Van Horne in Europa. open. monumentendag. Weert

Transcriptie

1 1 open monumentendag Weert

2 Monumenten Open Monumentendag 2018 Zaterdag 8 september en zondag 9 september Activiteiten Open Monumentendag 2018 Zaterdag 8 september en zondag 9 september 1 St.-Martinuskerk Markt 8, 6001 EK Weert Zaterdag uur. Zondag uur. 2 Open Toren Markt 8, 6001 EK Weert Zaterdag uur. 3 De Oude Munt Muntpromenade 7, 6001 EH Weert Zaterdag uur. Zondag uur. 4 Mariakapel Ursulinenhof Ursulinenhof tussen 3 en 5, 6001 JD Weert Zaterdag uur. 5 Tuin Abdij Maria Hart Maasstraat 17, 6006 EB Weert Zaterdag uur. 6 Franciscus Huis Weert Biest 43A, 6002 AT Weert Zaterdag uur. Zondag uur. 7 Paterskerk Biest 43, 6001 AP Weert Zondag uur. 8 Wilhelmus-Hubertusmolen Oude Hushoverweg 30, 6003 AC Weert Zaterdag uur. Zondag uur. 9 Fatima Huis Coenraad Abelsstraat 31A, 6001 VJ Weert Zaterdag uur. 10 Boshoverschans en St.-Odakapel Schansbeemdweg 11, 6002 AE Boshoven Zaterdag uur. Zondag uur. 11 St.-Annamolen Keent Keenterstraat 1A, 6006 PW Keent Zaterdag uur. Zondag uur. 12 St.-Annamolen Tungelroy Tungeler Dorpsstraat 75A, 6005 RH Tungelroy Zaterdag uur. Zondag uur. 13 Molen De Hoop Coolenstraat 24C, 6005 NZ Swartbroek Zondag uur. 14 St.-Jansmolen Molenweg 16, 6039 RH Stramproy Zaterdag uur. Zondag uur. 15 H.-Willibrorduskerk Kerkplein 1, 6039 GH Stramproy Zondag uur. 16 Molen De Nijverheid Veldstraat 54, 6039 ED Stramproy Zaterdag uur. Zondag uur. 17 Bakkes Nijsmeulebuûrt Veldstraat 54, 6039 ED Stramproy Zaterdag uur. Zondag uur. 18 Broekmolen Grensweg 8, 6039 RS Stramproy Zondag uur. 19 Molens Kempen~Broek Zie Zie ook weert.nl/monumentendag en erfgoedhuisweert.nl/monumenten-weert Wijzigingen voorbehouden Informatiepunt Voor Gemeentemuseum Jacob van Horne Markt 7, 6001 EJ Weert. Zaterdag 8 september van uur tot uur Bij de Paterskerk, Biest 43, 6001 AP Weert. Zondag 9 september van uur tot uur Stadswandeling Van Horne (onder leiding van stadsgidsen, zie van-horne-wandeling/) Start vanaf informatiepunt bij Markt 7, 6001 EJ Weert Zaterdag uur Stadswandeling OMD 2018 (via routebeschrijving) Start bij informatiepunt Markt EJ Weert Zaterdag uur, zondag uur. Fietsroute OMD 2018 (via routebeschrijving) Diverse startpunten in Weert en Stramproy Zaterdag van uur tot uur Zondag van uur tot uur Houdt u er rekening mee dat niet elk monument beide dagen open is. Het laatste nieuws Onze medewerkers voorzien u van de laatste informatie over de deelnemende monumenten en de activiteiten die er worden georganiseerd. Het programma van Open Monumentendag 2018, de wandeling OMD 2018 en de fietsroute zijn bij het informatiepunt gratis verkrijgbaar. De monumenten en activiteiten zijn gratis toegankelijk. Het kan zijn dat openstellingen of activiteiten op het laatste moment wijzigen. U kunt geen rechten ontlenen aan vermelding in dit programma. 3 OMD 2018

3 Beste lezer, Van harte welkom in Weert tijdens de BankGiro Loterij Open Monumentendag 2018! Een bijzonder programma is voor u georganiseerd in dit Van Hornejaar. Dit jaar wordt herdacht dat Philips van Montmorency, graaf van Horne en heer van Weert, 450 jaar geleden zijn eind vond in Brussel. Deze gebeurtenis veranderde de loop van de vaderlandse geschiedenis. Allerlei plaatsen en monumenten die een relatie hebben met de familie Van Horne zijn in de Open Monumentendag opgenomen. De Open Monumentendag is inmiddels een van de grootste landelijke evenementen en trekt ruim een miljoen bezoekers. Vele monumenten in Weert zetten hun deuren open voor bewoners en bezoekers. Doel is en blijft een breed publiek kennis te laten maken met monumenten. Je komt dan op plekken waar je normaal niet makkelijk binnen stapt. Zoals dit jaar in Weert bijvoorbeeld de Paterskerk, de tuin van de zusters Birgittinessen en de H.-Willibrorduskerk van Stramproy. Het gemeentemuseum aan de Markt is vanwege restauratie en herinrichting helaas gesloten. Zoals vooral in de linker zijgevel te zien is, is dit het middeleeuwse stadhuis. De bouw vond plaats in de tijd van Philips van Horne, tussen 1543 en Ook enkele andere monumenten met een relatie met de familie Van Horne zijn niet publiekelijk toegankelijk, zoals het kasteel en de Tiendschuur vanwege particuliere bewoning. Naast het thema Van Horne in Weert is het landelijk thema van deze dagen. In samenwerking met de Open Monumentendag in België zijn diverse molens in grenspark Kempen~Broek open. Op zaterdag is er een route langs de open monumenten in de stad. Op zondag zijn allerlei monumenten in het buitengebied open. Geniet van en verwonder u over al het moois dat Weert u te bieden heeft: monumenten en ander cultuurhistorisch erfgoed, in de stad of in het groen. Speciaal voor de jeugd is er de Van Horne speurtocht. Bij het centrale informatiepunt krijgt zij de handleiding voor een tocht met opdrachten. Deze voert langs plaatsen die met de familie Van Horne te maken hebben. 5 Veel plezier gewenst met het bezoeken en beleven van het erfgoed waar Weert zo rijk aan is! Geert Gabriëls Wethouder Cultureel Erfgoed Kaart van Jacob van Deventer, circa 1565.

