Het Belang van het Kind in het Vreemdelingenrecht

Transcriptie

1 faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen orthopedagogiek Het Belang van het Kind in het Vreemdelingenrecht Kinderen uit asielzoekersgezinnen Ontwikkeling, perspectief en juridische positie Onderzoeksverslag periode Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Gedrags en Maatschappijwetenschappen Vakgroep Orthopedagogiek Dr. mr. M.E. Kalverboer Drs. A.E. Zijlstra

2 Het onderzoek is mogelijk gemaakt door de financiële ondersteuning van Stichting Kinderpostzegels Nederland en een aanvullende ondersteuning van het Ministerie van Justitie Directie Vreemdelingenbeleid. Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Afdeling Orthopedagogiek. ISBN:

3 Inleiding 5 1 Inleiding 7 Deel 1 13 Ontwikkelingsvoorwaarden, ontwikkeling en perspectief 13 1 Het leven in Nederland Hoe ziet het leven van kinderen uit asielgezinnen eruit? De ontwikkelingsvoorwaarden die in de leefomgeving van het kind aanwezig moeten zijn om een gunstig perspectief te waarborgen Welke ontwikkelingsvoorwaarden zijn aanwezig in de opvoedings-, verzorgings- en leefsituatie van asielzoekerskinderen uit gezinnen Conclusie 35 2 Hoe ontwikkelen asielzoekerskinderen zich in Nederland? Inleiding Het effect van risicofactoren in de omgeving op de individuele ontwikkeling van een kind Asielzoekerskinderen uit gezinnen zijn zeer kwetsbaar! Welke problemen zie je het meest bij kinderen en hoe hebben we dit onderzocht? Conclusie 47 3 Terug naar het land van herkomst? Inleiding Te verwachten aanwezige ontwikkelingsvoorwaarden in de opvoedings- en verzorgingssituatie van de kinderen in het land van herkomst Conclusie 62 Deel 2 65 De juridische procedure en de positie van kinderen uit gezinnen 65 4 De juridische procedure Inleiding Besluitvorming op basis van het IVRK, in het bijzonder artikel 3 lid 1 en 6 lid 2 IVRK (Kalverboer & Winter, 2006) Toetsing van het belang van het kind aan de bepalingen uit de vreemdelingenwet Orthopedagogische rapportage in de vreemdelingenprocedure Conclusie 75 Deel 3 77 Conclusies en aanbevelingen voor beleid 77 5 Conclusies Inleiding Conclusies 79 6 Aanbevelingen voor beleid en onderzoek Inleiding Aanbevelingen 85 Bijlage 1 Gezinnen, kinderen en hun achtergrondkenmerken 52 gezinnen, 115 kinderen 91 Bijlage 2 Instrumenten afgenomen in het onderzoek 93 Bijlage 3 Scores op de BIC-Vreemdelingenrecht 95 3

4 Bijlage 4 Overzicht van de kinderrechten die geschonden kunnen worden als een specifieke ontwikkelingsvoorwaarde ontbreekt 97 Bijlage 5 VSPS-scores jongens en meisjes uit asielzoekersgezinnen afgezet tegen de normgegevens algemene jeugd in de jeugdzorg 153 Bronvermeldingen en literatuurlijst 155 4

5 Inleiding 5

6 6

7 1 Inleiding Wat maakt de situatie van kinderen uit asielgezinnen die in Nederland te maken krijgen met het vreemdelingenrecht en -beleid en zo specifiek? Allereerst de positie van deze kinderen in de juridische procedure. Kinderen die samen met hun ouders naar Nederland komen, hebben -in juridische zin- een van hun ouders afgeleid belang. Dit betekent dat in de asielprocedure, primair de situatie van de hoofdaanvrager, meestal één van de ouders, in ogenschouw wordt genomen. Wanneer deze hoofdaanvrager voldoet aan de voorwaarden zoals die in de Vreemdelingenwet 2000 hiervoor zijn gesteld, kan de hoofdaanvrager een recht op (voorlopig) verblijf worden toegekend. Een dergelijk recht geldt dan ook voor de overige familieleden waaronder de kinderen uit het gezin. Wanneer de hoofdaanvrager niet voldoet aan de in de Vreemdelingenwet 2000 gestelde bepalingen, geldt dit in principe ook voor de kinderen van de hoofdaanvrager. De beoordeling of voldaan wordt aan de gestelde bepalingen uit de Vreemdelingenwet gaat hiermee voorbij aan het ontwikkelingsperspectief van kinderen dat mogelijk in het geding is wanneer de hoofdaanvrager terug kan keren naar het land van herkomst. Kinderen kunnen overigens een eigen asielprocedure starten, maar dit is niet erg gangbaar. Een tweede aspect wat de positie van deze kinderen in het vreemdelingenrecht typeert, is het feit dat de kinderen met de beoordeling van de asielaanvraag onder de sector bestuursrecht vallen. Kinderen die in Nederland te maken krijgen met het burgerlijk- of jeugdstrafrecht, komen voor bij een kinderrechter. Deze rechter is deskundig op het gebied van kinderen en hun ontwikkeling. De vreemdelingenrechter die de besluiten van de IND toetst, heeft geen specifieke expertise op het gebied van kinderen en ontwikkeling. De Raad voor de Kinderbescherming die een rol als voorlichter heeft in het burgerlijk- en jeugdstrafrecht, heeft deze niet in het vreemdelingenrecht. Ook gedragswetenschappers die in het burgerlijk- en jeugdstrafrecht de rechter kunnen informeren over het ontwikkelingsperspectief van het kind bij een specifiek te nemen besluit, hebben geen plaats in de juridische 7

8 procedure in het vreemdelingenrecht. Dit alles betekent dat advocaten de belangen van deze kinderen in de procedure naar voren moeten brengen. Vanwege het gebrek aan expertise op het gebied van ontwikkeling van kinderen, vaak met onvoldoende resultaat. Het Vreemdelingenrecht, als vorm van bestuursrecht, kenmerkt zich verder door de positie van de rechter die de besluiten van het bestuursorgaan, in dit geval de IND, slechts marginaal toetst. De rechter mag niet op de stoel van de bestuurder gaan zitten en een inhoudelijke beoordeling van het door de IND genomen besluit, vindt daarom niet plaats. Als de IND naar het oordeel van de rechter in redelijkheid tot zijn besluit heeft kunnen komen, mag de rechter dit besluit niet aantasten. Dit geeft de IND grote vrijheid om op eigen wijze invulling te geven aan de uitvoering van het asielbeleid en te beoordelen of een aanvrager aan de gesteld voorwaarden in de Vreemdelingenwet 2000 voldoet. Ten derde is er het standpunt van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State inzake de betekenis van artikel 3 lid 1 van het Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK), één van de kernartikelen uit het verdrag. Dit artikel heeft als strekking dat het belang van het kind eerste overweging is bij alle besluiten die het kind betreffen. In tegenstelling tot het standpunt dat de Hoge Raad in het burgerlijk- en jeugdstrafrecht inneemt, kent de Afdeling geen rechtstreekse werking toe aan artikel 3 lid 1. De Afdeling vindt het artikel te vaag geformuleerd om in de rechtspraak in te roepen. Naar het oordeel van de Afdeling bevat artikel 3, lid 1 IVRK, gelet op haar formulering, wat betreft het gewicht dat aan het belang in een concreet geval moet worden toegekend, geen norm die zonder nadere uitwerking in nationale wet- en regelgeving door de rechter direct toepasbaar is. De norm van artikel 3, lid 1 IVRK, biedt deze nadere uitwerking niet 1. Hierdoor kan er door advocaten in de vreemdelingenprocedure niet succesvol een beroep op worden gedaan. Al deze aspecten tezamen versterken de positie van kinderen in het vreemdelingenrecht en beleid bepaald niet. Kinderen uit gezinnen zijn hierdoor in juridische zin extra kwetsbaar. 1 ABRvS 23 september 2004, JV 2004, 449; ABRvS 15 februari 2007, LJN AZ9524; ABRvS 12 april 2007, LJN BA

