenparkuitbaters en grote investeerders is een zeer geapprecieerde formule. De volgende editie van Belgian Offshore Days zal plaats vinden op 22 maart 2018 in de Hippodroom van Oostende. Van 6 tot 8 juni 2017 vond in Londen Offshore Wind Energy plaats. De beurs is een initiatief van Wind Europe en vindt telkens op een andere locatie plaats. De beurs richt zich eerder op de projectontwikkelaars dan op de toeleveranciers. Haven Oostende en REBO hebben het initiatief genomen om een kleine groepsstand van 30 m² te organiseren. Door samen te werken met vijf andere bedrijven werd de deelname aan deze beurs economisch haalbaar en was Haven Oostende op een professionele manier vertegenwoordigd. Federaal minister van Energie Marghem was gastspreker op de openingsceremonie en bezocht daarna de Belgische standhouders. Volgende editie is van 26 tot 28 november IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 93

94 4. ONDERSTEUNING IN R&D De jonge innovatieve groep van bedrijven die zich profileren in de offshore of daartoe ambitie hebben, kunnen niet bestaan of zich ontwikkelen zonder de nodige ondersteuning in de vorm van beschikbare infrastructuren en informatieplatformen Hieronder een opsomming van wat beschikbaar is. Er is echter nog een weg te gaan om de contacten tussen onderzoeksinstituten en bedrijfsleven intenser en bruikbaarder te maken. Een overkoepelende clusterwerking kan hierop het antwoord zijn. > OWI lab (Offshore Wind Infrastructure Application Lab) is een R&D initiatief onder de vleugels van Sirris (Agoria) dat innovatieve projecten met betrekking tot windenergie op zee initieert en ondersteunt. De OWI lab gebruikersgroep telt ongeveer 30 leden, grotendeels bedrijven. Een veel gebruikte realisatie is de klimaatkamer (- 60 tot + 60 C) voor testen in extreme omstandigheden. > Gen4Wave werd gerealiseerd dankzij het consortium UGent, KU Leuven en het Waterbouwkundig Laboratorium. UGent is de trekkende partij. Belangrijkste betrachting van Gen4Wave is de realisatie van het Coastal and Ocean Basin, een zgn. golfbak met de mogelijkheid om zowel golven, stroming als wind op te leggen aan schaalmodellen. De infrastructuur is zodanig opgezet dat ze breed inzetbaar is in verschillende domeinen: golf- en getijdenenergie, offshore wind, offshore engineering, kustwaterbouwkunde, golf/stroming interactie etc. De industrie zit er letterlijk op te wachten; testprojecten lopen nu in Nantes, Kopenhagen, Trondheim en Edinburgh. De Vlaamse Regering besliste al in mei 2014 om 5 miljoen te investeren in het Gen4Wave project. De Herculesstichting keurde de aanvraag van UGent en KULeuven goed om zware onderzoeksinfrastructuur te ondersteunen voor een bedrag van 2,3 miljoen euro. Op 30 september 2016 keurde de Vlaamse regering de bouw van de sleeptank en het golfbassin finaal goed. De bouw startte eind Van bij de start heeft het initiatief de bedrijven gewezen op de business opportuniteiten, specifiek in het domein van golf- en getijdenenergie. 94 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

95 Het Waterbouwkundig Laboratorium heeft nood aan een nieuwe grotere sleeptank. Het ligt voor de hand de synergiën tussen de sleeptank en de golfbak efficiënt te gebruiken en de twee projecten in één behuizing onder te brengen. De Vlaamse Regering is daarop ingegaan bij haar beslissing van 30/09/2016 zodat beide projecten zich nu samen realiseren. De bouw is reeds gestart en het centrum zal vermoedelijk begin 2019 operationeel zijn. Bedrijven die zich engageren in Gen4Wave: golfbad in Nantes IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 95

96 > GTI, Geïntegreerde Territoriale Investering is een door de Europese Commissie voorgedragen instrument voor geïntegreerd implementeren. Binnen GTI West-Vlaanderen kunnen middelen vrijgemaakt worden voor investeringen in Blue Growth. Dit pakket wordt onder de naam Blue Accelator gepromoot. Uit overleg met de bedrijven blijkt dat de betrokken industrie nood heeft aan testfaciliteiten zowel on-, near- als offshore om innovatieve producten te ontwikkelen voor zowel de lokale als de internationale markt. De hoge kwaliteitseisen die in de sector gebruikelijk zijn, laten niet toe over één nacht ijs te gaan bij de productontwikkeling of voorbereiding van installaties op zee. Testfaciliteiten zijn dan ook een must. Als voorbeeld kan het project Laminaria gelden, zie hierna. Binnen het GTI programma zijn EFRO middelen voorzien aan een subsidiëringspercentage van 40 %, het totaal budget bedraagt bijgevolg Daarvan is samen te brengen door geïnteresseerde organisaties. Zoals verder zal blijken is de interesse groot. Tot de meest gevraagde testinfrastructuur behoort: een multifunctioneel platform (max. 60 à 80 m2) op zee met afgebakende testzone, een drijvend platform in de haven (vb. testen van corrosie, antifouling, etc.). Er is ook grote belangstelling voor het golfbassin als testinfrastructuur buiten de context van de GTI middelen. De installatie van het multifunctioneel platform is formeel door de Vlaamse Regering goedgekeurd op 26 juli 2017, die meteen ook voorziet in een tussenkomst van 2.2 mio. De constructie kan nu starten op de locatie zo n 500 à m buiten de Oostendse oostelijke havendam. 96 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