4 1 St.-Martinuskerk Markt 8, 6001 EK Weert Zaterdag uur, Zondag uur In dit rijksmonument zijn verschillende bouwstijlen te herkennen. Deze stijlen zijn regionale varianten op de gotische stijl die zich halverwege de 12de eeuw in Frankrijk ontwikkelde en zich tijdens de 13de eeuw over heel Europa verspreidde. Kenmerkend is het streven naar licht, lucht en hoogte. De wanden hebben zo groot mogelijke vensters en hoge gewelven. Bogen met een spitse vorm en steunberen accentueren dit streven naar hoogte. De toren is een voorbeeld van de meer lokale bouwstijl, de Kempische gotiek. Binnen in de St.-Martinuskerk komt Rijnlandse gotiek tot uiting in de fantastische kruisribgewelven. Het koor van de kerk is in neoclassicistische stijl gemaakt in 1790 door de Italiaan Moretti. 7 Van Horne In het gewelf voor het hoofdaltaar bevindt zich het alliantiewapen van Graaf Jacob III en zijn echtgenotes Margaretha van Croy en Claudia van Savoye. De grafkelder onder het altaar is waarschijnlijk de laatste rustplaats van deze personen. In 1839 is de kelder geopend en vond men de overblijfselen van een persoon tussen de resten van een houten kist. Bovendien werd een hartbus gevonden met de deels leesbare inscriptie Heere, Grave van Horne en 6 juni Dit was voor de toenmalige onderzoekers voldoende bewijs dat hier Philips, graaf van Horne, begraven lag. Koning Willem I gaf toestemming hier in 1841 een gedenksteen aan te brengen. Aan de buitenzijde is in de zuidgevel onder het raam van de 3 e travee (vanaf de Markt) een gedenksteen te zien. Deze herinnert aan de eerste steenlegging op 21 juli 1500: int gulden iaer van vyftienhondert is gebroke dy ald kerck u niet en wondert ende op avent Magdaleen is gelacht dy yeerste steen Deze steen is gelegd door Jacob III van Horne. Het wapenschild van de Van Hornes is ook verwerkt in de ornamenten rond het beeld van St.-Martinus direct boven de hoofdingang.

5 2 Open toren St.-Martinuskerk Markt 8, 6001 EK Weert Zaterdag uur U kunt niet alleen de kerk, maar ook de toren bezoeken. 221 treden voeren u omhoog naar de omloop van de toren om vanaf 50 meter hoogte te genieten van een schitterend uitzicht. De huidige toren is in diverse stadia tot stand gekomen. In 1512 werd de huidige kerk voltooid met een lage stompe toren. Deze eerste toren werd in 1528 afgebroken en in 1530 opnieuw opgebouwd in Kempische gotiek met zijn kenmerkende speklagen (lagen natuursteen tussen het metselwerk). Deze toren werd 47 meter hoog en heeft ruim 350 jaar het stadsbeeld van Weert bepaald. In 1887 werd onder leiding van deken Custers de toren verhoogd met metselwerk en een steile houten spits tot 104 meter. Ook in Weert geldt hoogmoed komt voor de val want op 14 november 1940 waaide deze torenspits om. Deze viel voor een gedeelte door het kerkdak. Een ander deel kwam neer op het toenmalige Hotel de Vesper aan de Korenmarkt, dat geheel werd vernield. Wonderwel vielen hierbij geen gewonden. Om tot herbouw van het bovenste deel van de toren te komen schreef het kerkbestuur in 1951 een prijsvraag uit. Van de liefst veertig inzendingen werd het ontwerp de lantaarn van architect Verlaan uit Berkum gekozen. De herbouw van het bovendeel van de toren startte in 1958 en was in 1960 gereed. 9 Van Horne Vanaf de toren heeft u een mooi overzicht over het gebied waar de Van Hornes heer en meester waren. Het stratenpatroon van de binnenstad stamt grotendeels uit de tijd van de Van Hornes. Rondom de binnenstad herkent u de voormalige grachten, nu de singels. Deze grachten werden eind 13e eeuw aangelegd door Willem III van Horn. Aan de noordzijde ziet u aan de Biest in de verte het klooster. Vanaf circa 1250 was hier de vestigingsplaats van de Heren van Horn. Later werd dit klooster en de kapel (Paterskerk) was de dynastieke grafkapel van de familie Van Horne. Ook aan de noordzijde, iets dichterbij op de hoek van de singel en de Biest ligt een herenhuis, gebouwd op de fundamenten van het kasteel. Dit was vanaf 1455 de woning van de Van Hornes.

