natuurlijk verbonden! de totstandkoming van het Grasweggebied in Hellevoetsluis
|
|
- Klaas de Smet
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 natuurlijk verbonden! de totstandkoming van het Grasweggebied in Hellevoetsluis
2
3 inhoud voorwoord 5 1 Start van het initiatief 7 2 Een basis voor de toekomst 13 3 De uitvoering 23 plattegrond van het gebied 29 informatie en adressen 30 3
4 referentiegebied
5 voorwoord Een groep inwoners van de Grasweg in Hellevoetsluis heeft een bijzondere prestatie geleverd. Zij wisten de aanleg van een geheel nieuw natuurgebied in hun naaste woonomgeving voor elkaar te brengen. Daarbij werkten de bewoners nauw samen met diverse maatschappelijke partijen. Behalve deskundigheid spreekt uit hun verhaal grote bevlogenheid en enthousiasme. De bewoners bewandelden een mix van de formele en informele weg om hun doel te bereiken, met een flinke dosis creativiteit. Het initiatief verdient extra bewondering in een tijd waarin overheidsfinanciering van groenprojecten niet altijd meer vanzelfsprekend is. Het project van de Stichting Natuurlijk Grasweggebied verdient alle aandacht en kan anderen mogelijk inspireren tot vergelijkbare initiatieven. Ik wens de bewoners veel succes met het genieten én beheren van hun natuurgebied: het Grasweggebied. Ewald van Vliet Portefeuillehouder Milieu en Groen van de stadsregio Rotterdam 5
6
7 1 Start van het initiatief Als je natuur wilt ontwikkelen, moet je goed samenwerken met de overheid. Zorg dat je een groep mensen om je heen hebt, want het kost ontzettend veel tijd. Ook is het noodzakelijk dat je de bestaande natuur in het gebied goed kent. Aan het woord is Sandy van den Ban, secretaris van de Stichting Natuurlijk Grasweggebied (SNG). De initiatiefnemers van de stichting, bewoners van de Grasweg in Hellevoetsluis, kregen het binnen vijf jaar voor elkaar om met steun van diverse partijen een akker van 7 hectare in te richten als een gevarieerd natuurgebied. verbinding van natuurgebieden Door de intensieve bebouwing is in Nederland de natuur in de tweede helft van de vorige eeuw op veel plaatsen versnipperd geraakt, waardoor veel op zichzelf staande groengebiedjes ontstonden. Dit beperkt de leefruimte van dieren en vermindert de soortenrijkdom. In de jaren negentig namen overheden het probleem van de versnippering serieus ter hand. In het groenstructuurplan uit 1999 beloofde de gemeente Hellevoetsluis de natuurgebieden in de omgeving te vergroten of ze te verbinden. Tussen twee bossen op korte afstand van elkaar, het Kooisteebos en Graswegbos, zou een groene verbinding komen. De grond was in gebruik als een akker. De gemeente liet een onderzoek doen naar de invulling en kosten van de groene zone. In 2005 kwam een rapport uit van Landschapsbeheer Zuid-Holland met drie varianten voor 7
8 de inrichting. Maar omdat de gemeente geen geld had, werd voorlopig afgezien van de aanleg. Wel liet de gemeente een vierde variant onderzoeken, waarbij bouw van woningen in het gebied de financiering van de zone mogelijk moest maken. Het gebied bevond zich in de nabijheid van het bedrijventerrein Kickersbloem, dat op verzoek van de omwonenden met een bomenrij aan het zicht was onttrokken. ideale plek De omwonenden volgden de plannen van de gemeente al langer. Ze spraken elkaar hierover, meestal buiten tijdens het uitlaten van de hond. Sandy van den Ban: We waren op de hoogte van de ontwikkeling om bestaande natuurzones met elkaar te verbinden. Dan zeiden we: het zou toch leuk zijn als je niet alleen één strook, maar van de hele akker een nieuw natuurgebied kon maken. Het zou hiervoor de ideale plek zijn. Het Grasweggebied is omringd door mooie polders met een hoge natuurwaarde. Ook loopt er een bekend fietspad langs naar Rotterdam, de vroegere trambaan. Een 100 procent groene invulling had de voorkeur van de bewoners. Met de aanleg zou bovendien een verbinding ontstaan met de provinciale Ecologische Hoofdstructuur, waar ook het Haringvliet en het Voornes duin deel van uitmaken. van de stichting, Dennis Ras, schakelde een bevriende notaris in om de formaliteiten te regelen Sandy: We vergaderden aan huis. Voor koffie, thee, printen en kopieën legden we allemaal wat geld in. Met ons plan ontstond een vijfde variant waarin een groter natuurgebied zou ontstaan met moeras, bos, struiken, water en gras. Wij boden aan om het gebied in te richten én te beheren, ook al wisten we nog niet hoe we dit moesten financieren. Dit voorstel dienden we in november 2006 schriftelijk in bij de gemeente Hellevoetsluis. Dennis Ras: We vroegen spreektijd aan bij fractievergaderingen van alle partijen. Meestal konden we aan het begin onze plannen presenteren. Het voorstel werd positief ontvangen door de raad en de steun is gebleven. Sandy van den Ban en Roel Pleune 8 In 2005 gingen we met een aantal mensen van de Grasweg aan de slag. We startten een onderzoek naar een goede invulling voor het hele gebied. Daarnaast besloten we een stichting op te richten, want we realiseerden ons dat we dan serieuzer zouden worden genomen. De bewoners opereerden direct als stichting in oprichting. Een van de bewoners én voorzitter
9 Op 17 december 2006 bezochten de bewoners wethouder Joosten op het gemeentehuis. Sandy van den Ban: Hij was enthousiast, wilde het plan meenemen in de besluitvorming en bood aan om het plan te helpen professionaliseren. De stichting mocht hiervoor op kosten van de gemeente adviseur Landschapsbeheer Zuid-Holland inschakelen. uitgewerkt ontwerp Samen met de bewoners werkte Marcel Schildwacht van Landschapsbeheer Zuid-Holland aan het voorstel. In maart 2007 was het rapport gereed. Het bevat een uitgewerkt ontwerp met bos, water, moeras, recreatieve voorzieningen, ecologische maatregelen en een begroting. Evenals een inplantingslijst voor bomen en struiken en een overzicht van inheemse planten en dieren. Sandy: Door het meewerken aan dit voorstel, weet ik nu ook ontzettend veel planten- en dierennamen. Verder is dankzij een ecologiecursus mijn kennis sterk toegenomen. De bewoners dienden hun rapport voor de ecologische invulling en beheer van het Grasweggebied in april in bij de wethouder. Tot hun grote vreugde was de gemeente bereid het hele gebied, 7 hectare groot, beschikbaar te stellen. De grond was op dat moment nog verpacht aan een boer. Noodzakelijk was een wijziging in een wettelijke bestemming als natuurgebied, een N-functie. Daarbij wilde de gemeente eigenaar blijven, om toch grip te houden op toekomstige ontwikkelingen. Voor de inrichting, die in totaal euro kostte, moesten andere partijen worden gevonden. Marlies van Santen, beleidsmedewerker van de gemeente Hellevoetsluis Veel geleerd van dit project Ik vond het heel leuk en leerzaam om in dit project met bewoners samen te werken. Ik heb gemerkt dat er een cultuurverschil is. Je werkt anders als je dit voor je beroep doet dan als bewoner, uit passie voor je directe omgeving. De gemeente wil alles vooraf regelen en op papier vastleggen, de bewoners hebben meer zoiets van: we gaan het gewoon doen. De uiteindelijke inrichting van het gebied ligt dicht bij wat de gemeente in gedachten had. De stichting heeft bovendien veel extra aandacht voor het project weten te krijgen. De bewoners hebben veel mensen en organisaties bij dit project betrokken. Ik vind het knap dat het ze gelukt is om de inrichting en het beheer van het Grasweggebied goed te regelen. Het is een prachtig natuurgebied geworden, een aanwinst voor Hellevoetsluis. 9
10 Marcel Schildwacht, regiocoördinator De Eilanden Landschapsbeheer Zuid-Holland Een groep die warmte uitstraalt Meestal komt de burgerparticipatie pas op gang nadát de gemeente of natuurorganisatie al een plan presenteert. Bewoners hebben dan het gevoel niet veel meer te kunnen inbrengen. Wij werken in natuurprojecten altijd nauw samen met opdrachtgevers en bewoners, waardoor er bij burgers meer draagvlak is. Het is heel bijzonder dat bewoners een doelstelling van de gemeente, een ecologische verbinding, zelf hebben opgepakt. Dat de gemeente de grond beschikbaar stelt is vrij uniek. Ik heb heel plezierig samengewerkt met de bewoners. Het is een bijzonder enthousiaste groep, met mensen met verschillende kwaliteiten. Ze dachten goed mee en pakten adviezen op. Het is ook een groep die warmte uitstraalt. Als ik nog wel eens in de buurt ben, is er altijd tijd voor een praatje of word ik binnen gevraagd voor de koffie. een goede start Mede-initiatiefneemster Carola Ras: Je moet volhardend zijn en niet bang zijn om fouten te maken. Je moet ook om hulp durven vragen bij organisaties, want je kunt zelf niet alles weten. Met elkaar vind je wel een oplossing. Weet waar je aan begint, zegt voorzitter Dennis Ras. Maak een goed plan. Creëer een goede taakverdeling. En benut de momenten in het proces waarop het moet gebeuren. Zorg dat alles betaald kan worden. Dennis Ras 10 Landschapsbeheer Zuid-Holland richt zich op het behoud, beheer en ontwikkeling van een ecologisch cultuurlandschap in Zuid-Holland.
