HERONTWIKKELING WERELDERFGOED KINDERDIJK

Transcriptie

1

2 AANVRAAG BIJDRAGE REGIO ALBLASSERWAARD-VIJFHEERENLANDEN HERONTWIKKELING WERELDERFGOED KINDERDIJK 6 november 2015 Stichting Werelderfgoed Kinderdijk Door: 1

3 2

4 Inhoudsopgave 0. De laatste fase van een succesvol proces Een unieke kans voor de regio Uitvoering geven aan Gebiedsvisie Kinderdijk Integrale herontwikkeling Kinderdijk Beleving als basis (voor de toekomst) Begroting Planning

5 Afbeelding: impressie herontwikkeling Werelderfgoed Kinderdijk 4

6 0. De laatste fase van een succesvol proces Nog maar enkele jaren geleden stond Werelderfgoed Kinderdijk - icoon van de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en van de wereld - aan de rand van de afgrond. Met een nieuwe bestuursstructuur en een nieuwe visie is sindsdien een koers ingezet die ertoe moet leiden dat Werelderfgoed Kinderdijk behouden blijft voor de toekomstige generaties. Een integrale herontwikkeling van Kinderdijk is daarbij niet alleen kansrijk, maar ook bittere noodzaak. Dat proces werpt nu al zijn vruchten af. De basis voor het proces was de Gebiedsvisie voor Kinderdijk. Daarin werd het belang benoemd van het behoud van het historisch molenlandschap en een betere ontvangst van bezoekers, gekoppeld aan de duurzame instandhouding van het gebied. Als eerste uitvoering van deze visie is onder meer de Blokkerse Wip hersteld, de museummolen heringericht, de contramolen gerestaureerd en een rondvaartboot gerealiseerd. De aanvraag in dit document richt zich op de verdere uitvoering van deze gebiedsvisie. Het hoofddoel van de herontwikkeling is het behoud en de bescherming van het Werelderfgoed voor huidige en toekomstige generaties. Naast de fysieke herontwikkeling zijn maatregelen voor visitormanagement ontwikkeld om de veiligheid en bereikbaarheid van Kinderdijk te verbeteren en de presentatiemogelijkheden van dit unieke complex te optimaliseren. Zo dragen de plannen voor Kinderdijk bij aan het versterken van de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten en aan de leefbaarheid van het gebied. En zo wordt Kinderdijk een nog mooier uithangbord voor de prachtige regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. 5

7 1. Een unieke kans voor de regio De regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden heeft veel recreatiemogelijkheden voor zowel mensen uit de streek als voor toeristen. De regio herbergt prachtige kwaliteiten: natuur, water, cultuurhistorie en mooie steden. De Hollandse Waterlinie, glasstad Leerdam en vestingplaats Gorinchem zijn toeristische trekpleisters. En met Werelderfgoed Kinderdijk heeft de regio een mondiaal icoon in huis. Het verbinden van deze trekkers, zowel fysiek (via fiets- en wandelpaden) en mentaal (via slimme productontwikkeling en marketing) biedt kansen om de regio op een duurzame wijze vitaler te maken, met recreatie en toerisme als volwaardige economische sector. De herontwikkeling van de entreezone van Werelderfgoed Kinderdijk is daarin cruciaal. Dit gebied vormt letterlijk de poort van de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Met de directe verbinding die al met de Waterbus is gerealiseerd tussen Rotterdam, Kinderdijk en Dordrecht is de waarde van deze poort alleen maar toegenomen. De ontwikkeling van de entreezone biedt enorme kansen de verbinding met het achterland van Kinderdijk te versterken. Bezoekers kunnen langer in de regio worden vastgehouden door het creëren van een goed recreatief productaanbod, meer verblijfsaccommodaties en faciliteiten voor campers. Met een goede toeristische infrastructuur kan een grotere spreiding van bezoekers worden gerealiseerd (en tegelijkertijd minder overlast rond het Werelderfgoed zelf). Met de bijdrage aan de herontwikkeling van Kinderdijk draagt de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden dus ook bij aan de toekomstige ontwikkeling van de gehele regio. Via de Landschapstafel kan de regio aanvullende projecten tot realisatie brengen, voortbouwend op de ontwikkelingen rond Kinderdijk 6

