Hoe krijgt een concertzaal de beste akoestiek?
|
|
- Roeland ten Hart
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoe krijgt een concertzaal de beste akoestiek? CULTUUR Joep Engels 15:26, 2 september 2017 Er bestaat geen blauwdruk voor de perfecte concertzaal, zeggen akoestici. Er zijn hooguit vuistregels. En de kwaliteit van een zaal hangt niet alleen van de fysische akoestiek af. 'Het is ook een kwestie van beleving.' Het is altijd weer spannend, zegt Martijn Vercammen. "Vooraf kunnen we voor 90 procent inschatten hoe een zaal zal klinken, maar die laatste 10 procent blijft ongewis. Hoe reageert het publiek, wat vinden de musici ervan? En niet onbelangrijk: hoe oordeelt de pers? Bij de opening van een nieuwe concertzaal heeft iedere journalist het maar over één aspect: is de akoestiek goed? Dat eerste oordeel kan een zaal maken of breken." De akoesticus van adviesbureau Peutz uit Mook kon dit voorjaar opgelucht ademhalen. Het nieuwe Kulturpalast in Dresden werd net als de vernieuwde Parkzaal van het Arnhemse Musis Sacrum lovend ontvangen. Twee zalen waarbij Peutz nauw met de architecten heeft samengewerkt. Op de vraag wat de beste zaal ter wereld is voor klassieke, symfonische muziek, hoeft Vercammen dan ook niet lang na te denken. Hij wijst onmiddellijk naar de brochure uit Dresden. Zijn collega Margriet Lautenbach valt hem bij. "Natuurlijk, de bekende topdrie, Boston, Amsterdam en Wenen, klinken heel mooi. Maar Dresden en Arnhem doen daar nauwelijks voor onder." Een kleine honderd kilometer verderop, aan de TU Eindhoven, heeft promovendus Remy Wenmaekers zijn antwoord ook meteen paraat. "De Frits Philips zaal hier in Eindhoven. Ik geef toe, ik ben enigszins bevooroordeeld. Dit is de eerste zaal die ik heb leren kennen, en we hebben er als akoestici ook aan gewerkt. Maar overal waar ik kom, denk ik: geef mij maar onze eigen zaal." Het is een rotvraag, vult zijn collega Constant Hak aan. Wat is de beste zaal? Daar speelt een hoop traditie, smaak en poeha mee. "Het is net als met wijn. De een houdt van licht en fruitig, de ander wil een volle smaak. En je kunt niet zeggen dat een grand cru niet te zuipen is. Evenmin kun je beweren dat Boston een belabberde akoestiek heeft."
2 Zijn er dan geen objectieve criteria? Jawel, reageert Lautenbach: "Het orkest moet als één geheel klinken. Het publiek moet niet het gevoel hebben dat het naar honderd separate instrumenten zit te luisteren. Hun klanken moeten samensmelten. Daarnaast hebben met name de strijkinstrumenten de zaal nodig als klankkast. En vervolgens is het de vraag: wat wil men voor geluid? In Dresden hebben ze een ander idee van de perfecte zaal dan in Arnhem. Aan ons de taak om die wensen om te zetten in meetbare eigenschappen en een akoestisch ontwerp. Maar ja, geluid is zo complex, dat vat je niet in een stel fysische parameters." Concertgebouw is net een markthal De vervolgvraag is: hoe verwezenlijk je dat? Hoe ziet de perfecte concertzaal eruit? Aan welke eisen moet hij voldoen? In de negentiende eeuw was dat nog een eenvoudige vraag. Toen gold het Gewandhaus in Leipzig - een zogeheten 'schoenendoos' - als lichtend voorbeeld, dat door de architecten van het Concertgebouw en de Symphony Hall werd gekopieerd. Dat geldt tegenwoordig als not done. "Een opdrachtgever, zoals een stadsbestuur, wil wel de akoestiek van Wenen of Boston, maar geen exacte kopie", zegt Hak. "Dat is hun de eer te na. Men wil iets anders, iets eigens." Lautenbach: "Ik ben eens met een opdrachtgever naar het Concertgebouw geweest. Prachtige akoestiek, zei hij, maar verder vond hij het vlakke publieksvlak net een markthal." Wie een zaal ontwerpt, moet een keuze maken, leggen ze uit. Er zijn twee basisvormen: naast de klassieke schoenendoos is er de terrassenzaal, een vorm die een halve eeuw geleden als eerste in de Philharmonie in Berlijn werd toegepast. Daarbij zit het publiek in verschillende publieksvakken gedrapeerd rond het orkest, alsof het de terrassen zijn van een wijngaard. Hoe die vormen worden uitgewerkt tot een heuse concertzaal, daar is geen algoritme voor. Wel een set vuistregels. Vuistregels De eerste vuistregel betreft de grootte van de zaal. Een symfonisch orkest heeft volume nodig, anders klinkt het niet. "Is de zaal te groot, dan horen de mensen achterin het niet goed", zegt Wenmaekers. "Terwijl je in een te kleine zaal het gevoel krijgt dat je in een badkamer zit." Heel lang werd volgens Lautenbach gewerkt met de regel van tien kubieke meter per luisteraar. "In het Concertgebouw klopt die regel heel aardig: ruim kuub bij 2000 zitplaatsen. Omdat Arnhem uitging van een zaal voor duizend luisteraars, halveerde men beide getallen. Maar het enige dat telt, is de grootte van het orkest. We hebben de opdrachtgever ervan kunnen overtuigen dat de zaal minstens kuub moest worden." Regel twee, vervolgt ze: zorg voor voldoende hoogte. "De akoestiek van een zaal wordt bepaald door de reflecties van muren en plafond. Je hoort eerst het directe geluid - dat volgde de kortste weg - en dan pas de reflecties. En omdat je oren aan de zijkant van je hoofd zitten, komen geluiden van links of rechts niet op hetzelfde moment binnen. Daardoor geven de reflecties van opzij een gevoel van ruimtelijkheid. Alsof je midden in de muziek zit. Is het plafond laag, dan komt de reflectie van boven als eerste binnen en valt die ruimtelijke sensatie weg. Het plafond moet daarom minstens vijftien à twintig meter hoog zijn."
