6 MONUMENTEN IN APELDOORN Apeldoorn heeft een lange en interessante geschiedenis. Als villa ut marca Appoldro wordt Apeldoorn al in 792 in een schenkingsakte genoemd. De plaats zal toen niet veel meer geweest zijn dan een buurtschap. In de eeuwen erna groeide Apeldoorn uit tot de stad die het nu is. De verschillende fasen van de ontwikkelings geschiedenis zijn nog goed te herkennen aan de bouwwerken, het landschap en de structuren van wijken en dorpen. Samen vormen ze ons cultuur historisch erfgoed en geven de stad en de dorpen hun identiteit. De gemeente wil hier zorgvuldig mee omgaan. Niet dat alles hoeft te blijven zoals het is. Apeldoorn moet zich ook kunnen doorontwikkelen. Alleen de meest waardevolle historische panden, gebieden en structuren worden door de gemeente beschermd. In deze brochure kunt u meer lezen over de beschermde gebouwen in de gemeente Apeldoorn.
Monumenten zijn niet alleen gebouwen. Ook dit transformatorhuisje in Hoog Soeren, gebouwd rond 1925, is beschermd. (foto: gemeente Apeldoorn) Niet alleen het entreegebouw maar de gehele begraafplaats aan de Soerenseweg is een rijksmonument. (foto: gemeente Apeldoorn) Apeldoorn kende vroeger vele watermolens. Deze werden aangedreven door het water uit de beken en sprengen. Een van de weinige windmolens die er waren, staat nog aan de Marleweg in Wenum. Deze is gebouwd in 1840 in Baambrugge. In 1913 is de molen naar Wenum verplaatst. De molen is nog in bedrijf en staat op de rijksmonumentenlijst. (foto: gemeente Apeldoorn) Monumenten Monumenten vormen de topcollectie van ons gebouwde erfgoed. Ze zijn een venster naar het verleden; ze vertellen over het leven en wonen van de mensen die vóór ons leefden en houden onze geschiedenis levendig. De gemeente en het Rijk vinden het belangrijk dat deze bouwwerken behouden blijven en kunnen ze daarom op de monumentenlijst plaatsen. De gebouwen zijn daardoor beschermd tegen sloop en rigoureuze veranderingen die het historische karakter aantasten. Het zijn overigens niet alleen gebouwen waarin mensen wonen of werken die beschermd kunnen worden. Monumenten zijn er in allerlei soorten en maten. Zo zijn bijvoorbeeld ook de waterput in Hoenderloo, de herdenkingsnaald aan de Loolaan en de begraafplaats aan de Soerenseweg beschermd. Waar in deze brochure gesproken wordt over gebouwen, is de uitleg van dat begrip dus breder dan alleen daar waar je in kunt verblijven. Bent u nieuwsgierig naar welke gebouwen aangewezen zijn als monument, kijkt u dan op www.apeldoorn.nl/monumentenlijst. Apeldoorn kent twee soorten monumenten: rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten. Rijksmonument Het woord zegt het min of meer al; het is een monument dat door de rijksoverheid beschermd is. Het zijn gebouwen die een nationale betekenis hebben. Voorbeelden in Apeldoorn zijn de Grote Kerk, Huis Ter Horst, villa Het Kleine Loo nabij De Naald en het voormalige zendstation in Radio Kootwijk. Deze monumenten zijn niet alleen belangrijk voor Apeldoorn, maar voor heel Nederland. Sinds 1961 bestaat de Monumentenwet die het mogelijk maakt gebouwen van nationaal belang aan te wijzen als rijksmonument. Apeldoorn telt er circa 150. Gemeentelijk monument Als een gebouw van bijzonder plaatselijk belang is, kan de gemeente het op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. Verspreid over de hele gemeente zijn er ruim 600 gemeentelijke monumenten. Een grote concentratie monumenten is te vinden in De Parken. Maar ook in de binnenstad (kijkt u maar eens omhoog als u aan het winkelen bent, u zult verrast zijn door de vele fraaie gevels die u ziet!), in de dorpen en op het platteland staan gemeentelijke monumenten. BESCHOUWEN WONEN IN EEN MONUMENT ALS EEN EER Veel mensen beschouwen werken of wonen in een monument als een hele eer. Ze wonen immers niet in zomaar een gebouw. Ook voor de gemeente spelen begrippen als architectuurstijl, authentiek karakter en historische waarde een rol als ze een gebouw nomineert voor de monumentenlijst. Het initiatief tot het beschermen van een gebouw komt doorgaans van de gemeente, maar een eigenaar kan ook een verzoek tot bescherming indienen.