97 > Het VLIZ (Vlaams Instituut voor de Zee) is het coördinatie-en informatieplatform voor zeewetenschappelijk onderzoek in Vlaanderen en fungeert als knooppunt voor marien en maritiem onderzoek en als internationaal aanspreekpunt. Het VLIZ beheert onderzoekinfrastructuur (onderzoekschip RV Simon Stevin en Marien Station Oostende). Het datacentrum heeft ondertussen een wereldwijde reputatie. Op locatie in Oostende (gerenoveerde Vismijnpakhuizen) is het VLIZ gastheer voor internationale organisaties van wereldklasse. Een niet beperkende opsomming: - Unesco/IOC project office for IODE (International Oceanographic Data & Information Exchange), wereldwijd het belangrijkste opleidingscentrum van het IODE programma - het secretariaat van de European Marine Board - het secretariaat van het Europees Mariene Observatie- en Datanetwerk. Het VLIZ is ook de Vlaamse vertegenwoordiger in internationale projecten en organisaties zoals: - LifeWatch - ICOS (Integrated Carbon Observation System), - EMBRC (European Marine Biological Resource Centre) - JPI Oceans (Joint program Initiative for Healthy and productive Oceans). Door hun uitgebreide concentratie van kennis heeft het VLIZ een beleidsondersteunende rol voor de Blue Growth in de Vlaamse Regering. onderzoeksschip Simon Stevin IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 97

98 > Greenbridge (Plassendale Oostende), het incubatie-en innovatiecentrum waarin UGent het voortouw neemt, biedt ruimte en ondersteuning van management en onderzoek aan jonge startende bedrijven, waarbij de nadruk ligt op Blue Growth of Blue Energy. Jonge en/of kleine bedrijven die de ambitie hebben een rol te spelen in de grote Blue Growth Cluster vinden hier meteen de nodige accommodatie. De Haven van Oostende was een van de initiatiefnemers voor de oprichting van Greenbridge en bezit er nog een minderheidsaandeel in. In haar strategisch plan legt Greenbridge de nadruk op de ontwikkeling van initiatieven van Blue Growth waarbij aandacht gaat naar onderzoek en ontwikkeling, naar opleiding en ondersteuning van start-ups. Greenbridge heeft toegang tot de informatiekanalen van UGent, die met het initiatief 30 mariene en maritieme onderzoeksgroepen samenbrengt uit 6 faculteiten. Greenbridge neemt talrijke initiatieven voor workshops, conferenties en netwerkevents, maar ook voor opleidingscursussen waaronder een Blue Growth Summer School (september 2016 en 2017). 98 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

99 uitnodiging Summer School 2017 IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 99

100 Op 15 december 2015 tekende Laminaria daartoe een samenwerkingsakkoord met het European Marine Energy Centre (EMEC) op de Orkney s in aanwezigheid van minister-president Geert Bourgeois die daarvoor zijn volle steun betuigde. Op de foto v.l.n.r.: Steven Nauwelaerts (Laminaria), Geert Bougeois, Neil Kermode (managing director EMEC). > De projecten Flansea en Laminaria zijn in dit kader zeker het vermelden waard. Het zijn experimentele pilootprojecten om golfenergie om te zetten in elektrische energie. > Flansea is een consortium van de bedrijven Deme, Cloostermans, Electrawinds, Spiromatic, Haven Oostende en Contec met steun van IWT. > Laminaria is een initiatief van Steven Nauwelaerts die steun kreeg van Clean Energy Invest uit Rebecq, nv MultiTech (filiaal van Haven Oostende) en dankzij het IWT een project kon realiseren: na testen op schaal in een kleine zelfgefabriceerde golfbak en testen op zee ten oosten van de havendam van Oostende wordt nu op ware grootte getest in de meest ruwe golven van Europa: op de Orkney eilanden. 100 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

101 > NEMOS Gmbh is een Duits bedrijf dat in 2012 in Duisburg werd opgericht met de bedoeling een innovatief systeem te ontwikkelen om golfenergie om te zetten in bruikbare elektrische energie. Het NEMOS systeem bestaat uit een lang drijvend lichaam dat verbonden wordt met de zeebodem door drie kabels. Door de beweging van de kabels wordt mechanische energie overgebracht naar een generator boven de zeespiegel, en dus beschermd tegen zeewater. Het systeem werd op schaal 1:100 uitgetest in de golftank van Saint-Nazaire. Een 1 op 1 prototype is nu klaar om te testen, ongeveer 1 km buiten de oostelijke havendam in Oostende. Het systeem wordt verbonden met het net om de werkelijke omstandigheden te benaderen. De test zou ongeveer een jaar duren en moet uitmonden in een systeem dat klaar is voor de markt. IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 101

102 102 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017 Falck Safety Services - gespecialiseerd opleidingscentrum voor veiligheidsopleidingen

103 5. OPLEIDING Zonder geschikte en opgeleide mensen is er geen ontwikkeling mogelijk. In de jonge Blue Growth branche zijn geen geëigende opleidingen voorhanden. Er moet heel snel ingespeeld worden op de nieuwe carrièremogelijkheden die ontstaan. Zo krijgen jonge mensen de kans zich in deze innovatieve omgeving te ontwikkelen en kunnen de bedrijven hun vacatures met goed opgeleide en ambitieuze mensen invullen. Daarom werd de Academie voor de Toekomst opgericht in de schoot van POM West-Vlaanderen. Het is een samenwerkingsverband van verscheidene technische scholen, hogescholen, Syntra West en VDAB om te zorgen voor een efficiënte instroom van nieuwe werknemers naar de bedrijven door de realisatie van een vraag- en toekomstgericht opleidingsaanbod. Ook moet hier het initiatief TUA-West (Technisch Universitaire Alliantie) vermeld worden. Door het ontwikkelen, aantrekken en situeren van actoren voor hoger onderwijs en onderzoek wordt de transformatie naar een kenniseconomie versneld en de maatschappelijke dienstverlening voor de bedrijven versterkt. Voor opleidingen is er uiteraard ook het gloednieuwe Falck Safety Services trainingscentrum. Het van origine Deense Falck groeide uit tot de wereldwijde marktleider in het aanbieden van vnl. veiligheidstrainingen voor de offshore of maritieme activiteiten in het algemeen. In Oostende staat hun tot nog toe grootste en modernste trainingscentrum. Het gebouw werd voorgefinancierd door Haven Oostende. De offshore veiligheidseisen zijn bijzonder streng: zonder de nodige certificaten kan men niet op zee. De beschikbaarheid op lokaal niveau van een dergelijk trainingscenter is een ongelooflijke troef bij de verdere uitbouw van de Oostendse cluster. Nu worden dagelijks 50 à 60 cursisten getraind, waaronder velen van ver buiten onze grenzen. IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 103