3 Daarmee ligt de geometrie van een zaal al grotendeels vast, zegt Vercammen. "Vaak wordt gedacht: de architect maakt een ontwerp, waarna de akoesticus mag adviseren over de aankleding of het aanbrengen van reflectievlakken. Maar als die geometrie niet deugt, is het kwaad al geschied. Dat is een van de redenen dat Arnhem en Dresden zo'n succes zijn geworden. Wij hadden al in een heel vroeg stadium directe toegang tot opdrachtgever en architect." Veel eisen Probleem is dat wij niet de enigen zijn die eisen stellen, zegt Hak. "Het begint bij de opdrachtgever. Die wil bijvoorbeeld dat het gebouw ook zalen krijgt voor ballet of popmuziek. Dat er 2000 mensen in de grote zaal passen. Die allemaal goed zicht hebben op het podium. Die bij alarm het pand snel kunnen verlaten. En dat alles binnen een bepaald budget." Vervolgens is de architect aan zet. Die ontwerpt het gebouw, de constructie. Hak: "En hopelijk denkt hij dan op tijd aan ons." Maar goed, stel dat de akoestici op tijd worden ingeschakeld, en de samenwerking voorspoedig verloopt, hoe voorspellen de wetenschappers dan wat de akoestiek is van de voorgestelde zaal, en kunnen ze daar nog aan sleutelen? Daar zijn modellen voor, zegt Maarten Hornikx van de TU Eindhoven. "Maar die zijn niet perfect. We kunnen het geluid slechts als een straal in één richting modelleren. Maken we er in het model een golf van die zich in alle richtingen voortplant, dan kan de computer het niet meer aan voor de hoge frequenties. Bovendien kennen we van de vele materialen de exacte akoestische eigenschappen niet." Daarom maken ze ook schaalmodellen. In het Eindhovense laboratorium staan miniaturen van de orkestbak van de Amsterdamse Stopera en het muziekgebouw van Porto, in een schaal van 1 op 10. Bij Peutz in Mook beschikken ze onder meer over modellen op dezelfde schaal van de Arnhemse Parkzaal en de Staatsoper uit Berlijn - het miniatuur Kulturpalast is al naar Dresden verhuisd. Metingen op schaal zijn nog een hele toer. Ook het geluid moet worden aangepast waardoor de frequenties een factor tien hoger worden. Dan worden de meeste tonen onhoorbaar en standaardmicrofoons zijn er ook niet op berekend. De akoestici hebben hun eigen apparatuur moeten bouwen. Dan kan het finetunen beginnen. Allereerst de materiaalkeuze. Wenmaekers: "Die keuze is aan de architect, maar voor een goede akoestiek wil je dat het geluid rondgaat. Dat de wanden zo weinig mogelijk absorberen en zo veel mogelijk reflecteren. Dat gaat eigenlijk bij de meeste materialen goed. Hout, beton of staal, het maakt niet veel uit. Als het beton maar niet poreus is, en er achter het hout geen klankkast zit." Reflectievlakken Extra reflectievlakken geven de laatste correcties. In een terrassenzaal bijvoorbeeld zijn de balkons zo vormgegeven dat elk terras een goede akoestiek heeft. De reflectievlakken zijn de belangrijkste knop waar wij aan kunnen draaien, zegt Wenmaekers, die ook adviseur is bij een akoestisch adviesbureau. "Maar je wilt meer dan pure reflectie. Een strak vlak is als een spiegel, maar het geluid moet ook worden verstrooid. Dat geeft je als luisteraar het gevoel dat je er middenin zit." Hij wijst op een soort houten klankkast met diepe en ondiepe holtes, die
4 op de TU Eindhoven is ontworpen. "Het patroon zorgt ervoor dat het geluid in een bolvorm wordt weerkaatst. De zaal in Eindhoven hangt er vol mee." De stoelen zijn een verhaal apart. En de mensen die erop zitten. Die dempen het geluid. Een zaal wordt vaak zonder publiek gemeten, maar hoe klinkt het als hij vol zit? Hak: "Als je in het Concertgebouw stoelen en mensen weghaalt, klinkt de zaal als een kerk. Maar ook zonder publiek duurt de galm langer, een halve tel ongeveer (zie kader)." Daarom repeteert het Concertgebouworkest met een gordijn halverwege de zaal, zegt Vercammen. "Dan hebben ze ongeveer dezelfde demping als bij de uitvoering. De absorptie door stoelen is een uiterst ingewikkeld verhaal. De bekleding, de vulling, het stiksel. Het luistert allemaal zeer nauw. Ik zeg wel eens gekscherend: ontwerp eerst de stoelen, en begin dan pas aan de zaal." De fysische akoestiek vertelt slechts het halve verhaal, benadrukt Hak. "De kwaliteit van een zaal is ook een kwestie van beleving. De zichtlijnen zijn bijvoorbeeld heel belangrijk. Als jij een piccolo ziet spelen, hoor je hem ook beter. Maar buiten dat, goede akoestiek zit ook tussen de oren. Het gaat erom dat het concertbezoek een geweldige ervaring is. En dan speelt ook de kwaliteit van de koffie tijdens de pauze mee." Hij heeft het zelf eens bij een concert in een kerk meegemaakt. "De akoestiek was fantastisch. Maar het houten bankje waar ik op zat, niet. Na een half uur was ik helemaal doorgezeten. En werd de akoestiek gaandeweg steeds minder." Nagalmtijd Het is de oudste maat in de akoestiek, opgesteld door de grondlegger van het vakgebied Walter Clement Sabine ( ), de man die de Symphony Hall van Boston ontwierp. De nagalm- of reverberatietijd geeft aan hoe lang het duurt eer een toon wegsterft, niet meer hoorbaar is. De geluidsdruk moet 60 decibel lager zijn, stelde Sabine vast. In een kerk kan het geluid soms wel een paar seconden aanhouden, maar in een theater wil je juist geen galm - anders zijn de acteurs onverstaanbaar - en is 1 seconde een goede maat. Voor een concertzaal waar een symfonisch orkest speelt, is 2 seconden ideaal. Daarnaast werken akoestici met maten als ruimtelijkheid (verhouding tussen direct en weerkaatst geluid), helderheid (mate waarin afzonderlijke klanken zijn te horen) of luidheid (combinatie van volume en galm). Geheel objectief zijn die grootheden niet. De perfecte maat is veelal gebaseerd op enquêtes onder vakgenoten, musici en luisteraars. Schoenendoos of terrassenzaal De grand old man van de akoestiek, de Amerikaan Leo Leroy Beranek, stelde in zijn leven regelmatig ranglijsten op van concertzalen. Een paar maanden voordat hij in oktober op 102- jarige leeftijd overleed, maakte hij zijn laatste update. De topdrie wisselt wel eens stuivertje, maar duldt nog altijd geen concurrentie. Het zijn alledrie rechthoekige zalen, gebouwd vóór Een halve eeuw geleden kwam een ander type in opmars, de wijngaard of terrassenzaal.
