ventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 1993 FWVO / RIZA Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Transcriptie

1 ventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 x Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat FWVO / RIZA

2 ministerie van verkeer en waterstaat JFWVO Uitgave van de Functionele werkgroep verontreiniging oppervlaktewateren (FWVO), uitgevoerd door het riza met begeleiding van de FWVO werkgroep RAP/NAP (FRN) rijkswaterstaat riza rijksinstituut voor integraal zoetwaterbeheer en afvalwaterbehandeling tel , fax doorkiesnummer Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 FWVO nota nr.: RIZA werkdocument: 95.97X auteur S.E. Wunderink datum december 995

3 riza Inhoud. Inleiding 2. Werkwijze 3 3. Resultaat 5 Nutrienten 6 Zware metalen 7 Organische verbindingen 0 4. Samenvatting en conclusie 3 5. Aanbevelingen IS Referenties 7 Bijlage I Prioritaire stoffen van Rijn- en Noordzeeactieplan en Watersysieemverkenningen 8 Bijlage II Benaderde waterkwaliteitbeheerders 20 Bijlage Ilia Bijlage b Directe lozingen alle bedrijven en aandeel nietspeerpuntbedrijven in Nederland 2 Directe lozingen alle bedrijven en aandeel nietspeerpuntbedrijven in het Nederlanse deel van het Rijnstroomgebied 22 Bijlage IV De belangrijkste niet-speerpuntbedrijven 24 Bijlage V Aantal niet-speerpuntbedrijven 25 Bijlage VI Bijschattingen voor niet in de inventarisatie opgenomen kleine bedrijven 25 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

4 f riza Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

5 I laciu. Inleiding In het kader van Rijn- en Noordzee actieplannen (RAP/NAP) worden de emissies van een groot aantal direct op het oppervlaktewater lozende bedrijven in Nederland gei'nventariseerd. Deze inventarisatie is nodig om te kunnen toetsen of aan de doelstellingen van RAP/NAP zal worden voldaan. Deze doelstellingen bestaan uit het verminderen van de belasting van de Rijn en de Noordzee met de zogenaamde prioritaire stoffen (zie bijlage I) met tenminste 50% in de periode tussen 985 en 3 december 995. Voor vier van deze stoffen, namelijk kwik, cadmium, lood en dioxinen is de doelstelling om de emissies naar Rijn en Noordzee in deze periode tenminste 70% te verminderen, mits invoering van de stand van de techniek dit mogelijk maakt. De werkgroep FRN (FWVO werkgroep RAP/NAP) is door de FWVO (Functionele werkgroep WVO) ingesteld om uitvoering te geven aan de taken van de FWVO op het gebied van de afstemming en coordinatie van de uitvoering van beide actieprogramma's. Regelmatig wordt een stand van zaken opgesteld met betrekking tot de directe emissies op het oppervlaktewater door de bedrijven in Nederland. Verreweg het grootste deel (ca. 90%) van de totale directe industriele emissies van prioritaire stoffen in 985 werd veroorzaakt door slechts 65 bedrijven (de zogenaamde 'speerpuntbedrijven') en de bedrijfstak scheepswerven. De aanpak van de emissies van deze bedrijven heeft landelijk de hoogste prioriteit gekregen. Zoals beschreven in de nota 'Rijnen Noordzeeactieplan industriele lozingen ' [], is het resultaat hiervan dat de emissies van de speerpuntbedrijven in 992 al voor een belangrijk deel beneden het niveau van de oorspronkelijke prognose voor 995 liggen. Geconstateerd werd tevens dat de emissies van de niet-speerpuntbedrijven, die voor een belangrijk deel op verouderde cijfers waren gebaseerd, relatief belangrijker werden. De lijst van niet-speerpuntbedrijven werd in 985 opgesteld en bestaat uit circa 250 bedrijven. Uit praktische overwegingen heeft men de resterende bedrijven in Nederland niet opgenomen en de totale bedrijvenlijst beperkt tot de genoemde 65 speerpunt- en 250 nietspeerpuntbedrijven. Voor de emissies van de niet in de lijst opgenomen ('zeer kleine') bedrijven worden bijschattingen verricht. De jaarvrachten van de niet-speerpuntbedrijven worden in de praktijk vaak op basis van slechts enkele meetcijfers vastgesteld en soms wordt er een of enkele jaren in het geheel niet gemeten. Dit heeft tot gevolg dat de vrachten van de niet-speerpuntbedrijven relatief onnauwkeurig zijn en relatief vaak op vrachten van voorgaande jaren zijn gebaseerd. Op grond hiervan heeft de FWVO in overleg met de FRN besloten om de emissies van de niet-speerpuntbedrijven aan een nader onderzoek te onderwerpen. Het resultaat is in de Directe lozing: een lozing (emissie) die niet via een openbaar riool met daaraan (meestal) gekoppeld een communale zuiveringsinstallatie gaat. Dus 'direct' naar het oppervlaktewater. NB: bij de meeste bedrijven passeert het afva water wel een bedrijfs-zuiveringsinstallatie. Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina

6 riza vorm van totaalcijfers van de vrachten van de meeste prioritaire stoffen voor geheel Nederland en het Nederlandse deel van het Rijnstroomgebied in bijlagen Ilia en Illb weergegeven. Een aantal stoffen werden en worden voor zover bekend niet geloosd, deze zijn niet in de bijlagen opgenomen. pagina 2 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

7 :- : : 2. Werkwijze Door meet- en rapportageverplichtingen die in Wvo-vergunningen van bedrijven zijn vastgelegd, en door vergunnings-controle en handhaving door Rijkswaterstaat komt informatie over emissies in door het Rijk beheerd oppervlaktewater beschikbaar. Aan de hand van meetgegevens en zonodig in overleg met het betreffende bedrijf wordt door een deskundige bij de betrokken regionale directie van Rijkswaterstaat per stof een (ware) jaarvracht vastgesteld. Deze vrachten worden voldoende betrouwbaar geacht om voor diverse rapportages te worden gebruikt. In de toekomst zal steeds vaker het geautomatiseerde informatiesysteem WVO-info worden gebruikt voor het opslaan en doorgeven van emissie informatie. Emissiecijfers van bedrijven die op een oppervlaktewater lozen dat niet door Rijkswaterstaat wordt beheerd worden desgevraagd door de betreffende regionale beheerders (zoals provincies, waterschappen, e.d.) verstrekt. In de nabije toekomst zal de zogenaamde CUWVO-enquete een belangrijke rol in deze informatiestroom gaan spelen. De totale industriele emissie van een stof in de FRN-rapportages bestaat uit de emissies van de 65 speerpuntbedrijven (inclusief de groep scheepswerven), de emissies van de ca. 250 niet-speerpuntbedrijven en een bijschatting voor de stoffen zink, fosfor (totaal-p) en stikstof (totaal-n). Voor 985 werden ook de metalen koper en arseen bijgeschat. De achterliggende gedachte bij het maken van de bijschattingen is dat verwacht mag worden dat met name die stoffen door vrijwel elk bedrijf geloosd worden, terwijl niet alle direkt lozende (kleine) bedrijven in de FRN-lijst van niet-speerpuntbedrijven zijn opgenomen. De bijschattingen worden bij de emissies van de groep niet-speerpuntbedrijven geteld. De bijschattingen van de zware metalen koper, arseen en zink zijn gemaakt aan de hand van een vergelijking van de som van de vrachten op regionale wateren (niet-rijkswater) die in het kader van de FRN worden verzameld en de som van deze vrachten zoals ze door het CBS worden verzameld [2]. De bijschattingen van stikstof en fosfor voor 993 zijn gemaakt met behulp van de inventarisatie door Emissie Registratie (7e ronde). Voor zover mogelijk is in 989, tegelijkertijd met de inventarisatie van emissies in 985, per bedrijf nagegaan welk effect op de emissies te verwachten was van de in de periode tussen 985 en 995 genomen of te nemen maatregelen. Deze geschatte vrachten zijn getotaliseerd en als 'prognose 995' in de figuren opgenomen. Soms wordt bij een bedrijf de emissie van een of meerdere stoffen die in een bepaald jaar zijn gemeten niet in volgende jaren gemeten. Indien er geen reden is om te veronderstellen dat de produktie en/of de bedrijfs-zuivering is gewijzigd, dan is aangenomen dat de emissie niet is gewijzigd. Een bepaalde jaarvracht van een bedrijf kan derhalve over een aantal jaren dezelfde waarde hebben. Als uitgangspunt voor de onderhavige inventarisatie over 993 is de lijst met niet-speerpuntbedrijven genomen, zoals deze tot nu toe voor de FRN-rapportages als uitgangspunt is genomen. De ca. 250 bedrijven zijn, met de in het besumd opgenomen jaarvrachten voor Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina 3

8 riza 985 en 992, naar de verantwoordelijke waterkwaliteitsbeheerders gezonden (zie ook bijlage II). Gevraagd werd om de bedrijvenlijst op compleetheid en juistheid te beoordelen (zijn er geen bedrijven ten onrechte weggelaten of vergeten, naamswijzigingen), gewijzigde lozingssituaties aan te geven (evt. sluitingen, aansluiting op riool) en de vermelde jaarvrachten te controleren en aan te vullen met de jongste cijfers. In noodgevallen is ervoor gekozen om alleen relatief hoge emissievrachten van een bedrijf ten opzichte van de totale emissie, en vrachtcijfers van 990 of ouder, te controleren. Hierbij ging het in de meeste gevallen om vrachten over 985 die voor daarop volgende jaren zijn overgenomen. Voor zover mogelijk is tevens het Rijkswater-informatiesysteem WVO-info en de informatie in de CUWVO-enquete over 993 gebruikt. pagina 4 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