104 6. DE DOORBRAAK Vanuit bovenstaande opportuniteiten en initiatieven is bij bedrijven, onderzoeksinstellingen en socio-economische actoren de consensus ontstaan om de krachten te bundelen in een Vlaamse Blauwe Cluster met Oostende als basis. Vanuit een perspectief dat de volledige waardeketen dekt, levert de cluster oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen en verzilvert daarmee economisch potentieel. Het is nu de bedoeling alle bovenstaande initiatieven te groeperen en te versterken binnen een Blue Growth Cluster. Zo kan tussen alle actoren die actief zijn in de blauwe groeidomeinen, samenwerking tot stand komen met het oog op het ontwikkelen, testen en vermarkten van geïntegreerde maritieme oplossingen. Ook willen de actoren gezamenlijk optrekken om deze kennis en kunde te exporteren. Om dit actief en duurzaam te kunnen realiseren is een actieve, performante, slagkrachtige maar al bij al bescheiden organisatie nodig die over voldoende middelen beschikt om haar ambities waar te maken. De erkenning van dit samenwerkingsverband als speerpuntclusterdoor de Vlaamse Regering is onontbeerlijk. De speerpuntcluster Blue Growth vertrekt niet van niets. De 130 bedrijven die vandaag verenigd zijn in Flanders Maritime Cluster en het 30-tal dat gevestigd is op de site in de Haven van Oostende, zijn zich nu al beter dan wie ook bewust van de noodzaak samen te werken en innovatief te zijn als ze internationaal willen doorbreken. In FMC bevinden zich wereldspelers als Deme, Jan de Nul, Exmar, Sioen, Bekaert, Engie Fabricom en Falck schouder aan schouder met middelgrote en kleine Vlaamse bedrijven. Allen hebben ze één ambitie: groeien door krachtenbundeling en innovatie in de expansieve internationale Blue Growth wereld. 104 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

105 De Vlaamse universiteiten en onderzoeksinstellingen bezitten een schat aan kennis. Met de gepaste organisatie en (aangepaste) infrastructuur kan die kennis ter beschikking gesteld worden van de bedrijven. Anderzijds kunnen ze zeer goed inspelen op specifieke vragen uit het bedrijfsleven. Nu is het belangrijk de voorgenomen ondersteunende infrastructuur, zoals eerder aangehaald, te realiseren: > de afwerking van de bouw van de golftank met golf-, getij- en windgeneratie en het opzetten van een efficiënte uitbating ten behoeve van onderzoeksinstellingen en bedrijven; > de realisatie van een investeringsplan voor Blue Growth met focus op de implementatie van testfaciliteiten on-, near-, en offshore en accommodatie voor bedrijven die zich in de cluster vestigen. Ongetwijfeld zal de organisatie van de speerpuntcluster Blue Growth nog een breed gamma van opportuniteiten aan het licht brengen. Het is haar taak die tot concrete, marktklare en exportgerichte producten te begeleiden. Vlaanderen heeft wereldspelers in waterbouw en offshoreenergie en beschikt met de Noordzee over een ideaal testlaboratorium, zegt Alain Bernard - ceo DEME. Met de sterke mariene wetenschappelijke kennis en het innovatief kmo-weefsel zijn alle elementen voorhanden om met Vlaanderen een koppositie te verwerven in de blauwe economie. Maar daarvoor moeten we de krachten bundelen. IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 105

106 Overzichtslijst Sprekers Supply & Demand sessies Aanvangsuur Voornaam Achternaam Organisatie 1 14:20 Eric Finé Smulders 2 14:26 Jan Leyssens Septentrio NV 3 14:32 Bart Van der ADEDE Speeten 4 14:38 Stefan Milis OWI-Lab (Sirris) 5 14:44 Erwin Leys GEOxyz 6 14:50 Rudy Possemiers G4S Belgium 7 14:56 Dominique Lambert Galva Power Group 8 15:02 Nanou Populiere Witte Raven Advies bvba 9 15:08 Renson Dennis Cofely Fabricom 10 15:14 Johan Heiler High Wind 11 15:20 Jos Smits IMDC NV 12 15:26 Louis-Robert Cool dotocean NV 13 15:32 Peter Van der Krans Pinta Nieuwburg 14 15:38 Carl Heiremans Jan De Nul NV 15 15:44 Herman Bynens Maex Precision-Production nv 16 15:50 Luc Rom Manora Logistics 16:00 NETWERKSESSIE :20 Antoine Willems OWA 18 16:26 Stefaan Mensaert Nexans Network Solutions div. Euromold 19 16:32 Gert De Sitter 24Sea 20 16:38 Yves Van Ingelgem Zensor 21 16:44 Yvon Timmerman Advanced Shipbuilding 22 16:50 Pieter Haers Phibo Industries 23 16:56 Emmanuël Timmermans Rebo 24 17:02 Stijn Hinnekens Condor Safety 25 17:08 Paul Vermeiren REM-B INDUPRO 26 17:14 Gino Van Den Siemens Industry Software NV Driessche 27 17:20 Bruno Stuyts Cathie Associates 28 17:26 Vic Bauwens Subcon Europe nv 29 17:32 Wim Biesemans Parkwind 30 17:38 Rudi Roegiers Survitec Group 31 17:44 Wendy De Kempeneer Viking Life-Saving Equipment 32 17:50 Lothje Vandesompele Vincotte 106 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