9 Sinds 2004 doet de vakgroep Orthopedagogiek van de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek naar Belang van het kind in het Vreemdelingenrecht naar de situatie van kinderen uit gezinnen die te maken krijgen met het Nederlandse vreemdelingenrecht en beleid. In het eerste onderzoeksproject dat begin 2006 is afgerond, werd duidelijk hoe kwetsbaar kinderen uit asielgezinnen zijn vanwege wat ze hebben meegemaakt, hun afhankelijke en zwakke positie in de vreemdelingenprocedure en de vaak ontoereikende situatie waarin ze opgroeien (Kalverboer & Zijlstra, 2006b, 2006a). In 2006 is het vervolgonderzoek van start gegaan waarvan we in dit rapport verslag doen. Ook in dit vervolgonderzoek staan kinderen uit asielgezinnen centraal; nog steeds verdienen zij vanwege hun kwetsbaarheid, zwakke rechtspositie en de moeilijke omstandigheden waarin ze opgroeien extra bescherming. Nederlands onderzoek heeft zich in de afgelopen jaren sterk gericht op de situatie van alleenstaande minderjarige asielzoekers. Zij hebben een eigen rechtsingang en hiermee in de juridische procedure een eigen belang. Verder worden hun belangen behartigd door een voogd van Nidos. Ama s zijn als groep steeds meer zichtbaar en we weten relatief veel over hoe zij zich ontwikkelen en de problemen die ze ervaren (Bean, 2006). Uit het onderzoek van Braat (2004) weten we dat illegale kinderen in Nederland onder zeer moeilijke ontoereikende omstandigheden opgroeien. Over hoe de kinderen uit asielgezinnen zich ontwikkelen die nog in procedure zijn en vaak op Azc s wonen, weten we relatief weinig. Mede doordat deze kinderen geen eigen rechtspositie hebben en de toegang tot de hulpverlening voor hen moeilijk blijkt (Kalverboer & Zijlstra, 2006b). Ook weten we niet of het van invloed is op de besluitvorming als de rechtsvertegenwoordiger die het gezin bijstaat, rapportage over de kinderen uit het gezin, hun ontwikkelingsperspectief en rechten als processtuk inbrengt in de juridische asiel- of reguliere procedure in het vreemdelingenbeleid. Dit hebben we tevens willen onderzoeken. Opbouw van het rapport Deel 1 Met het door ons verrichte onderzoek beogen we een beter beeld te verkrijgen van de leefsituatie en de ontwikkeling van een specifieke groep kinderen uit asielgezinnen in Nederland; de kinderen uit gezinnen die door hun advocaat bij ons zijn aangemeld, 9

10 omdat de advocaat rapportage wenste over de ontwikkeling van betreffende kinderen en hun perspectief bij terugkeer naar het land van herkomst in verband met een lopende of nieuw op te starten procedure. Tweeënvijftig gezinnen en 115 kinderen zijn bezocht. Hoe groeien deze kinderen op en hoe ontwikkelen ze zich? Ervaren zij problemen vanwege hun specifieke positie in de procedure en het feit dat ze niet weten of ze in Nederland mogen blijven en zo ja, welke problemen ervaren zij? Wat zouden zij zelf het liefst willen als zij het voor het zeggen zouden hebben en wat zien de belangrijke mensen in hun omgeving als het grootste belang van deze kinderen. Tot slot, is het mogelijk om aan te geven wat terugkeer voor hun ontwikkeling betekent? In deel 1 van dit rapport besteden we hier aandacht aan. Deel 2 Het Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) is in 1995 door Nederland geratificeerd en ondertekend. Het is hiermee toetsingkader voor de uitvoering van al het beleid dat de situatie van kinderen in Nederland maar ook elders in de wereld raakt. Dit verdrag bevat een aantal essentiële kernbepalingen waaronder artikel 2 dat bepaalt dat kinderen niet gediscrimineerd mogen worden, het eerder genoemde artikel 3 lid 1 met als strekking dat het belang van het kind eerste overweging dient te zijn bij alle besluiten die de situatie van kinderen raken, art. 6 lid 2 dat het kind het recht op leven en ontwikkeling toekent en art. 12 dat aangeeft dat kinderen hun mening moeten kunnen geven over besluiten die hun situatie kunnen raken. De overige artikelen uit het verdrag kunnen veelal worden geïnterpreteerd aan de hand van deze kernartikelen. Nederland heeft het verdrag ondertekend en geratificeerd. Minister Rouvoet, als minister van Jeugd en Gezin, heeft aangegeven dat ten aanzien van al het beleid rond kinderen, het Kinderrechtenverdrag uitgangspunt dient te zijn (2008). Dit zou ook moeten gelden voor het vreemdelingenbeleid. In ons onderzoek is het IVRK gekozen als uitgangspunt voor de toetsing en uitvoering van het vreemdelingenbeleid. We hebben willen vaststellen of door het inbrengen van orthopedagogische rapportage over de ontwikkelingsbelangen van kinderen en hun kinderrechten in de besluitvormingsprocedures, de IND deze belangen gaat meewegen in het vreemdelingenrecht en -beleid. Hierbij hebben we, naast de afname 10