5 1. Musikverein, Wenen 2. Symphony Hall, Boston 3. Concertgebouw, Amsterdam 4. Konzerthaus, Berlijn 5. Tokyo Opera City Concert Hall 6. Stadtcasino, Bazel 7. Symphony Hall, Birmingham 8. Kultur- und Kongresszentrum, Luzern 9. St. David's Hall, Cardiff 10. Meyerson Center, Dallas (alleen de concertzaal van Cardiff heeft niet de vorm van een schoenendoos)
Hoe ontwerp je een concertzaal en popzaal ineen?
Hoe ontwerp je een concertzaal en popzaal ineen? Onderwerp: Geluid, Ontwerpen Begrippen: Frequentie In een concertzaal is het erg belangrijk dat het geluid van het orkest overal in de zaal goed klinkt.
Nadere informatieMUSIS SACRUM ARNHEM DE AKOESTIEK VAN DE PARKZAAL EN DE MUZENZAAL
MUSIS SACRUM ARNHEM DE AKOESTIEK VAN DE PARKZAAL EN DE MUZENZAAL AKOESTIEK IN DE HISTORIE VAN MUSIS SACRUM AKOESTIEK EN GEOMETRIE In de afgelopen jaren is Musis Sacrum ingrijpend veranderd. De voormalige
Nadere informatieWat hoor je (nog) als musicus in een orkest? Remy Wenmaekers Level Acoustics & Vibration
Wat hoor je (nog) als musicus in een orkest? Remy Wenmaekers Level Acoustics & Vibration www.levelav.nl www.stageacoustics.wordpress.com Ledendag 2 februari 2018 Akoestiek is belangrijk voor musici Samenspel:
Nadere informatieAkoestiek in de kerk. De Dorpskerk De Protestantse Gemeente te Dinxperlo
Akoestiek in de kerk Toepassing van het akoestisch rapport van Advies bureau van der Boom In de verbouwingsplannen van de kerk Uit het akoestisch rapport van Van der Boom: RESULTATEN EN CONCLUSIES Uit
Nadere informatienieuwe energie nieuwe energ in de Doelen
energie energie nieuwe in de Doelen Yannick Nézet-Séguin, dirigent, Rotterdams Philharmonisch Orkest Door de reflectie van het marmer kwam harde muziek hier altijd al goed tot zijn recht, maar intiemere,
Nadere informatieZAALAKOESTIEK ANNO 2010
ZAALAKOESTIEK ANNO 2010 Symposium afscheid Prof Eddy Gerretsen Renz van Luxemburg Casa da Musica, Porto Overzicht Opera, Enschede Inleiding Historie Onderzoek Concertzalen Operazalen Theaters Wyly theatre,
Nadere informatieControls en parameters - Reverb Handleiding Elke Reverb heeft bijna dezelfde knoppen en instellingen.
Wat is Galm (Reverb) in de muziek? Veel mensen vragen zich af wat Galm is, maar in feite, horen we het elke dag! Alle geluiden, zelfs een eenvoudig gesprek, raakt eerst een aantal oppervlakken (muren bijvoorbeeld)
Nadere informatieAcoustics. The perfect acoustics of a car. Jan Hoekstra
Acoustics The perfect acoustics of a car. Jan Hoekstra Onderwerpen: Wat is geluid? Een stukje theorie. Acoustics. Toepassingen. Vragen? Bedankt. Wat is geluid? Geluid is een verstoring van de atmosfeer
Nadere informatieAkoestiek en Architectuur bij zalen voor de podiumkunsten
Akoestiek en Architectuur bij zalen voor de podiumkunsten Thomas Wulfrank - Cees Mulder Kahle Acoustics Molièrelaan 188 B 1050 Brussel www.kahle.be CUE 2012 - Ahoy Rotterdam 16 januari 2012 Boodschap van
Nadere informatierust en persoonlijke ruimte op elke werkplek Sound and Vision
Sound and Vision rust en persoonlijke ruimte op elke werkplek Geluidsgolven zetten de lucht in beweging, weerkaatsen, worden versterkt of geabsorbeerd. Het gedrag van geluidsgolven bepaalt de akoestische
Nadere informatieDe berekening van het absorberend oppervlak en de gemiddelde absorptiecoëfficiënt
D.10 HET AKOESTISCH ONTWERP VAN EEN SPORTZAAL Samenvatting mogelijke technische maatregelen In een sporthal zijn altijd akoestische maatregelen noodzakelijk om galm en lawaai te voorkomen. Indien akoestisch
Nadere informatieGeniet van een stijlvol kunststuk in uw woonkamer!
Rembrandt 350 Geniet van een stijlvol kunststuk in uw woonkamer! De Rembrandt 350 is een buitengewoon orgel, vernoemd naar de Hollandse meester Rembrandt van Rijn. Dankzij het mooie klassieke meubel en
Nadere informatieDe horizontale lijnen geven de normale luchtdruk weer. Boven de horizontale lijn verhoogt de luchtdruk, onder de lijn vermindert de luchtdruk.