107 7. RESULTAAT De bedrijven surfen mee op de golven van Blue Growth Meer dan 30 bedrijven zijn nu al gevestigd of vertegenwoordigd in de Blue Growth Cluster in Oostende. Bij het opzetten van het Gen4Wave programma hebben zich eveneens een 30-tal bedrijven en organisaties geëngageerd (zie p. 89). Een erg belangrijk signaal was de respons op een ontmoeting tussen gebruikers en toeleveranciers in de Blue Growth sector onder de titel Supply & Demand, Opportunities for offshore energy : 147 deelnemers van zeer verscheiden organisaties en bedrijven (15 oktober 2015). Bedrijven kregen de kans zich in 5 minuutjes voor te stellen aan de aanwezigen die op zoek waren naar klanten of toeleveranciers. Niet minder dan 32 bedrijven grepen die kans, waaronder heel veel kmo s. Het was voor iedereen duidelijk dat ze zich in een groeimarkt bevinden met groot potentieel voor de meest verscheiden producten en diensten. Even bemoedigend is de belangstelling voor testinfrastructuur. Bij een eerste oproep (op 28/01/2016) om de binnen GTI realiseerbare testinfrastructuur te toetsen aan de interesse bij de ondernemingen, deden 14 bedrijven constructieve voorstellen voor het gebruik van hun specifiek product. Bij de 14 belangstellenden waren 5 kmo s met innovatieve projectontwikkelingen. De realisatie van de testinfrastructuur heeft nog een resem juridische en technische hindernissen te overwinnen maar is realiseerbaar. De initiatieven om bedrijven samen te brengen zullen door FMC verdergezet worden. Het blijkt zeer vruchtbare bodem voor het ontwikkelen van meerdere activiteiten in Blue Growth, waaruit lokale vestigingen voortspruiten. IV. BLUE GROWTH - DE INNOVATIEVE CLUSTER 107

108 cover 2 Seas Magazine, samengesteld door AGHO in Engels, Frans en Nederlands ÉDITION FRANÇAISE NEdERlaNdSE EditiE SPECIAL FOCUS NOVEMBER 2014 DOSSIER SPÉCIAL NOVEMBRE 2014 SpEcialE EditiE NOVEMBER 2014 A cluster initiative: SMALL AND MEDIUM SIZED PORTS AS HUBS FOR SMART GROWTH AND SUSTAINABLE CONNECTIVITY Initiative de cluster : LES PORTS DE PETITE ET MOYENNE TAILLE COMME PÔLES DE CROISSANCE INTELLIGENTE ET DE CONNECTIVITÉ DURABLE clusterinitiatief pac2: KLEINE EN MIDDELGROTE HAVENS ALS HUBS VAN SLIMME GROEI EN DUURZAME CONNECTIVITEIT cruise conferentie Miami brochure cruises Oostende - Zeebrugge 108 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

109 V. SAMENWERKING MET ANDERE HAVENS IN EUROPESE CONTEXT Havenbeheer, logistiek, hernieuwbare energie en de uitbouw van de blauwe industrie ontwikkelen zich bij voorkeur in een Europese en internationale context. De slepende onderhandelingen voor het uittekenen van de logistiek Ten-T corridors en het vastleggen van de Agenda voor Blue Growth bewijzen inderdaad dat de uitdagingen internationaal gedefinieerd worden. In deze Europese context bekleden Kleine en Middelgrote Ondernemende havens met hun maritieme kennis een prominente plaats: zij verzorgen de banden tussen de regionale economieën en fungeren als bruggenhoofd tussen de zee en het directe hinterland, waar landbouw, visserij, industrie en toerisme de levensaders vormen van de kustgemeenschappen. Op die manier leveren zij een onschatbare bijdrage aan de lokale economie. Nochtans worden zij in een internationale logistieke context, die gedomineerd wordt door de cijferlogica van containers en het geweld van megacruiseschepen, nauwelijks gevaloriseerd of erkend in hun bestaan. Om deze en andere redenen heeft AGHO het voortouw genomen om internationale netwerken uit te bouwen; zo kan ze zich beter profileren in deze internationale wereld en haar kennis delen met soortgelijke partners. BCCP In 2009 heeft AGHO samen met de haven van Zeebrugge de BCCP opgericht: de Belgian Coast Cruise Ports. Vermits de havens van Oostende en Brugge hetzelfde toeristische hinterland bespelen voor hun respectievelijke cruisegasten, werden de handen in elkaar geslagen en wordt jaarlijks een gemeenschappelijke cruisebrochure uitgegeven ten behoeve van de internationale cruiserederijen. Eén business developer laat de vrije keuze aan de rederij om in Zeebrugge of Oostende aan te lopen. In de praktijk kiezen de schepen die nautisch voor Oostende geschikt zijn (lengte < 200 m ) voor Oostende, de grotere voor Zeebrugge. In 2015 hebben beide havens de handen in elkaar geslagen om hun maritieme infrastructuur en hun toeristisch hinterland gezamenlijk voor te stellen aan de vergadering van de Itinerary Planners in Miami op de cruisebeurs. Tot nu toe geldt deze samenwerking als het enige valabele voorbeeld van concrete samenwerking tussen Vlaamse havens. PATCH In 2009 heeft AGHO het voortouw genomen om samen met Engelse, Franse en Nederlandse havens een actieve havensamenwerking op te zetten in het kader van het project PATCH : Ports Adapting to Change. V. SAMENWERKING MET ANDERE HAVENS 109

110 slotconferentie Duurzame Zeehavens lancering Seanergy Ports 110 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

