Kwink & de Week van de Mediawijsheid Heb jij het onder de duim?

Transcriptie

1 2018 Heb jij het onder de duim?

2 Colofon Tekst Wouter Siebers (projectleider Kwink) Redactie Gerard van Midden (projectadviseur Kwink) Een aantal keer per jaar verschijnt Kwink &. Deze uitgaves worden samengesteld door de makers van Kwink, vooral aansluitend bij bekende themaweken in het basisonderwijs, zoals de Week Tegen Pesten (september), (november) en de Week van de Lentekriebels (maart). Dan wordt de algemene doelstelling van de themaweek verbonden met specifieke SEL-doelstellingen. Altijd inhoudelijk onderbouwd en met concrete lessuggesties voor de leerkracht.

3 Inleiding Heb jij het onder de duim? Dát is het thema van de jaarlijkse Week van de Mediawijsheid die in 2018 plaatsvindt van 16 tot en met 23 november. De methode Kwink voor sociaal-emotioneel leren steunt deze speciale week actief, omdat de door Kwink gehanteerde SEL-competenties voor het grootste deel ook voor mediawijsheid gelden. In deze uitgave van de serie Kwink & vindt u achtergronden en praktische werkvormen voor in de klas. De achtergronden in dit katern zijn gebaseerd op adviezen van verschillende experts die in opdracht van mediawijzer.net adviezen hebben gegeven over welke competenties nodig zijn voor mediawijsheid. De praktische uitwerking krijgt u deze keer in de vorm van een duim, passend bij het thema van de Week van de Mediawijsheid: Heb jij het onder de duim? De duim staat natuurlijk ook voor de positieve bevestiging: Dat doe je goed! Ik wens u een leerzame en sociaal extra wijze week toe! Met vriendelijke groet, namens de makers van Kwink, Wouter Siebers projectleider Kwink 3 10

4 De Week van de Mediawijsheid: het thema Het thema van deze speciale week is: Heb jij het onder de duim? Dat is niet zomaar een woordspeling. Op staat het volgende: Met de opmars van de smartphone is onze duim een machtig instrument geworden. Of we er nu mee scrollen, klikken of swipen: de mogelijkheden zijn eindeloos. Op de hoogte blijven van het laatste nieuws, met je volgers delen wat je vandaag hebt meegemaakt of op zoek naar een nieuwe date? Je duim regelt het allemaal. Maar de ene duim is de andere niet, en lang niet iedereen is er even handig mee. Dat is een groeiend probleem. Want of het nu gaat om het doen van je bankzaken, het vinden van een baan of het regelen van je privacy-instellingen: het wordt steeds belangrijker om een bepaalde mate van mediawijsheid in de vingers te hebben. Daarbij hoort ook dat je je bewust bent van wat allemaal nodig is om mee te kunnen komen in een samenleving die steeds digitaler wordt. De Week van de Mediawijsheid richt zich op iedereen die een helpende hand kan gebruiken en stelt de vraag: Waaraan moet je vandaag de dag voldoen om jezelf mediawijs te kunnen noemen. Kortom: Heb jij het onder de duim? Het belang van mediawijsheid Het medialandschap is de afgelopen jaren ingrijpend veranderd. Media bepalen steeds vaker hoe we met elkaar omgaan en in welke richting onze maatschappij zich ontwikkelt. Ons hele leven speelt zich inmiddels af via media: van het vinden van een baan tot het zoeken naar een partner, van het doen van de dagelijkse boodschappen tot de aanschaf van luxe goederen. Maar ook minder prettige zaken als pesten, diefstal, criminaliteit en terrorisme spelen zich intussen online af. De digitalisering en de opkomst van sociale media hebben dus grote impact op onze samenleving. Om maximaal gebruik te kunnen maken van de mogelijkheden die media bieden, is het belangrijk dat we beschikken over bepaalde competenties die ons mediawijs maken. Het is immers de combinatie van toegang, begrip en het (kunnen) creëren die bepaalt in hoeverre we kritisch en creatief met media om kunnen gaan en deze in ons voordeel kunnen inzetten. Wat is mediawijsheid? Mediawijsheid is de verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust te kunnen deelnemen aan de mediasamenleving. Maar om welke competenties gaat het dan? Mediawijzer. net in 2008 opgericht door de ministeries van OC&W en Jeugd en Gezin heeft dit onderzocht en heeft, in één omvattend model, een lijst van tien vaardigheden gepubliceerd. Die tien vaardigheden vallen onder vier hoofdbegrippen: begrip, gebruik, communicatie en strategie. 4 10