Audio Introductie Geluid is een trilling van deeltjes, die zich voortplant in lucht of in een ander medium, zoals water. Een andere definitie: geluid is een voortschrijdende verandering van luchtdruk.
Nadere informatie- Het menselijke gehoor kan tonen waarnemen van 20 tot Hz. Echter, voor spraak is het gebied rond 500, 1000 en 2000 Hz het belangrijkst.
FEITEN (GELUID EN AKOESTIEK) - Geluid is trillende lucht - Een geluidsgolf breidt zich bolvormig uit - Het menselijke gehoor kan tonen waarnemen van 20 tot 20.000 Hz. Echter, voor spraak is het gebied
Nadere informatieDe podiumakoestiek van de orkestbak van Het Muziektheater
13 De podiumakoestiek van de orkestbak van Het Muziektheater Amsterdam Muziekzalen voor opera-uitvoeringen zijn complexe zaalakoestische omgevingen. De operazaal dient uiteenlopende, soms tegenstrijdige
Nadere informatieFUNCTIONALITEIT & COMFORT VAN STOF: AKOESTIEK
akoestiek FUNCTIONALITEIT & COMFORT VAN STOF: AKOESTIEK Stoffen van De Ploeg zijn ontworpen om bij te dragen aan een goede leef- en werkomgeving. Esthetiek, functionaliteit, comfort en duurzaamheid gaan
Nadere informatieMusis Sacrum Arnhem van Dongen Koschuch Architects and Planners. ARC AWARD Detail
Musis Sacrum Arnhem van Dongen Koschuch Architects and Planners ARC AWARD 2017 - Detail van Dongen Koschuch Architects & planners TRANSPARANT PAVILJOEN IN HET PARK De intrinsieke kwaliteiten van het gebied
Nadere informatieAkoestische. schilderijen. mooi functioneel!
Akoestische schilderijen mooi functioneel! Akoestiek met een esthetisch randje Iedereen kent dat wel: een lege, holle ruimte, waarin het geluid weerkaatst. Soms wordt dat geaccepteerd, maar in veel gevallenwordt
Nadere informatieMUZIEKGEBOUW AAN t IJ en BIMhuis
projectiesnummer november 2005 13 MUZIEKGEBOUW AAN t IJ en BIMhuis als een schip aan de kade Als je vanaf de Piet Heinkade in Amsterdam de brug van het nieuwe Muziekgebouw oploopt, voel je je als een passagier
Nadere informatieANTWOORDEN TAALSTERK B2 THEMA 3 BEDRIJVEN
ANTWOORDEN TAALSTERK B2 THEMA 3 BEDRIJVEN Opdracht 4 1. b. 2. c. 3. c. 4. b. 5. c. Opdracht 14 Betekenis even naar buiten gaan een rondje lopen makkelijk uit te voeren werktijd zorgen dat iemand iets ziet
Nadere informatieNagalmproblemen in Sportaccommodaties. ing. T. Appeldoorn Acour Lawaaibestrijding B.V.
Nagalmproblemen in Sportaccommodaties Door: ing. T. Appeldoorn Acour Lawaaibestrijding B.V. Inleiding: Sportaccommodatie zijn vaak ruimtes met zeer veel nagalm. Dit is de consequentie van het grote volume
Nadere informatieBARINGSWEEËN EN MISGEBOORTEN BIJ DE BOUW VAN CONCERTHALLEN EN OPERA GEBOUWEN
BARINGSWEEËN EN MISGEBOORTEN BIJ DE BOUW VAN CONCERTHALLEN EN OPERA GEBOUWEN De dagbladen en tijdschriften staan de laatste jaren bol van artikelen over acoustiek en accommodaties, zoals over de nieuwe
Nadere informatieakoestiek en verstaan voor verstandelijk gehandicapten dr. hans verschuure dr. lau nijs, tu-delft, bouwkunde, bouwfysica
akoestiek en verstaan voor verstandelijk gehandicapten dr. hans verschuure dr. lau nijs, tu-delft, bouwkunde, bouwfysica probleemstelling - algemeen slechthorendheid (cliënt of patiënt) goede hoortoestel
Nadere informatieRuimteakoestiek kerkzaal. i.v.m. herinrichting Dorpskerk
Ruimteakoestiek kerkzaal i.v.m. herinrichting Dorpskerk te Dinxperlo Versie opdrachtgever Projectgroep herinr. Dorpskerk en kerkelijk centrum Dinxperlo Postbus 87 7090 AB Dinxperlo auteur drs. A.D. Postma
Nadere informatieBest of both worlds! Licht & Akoestiek. Ir. Theodoor Höngens
Best of both worlds! Licht & Akoestiek Ir. Theodoor Höngens even voorstellen... 2 3 akoestiek? 4 akoestiek? 5 akoestiek? 6 akoestiek? akoestiek: 1. de leer van het geluid 2. de eigenschappen van een ruimte
Nadere informatieRapport. Akoestische kwaliteit van vloerafwerkingen. Datum: 11 mei 2010 TS/TS/ /AG 16408-3-RA. 1. Inleiding
Rapport Lid ONRI ISO-9001: 2000 gecertificeerd Betreft: Rapportnummer: Akoestische kwaliteit van vloerafwerkingen AG 16408-3-RA Datum: 11 mei 2010 Ref.: TS/TS/ /AG 16408-3-RA 1. Inleiding In voorliggend
Nadere informatieLast van galm? Een holle klank? Een echo?