11 Sandy van den Ban: Zo n project als dit kost ontzettend veel tijd. Je leert er enorm veel van. Hoe je iets opschrijft of een goede mail verstuurt. En dat het meestal nodig is om een mail na te bellen. Of al die termen, zoals rode lijst soorten of N- functie. Je leert snel. We hebben de afgelopen jaren goed en intensief onderling samengewerkt, ook al kan er in de loop van tijd wel eens wat wrevel ontstaan. Niet iedereen kon er even veel tijd aan besteden. Na een tijdje deed een kleinere groep de meeste taken, maar zo gaat dat. Gelukkig bracht iedereen een eigen deskundigheid mee. Ik kon mijn ervaring met groene organisaties inbrengen, anderen hadden meer juridische of financiële kennis. We hebben veel gehad aan het boek Organiseer je eigen natuur van het KNNV. Met tips als Weet wat je motieven en je doelgroepen zijn. Maar ook kregen we door dit boek meer inzicht in het proces. oude situatie een stichting oprichten Dennis Ras: Het heeft grote voordelen om een stichting op te richten. Je wordt door partijen gezien als een volwaardige gesprekspartner. Je kunt risico s afdekken en je bent traceerbaar. Ook biedt de stichtingsvorm continuïteit. Als iemand verhuist, moet een bestuursfunctie opnieuw worden vervuld. Verder kunnen bedrijven en maatschappelijke organisaties ons gemakkelijker ondersteunen, financiële bijdragen aan een stichting met anbi-status (Algemeen Nut Beogende Instellingen) zijn fiscaal aftrekbaar. 11
12
13 2 Een basis voor de toekomst Een nieuwe mijlpaal vond plaats op 19 maart 2007: de Stichting Natuurlijk Grasweggebied was een feit. Maar op de jonge stichting lag een grote uitdaging te wachten: wie moest de inrichting en het beheer van de ecologische verbinding betalen? De bewoners besloten het Waterschap Hollandse Delta te benaderen voor het onderdeel water. In november 2006 spraken we bij het waterschap over medewerking. Het waterschap reageerde meteen positief. Jeroen Willemsen van het Waterschap Hollandse Delta: De gemeente wilde de grond gratis ter beschikking stellen. Daarop boden wij aan om de kosten van het graafwerk voor onze rekening te nemen. Het waterschap stelde wel als voorwaarde dat het watergedeelte in het plan een grotere rol moest spelen. Het contact met het waterschap bleek voor de bewoners in meer opzichten waardevol. Van Jeroen Willemsen kregen we praktische handleidingen, bijvoorbeeld over de kosten van een natuurvriendelijke oever of een omheining. (zie informatie achterin) 13
14 14 Jeroen Willemsen, beleidsmedewerker planvorming Waterschap Hollandse Delta Een strategisch belangrijk project Ik bewonder de bewoners om hun vasthoudendheid. Het was bijzonder om te zien hoe ze overal subsidie vandaan wisten te halen. Ik dacht soms: hoe krijg je het voor elkaar? Het is vrij gebruikelijk dat inwoners vragen om ondersteuning bij het aanleggen van flauwe oevers. Vaak gaat het dan om een vlakbij gelegen sloot of aan de rand van een voortuin. Wij maken dan de afweging: wat is de winst voor het waterschap? Bij het Grasweggebied was snel duidelijk dat dit strategisch gezien een goed project voor ons was. Een groot gebied, dat bovendien in een afwateringsgebied lag waarin wij op zoek waren naar waterberging. Een gelukkig toeval. Ook zou de inrichting bijdragen aan de waterkwaliteit. Natuurlijke oeverbegroeiing met riet en biezen zuivert overtollige voedingsstoffen, zoals stikstof, uit het water. We hebben het ontwerp in overleg met de bewoners geoptimaliseerd. Ook hebben we de directie gevoerd over de uitvoering van de werkzaamheden. Verder zullen we een sloot in het gebied blijven onderhouden (uitbaggeren) om waterdoorstroming te garanderen. water Volgens het aangepaste plan wordt in totaal 2 hectare ingericht als opslaggebied voor overtollig regenwater uit Hellevoetsluis. Dit regenwater kan via sloten het gebied in stromen. Het waterschap bood aan om geleidelijk aflopende, natuurvriendelijke oevers te graven. Er ontstaan meer rustgebieden voor vogels op groene eilandjes, wel is toegang voor recreanten beperkt. Bovendien konden in de watergangen visputten worden gegraven: dieper gelegen delen waar vissen in de modder, zonder hinder van vorst kunnen overwinteren. De waterberging, in totaal m³ groot, heft het tekort in het peilgebied van het waterschap volledig op. onderhoud Een terugkerend onderwerp in gesprekken is het natuuronderhoud. Sandy: We moesten continuïteit bieden, zei de gemeente. Daarvoor was samenwerking met organisaties noodzakelijk. Een stichting met bewoners biedt op de langere termijn minder zekerheid dan een gevestigde natuurorganisatie, was de redenering. De bewoners benaderden Staatsbosbeheer omdat het nabijgelegen Kooisteebos ook tot hun beheersgebied behoort.