11 van verschillende al gestandaardiseerde onderzoeksinstrumenten, gebruik gemaakt van de door ons ontwikkelde vragenlijst voor juridische besluitvorming; de BIC-Q (Best Interest of the Child- Questionnaire) 2. Aan de hand van deze vragenlijst kan worden vastgesteld bij welk besluit het ontwikkelingsbelang van het kind het best gediend is en welke kinderrechten geraakt worden, indien het besluit niet in het belang van het kind is genomen. Tevens kan een indicatie worden gegeven van wat een specifiek besluit voor het ontwikkelingsbelang van het kind betekent. De besluiten die door de IND zijn genomen, hebben we onderzocht en we hebben vastgesteld of de IND kinderrechten betrekt in zijn afweging tot het al dan niet toekennen van een recht op verblijf. Deel 2 van dit rapport gaat in op de besluitvorming in het vreemdelingenbeleid en recht in relatie tot kinderrechten. Deel 3 We sluiten deze onderzoeksrapportage af met de belangrijkste conclusies die we aan de resultaten verbinden in relatie tot de genoemde thema s. We doen een aantal aanbevelingen voor de verbetering van het beleid rond kinderen uit gezinnen die te maken krijgen met het vreemdelingenrecht. Aan het onderzoek is door verschillende mensen gewerkt. Dr. mr. Margrite Kalverboer is sinds 2004 projectleider van het onderzoek. Drs. Elianne Zijlstra is sinds 2004 verbonden aan het project en hoopt in de komende jaren alle tot nu toe verzamelde informatie nader wetenschappelijk te analyseren en hierover een dissertatie te schrijven. Mr. drs. Janneke Faber was een jaar als onderzoeker aan het project verbonden. Drs. Melanie van Zonneveld en drs. Annemieke op den Dries hebben aanvankelijk als student en later als afgestudeerd gedragswetenschapper aan het project meegewerkt. Mr. Ismay Zandvliet is in de laatste fase van het onderzoek gevraagd zich te buigen over de juridische verantwoording. Verder hebben vele studenten van de Afdeling Orthopedagogiek van de Rijksuniversiteit Groningen meegewerkt aan de uitvoering van het onderzoek. 2 In onderhavig onderzoek is vastgesteld dat de betrouwbaarheid van de vragenlijst goed is. Hiervoor zijn de gegevens van 50 gezinnen in de analyses betrokken. Over het psychometrisch onderzoek zal nader gerapporteerd worden (Zijlstra & Kalverboer, 2008 in voorbereiding). 11

12 De begeleidingscommissie is gedurende de looptijd van het project verschillende malen bijeen geweest onder voorzitterschap van mr. S. Meuwese met de leden prof. dr. A.F. Kalverboer, mr. A Rijkelijkhuizen en drs. J. van de Vlugt. We willen een ieder hartelijk danken voor zijn of haar bijdrage aan en betrokkenheid bij het onderzoek. Speciaal willen we mr. M. Buijs van het advocatenkantoor Beek Advocaten noemen. Hij heeft heel veel van de zaken waarover we rapportages hebben geschreven bij ons aangedragen en heeft zeer actief meegedacht over hoe men op een zo effectief mogelijke wijze orthopedagogische rapportage als processtuk kan inbrengen in de juridische procedures. Tot slot willen we alle gezinnen en kinderen bedanken die bij het onderzoek zijn betrokken en die ons hun verhalen hebben willen vertellen. 12

13 Deel 1 Ontwikkelingsvoorwaarden, ontwikkeling en perspectief 13

14 14

15 1 Het leven in Nederland 1.1 Hoe ziet het leven van kinderen uit asielgezinnen eruit? In Nederland leven op dit moment ongeveer 8000 kinderen in asielzoekerscentra (Azc s). Dit zijn voornamelijk kinderen uit gezinnen (COA-brochure, 2008). De centra liggen verspreid over heel Nederland, soms ver van de bewoonde wereld. Van deze grote groep kinderen, zijn tot nu toe 115 kinderen uit 52 gezinnen betrokken bij het onderzoek. De meeste van deze kinderen groeien op in Azc s in het gebied boven de grote rivieren. Enkele gezinnen die we bezocht hebben, wonen in aparte voorzieningen van het COA (Centraal Orgaan Opvang asielzoekers) buiten de Azc s: in gewone huizen in woonwijken overal in het land. Een aantal uitgeprocedeerde gezinnen die in het onderzoek betrokken is en een herhaalde asielaanvraag indiende, woont in afbraakwoningen. De omstandigheden waarin deze kinderen opgroeien, zijn vaak slecht. Soms ontbreekt zelfs water en is men afgesloten van elektriciteit. Om vast te stellen hoe de ontwikkeling van de kinderen verloopt, hebben we in de gezinnen en bij de kinderen verschillende gestandaardiseerde vragenlijsten afgenomen (zie bijlage 2). Verder hebben we gesproken met verschillende informanten onder wie de kinderen zelf, hun ouders, leerkrachten en hulpverleners (zie ook hoofdstuk 3 over de juridische procedure). Aan de hand van de verzamelde informatie is een goed beeld verkregen van de situatie waarin de kinderen opgroeien en de problemen die ze ervaren. Dit hoofdstuk gaat in op de opvoedings- en leefsituatie van de kinderen in Nederland en de kinderrechten die geschonden kunnen worden als deze situatie niet toereikend is. In het volgende hoofdstuk gaan we in op wat het opgroeien in een ontoereikende omgeving voor de ontwikkeling van de onderzochte kinderen betekent. 1.2 De ontwikkelingsvoorwaarden die in de leefomgeving van het kind aanwezig moeten zijn om een gunstig perspectief te waarborgen Om zich goed te kunnen ontwikkelen, heeft een kind een leefsituatie nodig die het kind hiervoor de kansen biedt en aan specifieke voorwaarden voldoet. Op basis van een uitgebreide literatuurstudie hebben Kalverboer en Zijlstra (2006a) criteria ontwikkeld waaraan de omgeving moet voldoen, wil een kind zich optimaal kunnen ontwikkelen. Als deze criteria langdurig- in de leefomgeving van het kind aanwezig 15

16 zijn, kan de ontwikkeling veelal worden gewaarborgd. Zijn deze condities langdurigafwezig, kan dit leiden tot psychische of ander schade aan de ontwikkeling van het kind. Wat de impact is van de afwezigheid van de voor de ontwikkeling noodzakelijke voorwaarden is mede afhankelijk van factoren die bijdragen aan de kwetsbaarheid van het kind (Caprara & Rutter, 1995 en Kalverboer, Zijlstra & Knorth, in voorbereiding, 2008). Deze kwetsbaarheid is een gevolg van verschillende aspecten die in ogenschouw moeten worden genomen, waaronder de constitutie van het kind, het hebben blootgestaan aan eerdere aversieve ervaringen, het ervaren van meerdere risico-invloeden in eenzelfde periode en een kwetsbare ontwikkelingsfase in relatie tot de risico s (Caprara & Rutter, 1995). Beschikbaarheid van ontwikkelingsvoorwaarden in de actuele situatie, verleden en toekomst; gezin en samenleving Er zijn ontwikkelingsvoorwaarden die in het gezin, vaak door de ouders, moeten worden gerealiseerd en ontwikkelingsvoorwaarden die in de bredere samenleving waarin het kind opgroeit voor het kind beschikbaar en toegankelijk moeten zijn. Voor de ontwikkeling van kinderen is het niet altijd schadelijk dat de voorwaarden op een specifiek moment, tijdelijk, niet beschikbaar zijn. Zo is een keertje honger hebben, niet zo erg, dagelijks te weinig of eenzijdig te eten krijgen wel. Als de voor ontwikkeling noodzakelijke voorwaarden in het bestaan van kinderen langdurig afwezig zijn, leidt dit vaak tot schade. Daarom kijken we niet alleen naar de beschikbaarheid op een specifiek moment, de actuele situatie, maar ook naar de beschikbaarheid van de ontwikkelingsvoorwaarden in het verleden en de toekomst. 1.3 Welke ontwikkelingsvoorwaarden zijn aanwezig in de opvoedings-, verzorgings- en leefsituatie van asielzoekerskinderen uit gezinnen Om vast te stellen of de omgeving aan de voor ontwikkeling noodzakelijke voorwaarden voldoet, hebben we bij ieder gezin de vragenlijst Belang van het kind en voorwaarden voor ontwikkeling-vreemdelingenrecht afgenomen (de BIC-Q). Deze lijst bestaat uit 24 vragen. Op basis van de lijst kan een inschatting worden gemaakt van de kwaliteit van de situatie waarin het kind op dat moment opgroeit, diens perspectief bij voortgezet verblijf in Nederland en diens perspectief bij 16