8 2. Uitvoering geven aan Gebiedsvisie Kinderdijk Het Werelderfgoed Kinderdijk is een icoon van het Nederlandse waterbeheer. UNESCO heeft bepaald dat de bijzondere en universele waarden van het gebied behouden moeten blijven. Van oudsher is Kinderdijk de plaats waar al het overtollige water uit de Alblasserwaard in de rivier stroomt. Vanuit de hele wereld komen mensen naar ruim zeven eeuwen geschiedenis van watermanagement. De huidige inrichting van het ontvangstgebied is echter niet werelderfgoed-waardig. Er zijn grote kansen voor een betere ontvangst van bezoekers, gekoppeld aan de duurzame instandhouding van het gebied. Daarom hebben Stichting Werelderfgoed Kinderdijk (SWEK), provincie Zuid-Holland, gemeente Molenwaard, gemeente Alblasserdam, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard, Regio Drechtsteden, Regio Ablasserwaard-Vijfheerenlanden samen met het bedrijfsleven een integraal plan ontwikkeld voor de herontwikkeling van de gehele entreezone van Kinderdijk. In de Gebiedsvisie Kinderdijk zijn een aantal prioriteiten voor het gebied vastgesteld. Het Werelderfgoed Kinderdijk moet primair als werkend historisch waterlandschap duurzaam behouden worden. Bij het uitzonderlijk gaaf bewaarde 18e eeuwse molenlandschap gaat het om fysiek behoud van de elementen, van de functie en van het beeld. In de zone rond de gemalen, waar sinds de 19de eeuw zich de dynamiek afspeelt zijn behoud van de historische gebouwen en andere elementen van belang. Een tweede uitgangspunt is de versterking van de beleving als basis voor een duurzame toekomst. Deze beleving is gericht op het zichtbaar en begrijpelijk maken van het historisch waterlandschap en meer mogelijkheden voor educatie. Tenslotte is een solide economische basis nodig voor het in stand houden van het Werelderfgoed. De Stichting Werelderfgoed Kinderdijk moet meer inkomsten verwerven vanuit de bezoekers. De subsidieafhankelijkheid moet afnemen; daarmee groeit de zelfstandigheid en (economische) weerbaarheid van de stichting, wat ten goede komt aan het onderhoud van de molens. Het gaat er dus niet zozeer om de bezoekersstromen te vergroten, maar om het vergroten van de inkomsten uit deze bezoekersstromen. Naar aanleiding van deze gebiedsvisie is een prijsvraag uitgezet voor het ontwerpen van een toegankelijk en werelderfgoed-waardig entreegebouw, een verbinding over de boezem en een educatievoorziening achter het Wisboomgemaal. Het winnende ontwerp uit de 132 inzendingen is Levend Erfgoed in de 21 e Eeuw geworden van M@DB Architecten. Met de realisatie van dit transparante gebouw en een aantal ingrepen in de omgeving wordt invulling gegeven aan de integrale herontwikkeling die nodig is om Kinderdijk een toekomst te geven die past bij haar Werelderfgoedstatus. 7

9 3. Integrale herontwikkeling Kinderdijk Wat houdt de integrale herontwikkeling van Werelderfgoed Kinderdijk in? De grootste opgave voor de komende jaren is de transformatie van Kinderdijk tot toeristisch/recreatieve bestemming. Daarbij hoort een aantrekkelijke en toegankelijke entreezone voor het Werelderfgoed en een nieuw, toekomstbestendig entreegebouw. Daarmee wordt Kinderdijk weer werelderfgoed-waardig gemaakt. Dat betekent ook dat een verbeterde leesbaarheid centraal staat en duidelijke UNESCO huisstijl wordt toegepast. Met de introductie van nieuwe bezoekmolens en het vervoer over water worden ook de polders beter in beeld gebracht. Het gebied van de polders, de boezems, middelkade, molenkades en de waterschappen staan voor het gave 18e eeuwse molenlandschap. Behoud en versterking van dit gave landschap staat voorop. Bij uitbreiding van de bezoekmogelijkheden wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de bestaande bebouwing en infrastructuur: de molens en het water. De gebiedsvisie geeft de gewenste locatie aan voor een nieuw entreegebouw en ook de hoofdstructuur van de nieuwe ontwikkelingen. Rond de Middelkade en aangrenzende Waterschappen zijn verschillende paden en routes gebundeld: voor fietsers, voetgangers en boten. Deze centrale as legt de landschappelijke én functionele verbinding met de omgeving: de steigers van de Waterbus en de cruiseschepen aan de Lekdijk met het entreegebied, daarna verder in oostelijke richting met de Alblasserwaard en de Alblas. De logistieke betekenis van de Middelkade als centrale as van huidige en toekomstige routes leidt als vanzelf tot een logische locatie voor een bezoekerscentrum. Besloten is dat er, voor een goede spreiding van bezoekers en het functioneren van het huidige waterbeheer, een nieuwe voetgangersverbinding komt over de lage boezem van de Overwaard naar het Wisboomgemaal en het gebied daarachter. Daar komen ook nieuwe educatie-mogelijkheden. In de gebiedsvisie aangegeven wat de problemen op dit moment zijn rondom de toegankelijkheid van de Middelkade. De lange lijn van de Middelkade wordt nu nog verstoord door het gebouw van de ijsclub en de kassa. Bovendien sluit het beeld van de brede asfaltvlakte van het parkeerterrein niet aan bij het eigen karakter van een kade. De geparkeerde auto s en bussen domineren hier het beeld. Sloop van de huidige bebouwing maakt het mogelijk de lange lijn en het historisch profiel van de Middelkade te herstellen en daarmee de relatie tussen het molengebied en de Lek. Na het realiseren van deze plannen is de entree van het gebied alleen bedoeld voor individuele bezoekers. Groepsbezoek zal binnenkomen via de nieuwe ingang. De nieuwe ingang is mogelijk dankzij de nieuwe voetgangersverbinding over de lage boezem van de Overwaard. Hierdoor wordt het mogelijk om veilig naar de overkant te gaan zonder over de Lekdijk te hoeven. De dijk is voor voetgangers namelijk geen veilige weg en hierdoor kan de huidige ongewenste situatie, waarbij over het Ir. G.N. Kokgemaal wordt gelopen, voorkomen worden. Momenteel is de route langs dit gemaal onvermijdelijk omdat het mooie historische Wisboomgemaal fungeert als (tijdelijk) bezoekerscentrum. 8