15 Om een gebied te beheren, moet Staatsbosbeheer de grond in eigendom hebben. Dat was een onmogelijke eis, omdat de gemeente de grond niet wilde verkopen, vertelt Sandy. Toen viel het oog op Zuid-Hollands Landschap. De bewoners gingen in 2007 het gesprek aan. De gesprekken hadden succes: de natuurorganisatie was bereid het beheer op zich te nemen. Op 22 juni 2007 stelde het Zuid-Hollands Landschap de steunbetuiging op. Voorwaarde was dat het Zuid-Hollands Landschap de gemeentegrond in erfpacht kreeg. Daarnaast vroeg de organisatie om een actieve inzet van de bewoners bij het onderhoud, zoals maaien en wilgenknotten. Geen probleem, vonden de bewoners. Sandy: Ik zit al jarenlang in een knotploeg. roerdomp FOTO: DITTA DEN HOOGLANDER 15
16 Hans Visser, regiobeheerder Zuid-Hollands Landschap Bewoners zijn goed ingevoerd Ik wilde zo snel mogelijk duidelijkheid krijgen of het voorstel van de stichting haalbaar was. Dat hing van diverse zaken af. De stichting wist subsidie voor de inrichting te regelen. Wij konden subsidie krijgen voor het beheer. We kregen de grond langdurig om niet in erfpacht van de gemeente. En zeer belangrijk was dat de stichting samen met ons wilde beheren. Toen was er een stevige basis. Wie straks gaat maaien of gaat opruimen is nog niet duidelijk. De taken moeten nog verdeeld worden, vertelt Hans Visser. Maar hij heeft er alle vertrouwen in. We hebben een uitstekend contact met de bewoners. Het zijn enthousiaste mensen, onze organisaties kunnen elkaar versterken. Het is bijzonder om samen met een andere stichting het natuurbeheer van een gebied te verzorgen. Het heeft mij verbaasd dat de bewoners zo goed waren ingevoerd. Het project is uniek, omdat vrijwel alle geplande natuurgebieden in Nederland al zijn ingetekend. Hier is heel spontaan een nieuw stukje natuur toegevoegd. Het is een prachtig resultaat. extra middelen De bewoners schreven hun initiatief in voor allerlei wedstrijden. Ze wonnen de eerste prijs van de Natuur en Erfgoedprijs van het tijdschrift Buitenleven van de ANWB. Met het geldbedrag schaften ze een onderhoudsbootje, zwaluwwal en informatieborden aan. Ze ontvingen subsidie voor een AEDapparaat om hartmassage te geven en cursussen voor vrijwilligers. Bij de Landelijke Opschoondag voor de natuur in 2009 ontvingen ze van de gemeente grijpstokken om zwerfvuil te verwijderen. stichting neemt prijs Buitenleven in ontvangst 16
17 vleermuisbunker Het idee om iets te doen met vleermuizen, heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis. Jeroen Willemsen, beleidsmedewerker van het waterschap, zat tijdens een presentatie van de stichting Natuurlijk Grasweggebied in de raadszaal in Hellevoetsluis op de publieke tribune. Ik was gevraagd om stand-by te zijn voor vragen over water. Voor mij had ik een doosje met een gewonde vleermuis die door een kat was gevangen. Deze had ik zojuist in de buurt opgehaald. In mijn vrije tijd vang ik wel vaker gewonde vleermuizen op en probeer ze dan weer op te knappen. Buiten de raadszaal, na de presentatie, sprak ik met Sandy. Ineens ontstond het idee om ook iets met vleermuizen te doen in het Grasweggebied. Er was een buitenkansje: het waterschap had ongebruikte betonnen buizen over die konden dienen als potentieel vleermuisonderkomen. Over de buizen kwam een grote hoeveelheid grond die over bleef na het graven. Dit zorgt voor een constante binnentemperatuur. Een aannemer leverde een partij stenen om de binnenzijde mee te bekleden. Hierdoor krijgen de beestjes de benodigde grip in hun onderkomen. De organisatie Kids for animals metselde samen met kinderen de stenen in de buizen. FOTO: JEROEN WILLEMSEN 17
18 Een nieuwe stap vormde het archeologische bodemonderzoek, dat wettelijk verplicht is bij (her)inrichting van landschappen. Het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) deed in december 2008 onderzoek naar de archeologische waarden die in bepaalde bodemlagen kunnen voorkomen. Anja van de Meer deed samen met een collega de grondboringen. Ze troffen niets bijzonders aan. Door overstromingen in het gebied zijn lagen weggespoeld waarin je normaal gesproken archeologische overblijfselen kunt vinden. Dat was plezierig voor de bewoners, want zij konden dus meteen verder. Een bewoner wist met een metaaldetector munten op te halen, maar deze vondst had geen relatie tot het BOOR-onderzoek. subsidie aanvraag Begin 2009 ontvingen de bewoners een schriftelijke bevestiging van het waterschap met alle afspraken over de bijdrage aan de inrichting. Maar er bleef nog steeds een groot gat in de dekking van de kosten. De bewoners benaderden de Provincie Zuid-Holland. Zij troffen een ambtenaar, Ad Bierman, die direct enthousiast was over het project. Hij gaf de bewoners tips voor een succesvolle subsidie aanvraag. Een belangrijke regel: benoem in de aanvraag de subsidie die van toepassing is. boom in het veen Ook de motivatie moet aansluiten op het beleid. In juni 2009 kwam het goede bericht. De provincie liet weten dat het Graswegproject subsidie kreeg voor de kosten van de inrichting van in totaal euro. Ik zou mensen met initiatieven altijd aanraden om subsidie aan te vragen. Nee heb je, ja kun je krijgen. En als een project niet in een regeling past, is er altijd de mogelijkheid van een incidentele subsidie, zegt Ad Bierman. 18
19 excursies De bewoners hebben in de loop van de jaren allerlei excursies verzorgd bij verschillende gelegenheden. Tijdens de graafwerkzaamheden kwamen er stukken boom en diverse aardlagen in het zicht. De stichting vroeg daarop het BOOR of het samen met hen een excursie wilde organiseren. Het BOOR stemde toe. Anja van de Meer van het BOOR liet samen met haar collega Dimitri Schiltmans zien hoe je aan de hand van de grondboring uitspraken kunt doen over het verleden van het landschap. Ook was te zien hoe houtresten van eeuwenoude bomen in het veen bewaard blijven. Anja van de Meer: We hebben deze uitleg met veel plezier gegeven. De mensen waren heel geïnteresseerd. Er was een grote opkomst, met in totaal zeventig deelnemers. 19
20 natuuronderzoek In en rond het Grasweggebied zijn diverse diersoorten in kaart gebracht door deskundige vrijwilligers. Al deze onderzoeken zijn nulmetingen. Naar verwachting neemt het aantal soorten na enkele jaren toe, hoopt Sandy. Jan Alewijn Dijkhuizen laat muizen zien muizen: Op verzoek van de bewoners deed Jan Alewijn Dijkhuizen, assistent regiobeheerder Eilanden Zuid-Hollands Landschap en lid van de Koninklijke Natuurhistorische Vereniging, onderzoek naar de muizensoorten in het gebied. Daarbij werden muizen in vallen gevangen. Drie keer per dag controleerden vrijwilligers de vallen met de levende muizen. Noodzakelijk, want als muizen te lang zonder voedsel zijn, verhongeren ze. De vrijwilligers troffen bosmuizen (alleseters), maar ook één spitsmuis soorten (insecteneters) aan. De huisspitsmuis werd daarbij voor het eerst op Voorne-Putten waargenomen. Jan Alewijn Dijkhuizen: Zeker met meer natte natuur, zoals rietkragen, zal de soortenrijkdom toenemen. We moeten het onderzoek na tien jaar herhalen. 20
21 nachtvlinders: Peter Rooij inventariseerde in 2007 nachtvlinders in het Graswegbos. broedvogels: We werden getipt dat een medewerker van de stichting SOVON Vogelonderzoek op een bepaalde dag, voorjaar 2008, onderzoek naar broedvogels zou doen in Hellevoetsluis. Ik heb hem aangesproken. Hij was bereid om ook in het Graswegbos de vogels in kaart te brengen, vertelt Sandy van den Ban. Ad Bierman, projectmedewerker landelijk gebied Provincie Zuid-Holland Het uiterste doen binnen de mogelijkheden Nadat de stichting mij had gebeld, heb ik diverse keren gesproken met mensen van het Zuid-Hollands Landschap. Daarna heb ik de stichting gevraagd hun vragen te mailen. Ik heb op hun website gekeken en de Algemene Subsidieverordening Zuid-Holland, de Subsidieregeling Landelijk Gebied en het streekplan geraadpleegd. Ook sprak ik met collega s. De conclusie was dat de stichting voor subsidie in aanmerking kon komen. Ik heb de bewoners gevraagd een officiële subsidieaanvraag op papier in te dienen. Na de ontvangst heb ik de aanvraag met een positief advies voorgelegd aan de gedeputeerde voor Groen, de heer Evertse. Na vier maanden is de beschikking afgegeven, waarbij aan de Stichting Natuurlijk Grasweggebied een provinciale subsidie is toegekend. Hij is vol lof over de bewoners. Een groep zeer enthousiaste en betrokken mensen, die mij ook prikkelden om het uiterste te doen binnen de mogelijkheden. Het is leuk om te zien hoeveel werk ze hebben verzet en wat ze ervan hebben gemaakt. Ik ben nog steeds betrokken en kijk regelmatig op de website. 21
