Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Borstvoeding z
Inhoudsopgave Voorwoord 1 Voordelen van borstvoeding 2 Borstvoeding in Nederland 4 Voorbereiding tijdens de zwangerschap 5 Verzorging van uw tepels 6 De eerste keer aanleggen 7 De eerste twee tot drie dagen 9 Na de eerste dagen 11 Vitamine K 13 Stuwing 14 Bijvoeding 15 Kolven 16 Nog vragen? 17 Checklist borstvoeding 19
Het geven van borstvoeding is een gezonde zaak. In de eerste plaats voor uw baby maar ook voor u als moeder heeft het voordelen. Borstvoeding is voor uw baby de beste start. Niet voor niets adviseren de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Unicef en het Voedingscentrum om uw baby borstvoeding te geven. Het liefst zes maanden uitsluitend borstvoeding en daarna nog geruime tijd als wezenlijk onderdeel van het dagelijkse menu! In deze brochure vindt u informatie over borstvoeding en tips om de borstvoeding tot een succes te maken. Aan de kraamafdeling van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen is het WHO/Unicef certificaat Zorg voor Borstvoeding toegekend.
Voordelen van borstvoeding 2 Voordelen van borstvoeding Borstvoeding is de meest geavanceerde voeding die men zich kan voorstellen. De samenstelling en hoeveelheid van de borstvoeding groeien met de leeftijd van de baby mee. Borstvoeding is zo compleet, dat de baby de eerste zes maanden van zijn leven geen ander voedsel nodig heeft. Voordelen voor de baby Moedermelk bevat afweerstoffen die een baby beschermen tegen allerlei ziekten en infecties (zoals diarree en ontstekingen van de luchtwegen, de oren, de urinewegen en de hersenvliezen.) Baby s met een allergische aanleg die borstvoeding krijgen, hebben minder last van hun allergie en eventuele allergische klachten openbaren zich vaak ook pas later. Moedermelk is een lichaamseigen voeding, vers en licht verteerbaar en wordt volledig opgenomen door de darmen. Baby s hebben daardoor beduidend minder last van obstipatie en spugen ook minder. Het drinken aan de borst bevordert een goede kaakontwikkeling. Borstgevoede baby's worden gedurende hun eerste levensjaar gemiddeld vijfmaal minder in een ziekenhuis opgenomen dan baby s die kunstvoeding krijgen. Baby s die borstvoeding krijgen, hebben later waarschijnlijk minder kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte, diabetes, obesitas (overgewicht) of de ziekte van Crohn.
Voordelen van borstvoeding 3 Voordelen voor de moeder Als u borstvoeding geeft, trekt de baarmoeder zich sneller samen. Dit leidt tot minder bloedverlies. Moeders die borstvoeding geven, zijn over het algemeen na zes maanden weer terug op hun eigen gewicht, zonder dat zij daarvoor extra moeite hoeven te doen. Dat komt doordat het extra vet dat tijdens de zwangerschap wordt aangelegd, op een natuurlijke manier wordt verbruikt. Het geven van borstvoeding vertraagt de terugkeer van de menstruatie. Als u geruime tijd borstvoeding hebt gegeven, loopt u minder risico om bepaalde vormen van kanker te krijgen. Door het geven van borstvoeding blijven uw botten steviger. Vrouwen die borstvoeding hebben gegeven, hebben minder last van hartklachten, diabetes type 2 of reumatische artritis. Andere voordelen Moedermelk is direct beschikbaar en altijd op de juiste temperatuur. Moedermelk is gratis. Moedermelk is milieuvriendelijk.