111 In dit project hebben de havens in de Kanaalzone en de Zuidelijke Noordzee samen onderzocht op welke manier de industrie en de technologie van hernieuwbare energie een meerwaarde kan betekenen voor hun werking en de ontwikkeling van de havens en havengemeenschappen. Als energieconsumenten hebben enkele havens een aantal nieuwe energietechnologieën geïnstalleerd en samen geëvalueerd, zoals verwarmingssystemen die functioneren op basis van zeewater of het hergebruik van warmtestromen in havengebieden door de ontwikkeling van warmtenetwerken. Daarnaast hebben deze havens als economische draaischijven ook onderzocht op welke manier zij een economische rol kunnen spelen bij de uitbouw van de offshore windparken, zowel op het vlak van installatie als van onderhoud van deze parken. LOPINOD In 2010 heeft AGHO het initiatief genomen om een havensamenwerking uit te bouwen in de Noordzeeregio, samen met Deense, Noorse, Schotse, Duitse en Nederlandse kleine en middelgrote havens in het kader van het project LOPINOD. Centrale doelstelling in deze samenwerking betreft de identificatie van de mogelijkheden tot economische diversificatie van de havenactiviteiten: op welke manier kunnen kleine en middelgrote havens enerzijds nieuwe inkomsten aanboren en zich zo beter wapenen tegen de bikkelharde concurrentie in de logistieke markt en anderzijds een meerwaarde scheppen voor de regio. Ook de verbetering van de interne ontsluiting van de kleine en middelgrote havens was een centraal thema, aangezien de meeste nationale en Europese investeringen geconcentreerd worden in de grote havens. Ten slotte werden initiatieven genomen om samen het hoofd te bieden aan nieuwe Europese regelgevingen, die steeds zwaardere lasten leggen op het beheer van havens, zonder dat evenwel de omvang ervan in rekening gebracht wordt. Tenslotte werd ook gewerkt aan de inbedding van havens in een stedelijke omgeving: aandachtspunt hierbij is hoe kleine en middelgrote havens een eerlijke juridische kans kunnen krijgen om hun kernactiviteiten uit te voeren, zonder af te glijden naar een verhaal van verkavelingen en bouwprojecten. Belangrijk resultaat van dit project is de lancering van het SEANERGY-netwerk, dat uitgebouwd wordt tot een platform voor kennisuitwisseling tussen havens die actief zijn in de installatie en het onderhoud van windparken en waarbij REBO nv als ankerpunt fungeert. V. SAMENWERKING MET ANDERE HAVENS 111

112 DUURZAME ZEEHAVENS In 2011 heeft AGHO het project Duurzame Zeehavens uitgewerkt, samen met de 3 Vlaamse zeehavens en Zeeland Seaports. Samen werken deze havens aan een strategie om de havenontwikkeling duurzaam te maken. In Oostende is het masterplan uitgewerkt voor de ontwikkeling van de site van de blauwe energie. Daarin werd een strategie uitgewerkt voor de inpassing van de nieuwe bedrijven in de Blauwe Energie Cluster. In 2012 heeft AGHO zelf een nieuw project uitgewerkt in het kader van zijn strategie als hub in Vlaanderen voor de blauwe industrie: BEPPO (Blue Energy Production In Ports). Samen met UGent, Schotse, Noorse en Deense partners is onderzocht op welke manier de kleine en middelgrote havens een rol kunnen spelen in de innovatie en uitbouw van de blauwe industrie. De kloof tussen de onderzoekers in de blauwe industrie en de havens is groot. De doelstelling van het project bestaat er enerzijds in om de rol van de havens beter te definiëren in functie van de noden van de onderzoekers in de blauwe industrie. Anderzijds wordt onderzocht hoe de aanwezige maritieme kennis en dienstverlening in havens beter kan aangewend worden om de innovatieve projecten op zee te ondersteunen. De resultaten van dit project werden in 2015 met succes voorgesteld tijdens de jaarlijkse ESPO-conferentie en de European Maritime Days in Athene. In 2013 heeft AGHO actief meegewerkt aan het Europese project SAIL: samen met Bretoense, Deense, Duitse, Friese en Schotse partners werd de mogelijkheid onderzocht om hybride schepen te ontwikkelen, aangedreven door windenergie in combinatie met de nieuwe technologieën voor energieopslag. Dergelijke schepen kunnen dan opnieuw ingezet worden voor de commerciële (bulk)vaart (en niet enkel voor de pleziervaart). Veel aandacht ging uit naar de ontwikkeling van een business case, de optimalisatie van de technologische componenten en de certificatie van de gebruikte technologieën aan boord van de schepen. DUAL PORTS Ondertussen heeft AGHO in 2015 als projectleider opnieuw het initiatief genomen voor de ontwikkeling van een nieuw Europees samenwerkingsproject: DUAL ports (Developing Low Carbon Utilities, Abilities and Potential for Regional Entrepreneurial Ports) in overleg met Deense, Nederlandse, Duitse en Schotse havens en bedrijven. Centraal aandachtspunt is hoe de kleine en middelgrote havens een strategisch beleid inzake Low Carbon efficiënt kunnen implementeren, zowel op het vlak van infrastructuur als van management, en dit in nauw overleg met de regionale industrie. 112 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