Voormalige school voor kleuterleidsters aan de Henri Dunantlaan, gebouwd in 1961, is een van de eerste naoorlogse gemeentelijke monumenten. (foto: Harry Noback) Twee grafheuvels (rijksmonumenten) in de buurt van Ugchelen. (foto: gemeente Apeldoorn) Fraaie glas-in-loodramen in een rijksmonument in De Parken. (foto: CODA, Christa Balk) Sinds enkele jaren ligt de nadruk bij het aanwijzen van gemeentelijke monumenten op gebouwen uit de periode 1940-1970. Dat zijn vrij jonge gebouwen en daarom is het soms wat moeilijker te begrijpen waarom deze gebouwen beschermd worden. Maar bedenk wel dat we over pakweg 100 jaar het alledaagse van nu met net zoveel interesse zullen bekijken als we dat nu doen met de panden uit de 19 de eeuw. Gebouwen verdwijnen tegenwoordig in een hoger tempo dan vroeger. Als we nu niets doen, zijn we straks te laat. Van gebouwen van vóór 1940 is er inmiddels een representatief monumentenbestand. Alleen in bijzondere gevallen worden nog gebouwen uit die periode op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. Archeologische monumenten In deze brochure gaat het over gebouwde monumenten. Er bestaan echter ook minder zichtbare monumenten: de archeologische monumenten. Deze bevinden zich in of vlak boven de grond. Dat kan bijvoorbeeld een grafheuvel zijn, een prehistorisch graf waar een aarden heuvel over werd opgeworpen, of sporen van een oude nederzetting in de bodem. Net als voor gebouwde monumenten geldt, zijn archeologische monumenten door het Rijk of door de gemeente beschermd. Meer informatie over archeologie in Apeldoorn vindt u op www.apeldoorn.nl/archeologie. Gevolgen monumentale status Gebouwen zonder een monumentale status mogen in veel gevallen gesloopt worden zonder dat daarvoor een vergunning nodig is. Voor monumenten geldt dit niet; er is dan altijd een vergunning nodig. De monu mentale status voorkomt dus dat een gebouw zomaar verdwijnt. Omdat behoud uitgangspunt van monumenten zorg is, zal een sloopvergunning alleen in uitzonderlijke gevallen worden verleend. Bijvoorbeeld wanneer het monument na brand niet meer te herstellen is. Ook mag een monument niet zonder meer gewijzigd worden. Dat geldt voor de buitenkant (exterieur) maar ook voor de binnenkant (interieur). Elementen zoals glas-in-loodramen, stucplafonds, en-suitedeuren en geprofileerde houten kozijnen maken het monument tot een monument. Die mogen daarom in principe niet verwijderd of gewijzigd worden. Of daarvoor een vergunning kan worden verleend, hangt er onder meer vanaf of het om authentieke onderdelen gaat en of de wijziging past bij het karakter van het monument. Het is dus niet zo dat als een gebouw eenmaal een monument is, er nooit meer iets gewijzigd mag worden. De gemeente denkt ook actief mee in de wijzigingsplannen en geeft waar mogelijk en nodig alternatieven. U kunt altijd, ook nog vóór een officiële vergunningaanvraag, voor overleg en advies contact opnemen met de adviseur onderhoud en restauratie van de gemeente. Hier zijn geen kosten aan verbonden. Overigens is voor een beperkt aantal werkzaamheden aan een monument geen vergunning nodig. Kort gezegd gaat het om eenvoudige onderhoudswerkzaamheden en wijzigingen aan moderne interieuronderdelen. U kunt hier meer over lezen op www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning, onder monumenten. U kunt ook contact opnemen met het Omgevingsloket, telefoon 14 055.