22 referentiegebied
23 3 De uitvoering In juni 2009, midden in het Grasweggebied, zetten vier partijen gemeente Hellevoetsluis, Waterschap Hollandse Delta, Zuid-Hollands Landschap en Stichting Natuurlijk Grasweggebied hun handtekening op een grote plankaart van het gebied. Daarmee bezegelden ze hun samenwerking. De bewoners maakten een informatiebord, een papier-maché mascotte van het logo van Stichting Natuurlijk Grasweggebied. Ook verzorgden bewoners een excursie tijdens de feestelijke bijeenkomst. De gemeente regelde uitnodigingen en catering. De bewoners toonden hun gevoel voor public relations: Alle mensen waarmee we te maken hadden gehad, nodigden we uit voor de ondertekening. Het Radio 1 programma Vroege Vogels van de VARA besteedde aandacht aan het project. Voor Dennis Ras betekende dit een hele eer. Ik luisterde vroeger al naar dat programma op de radio. 23
24 24 graafwerk In oktober 2009 ging de aannemer aan de slag. In totaal werd m³ grond afgegraven. Het 7 hectare grote gebied oogt in het voorjaar 2010 nog kaal, maar de watergangen, oevers en eilandjes zijn duidelijk zichtbaar. In maart en april zijn bomen en struiken geplant en zijn recreatieve voorzieningen aangelegd. Carola en Sandy hebben zich intensief bemoeid met de indeling. Carola: Die is afgestemd op wat nodig is voor de ecologie en aansluiting op de natuurlijke omgeving, maar ook op wat mooi is om naar te kijken. In het grootste deel kan de natuur haar gang gaan en is dus niet toegankelijk voor mensen of honden. Van de diverse landschapstypes - grasland, stuikgewas, bos of moeras en water zijn zo groot mogelijke oppervlakten gemaakt. Dit geeft diersoorten een zo groot mogelijk leefgebied. Ze schetst het panorama: Er is een vrij zicht over de lage begroeiing, het water en de eilandjes. Enkele watergangen zullen na verloop van tijd dichtgroeien en zo verlanden. Achter een vogelkijkscherm kun je vogels op de eilandjes rustig bekijken. Verderop in het gebied wordt de begroeiing dichter en hoger. De grote bosstrook met inheemse boomsoorten ontrekt het
25 bedrijventerrein aan het zicht. Bij de entree is een rolstoeltoegankelijk wandelpad en een bloemenweide. Ook worden informatieborden en enkele parkeerplaatsen aangelegd. Op een afgeschermd gedeelte grazen schapen. Tegen de zomer is het gebied klaar voor dierlijk én menselijk bezoek. Het Grasweggebied is dan onherkenbaar veranderd in een groene oase. Dennis: We leveren het gebied netjes op aan het Zuid-Hollands Landschap, met geld voor het beheer. We blijven bedrijven en organisaties benaderen voor ondersteuning. natuurwaarde Het Grasweggebied levert de gewenste ecologische verbinding en een recreatiegebied voor wandelaars of fietsers. Hellevoetsluis heeft vanaf de polderzijde een natuurlijker aanzicht. De waterberging voorkomt wateroverlast op andere plaatsen. Voor alle partijen is een win-win situatie ontstaan. Jeroen Willemsen van het Waterschap Hollandse Delta schetst: Voor de gemeente is het gunstig dat andere partijen de inrichting en het beheer van de geplande ecologische verbinding hebben betaald. Voor de provincie en de stadsregio is het initiatief interessant omdat water en moerassen een doelstelling zijn voor de provinciale ecologische verbindingszones. En de bewoners hebben er een gevarieerd natuurgebied bij gekregen. Alle partijen hebben zo relatief goedkoop hun gewenste resultaat bereikt. Het is super om vanuit niets zoiets voor elkaar te krijgen. Er is ontzettend veel energie in gestoken, maar we hebben ook vaak geluk gehad, zegt Dennis. Ik heb door dit project ontzettend veel leuke mensen leren kennen. Mensen die gek zijn van de natuur en een passie hebben om met planten en beestjes bezig te zijn. Heel anders dan de wereld waarin ik - als financieel adviseur - dagelijks werk. Terugkijkend ervaren de bewoners hun betrokkenheid in de afgelopen jaren als logisch en natuurlijk. Sandy van den Ban: Ik vond het leuk om mij in te zetten voor de natuur, in het bijzonder omdat die vlakbij huis is. Natuur is niet alleen een zaak van de overheid. Met het Grasweggebied neemt de natuurwaarde van onze omgeving toe, iedereen kan er gebruik van maken. Door het geven van excursies, voorlichting en het onderhoud geven we een blijvende bijdrage. 25
26 dieren en planten In het Grasweggebied zullen vanaf het voorjaar van 2010 vele soorten dieren verschijnen. Zoals roofvogels, watervogels, kikkers, salamanders, egels, hermelijnen, muizen, insecten. Misschien ook wel karekieten, rietzangers, buizerds en rugstreeppadden of de zeldzame noordse woelmuis. Er zijn vlakbij het Grasweggebied zeldzame vogels als de roerdomp en het ijsvogeltje gesignaleerd. voorlichting en publiciteit De bewoners besteedden de afgelopen jaren veel aandacht aan hun bekendheid. Ze richtten een website in en wisten regelmatig in de publiciteit te komen. Enkele krantenkoppen: Natuur zonder huizen kan, Grasweg wil zelf voor groenzone zorgen en Grasweg wordt natuurgebied. Ze presenteerden hun project in de gemeenteraad, op de klimaatmarkt in Hellevoetsluis en op een symposium van Landschapsbeheer Nederland. FOTO: ROGIER MOS 26
27 FOTO: KAREL ADRIAANSE Maar het liefst ook met zeldzame moeraskoekoeksbloemen of orchideeën. Of deze planten en dieren allemaal verschijnen, is natuurlijk afwachten. Voor (zeldzame) dier- en plantensoorten is in elk geval meer leefruimte. Ook kunnen planten en dieren zich beter naar andere gebieden verplaatsen. vleeskleurige orchis In het Grasweggebied is een bosplantsoen aangelegd met populier, diverse wilgensoorten, zwarte els, es en grauwe abeel. Een aantal snelgroeiende soorten, zoals populier of wilg, zullen in de toekomst moeten wijken om ruimte te bieden aan meer duurzame soorten zoals gewone es, meidoorn, hazelaar en kardinaalsmuts. In het gebied horen planten als lisdodde, vogelwikke, ereprijs, kattenstaart en gulden sleutelbloem. 27
28 28 onderhoud Voorzitter Dennis Ras: Zuid-Hollands Landschap verleent haar naam aan het initiatief en gaat samen met de stichting het onderhoud doen. Na enkele jaren gaat het vooral om het uitdunnen van het bos, zodat bomen en planten de ruimte houden om te groeien. Schapen begrazen het grasland. Het is een sluitend verhaal. Carola Ras: We doen mee aan acties zoals de Landelijke Opschoondag en de natuurwerkdag. We zullen via de plaatselijke krant vrijwilligers oproepen om mee te helpen het gebied schoon te houden. Voor dit soort activiteiten zijn genoeg belangstellenden. Carola Ras burgerinitiatief in de gemeente Carola Ras: Om dit soort bewonersinitiatieven te stimuleren, is het belangrijk dat je - als gemeenteambtenaar - zelf een actieve en enthousiaste houding aanneemt. Ga kijken in het gebied, lever je inbreng en vertrouw de mensen die ermee bezig zijn. Een eerlijke, open houding is van groot belang. Zeg tegen de bewoners als dingen niet kunnen, misschien zijn er andere oplossingen. Ook moeten de plannen van burgers in de gemeentelijke organisatie goed worden gecommuniceerd, zodat zowel ambtenaren als bestuurders op de hoogte zijn. Daarbij gaat het niet alleen om feitelijke informatie, maar vooral ook om het doorgeven van het enthousiasme over het project. Bestuurders hebben het enthousiasme van hun ambtenaren nodig, om dit soort groenprojecten te realiseren.