Borstvoeding in Nederland 4 Vroegtijdig stoppen Het aantal vrouwen dat in ons land borstvoeding geeft, is in verhouding tot veel andere landen laag. Van alle zwangere vrouwen kiest 79% ervoor hun baby zelf te voeden. Aan het einde van de eerste maand geeft nog 54% van de vrouwen borstvoeding en 25% van de vrouwen geeft op de leeftijd van zes maanden nog volledig borstvoeding. Hoewel het vroegtijdig stoppen met borstvoeding een bewuste keuze kan zijn, spelen vaak ook andere oorzaken een rol: onvoldoende deskundige informatie en begeleiding in de eerste dagen en weken; onzekerheid door tegenstrijdige adviezen; onzekerheid over de hoeveelheid borstvoeding; pijn bij het voeden; te weinig steun of begeleiding uit de omgeving. Goede informatie Informatie tijdens de zwangerschap over borstvoeding blijkt van invloed te zijn op de duur van de borstvoeding. Vrouwen die zich ervan bewust zijn dat het geven van borstvoeding een heel natuurlijke zaak is, zullen vaak langer met borstvoeding doorgaan. Verder is praktische informatie belangrijk om problemen bij de borstvoeding te voorkomen of in een vroeg stadium te herkennen. Vaak zijn er goede oplossingen voorhanden. Als uw partner is voorgelicht over borstvoeding, kan dat ook een positieve invloed hebben.
Voorbereiding tijdens de zwangerschap 5 Hoe kunt u zich voorbereiden? Het is belangrijk dat u en uw partner zich tijdens de zwangerschap voldoende voorbereiden op de komst van uw kind en de wijze waarop u uw baby wilt gaan voeden. U kunt op verschillende manieren aan informatie komen: U kunt lezen over borstvoeding in folders en boeken of op internet: www.borstvoeding.nl, www.borstvoeding.com of www.borstvoedingsforum.nl U kunt naar een cursus of informatiebijeenkomst over borstvoeding gaan. Het Wilhelmina Ziekenhuis Assen organiseert iedere maand een voorlichtingsbijeenkomst over borstvoeding. Een lactatiekundige geeft dan voorlichting over allerlei onderwerpen die met borstvoeding te maken hebben. Wilt u zich voor deze bijeenkomst opgeven neemt u dan contact op met de afdeling Verloskunde. U kunt bellen naar nummer (0592) 32 53 70. De data vindt u op www.wza.nl/patienten/agenda U kunt informatie inwinnen bij een borstvoedingsorganisatie (Vereniging Borstvoeding Natuurlijk of La Lèche League Nederland). In het ziekenhuis werken lactatiekundigen IBCLC. U kunt bij hen terecht met allerlei vragen over borstvoeding. Als u tijdens uw zwangerschap een keer een informatief gesprek wilt hebben over het geven van borstvoeding, is dat altijd mogelijk. Het wordt sterk aangeraden om een afspraak te maken met een lactatiekundige als u problemen verwacht bij het geven van borstvoeding, of als u zwangerschapsdiabetes hebt, zwanger bent van een tweeling, een borstoperatie hebt gehad of bij uw vorige kindje problemen hebt gehad met voeden. Er is een lactatiekundige aanwezig op maandag, woensdag en vrijdag. Op maandag van 8.00 tot 16.45 uur en op woensdag en vrijdag van 8.00 tot 11.00 uur. U kunt een afspraak maken via de secretaresse van de kraamafdeling (telefoonnummer (0592) 32 53 70 tussen 8.00 en 15.30 uur).
Verzorging van uw tepels 6 Goede hygiëne Onderzoek heeft aangetoond dat maatregelen om de tepels te harden (zoals het wrijven met een ruwe handdoek en het gebruik van crèmes) een averechts effect (kunnen) hebben. De opperhuid van uw tepels kan hierdoor zelfs beschadigd raken. Tepels hoeven niet te worden gehard. Ze moeten juist soepel zijn, zodat ze het trekken van een krachtig zuigende baby goed kunnen opvangen. U kunt uw borsten het beste wassen met gewoon water zonder zeep om het zelfbeschermende milieu op de tepelhuid niet te verstoren. De kliertjes op de tepelhof scheiden talg af en uw borsten bereiden zich zo zelf voor op het geven van moedermelk.