9 riza : ':^HHMHmMf9W 3. Resultaat De inventarisatie verliep enigszins vertraagd vanwege een moeizame start van de CUWVOenquete en onvoldoende mankracht bij de meeste van de in de FRN vertegenwoordigde Rijkswaterstaatdirecties. Hierbij is ook van belang dat het geautomatiseerde informatiesysteem WVO-info voor wat betreft de jaarvrachtberekeningen niet naar tevredenheid werkte. Drie van de zes directies in de FRN hebben uiteindelijk jaarvrachten van de niet-speerpuntbedrijven over 993 kunnen leveren en een directie heeft jaarvrachten over 99 en 992 geleverd. De overige twee betrokken directies hebben zich beperkt tot het checken en/of updaten van een enkele jaarvracht van een enkel bedrijf. Bij de cijfers over 993 hoort tevens de kanttekening dat de meeste directies deze jaarvrachten nog niet gecheckt hebben met de betreffende bedrijven. Deze jaarvrachten zijn derhalve (nog) geen 'ware jaarvrachten' en zijn mogelijk nog aan verandering onderhevig. De jaarvrachten van de speerpuntbedrijven en van totaal Nederland zijn gebaseerd op de officiele, maar nog voorlopige cijfers van Emissie Registratie voor 993 [4]. De betreffende gesommeerde vrachten in bijlagen Ilia en Illb zijn derhalve een indicatie. In bijlage Ilia is tevens een vergelijking tussen de cijfers van Emissie Registratie en RWS voor de niet-speerpuntbedrijven mogelijk. Bij 0 stoffen zijn de verschillen aanzienlijk, namelijk meer dan 0% van de totale emissie. Dit is het geval bij de nutrienten N en P, de metalen nikkel, zink, lood en arseen, de oplosmiddelen,2-dichloorethaan en trichlooretheen en bij benzeen en PAK. Bij 7 van deze 0 stoffen zijn de Emissie Registratie cijfers hoger dan de RWS cijfers. De RWS cijfers zijn het resultaat van onderhavige inventarisatie, van deze vrachten van de niet-speerpuntbedrijven is het aandeel in de totale emissie bepaald. De oorspronkelijke lijst met bedrijven (985) bevat 256 niet-speerpuntbedrijven. In de loop der tijd zijn echter 6 bedrijven gesloten, zijn er 34 op het openbare riool aangesloten en zijn er nieuwe bedrijven bijgekomen (zie bijlage V). Bedrijven zijn om andere redenen van de lijst afgevoerd. In totaal bestaat de lijst voor 993 uit 206 niet-speerpuntbedrijven, waarvan echter slechts voor 62 bedrijven een of meer vrachten zijn opgenomen. De figuren t/m 6 geven het beeld van het verloop van de betreffende emissies over de jaren 985, 990, 993 en de oorspronkelijke prognose voor 995. Voor deze figuren zijn de gesommeerde vrachten van de niet-speerpuntbedrijven voor geheel Nederland gebruikt (bijlage Ilia) met uitzondering van de prognose voor 995. De bedrijven die met naam worden genoemd lozen % of meer van de totale emissie van een van de prioritaire stoffen in 993 en zijn opgenomen in bijlage IV. Minerale olie is wel in bijlage Ilia en b, maar niet in de figuren opgenomen omdat deze stof met ingang van 992 met een andere methode dan voor 992 bepaald wordt. Tot nu toe is het niet mogelijk gebleken om de vrachten die bepaald zijn met de oude methode op een verantwoorde wijze te vergelijken met de vrachten die bepaald zijn volgens de nieuwe methode. Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina 5