6 3 De Oude Munt Muntpromenade 7, 6001 EH Weert Zaterdag uur, Zondag uur Van dit rijksmonument werd gedacht dat er vroeger geld werd geslagen, vandaar de naam De Munt. De graaf van Horne, Philips van Montmorency (die in 1568 samen met de graaf van Egmond werd onthoofd) liet in de 16e eeuw munten slaan. In de tijd van Philips van Horne heette dit pand De Keizer en was het een woonhuis. Het is gebouwd in de 16e eeuw en gewijzigd in de 17e eeuw. Het heeft een in- en uitgezwenkte Gelderse voorgevel aan de Muntpromenade. De ramen zijn uitgevoerd als hardstenen kruiskozijnen. Dit rijksmonument is opgenomen in het winkelcentrum De Munt, maar is nog goed herkenbaar. Met de geplande verbouwing van het Muntcomplex wordt dit monument nog beter zichtbaar. Al ruim 30 jaar is hier nu de taverne De Oude Munt gevestigd, waar het goed toeven is. Op de begane grond is de taverne en op de verdieping een zaaltje. U kunt daar een kijkje nemen Van Horne Binnen is een replica van een van de munten van Van Horne te zien. Dit is een zilveren duplicaat van de halve Martinusdaalder. Philips van Montmorency liet een hele serie munten ontwerpen met de beeltenis van Sint Maarten. De duplicaten zijn gemaakt door edelsmid Eloy Werz. Zilveren en bronzen replica zijn te koop bij de taverne. In het kader van de Open Monumentendag wordt een toepasselijk Van Horne menu geserveerd.

7 4 Mariakapel Ursulinenhof tussen 3 en 5, 6001 JD Weert Zaterdag uur De Mariakapel aan het Sint Raphaelpad hoorde bij het klooster van de zusters Ursulinen. Deze is waarschijnlijk tussen 1880 en 1900 gebouwd in de privé-kloostertuin. In 1989 trokken de zusters Ursulinen weg uit Weert en werd de kapel eigendom van de gemeente Weert. In 1995 is de kapel gerestaureerd en geïntegreerd in het totale ontwerp van de Ursulinentuin. De kapel is hiertoe enkele meters verplaatst. Sinds 2015 stelt de Broederschap de kapel open op zaterdagen en koopzondagen. Dit biedt mensen de gelegenheid om een kaarsje op te steken en een moment van bezinning te hebben. Tijdens Open Monumentendag is een van de broedermeesters aanwezig om u uitleg te geven. Doel was en is de devotie tot Maria te bevorderen. De Broederschap neemt deel aan Mariavieringen en processies. Tegenwoordig worden ook acties voor de Voedselbank gehouden Van Horne De Broederschap van Onse Lieve Vrouwe tot Weert werd in 1404 opgericht. Stichters waren Willem III, heer van Horne, en pastoor Willem van Cranendonc. De zusters Ursulinen hebben in Weert een klooster gehad van 1876 tot Zij ontvluchtten Duitsland vanwege de Kulturkampf van Bismarck. In Weert was deken Boermans, de latere bisschop van Roermond, bezig om zusters aan te trekken voor het geven van onderwijs. Op deze manier paste de komst van de Ursulinen goed in Weert.

8 5 Tuin Abdij Maria Hart Maasstraat 17, 6006 EB Weert Zaterdag uur Al vanaf de middeleeuwen is deze monumentale abdij een huis voor zusters. In 1442 waren er zusters tertiarissen van Sint Franciscus gehuisvest die overgingen naar de zusters Kannunikessen. Nadat na 1797 het klooster werd omgebouwd tot appartementencomplex, werd het in 1843 weer een abdij, nu voor de zusters Birgittinessen, de zusters van de Maasstraat. Sinds 2006 is er een hernieuwde tak van deze zusters gevestigd, jonge zusters afkomstig uit verschillende werelddelen. Het klooster biedt de gelegenheid om te overnachten en van daar uit te genieten van al het moois dat Weert te bieden heeft. In de kapel komen de zusters meerdere keren per dag samen voor het getijdengebed en het vieren van de H. Eucharistie. Ook gasten zijn hierbij van harte welkom. De binnentuin wordt omgeven door een eeuwenoude kloostermuur. Rechts bevindt zich de originele schuur, die grondig is gerenoveerd. Daarachter ligt op eigen terrein de begraafplaats van de zusters, zoals gebruikelijk is bij slotkloosters. In de tuin is ook de gerestaureerde Mariagrot te zien Van Horne In 1507 trad gravin Emilia, zus van Gerard, graaf van Horne, in dit klooster in. Zij leidt daar een godvruchtig leven tot haar dood in Kloosterzuster Maria Luyten schreef, zoals in haar orde gebruikelijk was, de kroniek van het klooster. Haar aantekeningen gaan over de jaren 1442 tot Zelf was ze zeker vanaf 1562 ooggetuige van de gebeurtenissen. Juist dit waren de roerige tijden rond de beeldenstorm en het begin van de Nederlandse Opstand tegen de Spanjaarden, ook wel bekend als de Tachtigjarige Oorlog. Ze doet verslag van het geweld zowel in grote steden elders als in Weert. Het klooster komt er met relatief geringe schade vanaf, dankzij hulp van welwillende burgers. Dit in tegenstelling tot het klooster op de Biest dat geheel wordt vernield. Ook beschrijft zij de terechtstelling van de heer van Weert, samen met zijn kompaan Lamoraal van Egmond, in Daarmee schrijft Maria Luyten geschiedenis.

