1. De persoon met dementie en zijn functioneren en welbevinden (micro) 1.1. Cognitief functioneren en adaptieve vaardigheden

Transcriptie

1 Inhoudstafel Woord vooraf Inleiding 1. De persoon met dementie en zijn functioneren en welbevinden (micro) 1.1. Cognitief functioneren en adaptieve vaardigheden 1. Zinvolle activiteiten 1 Annemie Van Neck 1.1 Doel van activiteiten Wanneer is een activiteit zinvol? Activiteiten geïntegreerd in de dag Groepsactiviteiten of individuele activiteiten Tot slot Cognitieve revalidatie bij personen met dementie 1 Vinciane Wojtasik en Eric Salmon 2.1 Cognitieve interventie en vroegtijdige opsporing De werking van het geheugen: sterke geheugens en kwetsbare geheugens De veroudering van de geheugens Het adviseren van faciliterende strategieën en vroegtijdige opsporing De cognitieve interventiemethoden Cognitieve revalidatie in de praktijk De geheugenklinieken Diagnose versus beklemtonen van de behouden vaardigheden 7 Afl. 4 december 2013 Inhoudstafel / 1

2 2.3.3 De basisevaluatie en de doelstellingen van de revalidatie Cognitieve revalidatiemethoden: technieken en concrete voorbeelden Huisbezoeken: van tweevoudig belang De overdracht van de verworven vaardigheden naar het huis en de post-therapeutische evaluatie De opvolging Besluit 11 Referenties Geheugenrevalidatie Noord-West-Vlaanderen Een uniek samenwerkingsproject voor cognitieve revalidatie en readaptatie in Brugge 1 Team Geheugenrevalidatie Noord-West-Vlaanderen 3.1 Situering Partners Doelstellingen en interventies van de cognitieve revalidatie Wat voorafgaat aan het revalidatietraject: periode van onzekerheid en diagnosestelling Cognitief Revalidatieprogramma Opmaak van het bilan Omschrijven van de doelstellingen van de revalidatie De revalidatiesessies Tussentijdse en afsluitende evaluatie Opvolging Taken van geneesheer-specialist, maatschappelijk werker en administratief medewerker De taak van de geneesheer-specialist De taak van de maatschappelijk werker De taak van de administratief medewerker Conclusie 21 Referenties Als eten een zorg wordt Het maaltijdgebeuren bij personen met dementie 1 Sabine Boerjan Voedingsproblemen Slikstoornissen Gevolgen van slikstoornissen en voedingsproblemen bij personen met dementie Malnutritie 7 Inhoudstafel / 2 Afl. 4 december 2013

3 4.4.2 Dehydratatie Aspiratiepneumonie Het maaltijdgebeuren Maaltijdondersteuning en maaltijdbegeleiding Adviezen m.b.t. de omgeving Adviezen m.b.t. de maaltijd Adviezen m.b.t. het materiaal Adviezen m.b.t. de persoon met dementie Adviezen m.b.t. de zorgverlener Maaltijdbegeleiding Besluit 18 Referenties Psychisch en emotioneel welbevinden en gedrag 1. Intimiteit en seksualiteit 1 Dr. An Haekens 1.1 Dementie en seksualiteit Oorzaken Koppels Hoe omgaan met personen met dementie die een intieme relatie wensen aan te gaan? Hoe omgaan met seksueel storend gedrag? Bespreken in team Aanpak Besluit 10 Referenties Begrijpen van de beleving van dementie Er is meer dan vermoed 1 Patrick Verhaest & Els Steeman 2.1 Fasemodellen Onderzoek naar besef Onderzoek naar zelf en zelfbeleving Onderzoek naar beleving en coping Van waarde zijn en van waarde blijven Besluit 26 Referenties 28 Afl. 7 mei 2015 Inhoudstafel / 3

