HET ABDIJCOMPLEX, GEZIEN VANUIT DE DRUIVENGAARD.

Transcriptie

1 HET ABDIJCOMPLEX, GEZIEN VANUIT DE DRUIVENGAARD. 40 MONUMENTAAL NR

2 Medio 2018 voltooiing ingrijpend groenproject in Limburg Ommuurde tuin van Abdij Rolduc krijgt weer statuur Tussen Kerkrade (NL) en Herzogenrath (D) rijst, in een prachtig groengebied bovenaan de hellingen van het Wormdal, de majestueuze Abdij Rolduc op. Het voormalige klooster is in de loop van ruim negen eeuwen uitgegroeid tot het grootste aaneengesloten rijksmonument van ons land. Niet voor niets is het opgenomen in de top 100 van Nederlandse monumenten. TEKST: BARRY KERCKHOFFS EN MARTIJN BLAAS FOTOGRAFIE: BARRY KERCKHOFFS PLANKAART: BUREAU VERBEEK MONUMENTAAL NR

3 VASTE PLANTEN IN DE BORDERS BIJ DE OVERGANG VAN DE TERRASSEN. ZICHT OP EEN MET VASTE PLANTEN GEVULDE CORTEN- STALEN BLOEMSTRUCTUUR. Tot het einde van de 18e eeuw was Rolduc abdij voor Augustijner Koorheren. Daarna deed het complex circa 150 jaar dienst als internaat en onderwijsinstituut. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft het gebouw zich ontwikkeld tot locatie met diverse functies, waaronder wonen, diensten, onderwijs en horeca. Bovendien vervult Rolduc een belangrijke rol als pseudo-museum en vormt het een geliefde locatie voor concerten, lezingen, trouwerijen en exposities. Helaas is als gevolg van de enorme omvang van de voormalige abdij sprake van leegstand, die zijn weerslag heeft gehad op de ommuurde tuin. Die bestond in 2011 uit een verzameling sleetse objecten, resterend uit ooit bloeiende periodes. Samenhang in het geheel was ver te zoeken. Continuïteit Continuïteit in gebruiksfuncties is noodzakelijk voor het voortbestaan van de abdij. Daartoe zijn de afgelopen jaren, onder andere in het kader van IBA-Parkstad (Internationale Bau Ausstellung), tal van ideeën ontwikkeld en haalbaarheidsonderzoeken uitgevoerd. Vooruitlopend op die herbestemmingsopgave heeft Rolduc, samen met de gemeente Kerkrade, Bureau Verbeek landschapsarchitectuur/ecologie/stedelijk ontwerp een visie laten opstellen voor revitalisering van de ommuurde abdijtuin. Geschiedenis Het oudste deel van het kloostercomplex dateert uit het begin van de 12e eeuw. Vanuit een eenvoudige kapel ontwikkelde zich gaandeweg een abdij van Augustijner Koorheren, aanvankelijk levend volgens zeer strenge regels. In 1136 viel de voogdij toe aan de Hertogen van Limburg en werd het hun familieklooster. Vanaf eind 18e eeuw is de benaming Rolduc, de Franse vertaling van Herzogenrath - Rode-le-Duc - in gebruik. Halverwege de 12e eeuw begon voor de abdij een bloeitijd. Rond 1250 beschikte zij over meer dan hectare grond 42 MONUMENTAAL NR