10 : :- : ; : : : * '" riza Nutrienten De emissies van de nutrienten stikstof (totaal-n) en fosfor (totaal-p) zijn in 990 beide op nagenoeg hetzelfde niveau als de emissies in 985 (afbeelding ). De emissie van stikstof is in 993 ook ongeveer gelijk aan de emissie in 990 en dus nog ruim boven de oorspronkelijke prognose voor 995. De bij schatting voor stikstof (opgenomen in de emissies van de niet-speerpuntbedrijven; zie ook bijlage VI) vormt voor elk jaar een substantieel deel van SO Emissies niet-speerpuntbedrijven MMI-N 'rt-y+i** -H 065 S80 Legenda ]]proano»«996r89) ~ DijKh«tting Afbeelding Directe emissies van de nutrienten totaal-n en totaal- P door de niet-speerpuntbedrijven. de totale emissie. De emissie van fosfor is in 993 gedaald ten opzichte van 990 en ligt circa 30% onder het niveau van 985. Ook bij fosfor vormt de bijschatting een groot deel van de totale emissie van de niet-speerpuntbedrijven. De oorzaak hiervan ligt voor een belangrijk deel aan het feit dat bijna alle bedrijven in meer of mindere mate N en P lozen, terwijl slechts een klein deel van alle bedrijven individueel in het bedrijvenbestand is opgenomen. Het aandeel van de niet-speerpuntbedrijven (inclusief bijschattingen) in de totale directe industriele emissies op oppervlaktewater in Nederland bedraagt in 993 voor stikstof 37% en voor fosfor 8% (voorlopige cijfers). Beide procentuele aandelen zijn ongeveer verdubbeld sinds de inventarisatie over 985 door de afname van de emissies van de speerpuntbedrijven (bijlage Ilia). De bedrijven Suikerunie (Puttershoek), GE Plastics ABS, en K.N.P. Leykam (Maastricht) lozen tussen 80 en 94 ton totaal-n en daarmee per bedrijf meer dan % van de totale industriele stikstof emissie. Teneinde ongeveer 90% van de totale emissie van stikstof te verklaren zou de lijst van speerpuntbedrijven voor deze stof met ongeveer 40 tot 60 niet-speerpuntbedrijven uitgebreid moeten worden. Dit wordt veroorzaakt doordat deze emissie over een groot aantal bedrijven is verdeeld en door het grote aandeel van de bijschatting. Geen enkel niet-speerpuntbedrijf heeft een fosfor emissie die groter is dan % van de totale Nederlandse industriele fosfor emissie. Bij beide nutrienten is de gei'nventariseerde vracht licht toegenomen. De reductie blijft achter bij de geprognotiseerde reductie voor 995, hoewel de bijschattingen een onzekere factor zijn in het geheel. De groep van niet-speerpuntbedrijven veroorzaakt slechts respectievelijk 4 en V/% % van de totale belasting van het oppervlaktewater in Nederland door emissies van fosfaat en stikstof, zie tabel. pagina 6 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

11 riza Tabel Emissies van nutrienten naar oppervlaktewater in 993. totaal Nederland* [4] aandeel Industrie van totaal Nederland aandeel niet-speerpuntbedrijven van totaal Nld. totaal-p ca. 5 kton 25 % 4% totaal-n ca. 75 kton 4% Vi % *: De nieuwste inzichten met betrekking tot af- en uitspoeling van de landbouw zijn hier niet in verwerkt, de cijfers geven een ordegrootte. In het Nederlandse deel van het Rijnstroomgebied vormt de emissie van de niet-speerpuntbedrijven 7% van de totale directe industriele emissie. Bij fosfor is dit aandeel slechts 3% (bijlage Illb). Zware metalen De emissies van de 'zwarte lijst' metalen kwik en cadmium zijn in 993 beide afgenomen ten opzichte van de emissies in 985 (respectievelijk ca. 50 en 7%; afbeelding 2). De arseen emissie is in deze periode ca. 60% afgenomen. De cadmium en arseen emissies zijn in 993 licht gestegen ten opzichte van 990. De emissies van arseen en kwik zijn in 993 ongeveer op het niveau van de oorspronkelijk prognose voor 995. Dit is bij cadmium niet het geval so Emissies niet-speerpuntbedrijven Kvttk cadmium i Legends ^j prognose 995 f89) Afbeelding 2 Directe emissies van de metalen kwik. cadmium en arseen door de niet-speerpuntbedrijven. Het aandeel van de niet-speerpuntbedrijven (inclusief bijschatting voor arseen) in de totale directe industriele emissies bedraagt in 993 voor kwik 3%, voor arseen 2% en voor cadmium 3% (voorlopige cijfers, bijlage Ilia). Met name het procentuele aandeel van de cadmium emissie door de niet-speerpuntbedrijven is relatief sterk gestegen tussen 985 en 993, ondanks een afname van de emissie (bijlage Ilia). De oorzaak hiervan ligt in de sterke afname van de cadmium emissie bij de speerpuntbedrijven. Bij de metalen kwik, cadmium en arseen is de bijdrage van de niet-speerpuntbedrijven aan de totale landelijke emissies naar het oppervlaktewater respectievelijk l'/z, 4 en <% (zie tabel 2). Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina 7