Links het schildje van een gemeentelijk monument, rechts van een beeldbepalend pand. Beeldbepalend pand aan het Emmaplein. Sloop van dit pand zou het historische beeld ingrijpend veranderen. (foto: gemeente Apeldoorn) Subsidie monumenten Regelmatig onderhoud van een monument is belangrijk. Er is geen onderhoudsplicht, maar het voorkomt wel dure restauratie en verval. Daarom stimuleert de gemeente het onderhouden van gemeentelijke monumenten door bij te dragen in de kosten voor het onderhoud. De gemeente verstrekt alleen subsidie voor het onderhouden van monumentale onderdelen. Het opnieuw betegelen van een moderne badkamer valt er bijvoorbeeld niet onder, maar herstel van tegelwerk aan een authentieke schouw wel. De gemaakte kosten waarover u subsidie kunt krijgen, heten de subsidiabele kosten. De subsidie bedraagt 20% van de subsidiabele kosten, tot een maximum van 10.000,-. Als ondergrens voor het verkrijgen van subsidie geldt dat de geraamde subsidiabele kosten ten minste 1.500,- moeten bedragen. Als de aanvraag ook voldoet aan de criteria van de provincie Gelderland, dan kan de provincie het gemeentelijke subsidiebedrag verhogen. De hoogte van de provinciale subsidie fluctueert. Voor het actuele subsidiepercentage kunt u contact opnemen met de gemeentelijk adviseur onderhoud en restauratie. Ook als u de werkzaamheden zelf uitvoert in plaats van een bedrijf, kunt u subsidie aanvragen, zij het alleen voor de materiaalkosten. Rijksmonumenten vallen niet onder de gemeentelijke subsidieregeling. Afhankelijk van het soort rijksmonument kunt u een subsidie of lening bij het Rijk aanvragen. Bovendien kunnen kosten voor onderhoud en restauratie van rijksmonumenten aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. Meer informatie vindt u op www.cultureelerfgoed.nl. Om een goed inzicht te krijgen in het noodzakelijke onderhoud, kunt u zich als eigenaar van een rijksof gemeentelijk monument abonneren op de Monumentenwacht Gelderland. De Monumenten wacht inspecteert op uw verzoek het monument. De gemeente stimuleert het lidmaatschap door de abonnementskosten te betalen. Meer informatie vindt u op www.monumentenwacht.nl. Karakteristieke en beeldbepalende bebouwing Naast rijks- en gemeentelijke monumenten kent Apeldoorn ook karakteristieke en beeldbepalende panden. Dit zijn bouwwerken die belangrijk zijn voor het gebiedseigen beeld van een buurt of dorp. Ze dragen als het ware het beeld van hun omgeving. Wanneer deze bouwwerken gesloopt worden, gaat daarmee een deel van de historische karakteristiek van een gebied verloren. Daarom is voor het geheel of gedeeltelijk slopen van deze panden een vergunning nodig. Voor beeldbepalende panden is dat geregeld in de Monumentenverordening, voor karakteristieke panden in het bestemmingsplan. Het karakter van deze gebouwen wordt niet alleen bepaald door de hoofdvorm, maar ook door het gebruikte materiaal en de detaillering. De bescherming richt zich hier echter niet op. Wel kunt u wanneer u vragen heeft over onderhoud, restauratie of verbouw voor advies terecht bij de adviseur onderhoud en restauratie van de gemeente. Dit is gratis en vrijblijvend. Het interieur van karakteristieke en beeldbepalende panden is eveneens niet beschermd. Voor karakteristieke en beeldbepalende panden bestaat geen subsidieregeling.
Historische foto s en oorspronkelijke bouwtekeningen kunnen een hulpmiddel zijn bij het renoveren van uw woning. Links een woning aan de Bandalaan in 1934 (Collectie CODA, fotograaf B. van de Weerd), rechts een bouwtekening uit 1906 (Collectie CODA). Fraaie Jugendstil-gevel aan de Hoofdstraat (gemeentelijk monument). De architect A. van Driesum gebruikte vaak diermotieven in zijn ontwerpen, zoals hier aapjes op de topgevel. (foto: gemeente Apeldoorn) Oud beeldmateriaal Als u van plan bent uw pand op te knappen en wilt weten hoe uw pand er oorspronkelijk uitgezien heeft, bezoekt u dan eens het Coda Archief en Kenniscentrum. Coda heeft onder andere een aanzienlijke collectie historische foto s en ansichtkaarten die u kunt vinden op www.coda-apeldoorn.nl/beeldbank. Ook voor bouwtekeningen vanaf 1906 kunt u bij Coda terecht. Verder kunt u historisch