9 6 Franciscus Huis Weert Biest 43a, 6002 AT Weert Zaterdag uur, Zondag uur Deze voormalige Franciscuskerk is in de jaren 60 van de vorige eeuw gebouwd omdat de naastgelegen Paterskerk te klein werd. Deze kerk was niet berekend op de groeiende bevolking van de wijk Biest. De eerste voorstellen waren om de bestaande kerk uit te breiden. Uitbreiding was niet alleen duur, maar zou tevens de monumentaliteit van kerk en klooster aantasten. In 1957 wordt definitief afgezien van vergroting en besloten tot nieuwbouw. Architect Anton Swinkels uit Maastricht maakte het moderne ontwerp. Mgr. Moors wijdt de kerk in op 6 juli Het glas-in-loodraam dat op de verdieping de gehele zijgevel invult, is een kunstwerk van Daan Wildschut. Hier is het leven van de H.-Franciscus afgebeeld. Op de begane grond bevinden zich glas-in-betonramen van dezelfde kunstenaar. Het orgel uit 1968 is van de Weerter orgelbouwer Vermeulen Van Horne In deze voormalige kerk zijn grote panelen te zien. De afbeeldingen zijn van documenten uit het Gemeentearchief van Weert. Deze hebben een directe band met de familie Van Horne. Op 19 december 1306 is vastgelegd dat Gerard II, heer van Horn, recht mocht spreken in Weert. Tevens ontving hij de helft van de belasting (tienden). Daarmee werd hij heer van Weert. Op 5 mei 1414 verleent Willem van Horn de Weertenaren marktrecht. Dit feit is in 2014 gevierd met Weert 600 jaar stad. In de tijd van Philips van Montmorency, graaf van Horn en heer van Weert verleende krijgsheer Maarten van Rossum vrijgeleide. In ruil voor geld werd een dorp dan niet geplunderd. Dit document is van 29 juli Op 27 september 1563 verleent Philips van Montmorency Weert het recht om driemaal per jaar een paardenmarkt te houden. Nog steeds wordt deze markt gehouden op de eerste zaterdag na 12 maart. Philips van Montmorency, Lamoraal van Egmond en Willem van Oranje vormden een driemanschap. Na de dood van de graven van Egmond en Horn staat stadhouder Willem van Oranje Weert op 25 februari 1584 de vrije uitvoer van wol naar Antwerpen toe.

10 7 Paterskerk Biest 43, 6001 AP Weert Zondag uur De Paterskerk maakte deel uit van de Aldenborgh, de eerste burcht van de graven van Horn. Deze is gebouwd omstreeks In de 14de en 15de eeuw was dit het bestuurscentrum van de macht in deze (grensoverschrijdende) regio. Graaf Jacob I van Horne ( ), heer van Weert, schonk deze Aldenborgh in 1461 op verzoek van zijn vrouw Johanna van Meurs aan de Minderbroeders Franciscanen. De Paterskerk is de dynastieke grafkerk van de graven van Horn. In grafkelders is de laatste rustplaats van diverse graven. Op vrijdag 5 juni 1568 worden Lamoraal van Egmond en Philips van Montmorency in Brussel onthoofd. Op 23 juni arriveert het lichaam van graaf Philips op het kasteel in Weert en wordt binnen één uur begraven. Zijn onthoofding -als Gulden Vliesridder- veroorzaakte een schokgolf door Europa en was mede aanleiding voor de Tachtigjarige Oorlog. Wellicht is de Paterskerk ook de begraafplaats van graaf Philips en wel in de grafkelder van Jacob I en II. In 1643 werd geconstateerd dat hier een derde persoon was begraven boven op de andere lijkkisten Van Horne Hier is een speciale expositie te zien met Prenten over de Opstand der Nederlanden, prenten van Philips van Montmorency en zijn vrienden Lamoraal van Egmond en prins Willem van Oranje. Ook zijn er Weerter munten geslagen in opdracht van Philips van Montmorency en herdenkingspenningen te zien. Een drieluik van Cor van Geleuken ( ) met zes graven van Horne. Dit werd voor het stadhuis aan de Markt geschilderd. Het hing in de raadszaal en is na bijna 40 jaar weer voor het publiek weer te zien. Het heeft nu een permanente plek in de Aldenborgh (Paterskerk). Een installatie van de in Weert -op de Biest- geboren kunstenaar Willem Janssen (1964). Hij maakte een beeld van de waterburcht. Het klooster staat ook op de plattegrond van Jacob van Deventer uit Zie ook bladzijde 4. Jacob van Deventer kreeg in 1558 van Filips II van Spanje de opdracht die zou uitgroeien tot zijn levenswerk: de kartering van alle grote steden van de toenmalige Zuidelijke- en Noordelijke Nederlanden.

11 8 Wilhelmus-Hubertusmolen Oude Hushoverweg 30, 6003 AC Weert Zaterdag uur, Zondag uur Deze molen heeft een veelbewogen geschiedenis. Piet Meulen liet in 1904, toen de molen van Hushoven door brand grotendeels was vernield, een nieuwe stenen molen bouwen. Deze werd omgeven door een hoge aarden belt. Het was een grote en opvallend hoge molen met drie koppels stenen. De molen heeft een mooie, zwaar uitgevoerde koningsspil. Op het spoorwiel is de naam M Coppes molenmaker aangebracht. De molen verloor twee keer het wiekenkruis. In 1905 brak de askop en in 1915 sloeg de molen door een plots aanwakkerende wind op hol. Sporen hiervan zijn nog zichtbaar in het metselwerk van de romp. De windmolen bleef tot kort voor de Tweede Wereldoorlog in bedrijf maar kwam daarna stil te staan. In de jaren werd de windmolen door de molenmaker George Adriaens gerestaureerd. Op de binnenroede werd toen het stroomlijnsysteem Van Bussel aangebracht. De buitenroede werd van Oudhollands hekwerk (lattenwerk) voorzien. Na deze restauratie kreeg de molen de naam Wilhelmus-Hubertus naar de molenmaker Willem Hubertus Adriaens te Weert. In de tachtiger jaren kwam de molen opnieuw stil te staan en werd de molen verbouwd tot atelier en expositieruimte. Vanwege het ontbreken van de staart kon de molen niet kruien en op de wind worden gezet. In 2013 kregen de nieuwe eigenaren subsidies voor herstel van de molen. De restauratie van de molen is in 2015 afgerond. Het kruien is weer mogelijk doordat de staart is hersteld. De gerestaureerde Wilhelmus-Hubertusmolen markeert de stadsentree van Weert. Vrijwillige molenaars draaien regelmatig op de molen, waarmee de molen extra aandacht trekt van voorbijgangers. Op de begane grond is een restaurant gevestigd. 21 Deze molen maakt deel van uit van de Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek. Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Dit evenement is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #EuropeForCulture.