5 Begrip Gebruik Communicatie Strategie B1. Inzicht hebben in de medialisering van de samenleving B2. Begrijpen hoe media gemaakt worden B3. Zien hoe media de werkelijkheid kleuren G1. Apparaten, software en toepassingen gebruiken G2. Oriënteren binnen mediaomgevingen C1. Informatie verwerken C2. Content creëren C3. Participeren in sociale netwerken S1. Reflecteren op het eigen mediagebruik S2. Doelen realiseren met media Hieronder lichten we met dank aan mediawijzer. net elk van de tien competenties kort toe. B1. Inzicht hebben in de medialisering van de samenleving Media oude en nieuwe zijn steeds nadrukkelijker in onze levens aanwezig. Vrijwel de hele dag zijn we verbonden met computers, tablets, smartphones, televisies, radio s, kranten, game consoles... Mediawijsheid begint met het bewustzijn van de processen van medialisering en hun effecten. B2. Begrijpen hoe media gemaakt worden Veel media-inhouden komen tot ons in kant-enklare vorm. Kranten en commercials zijn af op het moment dat je ze te zien krijgt. Daar gaan technische, economische en strategische beslissingen van mediaproducenten aan vooraf. Mediawijs zijn betekent: begrijpen hoe de media die je consumeert tot stand zijn gekomen. B3. Zien hoe media de werkelijkheid kleuren Media geven de werkelijkheid altijd vanuit een bepaald perspectief weer. Vaak is dit perspectief nadrukkelijk aanwezig, zoals bij een commercial voor een bepaald product of een reportage die een misstand aan de kaak stelt. Mediawijs zijn betekent: begrijpen hoe media de werkelijkheid re-presenteren om op basis daarvan afgewogen oordelen te kunnen vormen. G1. Apparaten, software en toepassingen gebruiken Actief deelnemen aan de mediasamenleving begint met de vaardigheden om media technisch te kunnen gebruiken. Van basale vaardigheden als een muis besturen of een bijlage openen, via ingewikkelder vaardigheden als internet op je mobiel instellen of een Prezi maken, tot complexe vaardigheden als een video editen of een website bouwen. Wie mediawijs is, staat open voor gebruik van nieuwe media, maar wordt er ook geen slaaf van. Hij exploreert nieuwe toepassingen en technologieën actief, maar laat zich niet door iedere hype meeslepen en zet zijn telefoon ook weleens uit. G2. Oriënteren binnen media-omgevingen In onze leefwereld zijn media steeds nadrukkelijker aanwezig. Wat vroeger een strand was, is nu een plaats waar je incheckt, foto s uploadt en je biezen pakt als Buienradar het zegt. Ook brengen we meer en meer tijd door binnen omgevingen die volledig online of virtueel zijn, zoals Facebook en Second Life. Een mediawijs iemand onderzoekt de mogelijkheden en ontwikkelt zo de vaardigheden om optimaal te bewegen binnen media-omgevingen. C1. Informatie verwerken In de hedendaagse informatiesamenleving is informatie in overvloed beschikbaar. Publieke en commerciële omroepen zenden 24 uur per dag uit. Dagelijks rollen er drie miljoen kranten van de persen. De Nederlandse bibliotheken lenen jaarlijks honderd miljoen boeken uit. Mediawijs zijn betekent: kunnen vinden wat je zoekt, selecteren wat je nodig hebt. En kunnen bepalen of de informatie betrouwbaar is of niet. En ook: optimaal gebruik weten te maken van relevante informatie door deze zinvol op te slaan en te delen met anderen. 5 10