12 riza iilllp Tabel 2 Emissies van zware metalen naar oppervlaktewater in 993. totaal Nederland* aandeel Industrie aandeel niet-speerpunt (ton/jaar) [4] van totaal Nederland bedrijven van totaal Nld. kwik 0,6 56%!4% cadmium 3,5 28% 4% chroom 2,3 40% 3% koper 05 9% 2% nikkel 38,8 32% 7% zink 3 8% 7% lood 23 7% < % arseen 6, % < % som van chroom, koper % 5% nikkel, zink en lood *: Deze cijfers geven de op dit moment best mogelijke schatting van de werkelijke situatie. Bij kwik en arseen zijn er geen niet-speerpuntbedrijven die meer dan % van de totale industriele lozing veroorzaken. Bij cadmium zijn er drie, namelijk: Budelco (85 kg), Roermond Papier (2 kg) en Crown van Gelder Papierfabriek (0 kg) (bijlage IV). In afbeelding 3 zijn de emissies van de zware metalen chroom, koper, nikkel en lood weergegeven. Alleen bij koper is in 985 en in 995 een bijschatting (zie bijlage VI) opgenomen. De emissies van chroom en koper zijn sinds 985 ca. 50% afgenomen en op het niveau van de oorspronkelijke prognose voor 995. De emissie van lood is vanaf 985 ca. 25% afgenomen. De emissie van nikkel is in 993 aanmerkelijk 4500 Emissies niet-speerpuntbedrijven Legenda hoger dan in 985 en '90. De reden hiervoor is een met ruim 2 ton gestegen vracht van het bedrijf Aluminium Delfzijl. De oorzaak van deze toename is vooralsnog onduidelijk. Het procentuele aandeel van de niet-speerpuntbedrijven in de totale directe industriele emissies van Nederland in 993 bedraagt voor chroom 7%, voor koper %, voor nikkel 23% en voor lood 2% (voorlopige cijfers). Bij koper is dit aandeel vanaf 985 ongeveer gelijk gebleven en bij chroom, nikkel en lood gestegen (bijlage Ilia). kop*r MM Afbeelding 3 Directe emissies van de metalen chroom, koper, nikkel en lood door de niet-speerpuntbedrijven. pagina 8 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

13 riza : " "' ' : :' Uit tabel 2 blijkt dat het aandeel van de niet-speerpuntbedrijven in de emissies van de metalen chroom, koper, nikkel en lood in de totale belasting van het Nederlandse oppervlaktewater tussen < (lood) en 7 % (nikkel) zit. De belangrijkste chroom lozers onder de niet-speerpuntbedrijven zijn: Nedmag (87 kg) en K.N.P. Leykam (Maastricht; 54 kg) (bijlage IV). Voor koper zijn dit: Kernenergiecentrale Dodewaard (726 kg) en DSM Andeno (282 kg). Voor nikkel: Aluminiumfabriek Delfzijl (2450 kg) en voor lood zijn er 4 niet-speerpuntbedrijven die meer dan % van de totale emissie veroorzaken, namelijk: Servo Chemie (72 kg), Roermond Papier (25 kg), Swarttouw Botlek (9 kg) en Coop. Verenigde Suikerunie (Dinteloord, 02 kg). De emissies van zink en van de som van de 5 metalen chroom, koper (incl. bijschattingen, zie bijlage VI), nikkel, zink (incl. bijschattingen) en lood zijn in afbeelding 4 opgenomen. Het verloop van de emissie van de som van de 5 zware metalen geeft een 'overall' beeld van de afname van de emissies van deze metalen. Hiervan veroorzaken de niet-speerpuntbedrijven ca. 28% van de totale directe industriele emissie. Dit aandeel was 2% in 985 en 8% in 990. De stijging in het Emissies niet-speerpuntbedrijven 6 IWM» mimwi zink E%j Legenda 3] pragma* 995 C«9) - - bijichatting Afbeelding 4 Directe emissies van zink en de som van de 5 zware metalen chroom, koper, nikkel, zink en lood, door de niet-speerpuntbedrijven. aandeel van de emissies is het gevolg van de relatieve sterke reductie van de emissies van zink en lood bij de speerpuntbedrijven. De emissiereductie ten opzichte van 985 is ca. 30% 2. Het beeld wordt echter voornamelijk bepaald door zink. De emissie van zink door de nietspeerpuntbedrijven is ca. 35% afgenomen sinds 985. Het aandeel van zink in de totale industriele vracht in Nederland is sinds 985 echter verdubbeld, namelijk van 20% in 985 naar 40% in 993 (voorlopig cijfer, bijlage Ilia). Dit is een gevolg van de sterke afname in de zink emissie van de speerpuntbedrijven. Het aandeel van niet-speerpuntbedrijven in de totale belasting van het oppervlaktewater met betrekking tot de emissies van zink en de som van 5 metalen bedraagt respectievelijk 7 en 5 % (tabel 2). Een belangrijk deel van de lozing van zink door de niet-speerpuntbedrijven wordt veroorzaakt door Budelco met een lozing van 2 ton in 985 en bijna 5 ton vanaf 990 ten In het kader van overleg over de Integrale Milieu Taakstelling (Riza/VNP) is onderzoek gaande naar de emissies van zware metalen door de papierindustrie in Nederland. Het is mogelijk dat de emissies van zware metalen naar aanleiding van dit onderzo :k hoger ingeschat zullen worden. Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina 9