29 vleermuisbunker rustgebied visput moeras broedeiland moeras broedeiland visput schapenwei uitkijkscherm i i P bloemenwei wandelpad rustgebied plattegrond van het Grasweggebied 29
30 informatie en adressen Waterschap Hollandse Delta, Handboek oevers en Waterberging Handreiking voor ontwerp, inrichting en onderhoud, Ridderkerk 2007 Downloaden via onder Direct naar kies projecten van het waterschap, regio > alle > taakveld: watersysteem, zoek > open Beheer van waterberging en natuurvriendelijke oevers > downloads in tabblad Kenmerken Meer informatie over het Grasweggebied op Organiseer je eigen natuur, Bas van Leeuwen e.a. KNNV Uitgeverij, 2000 tot slot Het Grasweggebied kan nog steeds uw steun gebruiken. Wilt u een bijdrage geven voor de inrichting of het beheer? Giften zijn welkom op rekening t.n.v. de Stichting Grasweggebied te Hellevoetsluis. colofon Natuurlijk verbonden is ontwikkeld in opdracht van de Stichting Natuurlijk Grasweggebied. De uitgave is mogelijk gemaakt dankzij financiële steun van de stadsregio Rotterdam. concept en teksten: Stap2, Loes Elshof vormgeving: Mooilogo, Annemiek van de Pol drukker: Nivo, Delfgauw foto s: Sandy van den Ban; Carola Ras; Mladen Pikulic; Waterschap Hollandse Delta, Jeroen Willemsen; stichting Zuid-Hollands Landschap, Idde Lammers, Nico van Kappel en Ditta den Hooglander-Duister, Rogier Mos; Geert Faasse, Yolanda ten Thije, Karel Adriaanse; Stap2, Loes Elshof Hellevoetsluis, april FOTO: NICO VAN KAPPEL
31
32 groeten uit het grasweggebied meer informatie op
Struinen door De Stille Kern
58 Horsterwold Struinen door De Stille Kern Een 900 hectare groot natuurgebied waar natuurlijke processen volop de ruimte krijgen. Het gebied wordt begraasd door een kudde konikpaarden, die zorgen voor
Nadere informatienieuwsbrief We zullen doorgaan Postbus 3364 3502 GJ Utrecht Telefoon: 030 22 99 922 Maart 2012
Maart 2012 We zullen doorgaan In deze nieuwsbrief een nieuw gezicht: Diana Davelaar. Diana is de opvolger van Patrick Veenendaal. Patrick moest om gezondheidsredenen stoppen. Diana heeft in oktober het
Nadere informatieAllemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman
Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieDe Leemvallei, ga je mee op onderzoek?
De Leemvallei, ga je mee op onderzoek? Hallo allemaal, welkom in dit waanzinnige park voor jong en oud! Vandaag krijgen jullie de kans om dit park in het echt te openen met elkaar. Dit gaan we doen op
Nadere informatieSamen houden we het landschap in de gemeente Dalfsen mooi!
De Stichting Groene en lauwe Diensten Overijssel De stichting Groene en lauwe Diensten Overijssel is opgericht door Landschap Overijssel en Natuurlijk Platteland Oost (de koepelorganisatie van Agrarische
Nadere informatieNatuurvriendelijke oevers. Droge voeten, schoon water
Natuurvriendelijke oevers Droge voeten, schoon water VOOR WIE IS DEZE FOLDER BESTEMD? Deze folder is bestemd voor eigenaren van oevers die in aanmerking komen om hun oever natuurvriendelijk in te richten.
Nadere informatieIGP Laarakkerse Waterleiding: nieuw perspectief
Nieuwsbrief IGP Laarakkerse Waterleiding: nieuw perspectief Voor u ligt de eerste nieuwsbrief van het Integraal Gebiedsprogramma (IGP) Laarakkerse Waterleiding. In deze brief vindt u informatie over een
Nadere informatieVoorstel aan dagelijks bestuur
Voorstel aan dagelijks bestuur Datum vergadering 17-09-2013 Agendapunt 5 Steller / afdeling E. Leuver / Stafunit Algemene Dienst Openbaar Ja Bestuurder J.J. Schrijen Bijlage(n) 1 Programma Bestuur, externe
Nadere informatieNieuwsbrief. Uitnodiging. Ecologische verbindingszone Valleikanaal. September 2006. Natuur dwars door de stad Valleikanaal nog groener en mooier
Nieuwsbrief September 2006 Ecologische verbindingszone Valleikanaal Natuur dwars door de stad Valleikanaal nog groener en mooier In 2005 is een begin gemaakt met de aanleg van een ecologische verbindingszone
Nadere informatieVeelgestelde vragen schouw dagelijks onderhoud
Veelgestelde vragen schouw dagelijks onderhoud Wat is gewoon onderhoud? Gewoon onderhoud is het jaarlijks verwijderen van een overmaat aan begroeiing, vuil enzovoort dat zich in en direct naast de watergang
Nadere informatieWat doet het waterschap voor de wegen?
Lesbrief wegen Wat doet het waterschap voor de wegen? Veilige wegen www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 Veilige wegen Sommige waterschappen zoals waterschap Hollandse
Nadere informatieSAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN
SAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN CLIËNTEN GAAN SURVIVALLEN IN DE ARDENNEN in dit artikel: > rinkelend belletje > weekend Ardennen > stuk sterker geworden > iedereen geweldig bijgedragen Al een aantal jaren worden
Nadere informatieNieuwsbrief. Deltaplan voor het Landschap, Moerenburg-Heukelom-Koningshoeven
Moerenburg- Inhoud: Zichtbare resultaten Kavelruil Heukelom 6 Kavelruil belangrijk voor realisatie doelstellingen Toekomstige plannen Deelname aan de Nationale Natuurwerkdag Procesmanager Nellie Raedts
Nadere informatieKNNV Zoogdierenwerkgroep Voorne
KNNV Zoogdierenwerkgroep Voorne Twee bosmuizen in 1 val foto Karel Adriaanse verslag 50 Muizenonderzoek De Ommeloop De Kleine Beer Zuid-Hollands Landschap november 2011 Jan Alewijn Dijkhuizen foto s Kees
Nadere informatieTineke Boudewijns VERSTAG
Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen
Nadere informatiePanelonderzoek inwoners en openbaar groen
Panelonderzoek inwoners en openbaar groen Gemeente Amersfoort Marlies Visser 2 juni 2015 De meeste panelleden zijn positief over het burgerinitiatief tot het opstellen van een Groenvisie. Men vindt over
Nadere informatieHoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen
Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze
Nadere informatieKNNV Zoogdierenwerkgroep Voorne
KNNV Zoogdierenwerkgroep Voorne vleermuis foto Jan Alewijn verslag 48 Wintertelling Vleermuizen Voorne januari 2011 2 e versie Jan Alewijn Dijkhuizen inleiding Sinds de winter van 1982 worden op Voorne
Nadere informatieVeelgestelde vragen schouw buitengewoon onderhoud
Veelgestelde vragen schouw buitengewoon onderhoud Wat is buitengewoon onderhoud? Het buitengewoon onderhoud omvat het op de juiste afmetingen (breedte, diepte en helling van taluds) houden van een watergang.