4 3. Help me te zijn al wat ik kan zijn! Zelf en zelfbeleving van mensen met dementie ondersteunen 1 Patrick Verhaest 3.1 Impact van het stigma Helpen te zijn wie men wil zijn in de dagelijkse omgang Kansen bieden om zichzelf uit te drukken Dementie als thema van gesprek Zijn en geweest zijn Betekenis en plaats van tijdsbesteding 13 Besluit 16 Referenties Niemand weet dat ik verga van goesting Een zorgethische benadering van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij ouderen met dementie 1 Sibylle Verfaille, Inke Urbain, Liselotte Van Ooteghem en Linus Vanlaere 4.1 De vier kenmerken van het zorgethisch perspectief Opbouw casusbesprekingen Casus vanuit het perspectief van de betrokken bewoners Casus vanuit het perspectief van het zorgteam Casus vanuit de beleving van het zorgteam, de familie en de betrokken bewoners Slot 16 Referenties Fysisch functioneren, gezondheid 1. Ziektediagnostiek 1 Lieve Lemey & Jelle van den Ameele 1.1 Dementie als syndroom Klinische presentatie van dementie Prodromaal stadium Beginnend tot matig gevorderde dementie Gevorderde dementie Differentiaaldiagnostiek van een dementiesyndroom Normale ouderdomsvergeetachtigheid Het concept Mild Cognitive Impairment (MCI) of beperkte cognitieve stoornis 7 Inhoudstafel / 4 Afl. 7 mei 2015

5 1.3.3 Depressie Delier Specifieke vormen van dementie Ziekte van Alzheimer Dementie type Lewy Body Frontotemporale dementie, Dementie bij de ziekte van Parkinson en andere extrapiramidale aandoeningen Vasculaire dementie Andere niet-degeneratieve oorzaken van een dementiesyndroom Diagnostiek Belang van het stellen van de juiste diagnose Diagnostiek van dementie: in de praktijk niet altijd evident 25 Afl. 7 mei 2015 Inhoudstafel / 4 1

6

7 1.5.3 Ingangspoorten voor diagnostiek van een dementiesyndroom Waar kan men terecht voor de diagnose van een dementiesyndroom? 31 Referenties Preventie van dementie 1 Patrick Verhaest 2.1 Wat je moet weten om het onderzoek te begrijpen Kansgegeven, maar geen voorspelling voor het individu Interactie tussen factoren De complexiteit van dementie Geen zicht op minder vaak voorkomende vormen van dementie Primaire, secundaire en tertiaire preventie Preventie of behandeling? Preventie in de betekenis van voorkomen of uitstellen Hoe wordt het onderzoek naar preventie gevoerd? Waarom voorzichtig zijn met hoeraberichten in de pers? Beïnvloedbare risicofactoren: een overzicht (Behandeling van) vasculaire pathologie Voeding en voedingssupplementen Overgewicht en obesitas Een actieve levensstijl Slaap Stress Depressie Roken Hoofdtrauma Ontstekingsremmende medicatie Oestrogenen Pesticiden, metalen e.a Besluit 20 Referenties Atypische vormen van dementie 1 Guy Lorent 3.1 Frontotemporale dementie (FTD) Omschrijving Varianten 2 Afl. 4 december 2013 Inhoudstafel / 5

8 3.1.3 Prevalentie Lewy Body Disease (LBD) Omschrijving Symptomen Ziekte van Parkinson (ZvP) Omschrijving Prevalentie Symptomen Behandeling Chorea van Huntington Omschrijving Symptomen Behandeling Wernicke-Korsakoff syndroom Omschrijving Het syndroom van Wernicke Het syndroom van Korsakoff Zeldzame vormen Corticobasale degeneratie Progressive Supranucleair Palsy Amyotrofe Laterale Sclerose, ALS Creutzfeldt-Jacob disease Fatal familial insomnia Aids dementia complex Syfilis Herpes encephalitis Dementia pugilistica Cadasil Ziekte van Binswanger Normale Druk hydrocefalie (Normal Pressure Hydrocephalus: NPH) 25 Referenties De psychiatrische diagnose-bijbel DSM over dementie 1 Prof. Dr. Jan Steyaert 4.1 Oorsprong van DSM Dementie in DSM Kritiek op DSM 10 Conclusie 11 Verwijzingen 12 Inhoudstafel / 6 Afl. 4 december 2013