12 9 Fatima Huis Coenraad Abelsstraat 31A, 6001 VJ Weert Zaterdag uur De eerste steen van deze voormalige Fatimakerk werd gelegd op 19 april Deze kerk, gewijd aan het Onbevlekt Hart van Maria, werd ingezegend op 25 maart Architect was Weertenaar Pierre Weegels, ook bekend van wederopbouwcomplex de Lichtenberg. Aannemer was P.M. Gijbels en Zoon uit Weert. Het gebouw is beeldbepalend voor de wijk Fatima. De buitenzijde oogt vrij sober. Het interieur is echter heel verrassend en ruim, zonder storende kolommen. Het grote marmermozaïek en de niet-figuratieve ramen zijn van Hugo Brouwer. De kerk werd in 2011 aan de eredienst onttrokken. In juni 2014 is de kerk overgegaan in particuliere handen. De doelstelling van het Fatima Huis is om het voormalige kerkgebouw te gebruiken voor maatschappelijke doeleinden, vooral sociale, educatieve en culturele activiteiten. Op deze manier wil de initiatiefnemer een waardige herbestemming geven aan de kerk. Het gebouw is met subsidie van de provincie Limburg grondig gerestaureerd. De Fatima kapel is als devotiekapel gehandhaafd en is ook geopend Boven de hoofdentree verbeeldde Charles Eijck in 1956 het Zonnewonder van Fatima. Dit wonder, waarbij Maria zesmaal verscheen, gebeurde in 1917 in Portugal. Hiermee werd de kerk in de volksmond de Fatimakerk genoemd en kreeg zelfs de hele wijk deze naam. Architect Pierre Weegels reisde door Europa om inspiratie op te doen. Ook in de vakbladen werd destijds aandacht besteed aan toonaangevende ontwerpen uit Zwitserland en Duitsland. Een van die ontwerpen was van de Franziskuskirche in Riehen (Zwitserland) van architect Fritz Metzger. Deze kerk is in 1950 ingewijd. Deze kerk heeft ook een grote bijna kolomvrije ruimte. De plattegrond heeft de vorm van een trapezium. Pierre Weegels is ongetwijfeld hierdoor geïnspireerd geweest bij het ontwerpen van de Fatimakerk in Weert. De kerk heeft een waaiervormige plattegrond en grote ruimtelijke werking. Ook de voorgevel vertoont gelijkenis met het ontwerp van Metzger.

13 10 Boshoverschans en St.-Odakapel Schansbeemdweg 11, 6002 AE Boshoven Zaterdag uur, Zondag uur De Boshoverschans is een cultuurhistorisch uniek gebied en van belang voor de geschiedenis van Weert. Dit ligt vooral in het oude wegenpatroon met onverharde wegen, de schans met kapel en verkaveling. Ook de karakteristieke agrarische bebouwing met groenstructuren en waterlopen die zijn gevormd tijdens de ontginningsperiode in de vroege 19e eeuw zijn karakteristiek. Daarom is dit gebied aangewezen tot gemeentelijk beschermd dorpsgezicht. De Boshoverschans is waarschijnlijk het oudste element in dit gebied. Deze omgrachte vluchtschans stamt uit tenminste de 1e helft van de 17e eeuw en de St.-Odakapel stond in 1722 op deze plaats. Het cultusbeeld is waarschijnlijk 16e eeuws. Zeer zeldzaam is dat bij deze schans de oorspronkelijke verkaveling in kleine percelen van circa 5 x 5 m nog deels intact is. Ook is bij de schans van Boshoven de historische landschappelijke ligging aan de zuid- en westzijde goed bewaard gebleven. Deze schans is de best bewaard gebleven historische boerenschans van Nederland. De kapel biedt plaats aan ongeveer 70 mensen. Het interieur bevat diverse beelden, waarvan de originelen in bruikleen zijn gegeven aan Gemeentemuseum Jacob van Horne. De rijks beschermde kapel is opengesteld voor bezichtiging door de stichting Schans en kapel van het gehucht Boshoven De Odakapel is gewijd aan de H.-Oda en de H.-Appolonia. De H.-Oda is volgens de legende de blind geboren dochter van een Schotse koning. Zij gaat op bedevaart naar Luik waar ze wonderlijk geneest. Daarna vlucht ze voor haar vader die haar wil uithuwelijken en woont als kluizenares op Boshoven. Vanwege de genezing van haar blindheid wordt ze aangeroepen tegen allerlei oogziekten. De H.-Apollonia wordt aangeroepen bij tandpijn en is patrones van de tandartsen. Zij werd tijdens het bewind van de Romeinse soldatenkeizer Decius om haar geloof gemarteld, waarbij haar tanden uit haar mond werden geslagen.