Nadere informatieIVN afdeling Dordrecht (Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie)
IVN afdeling Dordrecht (Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie) secretariaat; Pieter G. Slot Pelserstraat la 3311VP Dordrecht telefoon: 078-6350027 of 06-12148752 email: p.g.siot@planet.nl Aan de leden
Nadere informatieProvinciale vereniging voor natuurbescherming. Leven is doorgeven. It Fryske Gea vereniging voor natuurbescherming in Fryslân
Provinciale vereniging voor natuurbescherming UW SCHENKING Deel uw liefde voor de natuur Leven is doorgeven Bescherm de natuur voor later It Fryske Gea vereniging voor natuurbescherming in Fryslân It Fryske
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieRuimtelijke ontwikkelingen en de Flora- en faunawet
Ruimtelijke ontwikkelingen en de Flora- en faunawet Inleiding Praktisch overal in Nederland komen beschermde soorten flora en fauna voor. Bekende voorbeelden zijn de aanwezigheid van rugstreeppadden op
Nadere informatieKNNV Zoogdierwerkgroep Voorne
KNNV Zoogdierwerkgroep Voorne Dwergmuis foto Jan Alewijn verslag 83 Muizen onderzoek 2017 Schor Oostvoorne Grote Vlak Duinen van Oostvoorne Derryvliet Holle Mare Waalhoek Idylle Historyland Grasweg Jan
Nadere informatieBurgerkracht in het Groen Relatie burgerinitiatieven en gemeenten
Burgerkracht in het Groen Relatie burgerinitiatieven en gemeenten Groen Dichterbij 8 november 2014 Jan Hassink, Carlijn Wentink en Evelien Janssen Jan.hassink@wur.nl Voorbeelden van groene burgerinitiatieven
Nadere informatieSubsidie voor aanleg natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen
Subsidie voor aanleg natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen Heeft u een perceel of grenst uw woning of bedrijf aan een watergang en wilt u uw oever veranderen in een natuurvriendelijke oever? Dan
Nadere informatieProvinciale vereniging voor natuurbescherming UW NALATENSCHAP. Geef het door. Leven is doorgeven
Provinciale vereniging voor natuurbescherming UW NALATENSCHAP Geef het door Leven is doorgeven Bescherm de natuur voor later It Fryske Gea vereniging voor natuurbescherming in Fryslân It Fryske Gea is
Nadere informatieVIER MODELLEN. Bouwstenen. Een meer uitgebreide beschrijving van de bouwstenen en informatie over het beheer vindt u in de bijlage.
2 VIER MODELLEN In dit hoofdstuk beschrijven we vier verschillende inrichtingsmodellen: Kleinschalig landschap, Moeraszone, Nat kralensnoer en Droog kralensnoer. In extra informatiepagina s geven we aan
Nadere informatieOpgesteld door ing. A.M. Rodenbach, Recreatie Noord-Holland NV, d.d. 21 januari 2013
RUIMTELIJKE ONDERBOUWING, BEHOREND BIJ DE AANGEVRAAGDE VERGUNNING OMG-12-181 Voor de inrichting en het gebruik van een evenemententerrein in deelgebied De Druppels, tegenover Wagenweg 22/24 te Oudkarspel
Nadere informatieONTWIKKELINGSPLAN LANDSCHAPPELIJKE ELEMENTEN. Gemeente Someren. Project 3: Beekdal van de Aa ten oosten van de Zuid Willemsvaart
ONTWIKKELINGSPLAN LANDSCHAPPELIJKE ELEMENTEN Gemeente Someren Datum: 9 november 2001 Project: 119-4 Status: Definitief Opdrachtgever: Gemeente Someren VOORWOORD Door het college van Burgemeester & Wethouders
Nadere informatieDossiernummer: 23-10-2013 Projectnummer:
Bijlagen bij verordening subsidies natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen 2014: 1. Inrichtingseisen natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen; 2. Richtlijnen voor natuurvriendelijk onderhoud.
Nadere informatieWERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
Dassenwerk WERKBLAD OPDRACHTEN Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je gaat een onderzoek doen in een klein gebied van Nationaal
Nadere informatieLesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge
Nadere informatieLeefbaarheid in de Fruithof Biddinghuizen. Claudia van Loveren
Leefbaarheid in de Fruithof Biddinghuizen Claudia van Loveren Ik weet nog goed dat er tijdens de modernisering van onze woningen in 2007, in de Flevopost een prijsvraag stond van de gemeente en Oost Flevoland
Nadere informatieHet sprookje van. Wonen. op het mooiste plekje van. Uden
Het sprookje van Wonen op het mooiste plekje van Uden park maashorst parkmaashorst.nl P ark M aashorst 1 Uden Noord, grenzend aan Maashorst, is het ideale gebied voor een bijzondere ontwikkeling. Op de
Nadere informatieInleiding. En uw parochie kan daaraan meedoen!
MaS In de Parochie Inleiding De maatschappelijke stage (MaS) is definitief begonnen en in volle gang. In Nederland zijn middelbare scholieren verplicht gedurende hun middelbare school carrière een maatschappelijke
Nadere informatieNATUURPUNT MALDEGEM-KNESSELARE nominatie Groene Pluim 2014
NATUURPUNT MALDEGEM-KNESSELARE nominatie Groene Pluim 2014 NATUURPUNT vzw Een onafhankelijke organisatie gedragen door vrijwilligers grootste natuurbeschermingsorganisate in Vlaanderen eind 2001 opgericht
Nadere informatieREIS DOOR DE TIJD WERKBLAD DE BEVER: 1. WELKOM TERUG! Bekijk het clipje De bever, weer thuis in onze delta
WERKBLAD DE BEVER: REIS DOOR DE TIJD Naam Groep 1. WELKOM TERUG! De bever, weer thuis in onze delta A. Wat hebben de zeearend en de bever met elkaar gemeen? B. Waarom werd er vroeger op de bever gejaagd?
Nadere informatieVoor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond
Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond Verenigingen, stichtingen en instellingen barsten doorgaans van de ambities en toekomstplannen. Maar om ze te realiseren heb je financiële middelen
Nadere informatieActielessen. Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Veel succes! http://www.edusom.nl
http://www.edusom.nl Actielessen Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Nieuwe woorden Grammatica: werkwoorden in de verleden tijd Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente
Nadere informatieSchrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>
Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor
Nadere informatieInhoud Over deze brochure
Inhoud 3 1. Over deze brochure 4 2. Eerst wat geschiedenis 4 Vroeger 4 Minder ruimte voor natuur 4 Begin van natuurbescherming 4 Versnipperde natuur 5 Te weinig natuur 6 Nieuwe natuur ontwikkelen 7 3.
Nadere informatieINTRO LOES THIERRY MARK
INZICHTEN INTRO In dit document staan acht inzichten die de resultaten zijn van het onderzoek dat drie studenten van de Hogeschool Utrecht hebben gedaan naar de leden van WattsNext. De inzichten zijn
Nadere informatieBeheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting
Beheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting Samenvatting van het beheerplan 2012-2017 een bijdrage aan het Europese programma Natura 2000 Het beheerplan is
Nadere informatieVerslag. 2 1400 meter ligt te laag en moet verhoogd worden: is dat zowel aan de west- als oostkant?