9 5. Comfortzorg 1 Jo De Clercq 5.1 Traditionele zorg versus zorg volgens PDL als onderdeel van comfortzorg bij een persoon met dementie in de verzonken ik-fase Sociaal welbevinden Projectfiche Het Moment, een ontmoetingsgroep voor mantelzorgers van personen met oriëntatiemoeilijkheden 1 2. De persoon met dementie en zijn zorgverstrekkers (meso) 2.1. Professionele zorg 1. Vorm en invulling geven aan de functie referentiepersoon dementie 1 Patrick Verhaest & Patricia Wildiers 1.1 Doel van de functie Inbedding in de werking Plaats in het organogram en bevoegdheden De taakinvulling Modellen van functieomschrijving Tegemoetkoming door het RIZIV 14 Referenties Zorgdiagnose bij thuiswonende personen met dementie 1 Jan De Lepeleire, Mieke Vermandere & Birgitte Schoenmakers 2.1 Zorg voor de persoon met dementie De mantelzorger (Schoenmakers, 2009) Veiligheid van de patiënt Beslissingen bij het levenseinde Zorgplan 10 Referenties 11 Afl. 10 november 2016 Inhoudstafel / 7

10 3. Zorgen voor jezelf 1 Katja Van Goethem 3.1 Het belang van zelfzorg De 8 A s van de zelfzorg Aanleiding zo kan het niet langer Analyse wie ben ik en wat heb ik nodig Acceptatie aanvaarden van jezelf en van wat is Assertiviteit kiezen is ook durven neen zeggen en Aandacht hebben voor je grenzen Ambitie om te veranderen Actie zelfzorg uitproberen Ambassadeurschap je straalt zelfzorg uit 14 Referenties De rol van referentiepersonen dementie bij het opstarten en begeleiden van Familiegroepen Dementie van de Alzheimer Liga Vlaanderen vzw 1 Marleen Jooris, Hilde Lamers & Laura Weyns Inleiding Wat is een familiegroep dementie? Ondersteuning vanuit de Alzheimer Liga Vlaanderen Ondersteuning door referentiepersonen dementie 11 Tot slot 13 Contactgegevens 13 Referenties Wanneer het geheugen minder mee wil Hoe thuisverpleegkundigen een verschil kunnen maken bij dementie 1 Jurn Verschraegen 5.1 Niet Pluis Index Langer thuis met dementie: hét adagium? Hulpmiddelen bij dementie thuis 5 Projectfiche: Farmaceutische zorg voor personen met dementie (FAZODEM) 1 Inhoudstafel / 8 Afl. 10 november 2016

11 2.2. Methodieken en instrumenten 1. Persoonsgerichte zorg en Dementia Care Mapping 1 Hilde Vermeiren 1.1 Persoonsgerichte zorg Persoonsgerichte zorg geeft aandacht aan kwetsbaarheid en kracht van een individu met dementie Persoonsgerichte zorg benadrukt het persoonzijn van een mens met dementie Dementia Care mapping Omschrijving Verwerking observatiegegevens Proces van het mappen 10 Referenties Validation 1 Marie-Claire Giard, Doris van Averbeke & Marie-Paule Delauw 2.1 Wat is Validation? Ontstaan en omschrijving Fasen van desoriëntatie Doel van Validation De praktijk Toegepaste technieken Valideren Validation hulpmiddelen Besluit Interesse in meer? Referenties Een persoonsgerichte benadering van personen met dementie: voorstelling van twee instrumenten 1 Mieke Van Acker & Meredith Delaere 3.1 Hoe kunnen we gedrags- en psychische symptomen (BSPD) voorkomen? Welke vorm van dementie heeft de persoon? In welke fase van het dementieproces bevindt de persoon zich? Welke is de meest geschikte benadering voor deze persoon? Wat is de meest geschikte leefomgeving voor deze persoon? 13 Afl. 11 juni 2017 Inhoudstafel / 9

12 3.2 Hoe kunnen we gedrags- en psychologische symptomen (BSPD) aanpakken? Besluit Reminiscentie bij personen met dementie: (niet) zomaar terug naar het verleden? 1 Herlinde Dely 4.1 Reminiscentie in theorie Wat is reminiscentie? Andere aanpak naargelang fasen Het effect van reminiscentie Reminiscentie in de praktijk Toepassingen Marge op de waarheid Positieve herinneringen Grenzen respecteren Enkele tips Inspiratie voor jouw voorziening adviezen aan referentiepersonen dementie Uitdagingen voor de toekomst Werken met visualisaties bij personen met dementie 1 Chris de Rijdt 5.1 Ondersteunende communicatie bij personen met dementie Inleiding Ondersteunende communicatie per fase van dementie Het gebruik van visualisaties Inleiding Visualisatievormen Het gebruik van visualisaties bij mijn moeder Informatie onthouden en zelfredzaamheid bevorderen met een post it of een planbord Zelfredzaamheid ondersteunen Toekomst voorspelbaar maken Communicatie ondersteunen Altijd weer een nieuwe uitdaging 24 Besluit 26 Literatuurlijst 27 Inhoudstafel / 10 Afl. 11 juni 2017