17 terugkeer naar het land van herkomst. Per ontwikkelingsconditie geven we de onderzoeksbevindingen voor wat betreft de leefsituatie in Nederland weer en gaan we in op de situaties die we het meest hebben aangetroffen ( zie bijlage 3 voor de scores op de BIC-Q). Bij iedere omgevingsconditie geven we tevens weer welke artikelen uit het IVRK mogelijk geschonden worden, als de betreffende conditie langdurig niet beschikbaar is. In bijlage 4 van dit rapport is de relatie tussen de afwezigheid van de omgevingconditie en de specifieke kinderrechtenbepalingen nader toegelicht. In de conclusie van dit hoofdstuk benoemen we de artikelen uit het IVRK die in de Nederlandse situatie het meest geschonden worden Adequate verzorging 1 Adequate verzorging Definitie conditie: Adequate verzorging is de zorg voor gezondheid en fysiek welbevinden (bijvoorbeeld het bieden van ruimte, verwarming, kleding, persoonlijk eigendom, voeding, inkomen, etc.) passend bij het kind. Daarnaast ervaren de ouders geen zorgen met betrekking tot deze conditie. Hoe adequaat is de verzorging van kinderen uit asielgezinnen in Nederland? In eenendertig van de vijftig gezinnen was de levensstandaard van de kinderen die we gesproken hebben ontoereikend en liet de verzorging van deze kinderen ernstig te wensen over. Van deze groep was het verzorgingsniveau bij negen gezinnen echt zwaar onvoldoende. De kinderen kregen vaak onvoldoende, kwalitatief ontoereikend of eenzijdig voedsel. Niet altijd beschikten ze over voldoende kleding. Kleren waren vaak oud en te klein. Ook hadden kinderen te weinig kleren voor regelmatige verschoning. Zo gingen ze soms in natte kleren naar school omdat deze gewassen waren en nog niet gedroogd. Veel ouders vinden het heel moeilijk om hun kinderen in materieel opzicht zo weinig te kunnen bieden. Soms proberen ze met vrijwilligerswerk, waar ze een kleine vergoeding voor mogen houden, een beetje bij te verdienen. 17

18 Op het gebied van huisvesting hebben de meeste families problemen. Hele gezinnen leven vaak in zeer kleine ruimtes dicht op elkaar. Soms in caravans die met andere asielzoekers gedeeld moeten worden, soms in kamers achter dezelfde voordeur met meerdere asielzoekers. Keuken en wasgelegenheid wordt gedeeld met andere families of alleenstaanden van een andere cultuur en met andere gewoontes. Verschillende kinderen vertellen dat ze in Nederland een periode met hun ouders op straat geleefd hebben. Enkele gezinnen die we in het kader van een herhaalde asielaanvraag bezochten woonden in een tent of in een afbraakwoning. Voor veel kinderen die in een Azc leven, betekent dit dat ze geen eigen plek hebben. Dit heeft consequenties op vele gebieden. Ze kunnen bijvoorbeeld pas gaan slapen als de ouders of andere volwassenen gaan slapen. Dit leidt bij veel kinderen tot ernstig slaapgebrek. Leerkrachten geven regelmatig aan dat kinderen vermoeid in de klas zitten. Verschillende kinderen geven zelf aan dat ze in de klas zitten te slapen. Veel kinderen ervaren een ernstig gebrek aan privacy. In de caravan of de kamer die ze bewonen met meerdere mensen, is geen enkele mogelijkheid om zich even af te zonderen of terug te trekken. Vooral pubers en jonge adolescenten ervaren dit als zeer belastend. Pubers, net als jongere kinderen, slapen met hun alleenstaande ouder in dezelfde kamer. Ook ouders geven aan dit moeilijk te vinden. Zij willen niet om half negen naar bed!, ze hebben geen privé-leven. Een groot deel van de ouders is angstig of kampt met psychiatrische problematiek. Hierdoor is men niet altijd voldoende beschikbaar voor de kinderen en komt het regelmatig voor dat kinderen voor zich zelf moeten zorgen en de oudere kinderen in het gezin de rol van opvoeder en verzorger op zich hebben genomen. De artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als geen sprake is van een adequate verzorging Artikel 24 IVRK: het recht op voedsel en gezondheidszorg Artikel 26 IVRK: het recht op sociale zekerheid Artikel 27 IVRK: recht op toereikende levensstandaard (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht). 18

19 Veilige fysieke directe omgeving 2 Veilige fysieke directe omgeving Definitie conditie: Een veilige fysieke directe omgeving biedt lichamelijke bescherming aan het kind. Dat betekent afwezigheid van gevaar in de woning en omgeving, afwezigheid van bedreigende toxische invloeden, afwezigheid van mishandeling en afwezigheid van geweld in de omgeving van het kind. Hoe veilig is de gezinssituatie waarin asielzoekerskinderen in Nederland opgroeien? In negentien van de vijftig gezinnen bleken de ouders niet in staat hun kinderen in een veilige omgeving te laten opgroeien. Dit hangt vaak samen met de persoonlijke problematiek van de ouders. Veel kinderen merken dat hun ouders angstig zijn en nemen deze angst over. Bij zeer veel ouders die we gesproken hebben, is ernstige emotionele en/of psychiatrische problematiek geconstateerd. Een groot deel van hen is gediagnosticeerd met een Post Traumatische Stressstoornis (PTSS). De problematiek van de ouders kan zich uiten in agressief, gewelddadig gedrag tussen partners onderling, maar ook in onvoorspelbaar gedrag naar de kinderen toe. Het komt ook voor dat ouders zich juist apathisch gedragen en hierdoor niet in staat zijn de kinderen goed te verzorgen. Deze kinderen worden veel aan hun lot overgelaten. De omgeving van deze kinderen houdt onvoldoende toezicht op hoe de opvoeding verloopt. Er is weinig opvoedingsondersteuning voor de ouders. Bij deze kinderen is sprake van een verwaarlozende opvoeding met een gebrek aan toezicht en zorg. Dit kan met name voor heel jonge kinderen en kinderen tot een jaar of 10 die volledig of vrijwel volledig op de zorg van hun ouders zijn aangewezen, onveilig zijn. Overzicht van de artikelen uit het IVRK die kunnen geschonden worden als een veilige fysieke omgeving ontbreekt Artikel 19 IVRK: Bescherming tegen kindermishandeling Artikel 20 IVRK: Bescherming van kinderen die niet in hun eigen gezin kunnen opgroeien Artikel 23 IVRK: Bijzondere zorg voor gehandicapten 19