Aan aan- en afwezigen en tijd bespreking, 20.00 uur Plaats bespreking Het Plashuis, Noorden Projectnummer 01.0638 E-mail noordsedorpsweg @waternet.nl Aanwezig bewoners en geïnteresseerden Onderwerp bespreking
Nadere informatieHet Autismecafé: de kracht van ouders
Uitgave Uitgeverij BigBusinessPublishers, i.s.m. Stichting Ovaal Tekst Maurice van Lieshout Ontwerp en vormgeving Sanne Dresmé Fotografie Maarten Bakker, begeleid door Atelier 071 Druk GT V Drukwerk Project
Nadere informatieWERKBLAD mijn landschap
WERKBLAD mijn landschap Hoe zie jij het landschap? Wat vind je mooi of belangrijk? Ga alleen of in groepjes aan de slag en maak - een presentatie op papier of digitaal - een gedicht, een verhaal of een
Nadere informatieVrienden van Canilos,
Nieuwsbrief oktober 2013 Vrienden van Canilos, Hier onze nieuwste nieuwsbrief. Dit zijn de onderwerpen: Verslag van het werkbezoek aan Lesbos. Update educatieproject. Paula live op twee radio stations.
Nadere informatieGrowth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014
Growth & Reflection Growth & Reflection Opleverdatum: 18 juni 2014 Multimediaal Reclamebureau 2013/2014 Inleiding Er zit alweer een half jaar bij MMR op en ik heb weer veel nieuwe dingen geleerd en nieuwe
Nadere informatieEnquête stichting Parentes Zoetermeer
Enquête stichting Parentes Zoetermeer In de afgelopen weken hebt u de mogelijkheid gehad om d.m.v. onze enquête uw stem te laten horen over diverse punten die spelen binnen onze stichting Parentes. In
Nadere informatieNATTE ECO ZONE SCHUYTGRAAF BEELDENBOEK
NATTE ECO ZONE SCHUYTGRAAF BEELDENBOEK NATTE ECOZONE SCHUYTGRAAF Inleiding 3 Ontwerp 5 Water 7 Randen en oevers 9 Eilanden 13 Verbindingen 17 Gebruik 21 Beplanting 25 I n h o u d NATTE ECOZONE SCHUYTGRAAF
Nadere informatieBurgemeester Van Maasakkers stelt als eerste een woning samen. sept 2009
sept 2009 7 Foto: Marcel Bosmans, Gemerts Nieuwsblad Burgemeester Van Maasakkers stelt als eerste een woning samen Op 16 september hebben de gemeente Gemert-Bakel en BL Huisvesting de exploitatieovereenkomst
Nadere informatieNatte natuurparels: ook uw zorg? Brabantse waterschappen en Provincie Noord-Brabant pakken verdroging natte natuurparels aan.
Natte natuurparels: ook uw zorg? Brabantse waterschappen en Provincie Noord-Brabant pakken verdroging natte natuurparels aan. Deze folder gaat over het herstellen van natte natuurparels in Noord-Brabant.
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatieEind rapportage Bunkerroute Koudekerk
Stichting ter Bevordering van de Agrarische Bedrijfs- en Gebiedsontwikkeling Eind rapportage Bunkerroute Koudekerk Het aanleggen van een ontbrekend stukje in de Bunkerroute. Project in het kader van de
Nadere informatieVerslag bijeenkomsten november Gebiedsvisie Hellevoetsluis Zuidoost
Verslag bijeenkomsten november 2018 Gebiedsvisie Hellevoetsluis Zuidoost Gebiedsvisie Hellevoetsluis Zuidoost De aanleiding Doel van de bijeenkomsten Overzicht van reacties en wensen per onderwerp Vervolg
Nadere informatieProvincie Zeeland. Zeeuwse bermen steeds bonter
Provincie Zeeland Zeeuwse bermen steeds bonter Een ecologisch beheerde berm ziet er aantrekkelijk uit. Vooral wandelaars en fietsers genieten daarvan. Het is u vast wel eens opgevallen in het voorjaar
Nadere informatieRaadsvoorstel richtinggevende uitspraak initiatiefnemer zwembad april 2015 Bijlage 1: Informatie over de initiatieven
Raadsvoorstel richtinggevende uitspraak initiatiefnemer zwembad april 2015 Bijlage 1: Informatie over de initiatieven Zoals bekend zijn er drie initiatiefnemers: ZIB Wijk bij Duurstede, Wijkzwemt en ZwembadInnovatieGroep.
Nadere informatieTerugblik bewonersavond
Februari 2014 PAGINA 1 In dit nummer Terugblik bewonersavond Nieuwbouw: Parkietstraat & Vinkenstraat Vogels voeren Aanleg Park Nieuwbouw Parkbuurt Terugblik bewonersavond Enthousiasme over de nieuwbouwplannen
Nadere informatiebosplantsoen Dunnen van
De gemeente Ede streeft naar een natuurlijk beheer van het openbaar groen. Deze manier van beheren is vooral geschikt voor de grotere groenobjecten, bijvoorbeeld bosplantsoen. Bij het juiste beheer kan
Nadere informatieToekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept
Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept a Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de
Nadere informatieNotitie gevolgen inrichting natuur en landschap voor agrarische bedrijfsvoering
Notitie gevolgen inrichting natuur en landschap voor agrarische bedrijfsvoering Pina Dekker Gemeente Ooststellingwerf, beleidsmedewerker en ondersteunend lid van de werkgroep Es van Tronde. Deze notitie
Nadere informatieVerplaatsing houtsingel
Ten behoeve van de herontwikkeling van locatie De Hokhorst in Renswoude moeten een watergang en een aangrenzende houtsingel ca. tien meter naar het oosten worden verplaatst. Om te voorkomen dat deze verplaatsing
Nadere informatieParaaTPfovInclesecretaris
5 -minuten versie voor Provinciale Staten ''VTT"T^ HOLLAND ZUID Directie DLB Afdeling Water en Groen Registralien ummer P2H-2012-325612743 (DOS-2012-0002127) naium veroadering Gedeputeerde Staten»ni 2012
Nadere informatieMocht u nog specifieke vragen en/of opmerkingen hebben dan sta ik u graag te woord.
Ridderhofnieuws maart 2015 Inhoud Voorwoord Petitie Muziekplein moet speelplein worden Kerstactie Pasen Schaatsen met de groepen 6 W4Kangaroe rekenwedstrijd Informatie avond zonnepanelen blz 1 2 3 4 5
Nadere informatieBurgerpanel Lansingerland
Burgerpanel Lansingerland Resultaten peiling 1: P+R, hotel Rottemeren, identiteit dorpskernen, flexwerkplekken en burgerparticipatie december 2013 Inleiding Deze nieuwsbrief beschrijft de resultaten van
Nadere informatieBeurstips 3. Standbemanning
Beurstips 3 Standbemanning 2 NL EXPO, laat zien wie U bent! Hollandse nuchterheid & creativiteit in combinatie met jarenlange ervaring in presentatieoplossingen. Met een frisse blik helpen wij u uw bedrijf
Nadere informatieHet onderzoek van de burgemeester 5/6
Het onderzoek van de burgemeester De burgemeester hoorde dat kinderen ongerust zijn. Nee, ze zijn niet bang voor onweer of harde geluiden. Ze maken zich zorgen over de natuur. Dieren krijgen steeds minder
Nadere informatieParticipatieverslag Nieuw & Anders
Participatieverslag Nieuw & Anders Op 26 en 31 maart vonden twee bijeenkomsten plaats met de titel Nieuw & Anders plaats. Twee bijeenkomsten die druk bezocht werden door vrijwilligers, verenigingen en
Nadere informatie26 actieve leden van VET-Vught en ECSchijndel hebben de enquête ingevuld.