Borstvoeding geven 7 Huid- op-huidcontact Huid-op-huidcontact is belangrijk, zowel voor uzelf als voor uw baby. Het houdt in dat u uw baby bloot (wel toegedekt tegen de kou) tegen uw blote borst aanlegt. U kunt er het beste direct na de geboorte mee beginnen (als de conditie van uw baby en uw eigen conditie dit toelaten)en u kunt er heel lang mee doorgaan (bijvoorbeeld tot uw kindje één jaar is). Als er regelmatig sprake is van huid-op-huidcontact, is een baby over het algemeen ontspannener, is zijn temperatuur beter, zijn de hartslag en de ademhaling stabieler en is het bloedsuikergehalte hoger. Bovendien bevordert het contact de hechting tussen u en uw baby. Daarnaast zorgt huid-op-huidcontact ervoor dat uw baby in aanraking komt met dezelfde bacteriën als de bacteriën die u bij u draagt. Dit kan helpen bij het voorkomen van bepaalde ziektes of allergieën. Ten slotte heeft huid-op-huidcontact een positieve invloed op de borstvoeding. Hoe dichter uw baby bij u is, des te sneller zal uw baby aan de borst gaan. Ook zorgt huid-op-huidcontact ervoor dat het hormoon oxytocine, dat de melkproductie op gang brengt, wordt gestimuleerd. Zuigreflex Pasgeborenen hebben een zeer sterke zuig- en zoekreflex en zijn één tot twee uur na de bevalling opmerkelijk alert. Ook onder invloed van huid-op-huidcontact zullen de meeste baby's vrij snel na de geboorte smakbewegingen maken en op zoek gaan naar hun knuistjes. Vaak gaan baby s uit zichzelf op zoek naar de tepel door kruipachtige bewegingen te maken in de richting van uw borst. Dit is het moment om uw baby aan te leggen.
Borstvoeding geven 8 Houding bij het voeden Het is belangrijk dat u uw baby voedt in een goede houding. Het hoofdje, de schouder en de heup van uw baby moeten één lijn vormen en de voorkant van het lichaampje moet volledig naar u toe gericht zijn. De tepel ligt ongeveer op dezelfde hoogte als het neusje van uw baby. Door het mondje van uw baby te prikkelen met de tepel, wordt de zoekreflex opgewekt en zal uw kindje zijn mondje steeds verder opendoen. Als het mondje wijd open is, trekt u uw kindje dichter tegen u aan. De baby moet niet alleen de tepel, maar ook een flink deel van de tepelhof in zijn mondje nemen. De lipjes moeten naar buiten gekruld zijn, het tongetje moet over de onderkaak onder de tepelhof liggen. Bij een goede houding ligt de kin van uw baby tegen uw borst, het neuspuntje raakt de borst net, zodat de baby kan ademen tijdens het drinken. Ligt het neusje niet vrij, breng dan de heupjes van uw baby nog dichter tegen uw lichaam aan. Het is bij het aanleggen belangrijk dat de baby zo ligt, dat de tepel recht in zijn mondje ligt. Pijn bij het voeden In eerste instantie maakt de baby korte, snelle zuigbewegingen om de toeschietreflex op gang te brengen. Dat kan een beetje pijnlijk zijn, omdat de borst dan oprekt en de baby de tepel mogelijk nog dieper in zijn mondje moet trekken. Daarna verandert het zuigpatroon en worden de teugen diep en regelmatig. Als het voeden pijn doet, moet u de baby altijd van de borst halen en opnieuw aanleggen. Dat is de enige manier om problemen zoals tepelkloven te voorkomen. Borstvoeding geven mag geen pijn doen, behalve bij het eerste aanzuigen in de eerste week (het rekken van de tepel en de tepelhof) en bij de eerste toeschietreflex. Deze pijn hoort binnen de eerste minuut van het voeden duidelijk af te nemen.
