MONDGEZONDHEID EN ZWANGERSCHAP CASUS 1 Karin de G., een 27-jarige patiënte is al van jongs af aan in de praktijk onder controle. Tot nu toe was er altijd sprake van een zeer goede mondhygiëne en zijn er nooit afwijkingen geconstateerd. dr. Alina Kunnen UMCG, Centrum voor Tandheelkunde en Mondzorgkunde/ Hanzehogeschool Groningen Tijdens de periodieke controle is het tandvlees nu gezwollen en blijkt het tandvlees nu plotseling heftig te bloeden bij sonderen. Bij navraag blijkt ze 8 weken zwanger te zijn.? CASUS 2 Jacqueline de J., 38 jaar, is een nieuwe patiënte die voor het eerste bezoek komt. De tandarts constateert diepe bloedende pockets en stelt parodontale afbraak vast.? Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie). 1
Wat verandert er precies tijdens Handhaven van evenwicht tussen de moeder en de foetus - Aanpassing van de immuunrespons aan de aanwezigheid van een lichaamsvreemde foetus: - lokaal (rondom de baarmoeder) - perifeer (bloedbaan van de moeder) Wat verandert er precies tijdens PERIFEER: Gewone zwangerschap is een milde pro-inflammatoire staat: -Toename van witte bloedcellen (leukocyten/ontstekingscellen) - Toename van ontstekingsproducten (ontstekingsmediatoren) - Activatie van binnenbekleding van bloedvaten (endotheelcellen) NIET ZWANGER ZWANGER NIET ZWANGER ZWANGER Verhoogde ontstekingsreactie op aanwezige mondbacteriën ZWANGERSCHAPSGINGIVITIS BIJ VEEL, MAAR NIET BIJ ALLE ZWANGERE VROUWEN! - Gevolg van veranderde afweer - Verandering in bacteriële samenstelling als gevolg van hormonale verandering - Toename bloedvolume: sneller en meer bloeding VERDWIJNT MEESTAL NA ZWANGERSCHAP! ZWANGERSCHAPSGINGIVITIS IS ER VERHOOGD RISICO OP HET ONTWIKKELEN VAN PARODONTITIS TIJDENS DE ZWANGERSCHAP? Zwangerschapsgingivitis is reversibel en leidt over het algemeen niet tot parodontitis Reeds bestaande parodontitis kan vergereren! Armitage, Periodontology 2000, 2013 2
EFFECT VAN PARODONTALE INFECTIE OP DE ZWANGERSCHAP? EFFECT VAN PARODONTALE INFECTIE OP DE ZWANGERSCHAP? 2100 BC: Egyptische publicatie : relatie tussen kiespijn en ziekten van het vrouwelijke genitaal stelsel 1931: 1996: Galloway: relatie tussen ontstekingen in de mond en miskramen Offenbacher: relatie tussen parodontitis en vroeggeboorte / laag geboortegewicht Zwangerschapscomplicaties: - Vroeggeboorte <37 weken - Laag geboortegewicht <2500 gram - Zwangerschapsvergiftiging/ pre-eclampsie Hoge bloeddruk + verhoogde uitscheiding eiwitten in urine Risicofactoren voor vroeggeboorte en laag geboortegewicht - Etniciteit - Leeftijd van de moeder - Lage sociaal economische status - Stress of depressie - Roken, drugs, alcohol - Lage BMI (Body Mass Index) - Eerder doorgemaakte vroeggeboorte/miskraam - Familiaire historie - Chronische hypertensie voor de zwangerschap - Diabetes, nierdysfunctie - Aanwezigheid van ontsteking tijdens de zwangerschap Hoe kan parodontitis van invloed zijn op - Bacteriële vaginale infecties - Chorioamniotitis (infectie van vliezen en/of vruchtwater) - Systemische translocatie vanuit parodontale infectie? Parodontitis vergelijkbare ontsteking: - Ontstoken wondoppervlak van 20-50 cm 2 - Constant bedekt met miljarden bacteriën Gibbs, Ann. Periodont. 2001 3