113 Het project is eind 2015 goedgekeurd. In dit project werkt AGHO aan de ontwikkeling van het Dockland concept in de achterhaven waarbij de kmo s in de chemische sector zich organiseren in een cluster en samen logistieke en andere diensten delen om efficiënter en milieuvriendelijker te werken. Andere pilootprojecten hebben betrekking op de uitbouw van multifunctionele LNG-platformen, de efficiënte installatie van LED in zeehaventerminals en het gebruik van hydro voor de opslag van energie. Naast de Europese projectwerking werkt de haven van Oostende ook aan de ontwikkeling van strategische partnerschappen. Zo wordt op regelmatige tijdstippen overlegd met APLM, de Franse organisatie voor kmo-havens in de Kanaalzone en Bretagne, die ook actief zijn in de ontwikkeling van de blauwe industrie. Contacten zijn gelegd met Rosmorport Sint-Petersburg: ook hier wordt een MOU voorbereid met de havens van Vytotsk en Vyborg in de Leningrad oblast. Ze leggen zich toe op bulktrafiek en de ontwikkeling van offshore-energiesystemen, aangepast aan de strenge wintercondities in de regio. Ook met het Zweeds-Finse grensoverschrijdende havenbedrijf Kvarkenports in de golf van Bothnia worden nauwe contacten onderhouden, gezien de sterke aanwezigheid van innovatieve energietechnologie en de ontwikkeling van innovatieve ferryschepen in grensoverschrijdend beheer. Ten slotte worden de contacten met een aantal Engelse havens op de Engelse Zuid- en Oostkust ter harte genomen in functie van de handelsrelaties tussen de Benelux en het Verenigd Koninkrijk en de ontwikkeling van de offshore windparken. In het licht van de verschillende economische ontwikkelingen binnen AGHO is het de bedoeling om de internationale dimensie van deze acties verder uit te bouwen. OFFSHORE WIND PORTS PLATFORM Tijdens de zomer van 2016 hebben REBO nv en AGHO de handen in elkaar geslagen met de Europese belangenfederatie Wind Europe om samen te werken aan de oprichting van het Offshore Wind Ports Platform. Wind Europe is de stem van de windindustrie in Europa, die op een actieve manier windenergie promoot. Meer dan 500 ondernemingen en instellingen zijn lid wereldwijd, waaronder de grootste producenten van windturbines, onderzoeksinstellingen, leveranciers van elektriciteit en van onderdelen, aannemers van gespecialiseerde werken op zee en op land, beheerders van windparken en financiële instellingen die actief zijn in de sector. De oprichting van het Offshore Wind Ports platform beoogt een overlegplatform uit te bouwen waarbij de offshore havens op een directe manier kunnen communiceren met V. SAMENWERKING MET ANDERE HAVENS 113

114 de vertegenwoordigers van de industrie, en hun specifieke werking kunnen duidelijk maken aan de Europese Commissie in het licht van de vigerende en toekomstige Europese wetgeving. Algemene doelstelling is de offshore windindustrie efficiënter en performanter te maken. Op 7 september 2016 vond het eerste overleg plaats tussen een aantal offshore havens en de industrie in Oostende: vertegenwoordigers van Dong, Deme, Jan de Nul en Smulders hadden een constructief overleg met de havens van Groningen, Amsterdam, Den Helder, Oostende en Duinkerke. Een vervolgvergadering vond plaats op 28 september 2016 tijdens de windenergiebeurs in Hamburg, waarop enkel havens aanwezig waren. Daar werd dieper ingegaan op de kernthema s die in het kader van het Offshore Wind Ports Platform kunnen opgenomen worden. Er zijn twee hoofdthema s: De relatie tussen de offshore havens en de offshore windindustrie, met aandacht voor een vlottere onderlinge communicatie en uitwisseling van goede praktijken tussen de havens onderling. Een ruimere erkenning van de offshore windhavens door de Europese Commissie, zowel op financieel, wetgevend als competitief vlak. Het is belangrijk dat men op alle niveaus de offshore havens niet enkel als een kostenpost aanziet, maar ook als een competentiecentrum waar heel wat maritieme informatie over de zee aanwezig is. Het is de bedoeling om meer en meer offshore havens actief te betrekken bij het platform en de werking ervan inhoudelijk sterker uit te bouwen. Dit platform krijgt vanaf 2017 de status van een permanente werkgroep in het kader van de organisatie Wind Europe. INN2POWER (INNOVATION TO PUSH OFFSHORE WIND ENERGY REGIONS) Interreg V B Noordzee-progamma - prioriteit 1: economische groei De uitbouw van de windindustrie op zee is een belangrijke stimulans voor de economische ontwikkeling in de Noordzee-regio en omvat verschillende kmo s, verspreid over verschillende regionale clusters en sectoren. Om echt door te breken in de transnationale Noordzeemarkt worden deze kmo s geconfronteerd met problemen zoals complexe aanbestedingsprocedures, nationale protectiemaatregelen, hoge kosten en onvoldoende inzicht in de opportuniteiten van hun diensten. Om deze hindernissen te overwinnen, is het de bedoeling om deze kmo s te laten samenwerken op regionaal, sectoraal en transnationaal vlak. 114 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

115 Onder het projectleiderschap van de provincie West-Vlaanderen zullen de regionale kmo-clusters in de Noordzeeregio nauw samenwerken om de ondernemingen te ondersteunen bij de ontwikkeling van innovatieve processen op transnationaal vlak. Het hoofddoel van het project bestaat erin om de innovatiecapaciteit van de kmo s in de maritieme windindustrie te verbeteren en hun toegang tot de transnationale markt van de offshore windindustrie te faciliteren. Meer in het bijzonder beoogt het project om: De regionale kmo-clusters in de offshore windindustrie met elkaar te verbinden en te laten samenwerken; Innovatieve concepten inzake havenlogistiek en testfaciliteiten voor de beoogde kmo s te ontwikkelen; De competenties van de werknemers en zelfstandigen in de offshorewindindustrie te verbeteren. Dit project wordt gerealiseerd in samenwerking met regionale partners in West- Vlaanderen, Bremerhaven, Norfolk, Kent, Groningen en de Deense windindustrie. In dit project zal de haven van Oostende actief meewerken als kennispartner (ontwikkeling van koolstofarme haven), als werkende partner (ondersteuning van hybridisatie van werkboten en aanverwante) en als lerende partner (ontwikkeling van een efficiënt business model voor de opslag van hernieuwbare energie in de haven). Het project startte op en is gerealiseerd voor Het totale projectbudget bedraagt euro. PECS (PORTS ENERGY AND CARBON SAVINGS) Op 12 juli 2017 heeft de stuurgroep van het Interreg 2 zeeën programma het project PECS, waarvan de haven van Oostende projectleider is, goedgekeurd. Uitgangspunt van het project is dat vele KMO-havens in de Zuidelijke Noordzee geen toegang hebben tot de nieuwe technologieën om energie-efficiënt te werken en om hun CO2-uitstoot te verminderen. Ofwel zijn de bestaande technologieën onvoldoende aangepast aan de noden van de kleinere havens. Het project PECS bestaat er nu in om verschillende aangepaste of nieuwe energietechnologieën te laten testen door en in verschillende havens in Nederland, Engeland, Frankrijk en Vlaanderen. Zo bouwt de haven van Oostende de windmolen van Xant in een maritieme omgeving, en worden de O&M pontons omgebouwd tot slimme pontons door de toepassing van IOT. V. SAMENWERKING MET ANDERE HAVENS 115