Last van galm? Een holle klank? Een echo? Akoestische oplossingen die gegarandeerd werken! incatro.be Akoestiek verbeteren, met oog voor esthetiek Incatro is gespecialiseerd in ruimteakoestiek en geeft
Nadere informatieTOPLINE WOOD VENEERD ACOUSTIC WALL & CEILING PANELS
TOPLINE WOOD VENEERD ACOUSTIC WALL & CEILING PANELS TOPLINE Super absorberende panelen Wanden en plafonds zijn essentieel voor akoestisch comfort. Bij toepassing van Topline kan de combinatie van reflectie,
Nadere informatieInventum Spaarpomp - geluid
Inventum Spaarpomp - geluid In het bouwbesluit van 2012 is voor het geluidsdrukniveau in verblijfruimten ten gevolge van systemen zoals de Inventum Spaarpomp de grenswaarde van 30 db(a) als eis opgenomen
Nadere informatieGELUIDSONDERZOEK SCHYVEN ORGEL KATHEDRAAL ANTWERPEN MAART 2013 ING. KEES DOORNHEIN
GELUIDSONDERZOEK SCHYVEN ORGEL KATHEDRAAL ANTWERPEN MAART 2013 ING. KEES DOORNHEIN GELUIDSONDERZOEK SCHYVEN ORGEL KATHEDRAAL ANTWERPEN INHOUDSOPGAVE VERSLAG inleiding analyse samenvatting BIJLAGEN vergelijkingen
Nadere informatieMasterthesis Theaterakoestiek
Delft University of Technology Masterthesis Theaterakoestiek Een onderzoek naar het gebruik van de toneeltoren voor de ontwikkeling van variabele akoestiek Kjell Scholts i TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT
Nadere informatieNIEUWBOUW LEGERINGSGEBOUW TE BREDA NAGALMTIJD
BOUWFYSISCH RAPPORT NIEUWBOUW LEGERINGSGEBOUW TE BREDA NAGALMTIJD Project 121318-RH 22 mei 2013 Versie 1.0 Inhoudsopgave pagina 1 Inleiding... 3 2 Uitgangspunten... 3 3 Situatie... 3 4 Geluidabsorptie
Nadere informatieHet gebruik en nut van gehoorbescherming
Het gebruik en nut van gehoorbescherming -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Gehoorbescherming
Nadere informatieGids voor de Akoestiek
VERSTAANBAARHEID VERTROUWELIJKHEID CONCENTRATIE Gids voor de Akoestiek Algemene definities Gebruikelijke akoestische criteria Om te voldoen aan akoestische wetgevingen en aanbevelingen werkt men met drie
Nadere informatieIntroductie. Kunst 1.1
D 6 4 9656 9 Introductie In dit hoofdstuk word jij flink aan het denken gezet. Heb jij je wel eens afgevraagd wat kunst precies is? Wanneer is iets een kunstwerk en wanneer niet? In dit hoofdstuk ga je
Nadere informatieAan de slag bij het orkest
Aan de slag bij het orkest Een introductie van het symfonieorkest Groep 7-8 en VO onderbouw Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Introductie van het symfonieorkest
Nadere informatieNEN 2575; 2012 Brandveiligheid in gebouwen - Ontruimingsalarminstallaties Systeem - en Kwaliteitseisen en Projectierichtlijnen
NEN 2575; 2012 Brandveiligheid in gebouwen - Ontruimingsalarminstallaties Systeem - en Kwaliteitseisen en Projectierichtlijnen Spraakverstaanbaarheid Stephan Dirkx ZOETERMEER - MOOK - GRONINGEN - DÜSSELDORF
Nadere informatieVerbouwing theaterzaal COC Amsterdam
Verbouwing theaterzaal COC Amsterdam achtergrond voorjaar 2000 kreeg Inbo Amsterdam het verzoek van het Amsterdams COC om mee te denken over de gebruiksmogelijkheden van de bovenzaal in het pand van het
Nadere informatieKernvraag: Hoe kunnen we onszelf beschermen tegen te veel lawaai?
Kernvraag: Hoe kunnen we onszelf beschermen tegen te veel lawaai? Naam: Groep: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Gevaarlijke decibellen 1. Geef voorbeelden van harde geluiden waar je zelf mee te maken
Nadere informatieAmbachtelijke kwaliteit, moderne mogelijkheden
Positief 350 Positief Ambachtelijke kwaliteit, moderne mogelijkheden Het positief heeft een belangrijke plek in de rijke historie van het pijporgel. Als begeleidingsinstrument was het wijdverbreid. En
Nadere informatieDr.ir. Wim Soede 1, Verstaanbaarheid en de invloed van de akoestiek. 1 Inleiding
Dr.ir. Wim Soede 1, Verstaanbaarheid en de invloed van de akoestiek 1 Inleiding 1.1 Vraagstelling De hoorbaarheid van geluid wordt in eerste instantie bepaald door de sterkte van het geluid en de gehoordrempel
Nadere informatieHANDLEIDING COMPENSATIE REPRESENTATIEVE MEETPLAATS
HANDLEIDING COMPENSATIE REPRESENTATIEVE MEETPLAATS Een pink noise -bestand is te vinden op de bijgeleverde USB-stick, en is te downloaden via: www.waasmunster.be Milieu en Natuur Vergunningen Muziekvergunning
Nadere informatieRuimteakoestiek voor Blinden, Slechtzienden en Slechthorenden
Ruimteakoestiek voor Blinden, Slechtzienden en Slechthorenden Lau Nijs Voordracht voor de Nederlandse Vereniging voor Audiologie 7 april 2011, Nieuwegein 1 Wat vooraf ging Vanaf 2000 voordrachten voor
Nadere informatieIn de ene hand draagt hij een koffer, in de andere een kistje. Bok is de nieuwe buurman van Kip. Hij is een professor, zegt Kat. Iemand die heel veel
Inhoud Nieuwe buurman 7 Kip schrikt 13 Ekster heeft pech 17 Kattenkruid 22 Ruzie 27 Een reuze idee 32 Bloemen voor kip 37 Waar was het nu? 40 Dom geweest 46 Goed zo, Kat! 51 Feest 55 5 Nieuwe buurman Het
Nadere informatieAKOESTIEK COMFORT GELUID ONDER CONTROLE. voor gebruikers architecten facilitair managers adviseurs eigenaren en beheerders vastgoed
AKOESTIEK COMFORT GELUID ONDER CONTROLE voor gebruikers architecten facilitair managers adviseurs eigenaren en beheerders vastgoed Wat is akoestiek weerkaatst geluid. De tijdsduur totdat geluid is uitgestorven
Nadere informatieImpuls Response Meting
Impuls Response Meting Doel van de meting Het doel van de meting die ik gedaan heb is het meten van de akoestische eigenschappen van een ruimte. In dit geval de frequentie response van deze ruimte. Geanalyseerd
Nadere informatieHet voorspellen van de akoestiek in sportzalen
Het voorspellen van de akoestiek in sportzalen Het toetsen van de rekenmethode Stageonderzoek Jelmer Niesten 21/05/15 Kennisdag Bouwfysica 2015 1/18 Introductie Stageonderzoek: akoestiek in sportzalen
Nadere informatie(5 pt) 01 Wie heeft er zojuist gebeld en wat heeft deze persoon besteld? heeft vijftig bureaustoelen van het type Colchester besteld.