6 C2. Content creëren De huidige mediasamenleving is een 2.0 samenleving. Burgers hebben zich ontwikkeld van consumenten tot prosumenten. We kijken niet alleen passief tv, maar reageren op wat we zien op Twitter. We gaan niet alleen naar de bioscoop, maar plaatsen ook eigen video s op YouTube. We leren niet alleen over de wereld uit boeken en encyclopedieën, maar schrijven er zelf over in blogs en dragen bij aan Wikipedia. Mediawijs zijn betekent: functionele en aansprekende content kunnen creëren om je boodschap optimaal over te brengen aan je doelgroep. C3. Participeren in sociale netwerken Onze samenleving is een netwerksamenleving. Via , smartphones, online games en sociale media staan we 24/7 met elkaar in verbinding. Via netwerken als Twitter, LinkedIn, Facebook, Instagram en World of Warcraft verenigen we ons in online gemeenschappen. Een mediawijs iemand weet wanneer mediagebruik van anderen ongepast is, kan dit resoluut beëindigen en streeft uiteraard eigen doelstellingen na, maar heeft ook oog voor de belangen van anderen en van de gemeenschap als geheel. S1. Reflecteren op het eigen mediagebruik Begrip, Gebruik en Communicatie zijn uiteindelijk slechts voorwaardelijk voor de laatste competentiegroep: Strategie. Want zoals de betekenis van het woord aangeeft, zijn media uiteindelijk altijd middelen om persoonlijke, sociale, professionele en maatschappelijke doelen te realiseren. Mediawijsheid is: inzicht hebben in het eigen mediagebruik om op basis daarvan weloverwogen keuzes te kunnen maken om het eigen media handelen te optimaliseren. 6 10

7 S2. Doelen realiseren met media In onze mediasamenleving is het nagenoeg onmogelijk persoonlijke, sociale, professionele en maatschappelijke doelen te realiseren zonder op de een of andere wijze gebruik te maken van media. Mediawijs zijn betekent: op basis van een geïnformeerd oordeel over de mogelijkheden (en beperkingen) van media, deze optimaal in weten te zetten om je eigen doelstellingen te realiseren. De unieke, persoonlijke manier waarop je dit doet, bepaalt uiteindelijk wat jouw digitale identiteit is. Mediawijzer.net heeft de tien competenties ook nog verdeeld in verschillende, oplopende niveaus. Zie hiervoor mediawijzer.net. Kwink en mediawijsheid Kwink voor sociaal-emotioneel leren stelt ieder jaar nieuwe lesdoelen vast. Die doelen sluiten altijd aan bij een van de vijf SEL-competenties: besef van jezelf, zelfmanagement, besef van de ander, relaties hanteren en keuzes maken. Deze vaardigheden spelen alle ook een grote rol bij mediawijsheid. Dat laten de tien gekozen competenties door mediawijzer.net ook overduidelijk zien. Daarnaast komen in Kwink in vrijwel elke les aspecten van de 21 e eeuwse vaardigheden aan bod: creativiteit kritisch denken probleemoplossend denken communiceren samenwerken sociale en culturele vaardigheden digitale geletterdheid zelfregulering. Ook deze vaardigheden zijn belangrijk voor mediawijsheid. Uitgangspunt van Kwink is dat een van de 20 jaarlijkse lessen specifiek over het thema mediawijsheid gaat. Social Media Wijs Wilt u meer weten over mediawijsheid en ook met speciale lessen actief aan de slag gaan? Kijk dan op De praktische en goed onderbouwde lessen zullen de leerlingen zeker aanspreken. 7 10