13 6. De kracht van verbeelding 1 Kasper Bormans 6.1 Méér dan vergeten Opa Reclame ondersteboven De ja-kamer Virtuele geheugenpaleizen Nieuwsgierig Out-of-the-box De kracht van verbeelding Spelen zonder regels Een beer op de maan Samen met kinderen Iedereen is een winnaar 9 7. Zingen met personen met dementie 1 Jenny Ernotte & Jurn Verschraegen 7.1 Zingen met en voor personen met dementie? Echt? Redenen om een liedje aan te heffen Muziek doorheen ons leven Welke muziek zing je het best? Werkt het? Wat zegt de wetenschap? Hoe begin je aan samen zingen? Start een koor Organiseer een zangnamiddag Individueel muziekaanbod Muziektherapie Muziek tijdens andere activiteiten Muziek als partner in de zorg Taak van de referentiepersoon dementie Stemgebruik in de zorg voor mensen met dementie 12 Bibliografie 13 Projectfiche Sprekende handen, ontmoetingsgroep voor bewoners met dementie 1 Project ter opstart van Dementia Care Mapping binnen een residentiële voorziening 1 Afl. 12 november 2017 Inhoudstafel / 10 1

14 2.3. Residentiële zorg 1. Architectuur 1 Patrick Verhaest 1.1 Van zorgvisie naar plan Relatie tussen omgeving en gedrag Het grondplan Overzicht over de woonomgeving Duidelijke functie en afbakening van ruimtes Het private karakter van de woonzone Vermijden van dode eindpunten Ligging en vormgeving van uitgangen, nooduitgangen en dienstdeuren 11 Inhoudstafel / 10 2 Afl. 12 november 2017

15 1.3.6 Veel licht Toegang tot de buitenruimte De inrichting Visueel en akoestisch comfort Inrichting van de woonkamer Inrichting van gangen en zithoeken Besluit 18 Referenties 19 Projectfiche: Kennismaken met de reisgids kleinschalig genormaliseerd wonen Mantelzorgers en vrijwilligers 1. Vrijwilligers aan het werk, een lust of een last 1 Annemie Van Neck 1.1 Samen voor hetzelfde doel De juiste man op de juiste plaats Voor wat, hoort wat Goede afspraken maken goede vrienden Zorgvisie Taakomschrijving Beroepsgeheim Tijdsbesteding Vergoedingen en onkosten Verzekering Vormingen, intervisiemomenten Feedback Stopzetten van het engagement Conflicten Verwachtingen van de vrijwilliger Begrenzen Presentie Psycho-educatie als onderdeel van moderne dementiezorg 1 Prof. Dr. Jan Steyaert Inleiding: nieuwe uitdagingen door vergrijzing en vermaatschappelijking Diagnose van dementie: zelfstandig wonen of residentiële zorg? Wat is psycho-educatie? 5 Afl. 10 november 2016 Inhoudstafel / 11

16 2.3 Psycho-educatie en dementiezorg Dementie en nu Effectiviteit: werkt het ook? Tot slot Verwijzingen 11 3 De persoon met dementie in relatie tot zijn of haar mantelzorgers: oog voor kansen tot passende zorg 1 Claire Meire en Hilde Delameillieure Inleiding Eerste dimensie: de dimensie van de feiten Tweede dimensie: de dimensie van de psychologie Derde dimensie: de dimensie van de interactie Vierde dimensie: over rechtvaardigheid in relaties en de balans van geven en ontvangen tussen mensen Besluit De persoon met dementie in de samenleving (macro) 3.1. Prevalentie 1. Prevalentie: hoeveel personen in Vlaanderen hebben dementie? 1 Jan Steyaert 1.1 Schatting Tsunami? Onbekende factoren Betere cijfers richting toekomst 7 Inhoudstafel / 12 Afl. 10 november 2016