10 Het hele gebied is in essentie doordrongen van duurzaamheid: molens draaiden al op de wind toen het woord duurzaamheid nog moest worden uitgevonden. SWEK houdt in het nieuwe plan voor Kinderdijk op alle punten rekening met duurzaamheid. Cradle-to-cradle staat daarbij centraal. Kinderdijk is een beschermd natuur- en vogelgebied. Er zijn zeven beschermde vogels en de beschermde Noordse Woelmuis. Er zal een ruimte komen voor natuureducatie achter het Wisboomgemaal. Dit is een samenwerking met natuur-en vogelwacht. Bovendien is er langs de molens een rib gepland met lokale planten en een uniek waterpad. Kortom: herstel van historische waarden, toepassen van duurzame oplossingen, versterken van natuurwaarden, vergroten van een veilige beleving en het versterken van de educatiefunctie. Dat zijn de sleutelwoorden van de integrale herontwikkeling die Kinderdijk werelderfgoedwaardig maakt. A. Bezoekerscentrum B. Brug C. Wisboomgemaal D. Toegangsgebouw E. Oud gemaal F. Natuurcentrum Afbeelding: ingrepen herontwikkeling Werelderfgoed Kinderdijk. Het bezoekerscentrum (A), een nieuwe, transparante brug (B) en het nieuwe toegangsgebouw (D) zorgen voor een betere ontvangst. Educatiemogelijkheden komen in het herstelde Wisboomgemaal (C), op de locatie van het oud gemaal (E) en in het natuurcentrum (F). 9

11 4. Beleving als basis (voor de toekomst) Kinderdijk heeft een UNESCO Werelderfgoed status verkregen door de unieke historische molens, maar ook door waterbeheer en de infrastructuur in het gebied. In het vernieuwde Kinderdijk zal er volop ruimte zijn voor de creatie van een unieke totaalbeleving, door meer educatiemogelijkheden en het beter kanaliseren van bezoekersstromen. Interactie en het delen van ervaringen zullen een centrale rol vervullen. De toegankelijkheid en bezoekersfaciliteiten worden verbeterd: op de weg, over het water en langs de kades. Het Werelderfgoed wordt zichtbaarder gemaakt en de verrommeling van de entreezone wordt aangepakt. Het historisch waterlandschap van Kinderdijk heeft ook een modern watersysteem dat cruciaal is voor de afwatering van de Alblasserwaard. Mede gezien de actuele wateropgave is Kinderdijk bij uitstek de locatie om de verbinding te leggen tussen het historisch en het hedendaags waterbeheer. De beleving van Kinderdijk is daarom ook gericht op het zichtbaar en begrijpelijk maken van het watersysteem: de verschillende peilgebieden, het principe van water opvoeren, tot en met de wateruitlaat in de rivier. Het 18de-eeuwse molenlandschap is daarbij het meest tot de verbeelding sprekende onderdeel. Naast fysieke maatregelen is ook een aanpak voor het visitor management gerealiseerd. Deze aanpak zorgt voor een evenwichtige mix van bezoekers en toeristen van buiten de regio en van bewoners en recreanten uit de directe omgeving. Het managen van toeristisch bezoek zal op de site onder meer gebeuren door het creëren van meer attractiepunten en tijdzones waarbij niet alle bezoekers op hetzelfde moment gebruik maken van dezelfde faciliteiten. Het managen van de vraag naar het bezoek kan (voor groepen en individueel) voor het werelderfgoed worden geregeld via doelgroepgerichte arrangementen, contractafspraken met touroperators, tijdsbeperkingen, zonering en informatieverstrekking voorafgaand aan het bezoek. Voor het managen van vervoerstromen is het creëren van aantrekkelijke goed op elkaar aansluitende vervoersalternatieven essentieel om de bezoekersstromen in goede banen te leiden. Het vervoer over water is daarbij een belangrijke mogelijkheid. De belangrijkste maatregel daartoe is al genomen: de realisatie van de sneldienst Rotterdam-Kinderdijk-Dordrecht van de Waterbus en de aanleg van een Waterbushalte voor de entree van Kinderdijk. Met deze maatregelen wordt er alles aan gedaan om ervoor te zorgen dat de bezoekers van Werelderfgoed Kinderdijk een onvergetelijke beleving ervaren. Individuele bezoekers en van bezoekers in groepsreizen, recreanten uit de directe omgeving en toeristen van over de hele wereld. Die beleving vormt immers de basis van een gezonde toekomst van het werelderfgoed. 10