OPDRACHT 1 Je werkt bij de firma Stewart Ltd, een groot bedrijf in Newport, dat handelt in kantoorartikelen. Jouw leidinggevende, Peter Howard, meldt zich s morgens meestal even bij jou om je instructie
Nadere informatieDe symfonie. Welke symfonie hoor je? Schrijf de juiste volgorde in de kaders bij de cd-hoezen.
De symfonie Welke symfonie hoor je? Schrijf de juiste volgorde in de kaders bij de cd-hoezen. Welke van deze symfonieën spreekt je het meest aan en waarom? Welke van deze symfonieën spreekt je het minst
Nadere informatiecultuurcentrum Scharpoord te Knokke-Heist
referenties: cultuurcentra, theaters, concertzalen cultuurcentrum Scharpoord te Knokke-Heist project: categorie: opdrachtgever: architect: - termijnen: start studie: 2004 oplevering: 2006 budget: adviezen:
Nadere informatieICOON. aan het keizer karel plein
ICOON aan het keizer karel plein Door musici uit binnen- en buitenland wordt Concertgebouw De Vereeniging geroemd om z n akoestische kwaliteiten en vaak in één adem genoemd met het concertgebouw in Amsterdam
Nadere informatie8 De elektrostaat in de luisterruimte. 8.1 De akoestiek van de luisterruimte
8 De elektrostaat in de luisterruimte Het komt we 1 voor dat men een luidspreker aanschaft uitsluitend op grond van de testresultaten. Of dit verstandig is of niet laten we hier buiten beschouwing. Wel
Nadere informatieOEFENTOETS HAVO A HOOFDSTUK1 REKENREGELS EN VERHOUDINGEN
OEFENTOETS HAVO A HOOFDSTUK1 REKENREGELS EN VERHOUDINGEN p OPGAVE 1 Plastic afval is een groot milieuprobleem waar verschillende organisaties aandacht voor vragen. Soms gebeurt dit door schokkende feiten
Nadere informatieVernieuwing station Antwerpen Centraal
referenties: stations renovatie Vernieuwing station Antwerpen Centraal project: categorie: opdrachtgever: architect: termijnen: gegevens: adviezen: vernieuwing van het station Antwerpen Centraal particuliere
Nadere informatieIntroductie in effectief en bewust communiceren. Communicatie; wat is dat eigenlijk?
Introductie in effectief en bewust communiceren. Communicatie; wat is dat eigenlijk? Zodra er twee of meer mensen in 1 ruimte zijn is er sprake van communicatie, ook al wordt er niet gesproken. Het is
Nadere informatieAssignment impulse measurement door David Cok
Assignment impulse measurement door David Cok Introduction Het doel van deze opdracht is om een impulse respons te meten van een bepaald akoestisch systeem. Het leek mij interessant om een impuls respons
Nadere informatieBeton voor optimale akoestiek
Compositie van geometrie en betonsamenstelling zorgt voor uitmuntende akoestiek in de concertzaal te Blaibach, Duitsland Beton voor optimale akoestiek Gedurfde architectuur in beton is niet alleen voorbehouden
Nadere informatieGebruik je verstand verstandig! - Revised Een theater-voordracht over leren leren. Marina De Roover in het zog van Paul Maes
Gebruik je verstand verstandig! - Revised Een theater-voordracht over leren leren Marina De Roover in het zog van Paul Maes Iedereen is een genie maar als je een vis beoordeelt op zijn vermogen om in een
Nadere informatieAkoestische gordijnen
Akoestische gordijnen Akoestische gordijnen Met akoestische gordijnen kunt u ruimtes optimaliseren door de licht- en geluidsreflectie te controleren. In tegenstelling tot andere middelen voor geluidsabsorptie,
Nadere informatie1. Adem twee maal rustig en laag, voor je begint met improviseren 2. Speel zoals je bent
1. Adem twee maal rustig en laag, voor je begint met improviseren Dat geeft je de gelegenheid je te ontspannen. Merk op, hoe je lichaam aanvoelt. Of het bloed lekker door je heen stroomt. Hoe meer ontspannen
Nadere informatieRCO HOUSE ARC19. Team V Architectuur
RCO HOUSE ARC19 Team V Architectuur RCO House, Amsterdam In 2019 betrok het Koninklijk Concertgebouworkest een voormalige kunstschool aan de Gabriel Metsustraat. Hiermee ging een lang gekoesterde wens
Nadere informatieKerkgebouwen - karakter en akoestiek
Kerkgebouwen - karakter en akoestiek In kerkgebouwen hebben spraak en muziek een belangrijke functie. Het akoestisch ontwerp van een specifieke kerkruimte is sterk afhankelijk van het genre uitgevoerde
Nadere informatieReflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt.
Reflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt. In je eentje Time-out reflectie Time-out reflectie is een snelle manier om in je eentje
Nadere informatieStijlvolle elegantie in klassieke villa
Binnenkijken Stijlvolle elegantie in klassieke villa Tien jaar geleden beslisten Maria en Ludo een nieuwe woning te bouwen in een groene, bosrijke omgeving. Het resultaat, een statige, klassieke villa,
Nadere informatieMeer verstaan in de thuissituatie: Akoestiek en overige hoorhulpmiddelen. Saskia Bruijn, Annemarie Schrijver, Wim Soede
Meer verstaan in de thuissituatie: Akoestiek en overige hoorhulpmiddelen Saskia Bruijn, Annemarie Schrijver, Wim Soede Vraag commissie Akoestische omstandigheden in woonomgeving van slechthorenden: instellingen
Nadere informatieMet goede akoestiek beter horen AKOESTIEK DESIGN VOOR
Met goede akoestiek beter horen AKOESTIEK DESIGN VOOR WONEN WERKEN AUDIO Rivasono Wat doen wij adviseren, akoestische metingen en berekeningen het maken en leveren van akoestische producten Rivasono 750
Nadere informatieWebsite Repetitiebezoek philharmonie zuidnederland
Website Repetitiebezoek philharmonie zuidnederland Groep 7-8 en VO onderbouw Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Repetitiebezoek groep 7-8 en VO Onderbouw.