4 en het aantal kloosterlingen groeide gestaag. De bibliotheek ontwikkelde zich bovendien tot een van de belangrijkste van haar tijd. Diverse parochies in het huidige Nederland, Duitsland en België werden vanuit het klooster van geestelijken voorzien. In de 14e, 15e en 16e eeuw maakte het complex een periode van verval door. De abdij had het in de Tachtigjarige Oorlog zwaar te verduren. Pas rond 1677 lukte het weer een strengere kloosterregel in te voeren. Ook in materieel opzicht begon toentertijd een nieuwe bloeiperiode, voornamelijk door inkomsten uit de exploitatie van kolenmijnen in het Wormdal. In 1796 werd de abdij door de Fransen opgeheven. Vervolgens stond zij 35 jaar leeg. Internaat en seminarie In 1831 nam in Rolduc de priesteropleiding van het bisdom Luik haar intrek. Na de Belgische afscheiding werd het gebouwencomplex eigendom van de apostolisch-vicaris, later bisschop, van Roermond. Rolduc huisvestte aansluitend een internaat met gymnasium, hbs, theologie en filosofie voor jongens uit de gegoede Nederlandse bourgeoisie. Diverse bekende politici, wetenschappers en schrijvers genoten er hun opleiding. Van 1946 tot 1967 was Rolduc weer louter kleinseminarie voor het bisdom Roermond. Het internaat werd in 1970 gesloten. De middelbare school bleef tot medio 2011 in het complex gevestigd. Naar aanleiding van het verlies aan functies en om het voortbestaan van Rolduc te garanderen bestaat vandaag de dag dringend behoefte aan nieuwe invulling voor delen van de abdij. Daarop vooruitlopend (en hopend op een vliegwieleffect red.) zijn een visie en een ontwerp opgesteld voor revitalisering van de ommuurde tuin. Verwezenlijking ervan voltrekt zich in drie fases. Fase 1 en 2 zijn grotendeels klaar, fase 3 is in uitvoering. Stof eraf Aan de hand van terreinbezoeken, onderzoek naar de (tuin) geschiedenis, gesprekken met gebruikers en op basis van een compositieanalyse is in 2011een visie opgesteld en zijn in de jaren daarna voor de drie fases definitieve ontwerpen op papier gezet. Om een goed en in de context passend ontwerp te kunnen opstellen is kennis van de destijds aangetroffen situatie onontbeerlijk. Reden waarom historische kaarten, ontwerptekeningen, schilderijen, prenten en foto s zijn bekeken. De uitkomst van dat bronnenonderzoek moest antwoord geven op vragen als: wat is er nog te zien en waarom? De resultaten zijn gekoppeld aan het tijdsbeeld en de heersende stijlperiode. Tegelijk is een zogenoemde compositieanalyse gemaakt. Bestudering van de historische inrichting van de ommuurde tuin maakt het mogelijk de vorminstrumenten als oorspronkelijke inventies te herkennen, waarna ze opnieuw kunnen worden ingezet en (waar nodig) getransformeerd. Door deze decompositie van het historisch denkproces wordt het stof van eeuwen eraf geblazen (bron: Architectuur en landschap van Clemens Steenbergen en Wouter Reh). Concept Uitgangspunt was het gegeven dat de gaard bestaat uit een vierkant met ingeschreven cirkel, binnen de ommuring. DEFINITIEF ONTWERP HERIN- RICHTING OMMUURDE TUIN ABDIJ ROLDUC. MONUMENTAAL NR

5 DE AULA MAJOR BINNEN DE OMMUURDE TUIN, IN DE AULA MAJOR BINNEN DE OMMUURDE TUIN, IN MONUMENTAAL NR

6 In die compositie is een onderverdeling in 10 vakken gemaakt met een prominente rol voor de hoofdas tussen tuin-entree en de ingang van de abdij. De drie terrassen (niveaus) waaruit de tuin bestaat krijgen elk een eigen thema. De sub-assen, voortkomend uit de wanden van de diverse gebouwen, worden in de vlakverdeling benadrukt en versterken de relatie tussen abdij en landschap. Over deze classicistische vormen is bewust een informele, contemporaine structuur gedrapeerd. Een laag die ogenschijnlijk los staat van de oorspronkelijke compositie, maar daar wel mee in harmonie is. Ontwerp De ommuurde tuin kent drie niveaus, elk met een eigen thema. Het eerste, aansluitend op de zogenoemde Moretti-gevel (naar architect Joseph Moretti red.), is uitgevoerd met grasparterres. Die garanderen rust en maken het mogelijk er evenementen te organiseren. De relatie en de symmetrie tussen de zijvleugels van de abdij zijn in de tuin versterkt door een dubbele rij lindes (Tilia heterophylla Prestige) op de overgang tussen dit niveau en niveau twee. De lindes vervangen de dubbele bomenrij van paardenkastanjes uit de tijd dat het gymnasium er gevestigd was. Niveau 2 is het tuindeel, waarvan de parterres ingericht worden met (vergeten) groenten, die in de toekomst in de keuken van Kloosterbrasserie De Kanunnik kunnen worden gebruikt. Voorlopig is dit niveau ingezaaid met gras. De borders grenzend aan de keermuren die de verschillende niveaus markeren, zijn beplant met vaste planten en siergrassen. Door overblijfselen uit verschillende periodes te amoveren (o.a. een zitkuil en een tennisbaan) zijn de gebouwen rond de tuin beter tot hun recht gekomen. De Aula Major bijvoorbeeld heeft daardoor een mooi toegangsplein gekregen. Wijngaard Vijf jaar geleden is het idee geopperd binnen de ommuurde tuin op het derde, laagste niveau druiven aan te planten. In 2014/2015 is die wijngaard als gezamenlijk project van de gemeente Kerkrade, Abdij Rolduc en het genootschap de Winzer van Rode tot stand gebracht. Sindsdien is ze in beheer bij vrijwilligers van het genootschap. Het is een prachtige invulling van dit tuindeel, waar een eeuwenoude wijnbouwtraditie wordt voortgezet. Op het ogenblik is het eerste niveau met de grasparterres in uitvoering. Naar verwachting komt medio 2018 de complete tuin gereed. Auteurs Barry Kerckhoffs en Martijn Blaas zijn als landschapsarchitect verbonden aan Bureau Verbeek landschapsarchitectuur/ ecologie/stedelijk ontwerp. NIVEAU 2 MET OP DE ACH- TERGROND DE VERWEZENLIJ- KING VAN NIVEAU 1. DRUIVENTROS IN DE DRUI- VENGAARD. MONUMENTAAL NR