Resultaat Vragenlijst: Waarom doe je mee met de lokale energiecoöperatie? 26 actieve leden van VET-Vught en ECSchijndel hebben de enquête ingevuld. 1. Ik ben op de volgende manier betrokken bij de lokale
Nadere informatieLeerlingen van het Gemini College Lekkerkerk met de boswachter van ZHL bij de broeihoop.
BROEIHOPEN AANLEGGEN EN ANDERE ACTIVITEITEN Inleiding De werkgroep ringslang Zuid Holland heeft de afgelopen 2 jaar diverse activiteiten georganiseerd, waaronder het aanleggen van broeihopen. De aanleg
Nadere informatieEen wijk- of dorpsplan ontvangen en dan?
Een wijk- of dorpsplan ontvangen en dan? handleiding voor gemeenten handleiding voor bewoners z.o.z. Voorwoord In 2013 ontwikkelde de Gemeente Winsum deze werkwijzer omdat we burgers wilden helpen bij
Nadere informatieParticipatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband?
Participatief leiderschap Hoe leid je een samenwerkingsverband? Mr. Drs. Lucien Stöpler Justice in Practice December 2014 Participatief leiderschap: Hoe leid je een samenwerkingsverband? 2014 Justice in
Nadere informatieWaterlanders : op weg met Sam de salamander. Poelenproject Herzele ter uitbreiding van de amfibieënpopulatie met als kernsoort de kamsalamander.
Waterlanders : op weg met Sam de salamander Poelenproject Herzele ter uitbreiding van de amfibieënpopulatie met als kernsoort de kamsalamander. 1 De kamsalamander... Hallo, Ik ben Sam, de salamander met
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland? aardrijkskunde, praktische opdracht
What s up Zuiderzeeland? Aardrijkskunde praktische opdracht praktisch onderzoek in zuiderzeeland 4 HV Naam: Klas: In dit onderdeel ga je zelf met je groepje op onderzoek. Je hebt geleerd dat Waterschap
Nadere informatieVeelgestelde vragen Groot onderhoud N473 in Delft
Veelgestelde vragen Groot onderhoud N473 in Delft 1. Werkzaamheden Wat gaat er gebeuren? De provincie Zuid-Holland voert vanaf het voorjaar van 2015 groot onderhoud uit aan de N473. De N473 loopt van de
Nadere informatieU leert in deze les "om raad vragen". Als u niet weet wat u moet doen, kunt u iemand om raad vragen. U vraagt of iemand u kan helpen met advies.
OM RAAD VRAGEN les 3 spreken inleiding en doel U leert in deze les "om raad vragen". Als u niet weet wat u moet doen, kunt u iemand om raad vragen. U vraagt of iemand u kan helpen met advies. Het is belangrijk
Nadere informatievoor alle aandeelhouders, sponsors en belangstellenden
PiepKey L.C. Februari Nieuwsbrief Februari voor alle aandeelhouders, sponsors en belangstellenden In dit nummer: Zeelandhallen 1 Verslag verkoping in de Zeelandhallen Op zaterdag 26 februari hebben wij
Nadere informatieWorkshop A Hoe werkt de gemeenteraad?
Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Korte omschrijving workshop De workshop begint met een kort filmpje over de gemeenteraad. De workshopleider doet vervolgens met
Nadere informatieBever. Laatste bever in Nederland. Over de bever
Bever Laatste bever in Nederland Om te beginnen vertel ik jullie een verhaal over de laatste bever in Nederland! We gaan een eind in de geschiedenis terug, naar het jaar 1825. Een visser voer op de IJssel
Nadere informatieWeer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.
Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt
Nadere informatieHET LEIDERDORPPANEL OVER...
HET LEIDERDORPPANEL OVER... Resultaten peiling 13: Meedenken en meedoen in de openbare ruimte april 2015 Inleiding Deze nieuwsbrief beschrijft de resultaten van de 13 e peiling met het burgerpanel van
Nadere informatie1 Natuur in de Krimpenerwaard
Zelfrealisatie 1 Natuur in de Krimpenerwaard Binnen natuurgebieden zijn een grote hoeveelheid aan dier- en plantensoorten te vinden. Hoe groter ( robuuster ) de natuurgebieden zijn, hoe beter de soorten
Nadere informatieNieuwsbrief - april 2012
Nieuwsbrief - april 2012 WERKEN AAN GOEDE ZORG IN MOOIE GEBOUWEN Op de website hebben wij de rubriek Aan het woord geïntroduceerd. De mensen die werken aan de ontwikkeling van het landgoed vertellen over
Nadere informatieLandschappelijke elementen
Welkomstkaarten voor Landschappelijke elementen Gaan voor groen! Behoud en herstel van landschappelijke elementen? Geweldig! Landschappelijke elementen zijn van culturele en historische waarde. Maar ze
Nadere informatieDit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.
Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren
Nadere informatieKarin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.
Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als
Nadere informatieSophiapolder. Een bijzonder natuureiland in het hart van de Drechtsteden. Foto Ruden Riemens
Sophiapolder Een bijzonder natuureiland in het hart van de Drechtsteden Foto Ruden Riemens Bijzondere natuur Onze grote rivieren hebben iets wat bijna nergens in Europa voorkomt: een zoet getijdengebied.
Nadere informatie1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.
Nadere informatieTOEN GOD ALLES MAAKTE
Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieGemeente Dronten geeft je de ruimte
Gemeente Dronten en OR hand in hand naar het Nieuwe Werken Gemeente Dronten geeft je de ruimte Door: Martine van Dijk en Robert Berk, A+O fonds gemeenten / Fotografie: Kees Winkelman De gemeente Dronten
Nadere informatieNaar een bereikbaar en leefbaar Stompwijk. Weergave inloopbijeenkomst 18 mei 2015
Naar een bereikbaar en leefbaar Stompwijk Weergave inloopbijeenkomst 18 mei 2015 STOMPWIJKSE- WEG Naar een bereikbaar en leefbaar Stompwijk Weergave inloopbijeenkomst 18 mei 2015 Inleiding In deze weergave
Nadere informatieStortplaats wordt wandelgebied
Stortplaats wordt wandelgebied Van stortplaats naar recreatiegebied, Het is zover, burgemeester en wethouders van de gemeente Venlo hebben de voormalige stortplaats Geliskensdijkweg Boekend formeel overgedragen
Nadere informatieSubsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader Uitvoeringsprogramma Brabantse Delta e.o.
4 - Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader Uitvoeringsprogramma Brabantse Delta e.o. t Hl i ifi ; : i :>! ui 5 /,,,,,, Wm > mmffl i f r.-v : i. 1,1 I : Het landschap in Brabant is vandaag de dag
Nadere informatieDE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL
DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL Bekijk op https://www.youtube.com/watch?v=pgyczqy-krm voor het herinirichtingplan Sarsven en De Banen. Begin vorige eeuw kwamen plantenliefhebbers uit het hele land al naar
Nadere informatieTransition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel
Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011 Visie op voedsel WAT KAN IK IK DOEN? Cursus Permacultuur organiseren in Castricum en zelf meedoen Seizoenbewuster kopen Zinvolle planten in de tuin en beter
Nadere informatieNieuwsbrief april 2018
Nieuwsbrief april 2018 Uitnodiging Algemene Ledenvergadering 14 mei De jaarlijkse ledenvergadering hebben we genoteerd op 14 mei. En iedereen is uitgenodigd om deze bijeenkomst bij te wonen. Je kunt op
Nadere informatie