Nadere informatieD.73 DE (ON)MOGELIJKHEDEN VAN VARIABELE AKOESTIEK. Samenvatting variabele akoestiek. 1. Variabele akoestiek, wat kan er wel, wat kan er niet?
D.73 DE (ON)MOGELIJKHEDEN VAN VARIABELE AKOESTIEK Samenvatting variabele akoestiek Variabele akoestiek is nodig als de akoestiek van een ruimte moet worden aangepast aan de functie. Dat kan op elk schaalniveau,
Nadere informatieSchade aan je gehoor. : Hoe hard klinkt het?
Schade aan je gehoor : Hoe hard klinkt het? Veel jongeren horen slecht. Onderzoekers zeggen dat. Gehoorschade ontstaat door bijvoorbeeld te lang en te vaak naar harde muziek te luisteren. Hoe harder het
Nadere informatieViool RVDH Rob van der Haar Sneek Blz. 1
Viool RVDH 2012 Akoustische analyse van deze viool: Blz 2 en 3 uitleg van de methode Blz 4 algemene metingen klankkast Blz 5 t/m 8 metingen per snaar Blz 9 conclusies 2017 Rob van der Haar Sneek Blz. 1
Nadere informatieB en W Adviesnota ADVIES. akoestische maatregelen gemeentehuis
B en W Adviesnota Onderwerp akoestische maatregelen gemeentehuis Zaaknummer Teammanager Henk Loonen B & W datum 2 juli 2018 Afdeling/Team Stad Dorpen en Wijken/Groen en Vastgoed Naam steller Edwin Kroon
Nadere informatieHOMOGENE absorptie, alfa = 28% PLAFOND 72 %, alle andere vlakken 6%, gemiddeld 28%
2 B.12 DE VERDELING VAN ABSORPTIEMATERIALEN OVER DE RUIMTE 1. Inhomogene absorptie In de voorgaande webpagina is de vorm van de ruimte behandeld. Juist om de vorm te benadrukken waren plafond, vloer en
Nadere informatieVERSTAANBAARHEID VERTROUWELIJKHEID CONCENTRATIE. Gids Voor De Akoestiek. De rol van plafonds in de actieve akoestiek
VERSTAANBAARHEID VERTROUWELIJKHEID CONCENTRATIE Gids Voor De Akoestiek De rol van plafonds in de actieve akoestiek Waarom wordt actieve akoestiek aanbevolen? In een volledig absorberende omgeving (geen
Nadere informatieDit artikel is bedoeld als een praktische uitleg over
Theo Wubbolts GALM, WAT IS HET EN HOE LOS IK HET OP? In de decemberuitgave van HVT stond deel 1 van een drieluik over akoestiek, onder de titel Tot u spreekt de kamer. Daarin werd aangegeven dat de akoestiek
Nadere informatieAirPanel 1 zijde. w = 1
AirPanel 1 zijde w = 1 AirPanel 1 zijde 600 x 600 mm, 1200 x 600 mm en 1200 x 1200 mm, fixatie met rails AKOESTISCH COMFORT De AirPanel panelen werden ontworpen om de nagalm te verlagen door het absorberen
Nadere informatieresound.com KINDEREN Meer woorden horen in het klaslokaal EEN HANDLEIDING VOOR LERAREN
resound.com KINDEREN Meer woorden horen in het klaslokaal EEN HANDLEIDING VOOR LERAREN M102482-NL-16.03-Rev.A.indd 1 15-03-2016 15:14:03 M102482-NL-16.03-Rev.A.indd 2 15-03-2016 15:14:14 Een prettige leeromgeving
Nadere informatie------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Macbeth. Toneelgroep Amsterdam
------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Macbeth Toneelgroep Amsterdam --------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieenter t ain ment Van popsterrenschool naar Richard de Hoop:
32 Richard de Hoop: Van popsterrenschool naar enter t ain ment Ik wil naar de popsterrenschool, was steevast het antwoord van een kleine Richard de Hoop als zijn moeder hem vroeg wat hij later wilde worden
Nadere informatiespreekbeurtpakket introdans
spreekbeurtpakket introdans inleiding Heb je binnenkort een spreekbeurt? Moet je een werkstuk maken? Of ben je gewoon benieuwd naar de wereld van Introdans? Gebruik dan dit pakket met informatie en ontdek
Nadere informatieDingetjes I. Kleuter-kabouters
Dingetjes I Kleuter-kabouters 2018 David Arts Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
Nadere informatieAkoestiek. Niek Versfeld. Siméa. klinisch fysicus-audioloog KNO/Audiologie VUmc, Amsterdam. commissie schoolaudiologie
Akoestiek Niek Versfeld klinisch fysicus-audioloog KNO/Audiologie VUmc, Amsterdam Siméa commissie schoolaudiologie Akoestiek in klaslokalen Goede luister- en spreekomstandigheden Weinig achtergrondgeluiden
Nadere informatieRapport nagalmtijdmeting
Pagina 1 van 11 De Vos Groep T.a.v. de heer Henk Jan Boom Postbus 66 3990 DB HOUTEN Postbus 239, 3780 BE Bakkersweg 5-b, 3781 GN Voorthuizen t. +31(0)342-464153 f. +31(0)342-464186 info@allkoestiek.nl
Nadere informatieTe beginnen bij de vloer
Akoestiek op de werkplek Te beginnen bij de vloer Bedrijven profiteren van tevreden, gezonde werknemers Elk jaar raken er duizenden werkdagen verloren als gevolg van ziekteverzuim, wat resulteert in verloren
Nadere informatieProtestantse gemeente Grote kerk
Protestantse gemeente Grote kerk Analyse en voorlopig ontwerp door Margriet de Zwart Interieurarchitect 2017-04-21 Waterstaatskerk bouwjaar 1839-1841 Status Kerk en Rondeel rijksmonument Oude situatie:
Nadere informatieCurricula Vitea. Curriculum Vitae: ing. Margriet R. Lautenbach
Curricula Vitea Curriculum Vitae: ing. Margriet R. Lautenbach Naam : Lautenbach, Margriet Rinske Geboortedatum : 17 november 1972 Opleiding : HTS bouwkunde Amsterdam (1999) Hogere cursus akoestiek Antwerpen
Nadere informatieNaadloze akoestiek. OWAplan
Naadloze akoestiek OWAplan Naadloze akoestiek U weet als ontwerper dat steeds meer opdrachtgevers de voorkeur geven aan een naadloos plafond. En daar dient zich een dilemma aan. Hoe zijn een strakke vormgeving
Nadere informatiePODIUMPRESENTATIE DE MUZIEKSCHOOL TWENTE MAART 2006
PODIUMPRESENTATIE DE MUZIEKSCHOOL TWENTE MAART 2006 INHOUD 1. Wat is podiumpresentatie 2. De voorbereiding 3. Het podium op 4. Tijdens het spelen 5. Als het stuk uit is 6. Je optreden zit erop 7. Het interview
Nadere informatieGeluid en wind. Erik Salomons TNO TPD Delft. Door de wind klinkt geluid soms harder dan anders. Deze website legt uit hoe dit komt.