14 11 St.-Annamolen Keent Keenterstraat 1A, 6006 PW Keent Zaterdag uur, Zondag uur Aan de zuidelijke stadsrand van Weert staat langs de Keenterstraat de stenen beltmolen St.-Anna. Dit is aan de rand van de historische Dijkerakker, een eeuwenoude kransakker. Door zijn verschijningsbeeld is dit zeker een markante molen. Opvallend is de rood-wit-blauwe beschildering van de wieken, deuren en invaartpoort en de wit bepleisterde weerkant van deze korenmolen. Bij de bouw van de St.-Annamolen in 1911/1912 werden onderdelen uit de Clercxmolen in Weert gebruikt. Omdat de molenromp van de Molen van Keent flink afweek van de grote, robuuste Clercxmolen, moesten veel onderdelen van het gaande werk passend worden gemaakt. Dat is ook nu nog goed in de molen te zien. Zijn naam dankt de molen aan Anna Truyen, echtgenote van molenaar Sjang Clijsters. Deze was van 1924 tot 1965 eigenaar. In 1934 werd de molen uitgerust met Dekker stroomlijnwieken. Die wieken zouden slechts 9 jaar, tot 1943 toen een roede brak, dienst doen. Na de oorlog kreeg de molen wieken met het Van Bussel-systeem. In het begin van de vijftiger jaren werd de molen stilgelegd waarna verval intrad. Er werd zelfs aan afbraak gedacht. Uiteindelijk kocht de gemeente Weert de molen en in 1973 volgde restauratie en kreeg de molen het oudhollands wieksysteem. Anno 2018 zorgen vrijwillig molenaars dat de Annamolen regelmatig draait. Bij de molen is ook een bijentuin. Tijdens Open Monumentendag is de tentoonstelling 360 molens in één molen te bezichtigen. Tussen 1964 en 1987 produceerde de Vereenigde Nederlandsche Lucifersfabrieken Eindhoven onder de merknaam Molenlucifers luciferdoosjes met afbeeldingen van Nederlandse molens. Alle 360 verschillende versies zijn in deze tentoonstelling samengebracht Deze molen maakt deel van uit van de Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek. Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Dit evenement is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #EuropeForCulture.

15 12 St.-Annamolen Tungelroy Tungeler Dorpsstraat 75A, 6005 RH Tungelroy Zaterdag uur, Zondag uur Aan de Tungeler Dorpsstraat in het Weerter kerkdorp Tungelroy ligt de ronde stenen St.-Anna beltmolen uit Deze ligt wat verscholen achter de bebouwing aan de straat. Vooral vanaf de Kievitspeelweg heeft men een mooi zicht op de St.-Annamolen en het dorp Tungelroy. Deze molen werd in 1875 in opdracht van Jan Peerlings gebouwd als vervanging voor twee watermolens die langs de Tungelroyse Beek stonden. De familie Peerlings zou ruim honderd jaar, tot 1978, eigenaar van de molen blijven. De familie Peerlings bracht in de loop van de jaren veel aanpassingen en verbeteringen aan de molen aan. Toch volgde eind jaren vijftig van de 20e eeuw stillegging van de windmolen. Er werd alleen nog met een motorisch aangedreven maalstoel gemalen. De molen zelf verviel hierna al snel. In 1967 volgde een restauratie waarbij de kap, luizolder, steenzolder en meelzolder werden vernieuwd. Hiervoor werden onderdelen van een windmolen uit Hardenberg gebruikt. In de molen werd een silo met elevator geplaatst, die de twee maalgangen van graan moet voorzien. Ondanks deze aanpassingen bleek het niet meer mogelijk met de windmolen een boterham te verdienen. Daarop kocht de gemeente Weert de molen in In 1993 en tussen 2009 en 2010 liet de gemeente Weert de molen restaureren. Na deze restauraties draaien en malen nu vrijwillige molenaars van Molenstichting Weerterland Deze molen maakt deel van uit van de Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek. Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Dit evenement is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #EuropeForCulture.

16 13 Molen De Hoop Coolenstraat 24C, 6005 NZ Swartbroek Zondag uur Deze molen werd in 1849 gebouwd in Vlaardingen. Aan de kop van de Westhavenkade heeft hij daar tot 1904 dienst gedaan als pelmolen. In 1905 kocht landbouwer en koopman Joosten uit Nederweert deze molen om hem in Swartbroek door molenaar Weekers te laten opbouwen als korenmolen. In 1905 was het transport in onderdelen van een grote achtkante molen van Vlaardingen naar Limburg geen kleinigheid. Gelukkig stond de molen aan het havenhoofd in Vlaardingen en konden alle onderdelen per schip onder zeil naar Den Bosch worden vervoerd. Verder ging de reis met een kleinere trekschuit over de smalle Zuid Willemsvaart naar het kanaal Wessem Nederweert, nog geen kilometer van Swartbroek. Daar werd de molen in onderdelen met paard en wagen naar de Coolenstraat gebracht om als beltmolen te worden opgebouwd. Na vele wisselingen van eigenaren en molenaars en vele renovaties en restauraties is korenmolen De Hoop na de grote restauratie van 1987 weer een echte stellingmolen. Het groot onderhoud van de laatste jaren zorgt er voor dat molen De Hoop, al ruim 110 jaar gezichtsbepalend voor de skyline van Swartbroek, in volle glorie zijn poort kan openen. Molenaar Peter Stultiens vertelt u alles over de werking van de molen. Op de begane grond is er een expositie over de historie van de molen te zien. Voor de bezoekers staat koffie met wat lekkers erbij klaar! Deze molen maakt deel van uit van de Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek. Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Dit evenement is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #EuropeForCulture.