14 riza gevolge van de sanering van vervuilde grond en vervuild grondwater. Andere belangrijke niet-speerpunt lozers zijn: Union Miniere Oxyde Nederland (2603 kg) en Nedri Spanstaal (706 kg) (bijlage IV). In het Nederlandse deel van het Rijnstroomgebied veroorzaken de niet-speerpuntbedrijven maximaal 8% (koper) van de totale directe industriele emissie (bijlage Illb). Organische verbindingen De emissies van EOX (of EOC) en benzeen (afbeelding 5) zijn in 993 respectievelijk ca. 82 en 90% afgenomen ten opzichte van 985 en daarmee gedaald tot ruim onder de oorspronkelijke prognoses voor 995. Met name de daling van de emissies tussen 990 en 993 is relatief groot. De vrachten van de niet-speerpuntbedrijven vormen in 993 voor EOX 3% en voor benzeen % van de totale industriele vracht in Nederland. Daarmee Emissies niet-speerpuntbedrijven Legenda veroorzaken de niet-speerpuntbedrijven een vergelijkbaar aandeel in de vracht als in 985 (bijlage Ilia). Er zijn geen niet-speerpuntbedrijven die meer lozen dan % van de totale directe industriele emissie in Nederland. Het aandeel van niet-speerpuntbedrijven in de totale belasting van het oppervlaktewater met betrekking tot de emissies van benzeen is < % (tabel 3). Tabel 3 EOX bxizmd 9S5 993 ^J prognom 995 ("89) Afbeelding 5 Directe emissies van EOX en benzeen door de nietspeerpuntbedrij ven. Industriele emissies van organische verbindingen naar oppervlaktewater in 993 gerelateerd aan de totale belasting van het oppervlaktewater in 990*. totaal Nederland* aandeel Industrie aandeel niet-speerpunt (ton/jaar) [5] 990 van totaal Nederland bedrijven van totaal Nld. benzeen 45 ton % < % org.halogenen** 48 ton % < % PAK (6 v. Borneff) 24 ton -2'/J % < % *: Deze cijfers zijn de meest recente officiele cijfers en zijn waarschijnlijk qua ordegrootte vergelijkbaar met de emissies in 993. **: zie bijlage I. pagina 0 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

15 .-': ::. ': :' ::::': ' : illil riza ill Afbeelding 6 geeft de emissies van de som van organische halogeen verbindingen (zie bijlage I) en de PAK (6 van Borneff). De PAK emissies nemen geleidelijk af en zijn in 993 gehalveerd ten opzichte van de emissies in 985. De emissies van de organohalogenen varieren sterker, maar ook bij deze stoffen gaat het om relatief kleine hoeveelheden. De oorzaak voor de variaties is waarschijnlijk het fluctuerende gebruik van deze stoffen door de industrie. I Emissies niet-speerpuntbedrijven on). hajogen«i r^m* PAK [-JlOM Legenda ^] prognow 995 f89) Het aandeel van de vracht van de niet-speerpuntbedrijven in de totale industriele vracht in 993 bedraagt % voor de PAK en <% voor de organohalogenen (voorlopige cijfers, bijlage Ilia). Deze aandelen in de totale emissie varieren weinig. Slechts een niet-speerpuntbedrijf, namelijk DSM Andeno (26 kg), loost tetrachloorkoolstof (bijlage IV). Het aandeel van niet-speerpuntbedrijven in de totale belasting van het oppervlaktewater met betrekking tot de emissies van de som van organo halogenen (zie bijlage I) en van de PAK bedraagt voor beide groepen van stoffen < % (tabel 3). Van de prioritaire bestrijdingsmiddelen wordt alleen pentachloorfenol nog geloosd, namelijk door het niet-speerpuntbedrijf Quest International (0,2 kg) (bijlage IV). In het Nederlandse deel van het Rijnstroomgebied veroorzaken de niet-speerpuntbedrijven slechts maximaal 2% van de organische verbindingen (bijlage Illb). i i Afbeelding 6 Directe emissies van de som van organische halogenen en PAK (6 van Borneff) door de niet-speerpuntbedrijven. Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina

16 riza pagina 2 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

17 riza 4. Samenvatting en conclusie De eerste inventarisatie van directe emissies op oppervlaktewater door de industrie in Nederland in 985 omvatte naast de speerpuntbedrijven 256 niet-speerpuntbedrijven. In 993 bestaat de lijst uit 206 niet-speerpuntbedrijven, waarvan er echter maar 62 en of meer prioritaire stoffen (direct) lozen. Bedrijven zijn van de lijst afgevoerd vanwege aansluiting op het openbare riool of stopzetting van de activiteiten. Tevens zijn er in totaal nieuwe bedrijven aan de lijst toegevoegd. Naar verwachting zijn hiermee de belangrijkste niet-speerpuntbedrijven opgenomen in de lijst en kan hiermee, inclusief bijschattingen aan de hand van CBS gegevens en andere inventarisaties voor de niet opgenomen (kleine) bedrijven, een redelijk betrouwbaar beeld van de totale emissie van de niet-speerpuntbedrijven verkregen worden. Deze emissie cijfers wijken voor een aantal stoffen enigszins af van de emissies door nietspeerpuntbedrijven die aan de hand van de gegevens van Emissie Registratie kunnen worden berekend. Nader onderzoek naar de achtergrond van grote verschillen is gewenst. Nutrienten Het verloop van de emissies van de nutrienten stikstof en fosfor komt niet helemaal overeen met het landelijk beeld, zoals beschreven in []. Bij de niet-speerpuntbedrijven is de emissie van fosfor enigszins gedaald ten opzichte van 985. De emissie van stikstof is in 993 echter nog op hetzelfde niveau als in 985. Met name voor stikstof heeft het landelijke beleid blijkbaar minder effect gehad op de nietspeerpuntbedrijven dan op de speerpuntbedrijven. Het aandeel van de emissies van de nietspeerpuntbedrijven in de totale directe industriele emissies in Nederland is voor stikstof en fosfor ruim verdubbeld tussen 985 en 993. Deze toename is een gevolg van de afname van de emissies van de speerpuntbedrijven. Het aandeel van de bijschattingen, met name bij fosfor, maar ook bij stikstof, is echter dermate groot dat het geschetste beeld alleen correct is als deze bijschattingen de emissies van de niet-geinventariseerde kleine bedrijven betrouwbaar weergeven. Metalen De afname van de emissies van de zware metalen door de niet-speerpuntbedrijven komt globaal overeen met het landelijke beeld. Een belangrijk verschil is echter dat landelijk gezien de industriele emissies in 992 voor de meeste metalen al onder de oorspronkelijke prognose voor 995 zitten (met uitzondering van koper). De emissiereductie van zware metalen bij de niet-speerpuntbedrijven loopt enigszins achter bij de gemiddelde emissiereductie van alle bedrijven in Nederland. Het aandeel van de emissies van de niet-speerpuntbedrijven in de totale industriele emissie in Nederland is voor de metalen kwik, koper en arseen ongeveer gelijk aan het aandeel in 985 en voor de metalen cadmium, chroom, nikkel, zink en lood matig tot sterk gestegen. Bij cadmium, chroom, zink en lood is deze toename een gevolg van de afnemende emissies van de speerpuntbedrijven. Bij nikkel is de oorzaak de sterke stijging van de emissie door het niet-speerpuntbedrijf Aluminium Delfzijl. Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina 3

18 * IllfW'IM riza Organische verbindingen De daling van de emissie van EOX door de niet-speerpuntbedrijven komt overeen met het landelijke beeld. De emissie is zowel in 992 als in 993 lager dan in 985 en in 993 al onder de oorspronkelijke prognose voor 995. Het aandeel in de totale landelijke industriele emissie is vrij constant op ca. 3%. De emissies van benzeen door de niet-speerpuntbedrijven zijn door een sterke daling tussen 990 en 993 tot onder de oorspronkelijke prognose voor 995 gedaald. Dit komt overeen met het landelijke beeld. Het aandeel in de totale landelijke industriele emissie is afgenomen tot % in 993. De gesommeerde emissie van de organische halogenen fluctueert sterk, maar is in 993 onder het niveau van de oorspronkelijke prognose voor 995. Het aandeel in de totale landelijke industriele emissie is vrij constant en laag (<%). De emissie van PAK door de niet-speerpuntbedrijven in 993 is ook enigszins afgenomen en op het niveau van de oorspronkelijke prognose voor 995. De totale directe industriele emissies in Nederland zijn echter al enige jaren onder het niveau voor 995. Het aandeel van de niet-speerpuntbedrijven in de totale landelijke industriele emissie is echter onveranderlijk %. Bij 6 van de 7 stoffen waarvan het aandeel van de niet-speerpuntbedrijven in de totale landelijke industriele emissie is toegenomen is deze toename het gevolg van de afname in de emissies van de speerpuntbedrijven. De emissies van de betreffende niet-speerpuntbedrijven nemen dus niet toe, maar minder snel af dan de emissies van de speerpuntbedrijven. Alleen bij nikkel wordt het stijgende aandeel tevens veroorzaakt door de toename van de emissie van een niet-speerpuntbedrijf. Tot nu toe hebben de waterkwaliteitsbeheerders in het algemeen gemiddeld minder aandacht gegeven aan de emissies van de niet-speerpuntbedrijven dan aan de emissies van de speerpuntbedrijven. Het gevolg is dat het aandeel van de niet-speerpuntbedrijven in de totale landelijke industriele emissie gemiddeld toeneemt. Bij 8 stoffen is het aandeel van de niet-speerpuntbedrijven meer dan 0% van de totale industriele emissie. Uitschieters zijn stikstof (37%), zink (40%) en in iets mindere mate nikkel (23%) en fosfor (8%). Teneinde ongeveer 90% van de totale emissie van stikstof te verklaren zou de lijst van speerpuntbedrijven voor deze stof met een relatief groot aantal niet-speerpuntbedrijven uitgebreid moeten worden (ordegroote: 50), vanwege het feit dat deze emissie over een groot aantal bedrijven is verdeeld. Slechts drie niet-speerpuntbedrijven lozen meer dan % van de totale industriele stikstof emissie. Bij cadmium zou het voldoende zijn om Budelco op te nemen, bij zink zouden Budelco en Union Miniere Oxyde Nederland meegeteld moeten worden. Bij nikkel zou Aluminium Delfzijl voldoende zijn, bij lood Servo Chemie Delden en bij koper de Kernenergiecentrale Dodewaard. Voor de stof pentachloorfenol zou Quest International Naarden in de lijst opgenomen moeten worden. Het gaat hier echter om een zeer kleine hoeveelheid, zodat verwacht kan worden dat de gevonden vracht vrij onnauwkeurig is. pagina 4 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993