116 Tenslotte bouwt het Oostends bedrijf Blue Power Synergie een prototype van een energieponton voor de opslag van hernieuwbare energie op water. Dit prototype wordt getest op verschillende locaties in de haven van Oostende die hiermee een nieuw hoofdstuk schrijft in het boek van de blauwe industrie. Daarnaast werken Indachlor in de haven van Duinkerke en de haven van IJmond aan de uitbouw van hun warmtenetwerken. Hierbij worden de havens bijgestaan door een aantal kennispartners, zoals Solent university, Cerema, Hogeschool Zeeland en UGent, die ook zorgen voor een aangepast instrument voor het uitvoeren van energie-audits in kleinere havens. Het project PECS loopt over 3 jaar en vangt aan op Het totale budget van de 10 partners bedraagt euro, waarvan de haven van Oostende een bedrag euro voor zijn rekening neemt (60 % Europese financiering). 116 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

117 VI. DUURZAAMHEID De term duurzaamheid wordt nogal dikwijls geassocieerd met ecologie en milieu maar behelst veel meer aspecten. Duurzaam omspringen met energie, mobiliteit, gebouwen, schepen, mensen, zijn zeker ook aspecten waarvoor de Haven van Oostende aandacht heeft. De haven ligt deels ingebed in een stedelijk weefsel, deels in een polderlandschap. De ontwikkeling van de haven (bedrijvigheid, toegevoegde waarde en tewerkstelling) en de randvoorwaarden die vanuit de omgeving opgelegd worden, moeten op een evenwichtige manier afgewogen worden. Deze doelstelling kan vertaald worden in de volgende principes die de haven nastreeft: Minimaliseren van de verkeersoverlast door de verschillende zones binnen de haven via andere invalswegen bereikbaar te maken. Minimalieren van de visuele- en lawaaihinder. Daartoe werden er overal groenbermen aangebracht op plaatsen waar de industrieterreinen te dicht bij de woonzones komen. Streven naar een duurzaam en intensief ruimtegebruik: de beschikbare ruimte in de haven optimaal benutten. Er werden al heel wat inbreidingswerken gerealiseerd in de haven die dit principe alleen maar onderstrepen. Het nieuwe industriegebied Plassendale 1 werd destijds al met de visie op duurzaamheid ingericht: de afvoer van regenwater via een open grachtensysteem i.p.v. via rioolbuizen. Bovendien is Oostende (we bedoelen hier de regio en niet louter het havengebied) momenteel de stad waar er het grootste aantal Brownfieldprojecten (sommige zijn zelfs erkende Brownfieldconvenanten) lopen. Ook in de haven zijn er verschillende dergelijke projecten waarbij oude industrieterreinen klaargemaakt worden voor hergebruik. Behoud en versterken van de natuur en ecologische infrastructuur binnen en net buiten (aanpalend aan) het zeehavengebied. Dit betreft ook het leven onder water (het marien milieu) waarvoor recent toch heel wat aandacht is, vooral in en rondom de windparkzones. Er zijn intussen al heel wat (onderzoeks-)bedrijven in onze haven die zich hiermee bezig houden. Op een duurzame en economische manier omspringen met water en energie. De recent vestigingen voor nieuwe bedrijven die de haven bouwde en verbouwde, bevatten allemaal elementen om het energie- en waterverbruik te verkleinen. Alle gebouwen beschikken over regenwaterputten zodat dit water hergebruikt wordt voor het sanitair in de gebouwen. Zonneboilers werden geïnstalleerd zodat de mensen (en dan zeker de personen die van de windparken komen) een douche kunnen nemen met zonverwarmd water. Bovendien werden de gebouwen geïsoleerd en geventileerd volgens de EPB 40 norm. VI. DUURZAAMHEID 117

118 Gebruik van walstroom waar mogelijk. Alle crew transfer vessels die dagelijks, als het weer het toelaat, naar de windparken gaan met maximum 12 technici aan boord, gebruiken al van bij het begin (in 2008) walstroom eens ze in de haven liggen. Dit principe wordt zoveel mogelijk uitgebreid naar de grotere schepen. Het is evident dat schepen die slechts een aantal uur in de haven liggen hierop niet kunnen aansluiten. Maar alle schepen die voor langere tijd in de haven opliggen (zoals vorig jaar nog de roroschepen die hier 9 maanden lagen in afwachting van verkoop, of zelfs het baggerschip Amerigo Vespucci dat hier 3 maanden voor aanpassingen kwam opliggen) worden op walstroom geconnecteerd. Eigen elektriciteitsproductie: de Xant windturbine. De Xant is een innovatieve en kleinschalige windturbine die rechtstreeks wordt aangesloten op het interne elektriciteitsnetwerk van de haven. De opgewekte stroom zal voor 100 % benut worden voor de energiebehoeften van de gebouwen en installaties in de Blue Growth Cluster. Een diepgaande studie wees uit dat de Xant windturbine zichzelf terugbetaalt in 6 à 7 jaar (ROI = 14 %). Het rendement, de vermindering van CO2-uitstoot en de voorbeeldfunctie voor duurzame energie die de haven toch heeft, vormen de basis voor de beslissing o te investeren in deze windturbine. De vergunningsprocedure werd opgestart in mei Er moet rekening gehouden worden met talrijke omgevingsfactoren die nog heel wat studie en monitoring vergen. Indien dit alles tot ieders tevredenheid kan afgerond worden, zal de installatie plaatsvinden. 118 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