17 14 St.-Jansmolen Molenweg 16, 6039 RH Stramproy Zaterdag uur, Zondag uur Komend uit de richting van Haler/Hunsel over de Molenweg is de St.-Jansmolen al van ver te zien. De molen is van het type houten gesloten standerdmolen. Dit is een vrij zeldzaam type. De molen kent een geschiedenis van honderden jaren. Het is de oudste authentieke windmolen binnen het Weerterland. De eerste schriftelijke verwijzingen naar de huidige molen dateren van de 16e eeuw. Op 31 augustus 1571 gaven de abdis en het Stift van Thorn de wintmoolen tot Stramproie in erfpacht aan Cornelis Souts. In 1804 werd deze molen op de huidige plaats aan de rand van het dorp herbouwd. Mogelijk stond de molen eerder wat verder van het dorp. Tussen 1804 en 1898 was de molen eigendom van de familie Veltmans. In 1898 werd de molen verkocht aan de brouwersfamilie Maes uit Stramproy. In 1901 trad Hubert van de Winkel als molenaar in dienst van de familie Maes. In 1918 kwam Lei van de Winkel in zijn plaats op de molen. Lei zou tot zijn 80e verjaardag in 1975 op de molen blijven malen en bleef tot zijn dood op 85-jarige leeftijd nauw bij zijn St.-Jansmolen betrokken. Het bronzen beeld naast de molen herinnert aan Lei de Mulder. Door de inzet van burgemeester Cees van Berckel van Stramproy volgde in 1968 een grote restauratie. In 2008 en 2009 volgde een tweede omvangrijke opknapbeurt door de gemeente Weert Deze molen maakt deel van uit van de Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek. Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Dit evenement is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #EuropeForCulture.

18 15 H.-Willibrorduskerk Kerkplein 1, 6039 GH Stramproy Zondag uur De oudste bronnen spreken al in de 12e en 13e eeuw over een kerkgebouw in Stramproy. In aantekeningen uit 1299, waarin de kerkdiensten geregeld worden, worden Stramproy, Ittervoort en Baexem genoemd als kapellen of hulpkerken van de parochie Thorn. Om sterker te staan tegenover de krachten van de Reformatie, dringt het kapittel van Thorn er bij de bisschop op aan om deze dorpen tot zelfstandige parochies te verheffen. Het kapittel staat in voor het financieel onderhoud van de parochiekerken. Dat de kerk inmiddels te klein is geworden voor het aantal parochianen, is begin 20e eeuw reden om de oude kerk te slopen. In 1923 wordt een nieuwe parochiekerk gebouwd, waarbij de boeren van Stramproy met mens- en paardenkracht het grootste deel van het werk leveren. Op 9 februari 1923, de feestdag van de H.-Apollonia (de tweede patroon van de kerk), wordt de nieuwe kerk in gebruik genomen door pastoor Greijmans. De kerk wordt op 1 mei 1923 ingewijd door de bisschop van Roermond. De mergelstenen toren uit de 15e eeuw is een blijvende herinnering aan het oude kerkgebouw De kerk is gewijd aan H. Willibrordus. Hij is patroon van onder andere het Groothertogdom Luxemburg en van de plaats Echternach. Zijn voorspraak wordt ingeroepen bij epilepsie en aanverwante ziekten. Hiermee schijnt de beroemde springprocessie samen te hangen, die elk jaar op zijn feest te Echternach door duizenden pelgrims wordt meegemaakt. In de 13e eeuw werd de omgeving van Trier waar ook Echternach onder valt, door een epidemie van sint-vitusdans getroffen. Pelgrimages naar het graf van H. Willibrord in Echternach werden gehouden en zijn hulp werd ingeroepen. Daarop verdween de ziekte. Ter herinnering aan dit wonder wordt nog steeds jaarlijks de springprocessie gehouden.

19 16 Molen De Nijverheid Veldstraat 54, 6039 ED Stramproy Zaterdag uur, Zondag uur In 1903 werd in de buurtschap Breyvensroth de stenen bergkorenmolen De Nijverheid gebouwd op een perceel bouwland op het Rotterveld. In 1921 kocht de familie Nijs de molen en tot 1974 zou altijd een Nijs-molenaar op De Nijverheid malen. Daardoor is de molen in de volksmond bekend als de Nijsmolen. In 1975 droegen de erven Nijs de molen over aan, toen nog, de gemeente Stramproy. Vanaf 1960 werd de molen praktisch niet meer gebruikt. Dat kwam doordat de boeren uit de omgeving overstapten op ander veevoer dat niet meer door molenstenen gemalen kon worden. Tijdens de overdracht naar de gemeente Stramproy in 1975 werd in het besluit van de gemeenteraad vastgelegd dat de molen werd overgedragen aan de gemeenschap van Stramproy. De erven Nijs verbonden namelijk aan de overdracht de conditie dat de molen altijd een openbare functie zou moeten houden en ten dienste moest staan van de bevolking van Stramproy. In 1975 werd begonnen met de restauratie van de Nijsmolen en werd Jac Nijs Jr. aangesteld als vrijwillig molenaar. Vanaf dat moment worden op de molen nieuwe vrijwillige molenaars opgeleid. Ook tussen 2009 en 2011 is de molen nog eens ingrijpend gerestaureerd. De buurt legde rond de molen een grote molentuin aan en in 2016 volgde de bouw van een bakhuis Deze molen maakt deel van uit van de Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek. Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Dit evenement is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #EuropeForCulture.