19 riza 5. Aanbevelingen Nutrienten De emissies van stikstof en fosfaat door de niet-speerpuntbedrijven worden gedomineerd door de zogenaamde bijschatting. Hierdoor 'lijken' de niet-speerpuntbedrijven een aanzienlijk deel van de totale industriele emissie naar water te veroorzaken (respectievelijk 37 en 8 %). Het verdient aanbeveling om deze bijschatting regelmatig nauwkeurig te controleren en eventueel bij te stellen. In de toekomst kan deze actie waarschijnlijk gecombineerd worden met het vullen van de Emissie Registratie database. Niet-speerpuntbedrijven die in aanmerking komen voor extra aandacht ten behoeve van betrouwbaarder cijfers in verband met de emissies van nutrienten zijn DSM Andeno (Blerick) voor fosfaat en GE Plastics ABS (Amsterdam) en KNP Leykam (Maastricht), beide voor stikstof. Zware metalen De emissies door de niet-speerpuntbedrijven van de metalen kwik en arseen zijn dermate laag dat hiervoor bij deze groep bedrijven minder aandacht nodig is. Cadmium, chroom, koper en lood vormen een tussenpositie. De emissies van de nietspeerpuntbedrijven van deze metalen vormen ca. tot 4 % van de totale belasting van het Nederlandse oppervlaktewater en 7 tot 3 % van de totale directe industriele emissie naar het oppervlaktewater. De bedrijven waarvan de (geschatte) emissies nadere aandacht rechtvaardigen zijn: voor cadmium: Budelco (Budel, belangrijke lozer), Roermond Papier (Roermond) en Crown van Gelder Papierfabriek (Velsen-Noord) voor chroom: Nedmag (Veendam) en KNP Leykam (Maastricht) voor koper: Kernenergiecentrale Dodewaard en DSM Andeno (Blerick) en voor lood: Servo Chemie (Delden), Roermond Papier, Swarttouw Botlek (Rotterdam) en Coop. Verenigde Suikerunie (Dinteloord). De emissies van de niet-speerpuntbedrijven zijn relatief belangrijk bij de metalen nikkel en zink. In dit verband zeer belangrijke lozers zijn Aluminiumfabriek Delfzijl (Farmsum) voor nikkel en Budelco (Budel) voor zink. Zij verdienen in ieder geval extra aandacht. Voor zink wordt tevens aanbevolen om de bedrijven Union Miniere Oxyde Nederland (Eijsden) en Nedri Spanstaal (Blerick) nadere aandacht te geven. Organische verbindingen Voor de totale belasting van het oppervlaktewater in Nederland zijn de emissies van deze stoffen door de niet-speerpuntbedrijven relatief van weinig belang en behoeven daarom voorlopig relatief weinig aandacht. Voor slechts drie stoffen zijn de lozingen van de volgende drie bedrijven nog van belang: DSM Andeno (Blerick) voor tetrachloorkoolstof, Quest International (Naarden) voor pentachloorfenol en Panocean (Pernis) voor minerale olie. Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993 pagina 5

20 riza pagina 6 Inventarisatie emissies niet-speerpuntbedrijven 993