Systemische translocatie vanuit parodontale infectie NIET ZWANGER ZWANGER - Verspreiding van paropathogene bacteriën naar de placenta - Systemische reactie op de aanwezigheid van bacteriën (leidend tot systemisch verhoogde spiegels van ontstekingsstoffen, zoals TNF-α, PGE 2 ) Verhoogde ontstekingsreactie op aanwezige mondbacteriën: TNF-α en PGE 2 Hoe kan parodontitis van invloed zijn op Ontstekingsstoffen (TNF-α, PGE 2 ) spelen een fysiologische rol tijdens de zwangerschap: Spiegels van TNF-α en PGE 2 stijgen gedurende de zwangerschap tot een drempelwaarde, waarna de bevalling in gang wordt gezet NIEUWE FOCUS SINDS 2003: PARODONTITIS EN PRE-ECLAMPSIE (zwangerschapsvergiftiging) Verhoogde basiswaarden TNF-α, PGE 2 a.g.v. parodontale infectie kunnen mogelijk leiden tot eerder bereiken van fysiologische drempelwaarde tijdens de zwangerschap WAT IS PRE-ECLAMPSIE? Verstoorde ingroei van foetale cellen in de maternale vaatwand Zwangerschapscomplicatie gekenmerkt door: - Hoge bloeddruk (>140/90 mmhg) - Verhoogde uitscheiding van eiwitten in de urine (>300 mg/24h) - Beschadigingen aan nieren, lever, hersenen - Betreft ± 5% van alle zwangerschappen - Treedt op in de 2e helft van de zwangerschap - Late manifestatie van een afwijking die reeds vroeg in de zwangerschap is vastgelegd 4
ACHTERGROND Pre-eclampsie: een som van meerdere factoren? - Genetische component - Recente studie (van Dijk et al, 2005) heeft een genetisch defect aangetoond in ingroei van foetale cellen in spiraalarteriën, met als mogelijk gevolg pre-eclampsie - Mogelijke andere componenten - Etniciteit - Meerling-zwangerschap - Diabetes mellitus - Eerste zwangerschap - Overgewicht - Chronische hypertensie - Type en duur van sexuele relatie met partner - Chronische infectie: parodontitis WAT ZEGT DE LITERATUUR? Duidelijke associatie tussen parodontale infecties en: - vroeggeboorte, - laag geboortegewicht - pre-eclampsie Journal of Clinical Periodontology/Journal of Periodontology, april 2013 KIP OF EI? WAT ZEGT DE LITERATUUR? Parodontale behandeling tijdens - Parodontale behandeling tijdens ± 20 weken zwangerschap leidt niet tot een afname (of toename) in zwangerschapscomplicaties Parodontale behandeling tijdens Parodontale behandeling tijdens ± 20 weken zwangerschap is mogelijk te laat om zwangerschapscomplicaties te voorkomen want bacteriën (of bacteriële producten) kunnen reeds voor behandeling via de bloedbaan de placenta hebben gekoloniseerd. CASUS 1 CASUS 1 Karin de G., een 27-jarige patiënte is al van jongs af aan in de praktijk onder controle. Tot nu toe was er altijd sprake van een zeer goede mondhygiëne en zijn er nooit afwijkingen geconstateerd. Tijdens de periodieke controle is het tandvlees nu gezwollen en blijkt het tandvlees nu plotseling heftig te bloeden bij sonderen. Bij navraag blijkt ze 8 weken zwanger te zijn. - Gingivitis tijdens de zwangerschap is normaal, maar kan voorkomen worden met extra goede mondhygiëne - Mondhygiëne-instructie en supragingivaal reinigen mag gedurende hele zwangerschap - Patiënte in overleg met tandarts eventueel vaker voor controle - Indien nodig: parodontale behandeling: 2 e trimester van de zwangerschap - Vroege organogenese voltooid - Misselijkheid en braakneiging verdwenen - Baarmoeder drukt nog niet op buikader Sanz et al, Periodontitis and adverse pregnancy outcomes: consensus report of the joint EFP/AAP Workshop on Periodontitis and Systemic Diseases, Journal of Clinical Periodontology, Standbydag, 2013 RAI Amsterdam, 2 november 2013 5
CASUS 2 CASUS 2 Jacqueline de J., 38 jaar, is een nieuwe patiënte die voor het eerste bezoek komt. De tandarts constateert diepe bloedende pockets en stelt parodontale afbraak vast. Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie). -Reeds bestaande parodontitis kan verergeren tijdens de zwangerschap 1 - Voorkomen is nog altijd beter dan genezen Bij voorkeur preconceptionele screening en behandeling!!! 1 Armitage, Periodontology 2000, 2013 2 Pavlatou et al, J Int Acad Periodontol, 2013 Dank voor de aandacht!! 6