De eerste twee tot drie dagen 9 Aanleggen Om de productie van moedermelk goed op gang te brengen, is het vooral de eerste weken belangrijk om uw baby zo vaak en zo lang aan te leggen als hij zelf wil. Elke keer dat uw baby aan de borst drinkt, hoe kort ook, wordt het hormoon gestimuleerd dat voor de melkproductie zorgt. Laat uw baby minstens acht keer per etmaal drinken, dat wil zeggen in ieder geval om de drie uur! Als een kindje vaker wil drinken (tien tot twaalf keer) is dat prima en heel normaal voor een pasgeborene. De vele kleine beetjes zorgen ervoor dat de darmen van uw baby in alle rust op gang kunnen komen. Het is raadzaam om uw baby s nachts in ieder geval één keer te voeden, tenzij de verloskundige of arts anders adviseert. Geen fopspeen Als uw kindje aangeeft te willen drinken, geef dan geen fopspeen, want daardoor drinkt het minder vaak aan de borst! Het risico bestaat dat daardoor de melkproductie onvoldoende op gang komt en dat na enkele weken blijkt dat een baby te weinig groeit. Ook is de kans aanwezig dat het borstklierweefsel in dat geval onvoldoende wordt geactiveerd, waardoor het moeilijker is om in een later stadium de productie naar wens op te voeren. Bovendien zijn de eerste dagen voor het aanleggen ideaal als oefendagen. Na een paar dagen komt de melkproductie op gang en zullen uw borsten voller aanvoelen. Het is fijn als u en uw baby dan aan elkaar zijn gewend. Daardoor is het makkelijker voor de baby om de borstvoeding goed onder de knie te krijgen.
De eerste twee tot drie dagen 10 Belangrijk De eerste dagen legt u uw baby vaak aan zodat de melkproductie goed op gang komt. Als er drie uur is verstreken sinds de vorige voeding en uw kindje slaapt nog, maakt u hem dan wakker. Doet dit bij voorkeur op een moment dat uw baby licht slaapt. Uw baby maakt dan kleine bewegingen met zijn lichaam en zijn ogen. Laat uw baby zo lang drinken als hij wil, tenzij het pijn doet. In dat geval moet u de baby opnieuw aanleggen. Gemiddeld heeft een baby 15 tot 20 minuten nodig om een borst leeg te drinken (zodat de borst soepel aanvoelt). Sommige baby's laten niet uit zichzelf los, maar vervallen in oppervlakkig zuiggedrag. Dit is een goed moment om van borst te wisselen. Zorg voor ten minste acht aanlegmomenten per etmaal. Het is niet nodig dat er tussen twee voedingsmomenten een bepaalde tijd zit. Uw baby mag zo vaak drinken als hij wil!
Na de eerste dagen 11 Hoe vaak voeden? Na de eerste twee tot drie dagen kunt u uw baby elke keer voeden als hij daarom vraagt. Tekenen dat hij gevoed wil worden zijn bijvoorbeeld dat hij smakt, likt, wakker wordt, om zich heen kijkt of met zijn handjes beweegt. Dit is overdag meestal om de twee tot drie uur, 's avonds vaak om de anderhalf tot twee uur en s nachts om de drie tot vier uur. De meeste baby's komen gemiddeld aan acht voedingen toe per etmaal. Geen baby is precies hetzelfde. Daarom is het heel belangrijk dat u de signalen van uw kind leert herkennen. Sommige baby's vragen bijvoorbeeld maar zes voedingen per etmaal. Als de baby voldoende plast en voldoende in gewicht aankomt, is dat geen probleem. Clustervoeden Veel baby s willen na de eerste week s avonds vaker gevoed worden. Dit heet clustervoeden. Het houdt in dat uw baby gedurende een aantal uren steeds met korte tussenpozen wil drinken. Het is een normaal verschijnsel en heeft bovendien als voordeel dat de borsten goed leeggedronken worden en u 's nachts vaak een uurtje langer kunt slapen. Doorslapen Wanneer uw baby s nachts gaat doorslapen, is moeilijk te voorspellen. Dat verschilt ook erg van kind tot kind. De meeste baby's hebben in elk geval de eerste drie maanden 's nachts nog behoefte aan een voeding.
Na de eerste dagen 12 Voldoende melk Als uw baby borstvoeding krijgt, krijgt hij in principe nooit te veel voeding. De samenstelling van de voeding past zich namelijk aan naarmate er vaker gevoed wordt. Uw baby krijgt genoeg wanneer hij: zes tot acht natte luiers per etmaal heeft vanaf de vierde dag na de geboorte; de eerste zes weken minimaal één maal per etmaal ontlasting heeft; gevoed wordt wanneer hij zich meldt; met open ogen drinkt en hoorbaar slikt; de borsten goed leeg drinkt (zodat de borsten soepel aanvoelen en de moeder een duidelijk verschil merkt tussen haar borsten voor en na de voeding); een alerte indruk maakt.