20 Artikel 24 IVRK: Recht op gezondheidszorg Artikel 27 IVRK: Recht op een toereikende levensstandaard Artikel 28 lid 2 IVRK: Recht op onderwijs Artikel 32 IVRK: Bescherming tegen exploitatie Artikel 33 IVRK: Bescherming tegen drugs Artikel 34 IVRK: Bescherming tegen seksueel misbruik Artikel 36 IVRK: Bescherming tegen overige exploitatie Artikel 37 IVRK: Bescherming tegen foltering, doodstraf, levenslange gevangenisstraf (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht) Affectief klimaat 3 Affectief klimaat Definitie conditie: Geborgenheid, steun en begrip van de ouder, passend bij het kind en tot uiting komend in de relatie die het kind met zijn ouder heeft. Groeit het kind op in een omgeving waarin ouders om hem geven en krijgt het kind voldoende liefde en leiding? In dertig van de vijftig onderzochte gezinnen, bleken de ouders niet in staat hun kinderen een opvoedingsklimaat te bieden dat genoeg affectie bood. De meeste van de ouders waren zo gericht op hun eigen verwerkingsproblematiek en de moeilijkheden die zij ervoeren in de juridische procedure, dat er voor de kinderen weinig positieve aandacht, geborgenheid, steun en begrip was. Deze ouders kunnen hun kinderen geen basisveiligheid bieden die nodig is om een gezonde ontwikkeling tot volwassenheid te waarborgen. In het dagelijks leven worden de kinderen regelmatig als lastig beschouwd. De ouders geven aan veel van hun kinderen te houden, maar ze bleken vaak vanwege de vele stress die ze ervoeren, hun oorlogservaringen en hun persoonlijke problematiek niet in staat deze affectie ook werkelijk te tonen. Dit leidt tot gevoelens van onmacht bij veel ouders. Ze zien dat ze in de opvoeding van hun kinderen ontoereikend zijn, terwijl ze hun kinderen zo enorm belangrijk vinden. Veel ouders geven aan heel erg moe te zijn en hun eigen leven van weinig waarde te achten. 20

21 Overzicht van de artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als een affectief klimaat ontbreekt Artikel 9 IVRK: Recht op gezinsleven Artikel 10 IVRK: Gezinshereniging Artikel 19 IVRK: Maatregelen tegen geweld, verwaarlozing en misbruik Artikel 20 IVRK: Gezinsvervangende zorg Artikel 27 IVRK: Recht op een toereikende levensstandaard Artikel 37 IVRK: Bescherming tegen foltering, doodstraf en levenslange gevangenisstraf (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht) Een ondersteunende flexibele opvoedingsstructuur 4 Een ondersteunende flexibele opvoedingsstructuur Definitie conditie: Voldoende regelmaat in het leven van alledag. Aanmoediging, stimulering, geven van instructie en het stellen van realistische eisen. Het stellen van grenzen, het geven van regels, het geven van inzicht in en argumenten voor de gestelde grenzen en regels. Het uitoefenen van controle op het gedrag van het kind. Het voldoende ruimte laten aan het kind voor eigen wensen en vrijheid voor eigen initiatief en experimenteren, evenals de vrijheid om over de structuur te (leren) onderhandelen. Het kind krijgt niet meer verantwoordelijkheid dan hij aankan en ervaart zo binnen die begrenzing de gevolgen van zijn gedrag, leert zo de gevolgen in te schatten en zijn gedrag af te wegen. Is er structuur en regelmaat in het leven van het kind, houden de ouders toezicht en krijgt het kind voldoende ruimte om te experimenteren en initiatieven te ontplooien? 21

22 In zesentwintig van de vijftig gezinnen was de kwaliteit van deze conditie onvoldoende of matig. Bij de meeste kinderen die we gesproken hebben, wordt de structuur in het gezin in sterke mate bepaald door externe factoren zoals het feit dat veel kinderen overdag naar school gaan. Ouders bleken niet in staat te zijn om als de kinderen thuis waren, op een zinvolle of leuke wijze invulling te geven aan de vrije tijd. Verder blijkt dat zodra het vakantie is, maar ook in de weekenden, de structuur die school biedt, volledig wegvalt. Het leven in de vakantieperiode kenmerkt zich voor veel kinderen vooral door verveling, laat naar bed gaan, lang uitslapen en rondhangen op het centrum. Zonder de externe structuur van de school, is vrijwel geen gezin in staat de kinderen te begeleiden en te ondersteunen. Ouders houden over het algemeen te weinig toezicht op hun kinderen. Ze zijn blij als de kinderen zichzelf kunnen vermaken. Ruimte voor experimenteren en het nemen van initiatief hebben de kinderen amper. Ze passen zich vooral aan door hun ouders zo min mogelijk tot last te zijn en ze maken zich een beetje onzichtbaar. Omdat er zo weinig toezicht en structuur is en de kinderen niet worden begrensd, krijgen ze meer verantwoordelijkheden dan ze aankunnen. De ouder-kind rollen zijn vaak omgedraaid en een groot aantal kinderen neemt volwassen taken op zich. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als geen sprake is van een ondersteunende flexibele opvoedingsstructuur Artikel 12 IVRK: Horen van het kind Artikel 13 IVRK: Vrijheid van meningsuiting Artikel 14 IVRK: Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst Artikel 18 IVRK: Gezamenlijke verantwoordelijkheid ouders Artikel 27 IVRK: Recht op een toereikende levensstandaard Artikel 37 IVRK: Bescherming tegen foltering, doodstraf en levenslange gevangenisstraf (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht). 22