Geluid en wind Erik Salomons TNO TPD Delft Door de wind klinkt geluid soms harder dan anders. Deze website legt uit hoe dit komt. 1. Modellen Als je geluid wilt begrijpen en berekenen, dan kun je niet
Nadere informatieAKOESTISCH COMFORT: EEN NOODZAAK!
AKOESTISCH COMFORT: EEN NOODZAAK! HOE AKOESTIEK DE PRODUCTIVITEIT OP KANTOOR BEÏNVLOEDT Koen Wijgaerts - Martine Driesen VerV 15 maart 2018 GEZAMENLIJKE MISSIE 1. Welbevinden van mensen op het werk bevorderen
Nadere informatieBibliotheek in kerk meer dan louter uitleen boeken
68 MONUMENTAAL NR.6 2017 Slimme aanpassing interieur brengt beleving terug Bibliotheek in kerk meer dan louter uitleen boeken Het nieuwe bibliotheekinterieur in de monumentale Broederenkerk te Zutphen,
Nadere informatieHet verstaan van spraak door kinderen van 8, 9, 10 en 11 jaar
Het verstaan van spraak door kinderen van 8, 9, 10 en 11 jaar Wij zijn heel blij dat je mee wilt doen aan ons onderzoek! Je vader of moeder heeft je misschien al iets verteld over het onderzoek. Voor het
Nadere informatieDeel 21:Geluid en Normen
Deel 21:Geluid en Normen MAES Frank Frank.maes6@telenet.be 0476501034 Inleiding Onlangs kreeg ik van een vriend de vraag: Hoeveel vermogen heb ik nodig om in een zaal of café te spelen? Hierover vind je
Nadere informatieH.A.N.G. PLEKKEN. Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI
H.A.N.G. PLEKKEN Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI Binnenkort ga je met je klas op bezoek bij het Nederlands Architectuur instituut (NAi). Daar zal je het programma H.A.N.G. plekken volgen.
Nadere informatieAkoestische Kwaliteit in ruimten voor Verstandelijk / Auditief Gehandicapten
Akoestische Kwaliteit in ruimten voor Verstandelijk / Auditief Gehandicapten Presentatie voor Bouwcollege op 21 juni 2006 Als template is gebruikt de cursus voor Bartimeus van 21 april maar daar is verder
Nadere informatieTheorie Ondernemend werken Hoofdstuk 3 Samenwerken en Netwerken
Theorie Ondernemend werken Hoofdstuk 3 Samenwerken en Netwerken Samenvatting 2 3.1 Netwerken 3 3.2 Samenwerken 6 3.3 Liftpitch 7 Ruimte voor notities 8 1 SAMENVATTING 3.1 Netwerken Wat is netwerken? Waarom
Nadere informatieVoorzetwanden: vrijstaand stijl- en regelwerk (hout of metaal)
Voorzetwanden: vrijstaand stijl- en regelwerk (hout of metaal) De R w - waarde van een wandopbouw wordt gemeten in het akoestisch laboratorium of berekend op basis van voorspellingsmodellen (EN 12354).
Nadere informatieHet Woord aan het woord
Het Woord aan het woord Jan Proos Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het lectoraat Christelijk leraarschap van Driestar hogeschool. Zie ook www.christelijkleraarschap.nl.
Nadere informatieSheets cursusmateriaal Wendy Borst persoonlijke en zakelijke coaching
Sheets cursusmateriaal Wendy Borst www.wendyborst.nl 1 Valkuilen in communicatie Advies willen geven Oplossingen aan willen dragen Iets snel willen doen (tijdgebrek, iemand komt binnenstormen maar je hebt
Nadere informatieHet avontuur van Judas en Deborah. Deel 1 De geheime wereld van Kistairelers
Het avontuur van Judas en Deborah Deel 1 De geheime wereld van Kistairelers 1 2 Inhoud Inleiding 4 Hun eerste ontmoeting 6 De bevolking: Kistairelers 7 Hoe ze ermee omgaan 10 De landkaart van de Kistairelers
Nadere informatieAkoestische&optimalisering&van&de& multifunctionele&zalen&in&stichting&crea& Jannes&Oosterwijk& Begeleider:&Eelco&Grimm&
Zomer' 12& Akoestische&optimalisering&van&de& multifunctionele&zalen&in&stichting&crea& Jannes&Oosterwijk& Begeleider:&Eelco&Grimm& Master&afstudeerproject&Sound&Design&aan&de&Hogeschool&voor&de&Kunsten&Utrecht
Nadere informatie