Vitamine K 13 Vitamine K is onder andere belangrijk voor een goede bloedstolling. Sommige aandoeningen kunnen in combinatie met een vitamine K-tekort leiden tot bloedingen die gevaarlijk voor een baby zijn. Daarom kunt u borstgevoede baby s het beste extra vitamine K te geven. Het advies is: 1 milligram (mg) vitamine K in de eerste uren na de geboorte; vanaf de achtste dag tot en met de derde levensmaand 150 microgram (mcg) vitamine K per dag. Dit geldt ook voor baby s die grotendeels (voor meer dan de helft) borstvoeding krijgen!
Stuwing 14 Een paar dagen na de geboorte (meestal rond de derde of vierde dag) kunt u last krijgen van stuwing. Stuwing is een natuurlijk verschijnsel en verdwijnt ook weer vanzelf. Meestal na een paar dagen, soms duurt het iets langer. Het is een teken dat de melkproductie goed op gang komt. Stuwing ontstaat door een verhoogde toevoer van bloed naar uw borsten, wat leidt tot extra aanmaak van melk. Als u uw baby de eerste twee tot drie dagen vaak hebt aangelegd, is uw baby meestal ervaren genoeg om de toegenomen hoeveelheid melk weg te drinken. Naarmate uw baby meer drinkt, hebt u minder last van de stuwing en zullen uw borsten minder gespannen zijn.
Bijvoeding 15 Alleen bijvoeden op medische indicatie Onder bijvoeding verstaat men alles wat een baby naast borstvoeding binnen krijgt, dus ook water. Dorst is de belangrijkste prikkel voor een baby om aan de borst te willen drinken. Als u uw baby water geeft, heeft dat dus een remmend effect op de borstvoeding. Bijvoeding verstoort het principe van vraag en aanbod. Als u bijvoeding geeft, loopt u het risico dat de melkproductie niet goed op gang komt of terugloopt. U mag uw baby alleen bijvoeden op medische indicatie! Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn: uw kindje komt onvoldoende aan of valt te veel af of uw kindje heeft een te laag geboortegewicht of juist een te hoog geboortegewicht. Als bijvoeding noodzakelijk is, wordt altijd gestart met kolven. Op die manier wordt de borstvoeding zo snel mogelijk op gang gebracht, zodat uw kindje met eigen melk kan worden bijgevoed.
Kolven 16 Wanneer kolven? Om verschillende redenen kunt u besluiten melk af te kolven: Uw baby kan nog niet (goed genoeg) aan de borst drinken. Uw baby is te vroeg geboren. Er zijn problemen met de borstvoeding. U wilt af en toe eens weg kunnen. U wilt borstvoeding combineren met een baan buitenshuis. Om met succes te kunnen kolven, hebt u meer nodig dan een goed kolfapparaat, hoe modern ook. Het maakt namelijk een groot verschil of u een apparaat aan uw borst voelt of uw baby. Met een kolfapparaat zal het vrijwel altijd meer moeite kosten om de melk te laten toeschieten dan wanneer uw baby zelf drinkt. Als er geen acute reden is om te gaan kolven, is het verstandig om u eerst uitgebreid te laten voorlichten. Hiervoor kunt u terecht bij de lactatiekundigen van het ziekenhuis. Informatie over het huren van een kolfapparaat kunt u krijgen tijdens uw verblijf op de afdeling Verloskunde of thuis via uw kraamzorginstantie. Er bestaat een WZA-brochure 'Kolven'. De brochure is verkrijgbaar op de kraamafdeling.