23 Adequaat voorbeeldgedrag ouder 5 Adequaat voorbeeldgedrag ouder Definitie conditie: Het kind neemt gedrag, optreden, normen en waarden van zijn ouders over die nu en later van belang zijn. Zijn ouders in staat een adequaat voorbeeld te zijn voor hun kinderen? Bij tweeëndertig van de vijftig gezinnen hebben we de kwaliteit van deze conditie als onvoldoende of matig beoordeeld. De meeste ouders die we gesproken hebben, vinden van zichzelf dat ze ten aanzien van hun kinderen tekort schieten. Veel ouders voelen zich heel erg schuldig over de situatie waarin ze hun kinderen gebracht hebben en het gebrek aan perspectief dat ze hun kinderen kunnen bieden. Anderzijds geven ze ook aan dat ze niet anders hadden gekund, dan hun land te verlaten. Vrijwel geen van de ouders die we gesproken hebben, heeft werk of een daginvulling buitenshuis. Dit is een gevolg van het feit dat men slechts een beperkte periode in het jaar mag werken. Enkele ouders doen vrijwilligerswerk. Veel ouders zitten gedwongen thuis en hebben niets te doen. Kinderen zien hierdoor niet wat de kwaliteiten van hun ouders zijn. Ze weten niet waar hun ouders goed in zijn en hoe ze functioneren als ze hun talenten wel kunnen ontplooien en maatschappelijk mee kunnen doen. Veel ouders hebben last van traumatische herinneringen, zijn ongelukkig en voelen zich onzeker over hun toekomst. De meeste ouders voelen zich geen volwaardig lid van de samenleving en zijn niet trots op zichzelf. Kinderen ervaren dit alles niet als positief voorbeeldgedrag, ze willen trots zijn op hun ouders. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als er geen sprake is van adequaat voorbeeldgedrag van ouders Artikel 9 IVRK: Recht op gezinsleven Artikel 18 IVRK: Gezamenlijke verantwoordelijkheid ouders Artikel 19 IVRK: Maatregelen tegen geweld, verwaarlozing en misbruik Artikel 32 IVRK: Bescherming tegen exploitatie Artikel 33 IVRK: Bescherming tegen drugs 23

24 Artikel 34 IVRK: Bescherming tegen seksueel misbruik Artikel 36 IVRK: Bescherming tegen overige exploitatie Artikel 37 IVRK: Bescherming tegen foltering, doodstraf, levenslange gevangenisstraf (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht) Interesse 6 Interesse Definitie conditie: Het tonen van belangstelling voor het kind en zijn leefwereld door de ouder. Hebben de ouders interesse in het kind, weten de ouders wat het kind bezig houdt en krijgt het kind ruimte voor activiteiten van zijn voorkeur? Bij zesentwintig van de vijftig gezinnen hebben we vastgesteld dat de ouders te weinig interesse in hun kinderen toonden. Doordat ze zo door hun eigen problemen in beslag worden genomen, is van oprechte interesse in de leefwereld van hun kind vaak geen sprake meer. Sommige ouders brengen het op om serieus te informeren naar schoolprestaties als het kind thuis kwam, sommigen ook niet. Echte gesprekken over wat het kind bezig houdt, worden niet gevoerd. Dit heeft ook te maken met het feit dat de meeste ouders de Nederlandse samenleving onvoldoende begrijpen om te weten waar hun kinderen mee geconfronteerd worden. De meeste kinderen hebben niet de gelegenheid om activiteiten van hun voorkeur uit te oefenen. Weinig kinderen die wij gezien hebben, zijn lid van een sport- of hobbyclub. Niemand deed iets aan muziek. De kinderen hebben weinig speelgoed. De televisie is vaak tijdverdrijf. Soms is er een computer, nooit is er internet. Veel kinderen benoemen dat ze graag zouden willen dat hun ouders af en toe een activiteit met ze zouden ondernemen. Dit gebeurt in de meeste gezinnen vrijwel nooit. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als er geen interesse is in het kind Artikel 12 IVRK: Horen van het kind 24

25 Artikel 13 IVRK: Vrijheid van meningsuiting Artikel 14 IVRK: Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst Artikel 17 IVRK: Toegang tot massamedia Artikel 27 IVRK: Recht op toereikende levensstandaard (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht) Continuïteit in opvoeding en verzorging, toekomstperspectief 7 Continuïteit in opvoeding en verzorging, toekomstperspectief Definitie conditie: Een ouder verzorgt het kind en voedt het op zodanig dat er hechting optreedt. Het basisvertrouwen dat ontstaat wordt in stand gehouden door de beschikbaarheid van de ouder. Het kind ervaart een toekomstperspectief. Zijn de ouders in staat continuïteit te bieden in opvoeding en verzorging en heeft het kind contact met significante personen uit het verleden? Negenendertig van de vijftig gezinnen bleken niet in staat om in deze conditie te voorzien. Dit komt doordat vrijwel alle kinderen periodes hebben meegemaakt, waarin aan de eerder genoemde condities met betrekking tot opvoeding en verzorging niet is voldaan. Verder hebben veel kinderen wisselingen van primaire verzorgers meegemaakt, bijvoorbeeld doordat ze één van hun ouders hebben verloren. In het land van herkomst waren er problemen waardoor de ouders niet beschikbaar konden zijn voor hun kinderen, niet konden voorzien in de primaire levensbehoeften, hun kinderen niet konden beschermen tegen het geweld waardoor een veilige hechting tussen de ouders en het kind niet tot stand is gekomen. Deze kinderen ervaren hun ouders niet als degenen waarop je kunt terugvallen als je het zelf niet meer weet. Ouders zijn niet de mensen die je kunnen beschermen tegen het gevaar in de buitenwereld. In het land van herkomst leefde men soms in een groter gezinsverband. Contact met achtergebleven ouders of familie is er lang niet altijd. Ook in hun huidige leefsituatie hebben de kinderen ervaren dat hun ouders lang niet altijd beschikbaar zijn als zij ze nodig hebben en dat zij vaak hun ouders moeten ondersteunen in plaats van andersom. Dit maakt deze kinderen extra eenzaam en onzeker. 25

26 Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als er geen stabiliteit en continuïteit is op de opvoeding en verzorging van het kind Artikel 7 IVRK: Recht op naam, nationaliteit en ouders Artikel 8 IVRK: Recht op behoud of herstel identiteit Artikel 9 IVRK: Recht op gezinsleven Artikel 10 IVRK: Gezinshereniging Artikel 11 IVRK: Internationale ontvoering Artikel 16 IVRK: Recht op gezinsleven Artikel 18 IVRK: Gezamenlijke verantwoordelijkheid ouders Artikel 20 IVRK: Gezinsvervangende zorg Artikel 27 IVRK: Recht op toereikende levensstandaard (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht) Een veilige fysieke wijdere omgeving 8 Een veilige fysieke wijdere omgeving Definitie conditie: Een veilige fysieke wijdere omgeving biedt lichamelijke bescherming aan het kind. Dat betekent afwezigheid van oorlogen, natuurrampen, besmettelijke ziekten die de ontwikkeling van het kind bedreigen. Groeien de kinderen op in een veilige wijdere fysieke omgeving? In eenenveertig van de vijftig gezinnen, groeien de kinderen op in een omgeving die ze minimaal voldoende (fysieke) veiligheid biedt. Dit betreft vooral de kinderen die op de Azc s wonen. Azc s in Nederland zijn voor kinderen uit gezinnen over het algemeen niet fysiek onveilig. Wel moet worden opgelet dat (jonge) kinderen in de buurt van Azc s niet bij diep water komen. Veel asielzoekerskinderen hebben in het land van herkomst niet geleerd te zwemmen. Verder wonen op Azc s mensen van verschillende culturen dicht op elkaar. Al deze mensen zijn gestrest omdat ze een onduidelijk perspectief hebben en vaak emotionele problemen. Dit kan tot onveiligheid in de leefsituatie van kinderen leiden. Er vinden ruzies tussen mensen plaats, in twee zaken was er sprake van brandstichting op het Azc. 26