8 Duimen voor mediawijsheid Praktische lestips voor onder-, middenen bovenbouw Een sociaal competente leerling is waarschijnlijk ook online sociaal. De competenties: besef van jezelf, zelfmanagement, besef van de ander, keuzes kunnen maken en relaties kunnen hanteren zijn dan ook feilloos toe te passen op mediawijsheid. Onderbouw OB Duim 1 Jij en ik Laat kinderen in tweetallen om beurten een bestaand digitaal spel spelen in de kleine kring. Let als leraar op zowel de technische als sociale vaardigheden. Memory leent zich hier uitstekend voor. Blik na afloop samen terug op hoe het spel is verlopen. Gebruik tijdens deze nabesprekingen de emotiewoorden van bijlage 1. OB Duim 4 OB Duim 2 Wat kijk jij? Vraag aan de kinderen wat ze op de televisie/ tablet aan filmpjes kijken? Sta stil bij de gevoelens die deze filmpjes oproepen. Waarvan worden ze blij, wat vinden ze spannend, kijken ze ook weleens filmpjes waarvan ze verdrietig worden? Wat kan je doen als je iets ziet waarvan je schrikt? Bespreek bovenstaande met de kinderen. OB Duim 3 Topfotograaf! Laat kinderen in groepjes foto s maken in de school. Ze mogen drie foto s maken. Het is van groot belang dat ze goed samenwerken en de juiste techniek gebruiken om de foto op de tablet/telefoon/toestel te maken. Geef opdrachten als: fotografeer een cirkel, vierkant, rechthoek. Teken het maar Laat kinderen een tekening maken over iets wat ze op televisie/tablet hebben gezien. Wat valt op? Probeer veel emotiewoorden aan het verhaal te koppelen. Zie bijlage 1. OB Duim 5 QR-code Voor deze werkvorm is een tablet nodig. Hang verschillende emotiewoorden in de klas (zie bijlage 1) 1. Koppel via een filmpje waarin de emotie blij, boos verdrietig of bang in voorkomt. 2. Print de QR codes uit en hang ze door de klas onder het juiste emotiewoord 3. Laat leerlingen (tijdens het vrij kiezen) met een tablet door de klas lopen en zoeken naar de emotiewoorden met QR codes. 4. Laat de leerlingen het filmpje kijken en naspelen. 8 10

9 Middenbouw MB Duim 1 Topfotograaf! Laat kinderen in groepjes foto s maken in de school. Ze mogen drie foto s maken. Het is van groot belang dat ze goed samenwerken en de juiste techniek gebruiken om de foto op de tablet/telefoon/toestel te maken. Geef opdrachten als: fotografeer een werkwoord of som. Je kunt de opdracht ook complexer maken door verschillende vragen te combineren. MB Duim 2 Presenteren! In de klas presenteren kinderen regelmatig verwerkte lesstof. Het is gemakkelijk om deze opdrachten tijdens een digitaal sausje te geven door kinderen gebruik te laten maken van digitale leermiddelen. Zo integreert u eenvoudig mediawijsheid met het presenteren voor een groep. er op dat moment in de klas? Als een kind niet op de foto staat kan hij/zij toch meedoen. Het gaat om de algemene sfeer. Daarom is het leuk om de foto s niet allemaal op drukke of rustige momenten te maken. Als hier variatie in ontstaat is de werkvorm een stuk leuker! MB Duim 5 Zo doen we het Geef de kinderen de opdracht om thuis te praten over social media gebruik. Wat zijn de drie belangrijkste afspraken thuis? Laat kinderen en ouders dit samen bespreken. Kinderen nemen de drie afspraken mee op papier. Alle afspraken worden opgeschreven (dubbele bij elkaar tellen). Vraag aan de kinderen welke afspraak zij thuis nog niet hebben maar wel graag willen maken. MB Duim 3 Contact! Zoek contact met een andere basisschool. Het is leuk om een plaats in een andere provincie te kiezen. Laat kinderen door middel van verschillende digitale middelen contact met elkaar zoeken. Hierbij kunnen ze bijvoorbeeld of skype inzetten. Voordeel van deze werkvorm is dat het zich gemakkelijk laat integreren met andere vakken. Daarnaast is het goed kinderen aan te leren om nieuwsgierig te zijn naar iemand die je niet kent. MB Duim 4 Terugkijken is leuk! Maak elke dag één foto in de groep (belangrijk dat er zoveel mogelijk kinderen op staan). Na vijf dagen worden de foto s nagespeeld. Weten ze nog wat er is gebeurd? Welke emoties speelden 9 10