Nog vragen? 17 Meer informatie? Hebt u na de bevalling vragen over borstvoeding? Als u in het ziekenhuis bent bevallen, kunt u tot zes weken na uw bevalling een beroep doen op de lactatiekundigen IBCLC van het ziekenhuis. Er is een lactatiekundige aanwezig op maandag, woensdag en vrijdag. Op maandag van 8.00 tot 16.45 uur en op woensdag en vrijdag van 8.00 tot 11.00 uur. U kunt telefonisch advies krijgen maar een persoonlijk gesprek is ook mogelijk. U kunt een afspraak maken via de secretaresse van de kraamafdeling (telefoonnummer (0592) 32 53 70 tussen 8.00 en 15.30 uur). In de thuissituatie kunt u uw vragen voorleggen aan uw kraamverzorgende, verloskundige of een lactatiekundige IBCLC. Verder kunt u voor informatie over borstvoeding terecht bij de volgende personen en organisaties: Lactatiekundigen - Marianne Vanderveen-Kolkena, lactatiekundige IBCLC Borstvoedingscentrum Panta Rhei (Assen) Tel. (0592) 405 347 / 06-304 900 22 Email: info@borstvoedingscentrumpantarhei.nl www.borstvoedingscentrumpantarhei.nl - Borstvoedingspraktijk Karine Akkermans, lactatiekundige IBCLC (Oosterwolde) Tel. (0516) 523 038 - Emmy Janson, lactatiekundige IBCLC (Vledder) Tel. (0521) 38 01 34 www.lactatiekundigepraktijk.com - Maaike van Broekhoven, lactatiekundige IBCLC (Ruinen) Tel. 06-10 85 25 88 www.kraamzorgmetlactatiekundige.jouwweb.nl
Nog vragen? 18 Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Tel. (0343) 576 626 www.borstvoedingnatuurlijk.nl La Lèche League Nederland Tel. (0111) 41 31 89 - www.lalecheleague.nl Nederlandse Vereniging voor Ouders van Meerlingen Tel. (078) 61 55 78 1 - www.nvom.net Vereniging van Ouders van Couveusekinderen Tel. (070) 38 62 53 5 - www.couveuseouders.nl Verdere informatie via internet - www.borstvoeding.com - www.borstvoeding.nl - www.borstvoedingsforum.nl
Checklist borstvoeding 19 Naam baby: Geboortedatum: Geboortegewicht: Ontslagdatum: Gewicht bij ontslag: Laagste gewicht: Besproken met de moeder datum datum huid-op-huidcontact juiste manier van aanleggen effectief drinken genoeg gedronken? per voeding beide borsten pijn bij het aanleggen toeschietreflex stuwing vraag en aanbod regeldagen pijnlijke tepels een speen gebruiken borstvoedingsorganisaties
Checklist borstvoeding 20 Ingevuld bij ontslag Frequentie voeding: Duur voeding: Baby meldt zich voor voeding: ja nee Drinkgedrag is effectief: ja nee Aandachtspunten: Urineproductie: Productie ontlasting: Consistentie ontlasting:
Checklist borstvoeding 21 Bijvoeding: ja nee Reden bijvoeding: Soort bijvoeding: moedermelk flesvoeding Hoeveelheid bijvoeding: Frequentie bijvoeding: Beleid bijvoeding: stoppen afbouwen doorgaan Hulpmiddel(en): geen kolf tepelhoedje Reden hulpmiddel(en): Beleid hulpmiddel(en):
Hebt u een opmerking of een klacht? De medewerkers en specialisten van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen doen hun best u de juiste (medische) zorg te geven. Mocht er toch iets gebeuren waarover u niet tevreden bent, dan verzoeken wij u om dat door te geven. Dat kan aan degene die direct verantwoordelijk is of aan de ombudsfunctionaris van het ziekenhuis. Deze is bereikbaar via: e-mailadres: ombudsfunctionaris@wza.nl telefoonnummer: (0592) 32 56 24/32 55 55 (maandag t/m donderdag) postadres: WZA t.a.v. ombudsfunctionaris, postbus 30.001, 9400 RA Assen Meer informatie over de klachtenprocedure vindt u op www.wza.nl/patienten/een-klacht Wilhelmina Ziekenhuis Assen Europaweg-Zuid 1 Postbus 30.001 9400 RA Assen Telefoon (0592) 32 55 55 www.wza.nl 2014 WZA gynae02 maart 2014