119 De Xant turbine is een idee van vier ingenieurs van het studiebureau 3E en wordt geproduceerd door het bedrijf Vyncke uit Harelbeke met de steun van Jo Versavel. De Xant heeft een ashoogte van 38 m en een vermogen van 100 kw. De verwachte elektriciteitsproductie is ongeveer kwh. De Xant heeft het voordeel dat ze een heel eenvoudige en betrouwbare constructie is die met minimaal onderhoud een lange levensduur garandeert. Het ontwerp laat toe dat de Xant volledig zelfstandig elektriciteit kan produceren terwijl de complete installatie in een 40 container past. In de container zit de nodige elektriciteitsuitrusting om direct op een elektriciteitsnet aan te sluiten. Dit maakt de Xant ideaal om in afgelegen gebieden ingezet te worden. In Vlaanderen zijn voorlopig 2 Xant turbines actief: één bij het producerende bedrijf Vyncke en één bij het hoofdkantoor van de Demegroep in Zwijndrecht, die de gebouwen van elektriciteit voorziet. WIND POWER MADE EASY INFO@XANT.EU VI. DUURZAAMHEID 119

120 site Proviron Dries Luyten 120 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

121 In de industrie is de laatste 10 jaar een kentering bezig naar groene economie. Deze nieuwe duurzame sector is al goed ingeburgerd in Oostende en gaat van groene energieproductie, over het maken van biobrandstof tot circulaire economie. Het bedrijf Bionerga heeft de biostoomcentrale van Electrawinds overgenomen. Deze centrale kan tot ton per jaar verbranden om er groene stroom te maken voor gezinnen. In de onmiddellijke omgeving bevinden zich ook twee biobrandstofcentrales die hernieuwbare elektriciteit produceren uit dierlijke oliën en afvalvetten. Deze centrales zorgen voor een verminderde CO2 uitstoot van ton en een jaarlijkse elektriciteitsopbrengst voor gezinnen. Het is echter quasi onmogelijk deze centrale rendabel uit te baten op basis van de huidige elektriciteitsprijs. De toekomst ervan is dus onzeker want afhankelijk van de evolutie van de energieprijzen. Wat verder langs het kanaal op de chemische site startte het bedrijf Proviron in 2007 met de productie van FAME (Fatty Acid Methyl Ester), beter gekend onder de naam biodiesel. Die wordt ook gemaakt uit plantaardige olie of dierlijk vet en is dus een duurzame energiebron. Voor de productie wordt gebruikgemaakt van de recuperatie van stoom die op deze site voor handen is. De biodieseleenheid van Proviron is erkend door de Belgische overheid, wat de verkoop van een officieel jaarquotum aan oliebedrijven mogelijk maakt. VI. DUURZAAMHEID 121

122 productie microalgen bij Proviron AIM Recycling 122 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017

123 Dit brengt ons naadloos bij de circulaire economie. In een circulaire economie worden alle productiematerialen gerecupereerd, behandeld en maximaal opnieuw in de productieketen gebracht als secundaire grondstof en/of energiebron. Zo gaan we uitputting van onze natuurlijke grondstoffen tegen. In de achterhaven hebben we twee bedrijven van de groep Verhelst die zich hierin specialiseren: TOP-Mix en TopAsfalt. De firma TOP-Mix heeft zich gespecialiseerd in het verwerken van verschillende afvalstromen, hoofdzakelijk uit de bouwsector. De firma TopAsfalt heeft zich gespecialiseerd in het produceren van asfalt en verwerkt ook recuperatieasfalt. Proviron heeft een pyrolyseproces opgezet voor de duurzame productie van microalgen. Algen zijn een veelbelovende en duurzame grondstof. De biomassa kan dienen als grondstof voor chemische productieprocessen. Als het lukt om algen op grote schaal kostenefficiënt te produceren, dan wordt ook de chemische industrie veel minder afhankelijk van fossiele brandstoffen en oliederivaten. Zo draagt Proviron zijn steentje bij tot de transitie naar een biobased economy. Het project is kortom een mooi voorbeeld van kringloopsluiting. Bovendien is Proviron een wereldspeler in chemische nicheproducten, zoals groene - dus hernieuwbare - weekmakers voor kunststoffen of additieven voor veevoeders die ervoor zorgen dat preventief geen antibiotica meer nodig zijn voor kippen en runderen. Dit is opnieuw een voorbeeld van duurzame technologie. Aan de overkant van Proviron opende in januari 2016 het bedrijf AIM Recycling Europe zijn vestiging voor de recyclage van non-ferro metalen uit metaalafval. Er is bovendien sprake van afbraak, sorteren en recyclage van oude vliegtuigen op de luchthaven; de gesorteerde stukken zouden via de haven weggevoerd worden. Infrabel heeft onlangs beslist om op Plassendale 1 een groot recyclagecentrum te bouwen op een terrein van 8,5 ha dat met een spoorweg ontsloten is. Aldus kunnen de materialen vóór en na recyclage per spoor vervoerd worden wat uiteraard voor Infrabel de meest efficiënte manier is. VI. DUURZAAMHEID 123

124 124 VISIE HAVEN OOSTENDE 2017