17 3.2. Dementievriendelijke gemeente 1. Dementievriendelijke gemeenten in opmars 1 Jurn Verschraegen 1.1 Openheid en inclusie in sociaal burgerschap Hoe het begon Japan Aktion Demenz Koning Boudewijnstichting Valkuilen Casus: de referentiepersoon dementie in relatie tot de dementievriendelijke gemeente Positieve feedback Geef mensen tijd Blijvende zoektocht 11 Referenties Juridische aspecten 1. De rechten van personen met dementie Negen concrete gevallen 1 Patrick De Rynck, Michel Teller & Florence Reusens 1.1 Het besturen van een voertuig Het weigeren van een medische tussenkomst Het beheer van de goederen Het aanstellen van een bewindvoerder Het aanstellen van een vertrouwenspersoon De nalatenschap regelen schenkingen doen De bescherming van de geesteszieke persoon Een verzoek tot euthanasie doen Hoe reageren op mis(be)handeling? 41 Woordenlijst 43 Afl. 10 november 2016 Inhoudstafel / 13

18 3.4. Sociologische aspecten 1. Beeldvorming over dementie: een kwestie van keuzes 1 Olivier Constant 1.1 Hoe kijkt de Vlaming naar dementie? Beeldvorming: what s in a name? Het gevaar van vereenvoudiging Een dynamisch proces Framing en visiebepaling Frames versus counterframes Hoe kan je als hulpverlener genuanceerd communiceren? Vergeet dementie, onthou mens! Uitgangspunten engagementsverklaring Campagnetraject stad Sint-Niklaas Groeiend maatschappelijk draagvlak 16 Referenties Cultureel-erfgoed en dementie 1 Bart De Nil & Herlinde Dely 2.1 Wat is erfgoed? De cultureel-erfgoedsector Collectiebeherende erfgoedorganisaties Dienstverlenende erfgoedorganisaties Cultureel-erfgoed en dementie Het belang van cultureel erfgoed voor de persoon met dementie en zijn mantelzorger Aanbod in Vlaanderen Innovatie Het ontwikkelen van een reminiscentieaanbod 8 3. Dementie en zingeving: interculturele dynamiek in de zorgpraktijk 1 Eric Du Meunier, Hugo Goedemé en Olivier Constant 3.1 Nuanceren en individualiseren Proactieve visie Open communicatie Bibliografie 5 Inhoudstafel / 14 Afl. 10 november 2016

19 4. Zorgen voor mensen met dementie vanuit joods perspectief Enkele aandachtspunten vanuit de praktijk 1 Saskia Jurgens en Tania Rathé 4.1 Gemeenschapsgevoel als basis Ethiek en religie Bibliografie 4 5. Armoede en dementie: dubbel pech? 1 Riet Pauwels Inleiding en aanleiding Kijk op een leven met dementie Van armoede naar dementie Van dementie naar armoede Ouderenmis(be)handeling Herbeleving van miserie Verminderde zorg Gebrek aan informatie op maat Gebrek aan tegemoetkomingen Mantelzorg met minder draagkracht Professionele zorg Aan de slag met verworven inzichten Documentaire Vormingspakket voor verzorgenden Aangepast Praatcafé Dementie Besluit 17 Bibliografie 18 Projectfiche Music for life Projectfiche De schatkist van mijn verleden Beleid 1. Langer thuis met hulpmiddelen en domotica: meer psychologie dan technologie 1 Jan Steyaert 1.1 Langer thuis met dementie Vier strategieën om langer thuis te blijven 2 Afl. 12 november 2017 Inhoudstafel / 15