20 17 Bakkes Nijsmeulebuûrt Veldstraat 54, 6039 ED Stramproy Zaterdag uur, Zondag uur Het bouwen van deze bakoven was een vervolgproject in de Nijsmolenbuurt. In september 2013 stak de Nijsmolenbuurt de handen uit de mouwen met het plaveien van de oprit naar de molen. Vervolgens legde de buurt in 2014 een nieuwe tuin rond de molen aan. Een pluktuin met wilde bloemen en dahlia s, met diverse soorten kruiden en boompjes en struiken met vruchten zoals bessen, appels, peren en pruimen. Ook werd er in deze molentuin een jeu de boules-baan aangelegd. Op deze baan spelen elke woensdag en zaterdag circa 16 vrijwilligers een partijtje petanque. Deze vrijwilligers zijn de kracht van de samenwerking in deze projecten. Het laatste project het bouwen van een bakhuis werd gestart in september Het Bakkes is geheel gebouwd door vrijwilligers uit de buurt met adviezen van bekende oude bakoven-specialisten en moderne steenovenbouwers. De combinatie van oude en nieuwe technieken levert een unieke en perfect werkende bakoven op, waarin traditioneel gebakken kan worden. De ruimte voor de oven wordt functioneel ingezet voor vergaderingen en workshops voor groepjes kleiner dan 15 personen. Er zullen zeker meer projecten in de toekomst worden gerealiseerd. Het bakhuis staat symbool voor goed nabuurschap rond de molen: elkaar helpen waar dat nodig is. In de oven wordt van alles gebakken: speciaal brood, diverse soorten vlaaien en, bij het minderen van temperatuur, ook heerlijke koeken. Op zondag wordt de oven vanaf uur gestookt met de zogenaamde krikken. Daarna kan er vanaf ongeveer uur gebakken worden. 39

21 18 Broekmolen Grensweg 8, 6039 RS Stramproy Zondag uur Het landgoed Broekmolen ligt in het buurtschap Heyeroth ten westen van Stramproy. Het landgoed is ergens voor de 15e eeuw ontstaan in het bosrijke gebied ten zuiden van Weert. Stramproy behoorde voor de Franse Tijd tot het vorstendom Thorn. Dit bracht welvaart in het dorp, dat vroeger veel lakenweverijen had. De Broekmolen in zijn huidige vorm dateert van In de 19e eeuw is er aan de huidige molen een deel aangebouwd dat ingericht werd als boerderij. Zo ontstond de boerderijwatermolen in zijn huidige vorm. De Broekmolen is gebouwd aan een natuurlijke bocht in de oorspronkelijke Aabeek, op de grens van Nederland en België. De waterloop is gesplitst in een molentak, die het waterrad aandrijft, en de afslagtak. Het waterniveau wordt geregeld met sluizen, de zogenaamde verdeelwerken. Vanaf het begin van de 19e eeuw fungeert de watermolen als graanmolen. De molen wordt aangedreven door een houten onderslagrad met plaatijzeren schoepen. De middellijn van het waterrad is gemiddeld 5,40 m. In januari 2010 is de molen geschikt gemaakt voor de opwekking van elektriciteit. Dit is gedaan om de watermolen een zinvolle functie te geven in een tijd waarin ons klimaat centraal staat in maatschappelijke discussies. De opwekking van elektriciteit gebeurt volledig apart van de watermolen middels een turbine. De molen blijft geheel maalvaardig. Met twee koppels stenen is de molen in gebruik als graanmolen en een koppel staat open voor educatieve doeleinden Deze watermolen ligt op de grens tussen Nederland en België en is letterlijk grensoverschrijdend. Deze molen maakt deel van uit van de Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek. Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Dit evenement is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #EuropeForCulture.

22 19 Molens Kempen~Broek Circa 20 molens in Nederland en België op diverse adressen Zondag uur GrensPark Kempen~Broek verbindt op een verrassende en eigenzinnige wijze gevarieerde natuur met erfgoed. Oude langgevelboerderijen, kapelletjes, wegkruisen, landweren of windmolens en watermolens vormen vele kleine pareltjes in het groene landschap van Kempen~Broek. Plekjes en erfgoed die erom vragen om nader kennis mee te maken. De windmolens en watermolens, bijna vijftig in aantal, nemen daarbij een bijzondere plaats in op dit veelkleurige pallet van het Kempen~Broek erfgoed. De robuuste windmolens in het Weerterland en de markante watermolens liggen als aan linten aaneen geregen tussen Maas en Kempen langs de Aabeek, Itterbeek of de Bosbeek. Ze kennen een geschiedenis van vaak honderden jaren. Een geschiedenis die bol staat van verhalen. Molens Vertellen Verhalen is dan ook het motto voor deze tweede Grenzeloze Molendag. De vrijwillige molenaars van de deelnemende molens zullen u graag over hun molen en de geschiedenis ervan vertellen. In 2013 is het ambacht van molenaar opgenomen op de Nederlandse lijst van immaterieel erfgoed. Immaterieel erfgoed is levend erfgoed : tradities en gebruiken die van generatie op generatie worden overgedragen. In december 2017 kreeg dit ambacht internationale erkenning met opname op de Unesco lijst van immaterieel erfgoed. Op de website vindt u suggesties voor fiets- en autotochtjes langs de deelnemende molens en leest u ook welke molens aan de tweede Grenzeloze Molendag binnen GrensPark Kempen~Broek meedoen Open Monumentendag op zondag 9 september in Vlaanderen en Nederland staat in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. De Grenzeloze Molendag in GrensPark Kempen~Broek is aangewezen als officieel crossborder-project tijdens #Europe- ForCulture.

23 Met dank aan alle deelnemende vrijwilligers en organisaties, die voor en achter de schermen bijdragen aan de Open Monumentendag Colofon Samenstelling en redactie Foto s en teksten Grafisch ontwerp : Joke Jongeling, gemeente Weert : Deelnemende organisaties, foto G. Gabriëls Linda Beelen Kaart van Deventer RHCL, foto St.-Jansmolen Ton Verspeek : Anne Halfers Grafisch Ontwerpbureau Weert