27 Hoewel de leefomgeving van de kinderen in op Azc s in Nederland meestal veilig is, biedt deze de kinderen weinig kansen om zich te vermaken. Azc s hebben doorgaans te weinig voorzieningen die afgestemd zijn op kinderen. Bij de uitgeprocedeerde kinderen die in afbraakwoningen of tenten wonen, is vaak nog meer sprake van onveiligheid. Onveilig is de situatie van de illegale kinderen die met hun ouders op straat rondgezworven hebben en op stations en in portieken hebben geslapen. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als geen sprake is van een veilige fysieke wijdere omgeving Artikel 11 IVRK: Internationale ontvoering Artikel 23 IVRK: Recht van gehandicapt kind op volwaardig en behoorlijk leven Artikel 24 IVRK: Recht op gezondheidszorg Artikel 27 IVRK: Recht op toereikende levensstandaard (lichamelijke, geestelijke, Intellectuele, zedelijke en maatschappelijke ontwikkeling) Artikel 32 IVRK: Bescherming tegen exploitatie Artikel 33 IVRK: Bescherming tegen drugs Artikel 34 IVRK: Bescherming tegen seksueel misbruik Artikel 35 IVRK: Voorkoming kinderhandel Artikel 36 IVRK: Bescherming tegen overige exploitatie Artikel 37 IVRK: Bescherming tegen foltering, doodstraf, levenslange gevangenisstraf Artikel 38 IVRK: Internationaal humanitair recht bij gewapende conflicten Artikel 39 IVRK: Herstel en integratie slachtoffers (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht) Respect 9 Respect Definitie conditie: De behoeften, wensen, gevoelens en verlangens van het kind worden serieus genomen door de omgeving van het kind. 27

28 Wordt het kind gelijkwaardig behandeld ten opzichte van anderen, worden diens eigenheid en persoonlijke integriteit gerespecteerd? Kinderen uit drieëndertig van de vijftig gezinnen voelen zich niet gerespecteerd en geaccepteerd in de Nederlandse samenleving. Ze vinden dat ze worden gediscrimineerd en ervaren dat hun ouders en zij niet serieus worden genomen. Dit heeft vaak te maken met de behandeling van de asielaanvraag. Voor veel kinderen is het evident dat hun land van herkomst gevaarlijk is, toch worden ze teruggestuurd. Alle kinderen geven aan het vluchtverhaal van hun ouders te geloven. Ze snappen niet dat de Nederlandse overheid dit niet doet en zien dit als een vorm van disrespect. Kinderen kunnen merken dat ze door hun asielstatus, of juist het ontbreken ervan, een achtergestelde positie hebben in de samenleving. Dit heeft consequenties voor hun dagelijks leven. Er zijn kinderen die niet naar school kunnen of niet in stage mogen omdat ze illegaal zijn en niet over de juiste papieren beschikken. Deze kinderen ervaren dit als uitermate schokkend en oneerlijk. Ze doen enorm hun best en dit wordt niet beloond. Dit kan kinderen demotiveren. Veel kinderen schamen zich voor de positie die ze in de Nederlands samenleving innemen. Ze voelen zich hiervoor zelf verantwoordelijk. Ze dromen van een huis en verblijfspapieren. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als er geen respect is voor het kind Artikel 2 IVRK: Discriminatieverbod Artikel 5 IVRK: Eerbiedigen van gezag over het kind Artikel 8 IVRK: Recht op behoud of herstel van identiteit Artikel 12 IVRK: Horen van het kind Artikel 13 IVKR: Vrijheid van meningsuiting Artikel 14 IVRK: Vrijheid gedachte, geweten en godsdienst Artikel 15 IVRK: Vrijheid van vereniging en vreedzame vergadering Artikel 16 IVRK: Recht op privacy Artikel 19 IVRK: Maatregelen tegen geweld, verwaarlozing en misbruik Artikel 23 IVRK: Gehandicapte kinderen Artikel 30 IVRK: Minderheden 28

29 Artikel 37 IVRK: Bescherming tegen foltering, doodstraf en levenslange gevangenisstraf (zie Bijlage 4 voor de toelichting van dit overzicht) Sociaal netwerk 10 Sociaal netwerk Definitie conditie: Het kind (gezin) heeft diverse steunbronnen in zijn omgeving waarop hij een beroep kan doen. Beschikt het kind (gezin) over steunbronnen in zijn omgeving waarop het een beroep kan doen? In tweeëntwintig van de vijftig gezinnen beschikt het kind of het gezin niet over een sociaal netwerk waarop ze kunnen terugvallen en dat hen ondersteunt bij praktische zaken maar ook in de juridische procedure. De contacten die men heeft, zijn vooral binnen de Azc s. Echter ook hier valt op dat mensen weinig steun bij elkaar kunnen vinden. Vrijwel iedereen verkeert in dezelfde treurige situatie en mensen kunnen elkaar moeilijk helpen. Een aantal gezinnen ervaart veel steun van bijvoorbeeld de kerk, medewerkers van vluchtelingenwerk of van particulieren die zich voor hen inzetten. Dit zijn over het algemeen de gezinnen die behoorlijk goed geïntegreerd zijn in de Nederlandse samenleving. Vaak doet een van de ouders uit deze gezinnen vrijwilligerswerk of is men actief voor de kerk. Je ziet dat deze ouders positiever zijn over hun bestaan dan de ouders die sterk geïsoleerd zijn. Hun kinderen hebben het hierdoor makkelijker en voelen zich beter geaccepteerd. Juist deze kinderen zien echter ook de verschillen tussen hun leefsituatie en die van andere kinderen in Nederland scherper en hebben er daardoor meer last van. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als er geen sociaal netwerk is dat het kind ondersteunt Artikel 5 IVRK: De rol van de ouders Artikel 7 IVRK: Recht op naam en nationaliteit Artikel 9 IVRK: Scheiding van het kind van de ouders en recht op omgang 29

30 Artikel 20 IVRK: Bescherming van kinderen die niet in hun gezin opgroeien Artikel 27 IVRK: Recht op een toereikende levensstandaard Artikel 31 IVRK: Vrije tijd, cultuur en recreatie (zie Bijlage 4 voor de toelichting op dit overzicht) Educatie 11 Educatie Definitie conditie: Het kind krijgt scholing en opleiding en de gelegenheid tot het ontplooien van talenten (bijvoorbeeld sport of muziek). Volgt het kind onderwijs dat aansluit bij zijn ontwikkelingsniveau en ontplooit het kind zijn talenten? Voor kinderen uit achttien van de vijftig gezinnen is de kwaliteit van de educatie ontoereikend of zijn de kinderen niet in staat hun talenten te ontplooien. De meeste kinderen gaan naar school. Lang niet alle kinderen volgen onderwijs dat past bij hun intelligentieniveau en aanleg. Vaak is er een achterstand in ontwikkeling vanuit het land van herkomst en taalbarrière. Verder zijn er de vele verhuizingen en schoolwisselingen en de spanningen die de kinderen in hun dagelijks leven ervaren. We hebben kinderen gesproken die in een periode van 6 jaar op 8 verschillende scholen hebben gezeten. Kinderen in de leerplichtige leeftijd zaten soms maanden thuis omdat in de maanden vooraf aan de zomervakantie geen nieuwe school gevonden kon worden. Andere kinderen hadden moeite met de schakeling naar weer een nieuwe school met nieuwe leerkrachten en leerlingen. Kinderen uit veel gezinnen hebben hierdoor achterstanden opgelopen en dit hebben we beoordeeld als het niet kunnen ontplooien van hun talenten en het niet op niveau onderwijs volgen Door de beperkingen die de thuissituatie veel kinderen oplegt; geen eigen kamer, geen eigen computer, printer en internetverbinding, kunnen de kinderen zich niet goed voorbereiden op het onderwijs. Huiswerk kan niet altijd worden gemaakt, werkstukken die elektronisch ingeleverd moeten worden, kunnen niet worden ingeleverd. Roosterwijzigingen die tegenwoordig vaak via het internet aan de 30