20 1.3 Technologie: domotica, hulpmiddelen, woningaanpassingen Niet alleen hightech domotica, maar ook eenvoudige bricolage Niet alleen producten in dozen verkopen, maar maatwerk Ondersteuning door ergotherapeuten Niet alleen kopen, maar ook huren Aandacht voor kennis en acceptatie van hulpmiddelen 6 Bibliografie 7 Projectfiche Vermissingsproject 1 Projectfiche Contactpunt dementie 1 4. Reflecties (metaniveau) 1. Verschillen wij zoveel van mensen met dementie als we denken? Wat de filosofie van Helmut Plessner vermag bij het omgaan met personen met dementie 1 Amanda Engels 1.1 Het belang van het zoeken naar verbinding Hindernissen die een kloof veroorzaken tussen mensen met dementie en mensen zonder dementie De filosofie van Helmuth Plessner als fundament voor de brug Helmuth Plessner ( ), een korte inleiding Positionaliteit Excentrische positionaliteit Overgave Objectgebondenheid Kunnen wij iets leren van mensen met dementie? Voorwaarden waaraan we moeten voldoen vóór we een brug kunnen bouwen Gevaar op instrumentaliseren van mensen met dementie? Méér mens zijn we dan al niet goed genoeg? Empathie 18 Inhoudstafel / 16 Afl. 12 november 2017

21 1.5.4 Gedeelde behoeften hoe kunnen deze ons helpen de kloof te overbruggen? Het antwoord ligt in het geven van aanwezige aandacht 19 Referenties Projectfiche Be-leefde Zorg Hoe verleid ik mezelf en anderen tot aanwezige aandacht? 1 Amanda Engels 2.1 Omschrijving van het project Missie van het project Aanleiding tot het project Inhoud van de trainingen Inhoud Doelgroep Doel Opbouw van de training 4 3. Palliatieve zorg, levenseindebeslissingen en dementie 1 Paul Vanden Berghe en Anne-Marie De Lust 3.1 De opdracht van palliatieve zorg voor personen met dementie Autonomie van personen met dementie en gevolgen voor de zorgrelatie Wat is er wel nog mogelijk? De waarde van het vroegere zelf Betrokkenheid van velen Levenseindebeslissingen bij personen met dementie De grens tussen het zinvol (na)laten en actief ingrijpen Ondraaglijk lijden Al dan niet starten, stoppen of voortzetten van behandelingen Pijnbestrijding en palliatieve sedatie Euthanasie en levensbeëindiging 15 Conclusie 17 Afl. 12 november 2017 Inhoudstafel / 17

22 4. Ethiek in de zorg voor personen met dementie 1 Leentje De Wachter, Herman Wauters, Nancy Cannaerts en Gerda Okerman 4.1 Waarden en normen Wat is ethiek? Belang van emoties in de ethiek Soorten ethisch denken Deugdethiek Utilistische benadering Deontologische benadering Zorgethische benadering De zorgethiek Het zorgproces volgens Tronto Stappenplan om met een ethisch dilemma aan de slag te gaan Ethische vraagstukken in de zorg voor personen met dementie Besluit 14 Bibliografie Bijzondere doelgroepen 5.1. Personen met jongdementie 1. Dementie op jonge leeftijd 1 Annemie Janssens 1.1 Wat betekent dementie op jonge leeftijd? Hoe vaak komt jongdementie voor? Welke aandoeningen veroorzaken dementie op jonge leeftijd? Wie krijgt dementie op jonge leeftijd? Diagnosestelling Verloop Omgang en ondersteuningsmogelijkheden Psychosociale ondersteuning Wonen en zorg Financiële en juridische aspecten Vlaamse Werkgroep jongdementie en het tienpuntenplan 14 Inhoudstafel / 18 Afl. 12 november 2017

23 1.10 Meer lezen over jongdementie Informatieve boeken over jongdementie Ervaringsverhalen over jongdementie DVD s Brochures Websites 18 Referenties Personen met dementie en een verstandelijke beperking 1. Een mooie oude dag ook voor personen met een verstandelijke beperking én dementie! 1 Patricia Wildiers Inleiding Prevalentie en diagnostiek van dementie bij personen met een verstandelijke beperkingen Prevalentie Diagnostiek Begeleiding van personen met een verstandelijke beperking en dementie geordend volgens het strategiemodel van Kok De eerstegraadsstrategie voor personen met een verstandelijke beperking en dementie De tweedegraadsstrategie: planmatige en doelbewuste agogische methodieken De derdegraadsstrategie Communicatie met de persoon zelf, het sociaal netwerk en de andere cliënten Communicatie met de persoon zelf Communicatie met andere cliënten Communicatie met het sociaal netwerk 17 Besluit 17 Referenties 18 Afl. 12 november 2017 Inhoudstafel / 19