10 Bovenbouw BB Duim 4 BB Duim 1 Waar of niet waar? Voor deze opdracht heb je een laptop of een aantal losse nieuwsberichten nodig. Maak viertallen. Laat de kinderen per tweetal een aantal nepnieuwsberichten bedenken. Geef ze de tip mee dat het geloofwaardig moet blijven. Laat ze vervolgens deze berichten met berichten vanuit een krant/nieuwssite mengen. Elk bericht wordt daarna kort voorgelezen. Kunnen de andere twee kinderen raden wat echt/niet echt is? Laat ze uitleggen wat hun overwegingen zijn om een nieuwsbericht als echt/nep te bestempelen. BB Duim 2 Dat zeg je toch niet!? Laat kinderen door de klas lopen. Als je in je handen klapt staan ze stil en zoeken ze de dichtstbijzijnde klasgenoot op. Ze vertellen om de beurt over een vervelende online-ervaring. Eerst vertellen ze over iets wat henzelf is overkomen of wat opviel, daarna vertellen ze of ze zelf weleens iets hebben gezegd waar ze achteraf spijt van hebben. Doel van deze opdracht is: kinderen laten ervaren dat ze allemaal met dezelfde vraagstukken worstelen. Elke mening telt Print een bericht van social media. Deel het uit. Laat de kinderen lezen welke gedachtes ze erbij hebben en laat die met elkaar uitwisselen. Ze komen er dan achter dat je bij hetzelfde bericht allemaal andere ideeën en gedachtes hebt. BB Duim 5 Zo doen we het Geef de kinderen de opdracht om thuis te praten over social media gebruik. Wat zijn de drie belangrijkste afspraken thuis? Laat kinderen en ouders dit samen bespreken. De kinderen nemen de drie afspraken mee op papier. Het is ook erg leuk om ze een vlog te laten maken van de gemaakte afspraken. Alle afspraken worden in de klas opgeschreven (dubbele bij elkaar tellen). Vraag welke afspraak zij thuis nog niet hebben maar wel graag willen maken. Tip: Bekijk op de animatie die voor de bovenbouw gemaakt is bij les 8 (2018/2019) over zelfbeheersing bij sociale media van Kwink. BB Duim 3 Offline is ook fine! Spreek in de klas over wanneer kinderen offline gaan. Uit onderzoek blijkt dat een deel van de bovenbouwleerlingen permanent online is. Daarbij blijft ook in de nacht de smartphone (inclusief geluid) aanstaan. Het blijkt dat groepen kinderen elkaar zo uit de slaap houden. Dit kan tot oververmoeidheid leiden. Vraag kinderen om op een post-it te schrijven wanneer ze offline gaan en wat ze in de avond en nacht met hun mobiel doen? Plak de post-its op de muur en zorg dat ze de tijd hebben om elkaars antwoorden te lezen. Wat valt op? Ga hierover in gesprek

11 Emotiewoorden Bijlage 1a

12 Emotiewoorden Bijlage 1b

13 Emotiewoorden Bijlage 1c

14 Emotiewoorden Bijlage 1d

15 Nog geen Kwink-abonnement? Probeer Kwink gratis uit. Vraag een proefabonnement aan. Dan kan de hele school een aantal weken gratis met Kwink aan de slag. Ga naar: Tot ziens! Berkenweg LA Amersfoort