12 11

13 5. Begroting Vanuit de instandhoudingsdoelstelling voor het Werelderfgoed heeft de SWEK in 2012 het Cultureel Ondernemingsplan opgesteld. Een belangrijk uitgangspunt daarin is dat de SWEK meer inkomsten moet verwerven vanuit de bezoekers aan het Werelderfgoed. De subsidieafhankelijkheid moet afnemen; daarmee groeit de zelfstandigheid en (economische) weerbaarheid van de stichting, wat ten goede komt aan het onderhoud van de molens. Het gaat er dus niet zozeer om de bezoekersstromen te vergroten, maar om het vergroten van de inkomsten uit deze bezoekersstromen. Een eerste maatregel is het vaker openstellen van bezoekpunten, waarmee al is gestart in Met succes, de cijfers zitten in de lift, de exploitatie wordt weer langzaamaan gezond. Om de inkomsten te vergroten moet ook een aantal ruimtelijke knelpunten worden opgelost. De stichting wil de bezoekers een rijke ervaring van dit bijzondere erfgoed bieden en langer vasthouden in het gebied. Uit het ondernemingsplan bleek dat een bezoekerscentrum voor Stichting Werelderfgoed Kinderdijk noodzakelijk is om voldoende eigen middelen te kunnen genereren. Met de realisatie van een nieuw bezoekerscentrum en een werelderfgoedwaardig entreegebied is een duurzame en gezonde exploitatie mogelijk, waardoor de stichting op eigen benen kan staan. Een flinke eerste impuls is al gegeven door de Provincie Zuid-Holland. De provincie heeft een bijdrage van beschikbaar gesteld voor de herontwikkeling van het entreegebied. Dit bedrag is gereserveerd en wordt beschikbaar gesteld als er cofinanciering door andere partijen wordt gerealiseerd. Hierdoor liggen er nu unieke kansen om deze ontwikkeling mogelijk te maken. Inmiddels hebben ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ( ) en de gemeenten Molenwaard en Alblasserdam (samen ) een flinke bijdrage toegezegd. De begroting voor de herontwikkeling van Werelderfgoed Kinderdijk is hieronder weergegeven. Begrotingsposten Kosten Sloop- bouw-, vergunnings- en inrichtingskosten ,00 Inrichting groene parkeerzone ,00 Doortrekken fiets/wandelpad fase ,00 Verbinding Wisboomgemaal incl. steigers ,00 In- en uitstapzone met verbinding schiereiland ,00 Molenschuur lokaal werkplaats ,00 Roedenloods ,00 Gebouw ten behoeve van natuureducatie ,00 Molenschuur bij Blokker op historische locatie ,00 Onvoorzien ,00 Aanpak visitormanagement/uitvoering eerste maatregelen ,00 Procesmanagement en communicatie ,00 Totaal ,00 12

14 In onderstaande tabel is de verdeling van de beoogde bijdragen weergegeven. Organisatie Bijdrage Provincie Zuid-Holland ,00 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ,00 Gemeenten Molenwaard en Alblasserdam ,00 Private financiers en fondsen ,00 SWEK ,00 Gevraagde bijdrage regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden ,00 Totaal ,00 SWEK staat garant voor haar bijdrage. De bijdragen vanuit de provincie, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de gemeenten Molenwaard en Alblasserdam (behoudens vaststelling in de Raden) zijn toegezegd. Aan het werven van private financiers en fondsen wordt actief gewerkt, ook dit verloopt voorspoedig. Het aan de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden gevraagde bedrag ter grootte van ,00 is de cruciale resterende bijdrage om de ontwikkeling van de grond te krijgen. Met de ontwikkelde maatregelen voor visitormanagement én de fysieke maatregelen rondom het Werelderfgoed wordt een solide economische basis gelegd voor een gezonde toekomst. 13

15 6. Planning De herinrichting van Werelderfgoed Kinderdijk wordt fysiek gestart in het begin van het jaar 2016 en moet in het voorjaar van 2017 zijn afgerond. De voorbereidingen zijn in volle gang. 14

16 15

17