31 leerlingen worden doorgegeven, komen lang niet altijd tijdig door. Dit maakt het voor de kinderen extra moeilijk om op school mee te komen. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als er geen educatie is en het kind zijn talenten niet kan ontplooien Artikel 28 IVRK: Recht op onderwijs Artikel 29 IVRK: Onderwijsdoelstellingen Artikel 31 IVRK: Vrije tijd, cultuur en recreatie Artikel 32 IVRK: Verbod van kinderarbeid Artikel 12 IVRK: Hoorrecht van kinderen Artikel 13 IVRK: Vrijheid van meningsuiting Artikel 14 IVRK: Vrijheid van godsdienst Artikel 15 IVRK: Vrijheid van vereniging en vergadering Artikel 17 IVRK: Toegang tot de masssamedia (zie Bijlage 4 voor de toelichting op dit overzicht) Omgang met leeftijdgenoten 12 Omgang met leeftijdgenoten Definitie conditie: Het kind heeft omgang met andere kinderen in gevarieerde situaties passend bij de belevingswereld en het ontwikkelingsniveau van het kind. Heeft het kind een vriendenkring en gaat hier een positieve invloed van uit? In de helft van de gezinnen (vijfentwintig van de vijftig), hebben de kinderen moeite met het aangaan en onderhouden van vriendschappen. Het aangaan van vriendschappen wordt bemoeilijkt door de vele verhuizingen die kinderen meemaken. Vriendschappen worden afgebroken en niet opnieuw weer aangegaan omdat de kinderen weten dat ze waarschijnlijk toch weer vertrekken. In de helft van de gezinnen werd het aangaan van vriendschappen met andere kinderen hierdoor bemoeilijkt. Veel kinderen die Nederlandse vrienden hebben, geven aan dat ze niet met Nederlandse kinderen praten over hun situatie en wat hen bezighoudt. Hun leefsituatie 31

32 is zo anders dat ze denken dat gewone kinderen hier niets van begrijpen. Dit leidt ertoe dat veel kinderen eenzaam zijn. Veel kinderen geven verder aan dat ze zich schamen voor de situatie waarin ze opgroeien. Ze nemen daarom zelden een vriend of vriendin mee naar huis. Schoolvrienden en vriendinnen weten vaak niet hoe ze leven. Ook dit leidt ertoe dat sociale contacten moeilijk worden gelegd en de contacten zich vaak beperken tot de momenten op school en tot de kinderen op het Azc. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als het kind geen contacten kan aangaan met leeftijdsgenoten Artikel 31 IVRK: Vrije tijd, cultuur en recreatie (zie Bijlage 4 voor een toelichting op dit overzicht) Adequaat voorbeeldgedrag in de samenleving 13 Adequaat voorbeeldgedrag in de samenleving Definitie conditie: Het kind komt in contact met andere kinderen en volwassenen van wie hij gedrag, optreden, normen en waarden kan overnemen die voor hem nu en later van belang zijn. Treedt de sociale omgeving in gedrag als voorbeeld op voor het kind? Bij zevenentwintig van de vijftig gezinnen fungeerde de leefomgeving waarin de kinderen opgroeien niet als adequaat voorbeeld. Het gaat vaak om gezinnen die op Azc s wonen. Het klimaat op veel Azc s kenmerkt zich door een cumulatie van problemen. Mensen van veel verschillende nationaliteiten wonen er samen omdat ze hun thuisland zijn ontvlucht. De meeste mensen zijn gespannen en angstig vanwege hun langdurig onzeker toekomstperspectief en het gebrek aan controle dat ze over hun eigen situatie ervaren. Veel ouders hebben persoonlijke problemen en klachten vanwege wat ze hebben meegemaakt in het land van herkomst. Mensen kunnen niet met elkaar communiceren vanwege de taalbarrières of maken juist ruzie, men leeft te lang te dicht op elkaar, heeft geen daginvulling en is weinig vrolijk. Dit is de leefomgeving en de sfeer waarin de kinderen opgroeien, dit krijgen ze mee. 32

33 Kinderen die niet op een Azc wonen, maar in een huis in een woonwijk, hebben het in dit opzicht makkelijker. Zij kunnen wel kinderen mee naar huis nemen en lijken ook vaker bij Nederlandse kinderen te spelen dan de kinderen die op een Azc wonen. Artikelen uit het IVRK die geschonden kunnen worden als de sociale omgeving van het kind niet als voorbeeld optreedt Artikel 17 IVRK; Toegang tot massamedia Artikel 19 IVRK: Maatregelen tegen geweld, verwaarlozing en misbruik Artikel 31 IVRK: Recht op ontspanning Artikel 32 IVRK: Bescherming tegen exploitatie Artikel 33 IVRK: Bescherming tegen drugs Artikel 34 IVRK: Bescherming tegen seksueel misbruik Artikel 36 IVRK: Bescherming tegen overige exploitatie Artikel 37 IVRK: Bescherming tegen foltering, doodstraf, levenslange gevangenisstraf (zie Bijlage 4 voor de toelichting op dit overzicht) Stabiliteit in levensomstandigheden, toekomstperspectief 14 Stabiliteit in levensomstandigheden, toekomstperspectief Definitie conditie: De omgeving verandert niet onvoorzien en plotseling. Optredende veranderingen komen aangekondigd en zijn inzichtelijk voor het kind. Identificatiefiguren en steunbronnen blijven bestaan, evenals de mogelijkheid tot het aangaan van relaties door eenheid van taal. De samenleving biedt het kind een toekomstperspectief. Ervaart het kind stabiliteit op verschillende levensgebieden en kan dit op lange termijn gegarandeerd worden zodat het kind een concreet toekomstperspectief heeft of wordt het kind gehinderd door (traumatische) ervaringen uit het verleden? In zesenveertig van de vijftig gezinnen bleken de opvoeders niet in staat om de opgroeiende kinderen stabiliteit op de verschillende levensgebieden en een concreet toekomstperspectief te bieden. 33