beeldmateriaal vinden op: www.verenigingoudapeldoorn.nl/historie gehele gemeente www.oud-apeldoorn.nl gehele gemeente www.ohv-demarke.nl/fotoboeken Beekbergen, Hoenderloo, Klarenbeek, Loenen, Ugchelen www.parkenbuurt.nl De Parken www.indische-buurt.nl Indische Buurt www.gelderlandinbeeld.nl gehele gemeente Kleurstelling Ook de kleurstelling draagt bij aan de uitstraling van een pand. Veel panden zijn tegenwoordig donkergroen en gebroken wit geverfd, maar wist u dat veel gebouwen van oorsprong veel kleurrijker waren? De brochure Kleur in de stad geeft aan hoe u uw pand een meer historische kleurstelling kunt geven (zie www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie). Subsidie herbestemming In de huidige tijd is leegstand van gebouwen een groeiend probleem. Onder andere kerken, industriegebouwen, scholen en boerderijen verliezen hun functie. Leegstand leidt uiteindelijk tot verval. Daarom heeft het Rijk voor deze categorieën gebouwen waarvoor het niet zo makkelijk is een nieuwe functie te vinden, een subsidieregeling voor herbestemming in het leven geroepen. In aanmerking komen rijks- en gemeentelijke monumenten, karakteristieke en beeldbepalende panden, maar ook niet beschermde panden waarbij wel cultuurhistorische waarden in het geding zijn. De subsidie kan aangevraagd worden voor: - onderzoek naar de haalbaarheid van herbestemming; - het monument in de tussentijd wind- en waterdicht te houden. Meer informatie over deze subsidieregeling vindt u op www.cultureelerfgoed.nl/monumenten/subsidies. Erfgoedverenigingen In Apeldoorn zijn veel organisaties actief op het gebied van erfgoed. Zij zijn verenigd in het Erfgoedplatform. Op www.erfgoedapeldoorn.nl vindt u alle aangesloten organisaties en hun websites. De aandachtsgebieden van de verschillende organisaties variëren van monumenten, archeologie en natuur tot Indisch en koninklijk erfgoed.
Monumentale villa aan het Oranjepark. (foto: CODA, Christa Balk) Vereenvoudigd overzicht van beschermingsmogelijkheden Wat is beschermd? Vergunning nodig voor: Grondslag vergunningplicht Subsidie mogelijk? Rijksmonument Exterieur, interieur en details Slopen en wijzigen Wet algemene bepalingen omgevingsrecht bij RCE (subsidie of lening) Gemeentelijk monument Exterieur, interieur en details Slopen en wijzigen Monumenten verordening bij gemeente en provincie Beeldbepalend pand (gelegen binnen beschermd stads- of dorpsgezicht) Exterieur, de hoofdvorm (geen details) Slopen Monumenten verordening Karakteristiek pand (gelegen buiten beschermd stads- of dorpsgezicht) Exterieur, de hoofdvorm (geen details) Slopen Bestemmingsplan Let op: Dit is een vereenvoudigde weergave van de wetgeving. Via www.omgevingsloket.nl kunt u bij de vergunningcheck nagaan of u een vergunning nodig heeft. Verder kunt u terecht bij het Omgevingsloket in het stadhuis. U moet dan wel een afspraak maken, dit kan door te bellen met telefoonnummer 14 055.
6A KARAKTERISTIEKE PANDEN Apeldoorn heeft een lange en interessante geschiedenis. Als villa ut marca Appoldro wordt Apeldoorn al in 792 in een schenkingsakte genoemd. De plaats zal toen niet veel meer geweest zijn dan een buurtschap. In de eeuwen erna groeide Apeldoorn uit tot de stad die het nu is. De verschillende fasen van de ontwikkelingsgeschiedenis zijn nog goed te herkennen aan de bouwwerken, het landschap en de structuren van wijken en dorpen. Samen vormen ze ons cultuurhistorisch erfgoed en geven de stad en de dorpen hun identiteit. De gemeente wil hier zorgvuldig mee omgaan. Niet dat alles hoeft te blijven zoals het is. Apeldoorn moet zich ook kunnen doorontwikkelen. Alleen de meest waardevolle historische panden, gebieden en structuren worden door de gemeente beschermd. Panden kunnen op verschillende manieren worden beschermd. Hieronder kunt u meer lezen over karakteristieke panden in de gemeente Apeldoorn. Karakteristieke panden Iedere buurt en dorp in de gemeente Apeldoorn heeft zijn eigen karakter. Wie aan De Maten denkt, zal aan woonerven, huizen uit de jaren 70 en 80 en veel groen denken. Of bij Beekbergen en Lieren aan de Oude Beek met de watermolens, de glooiende akkers, de kleinschalige dorpsbebouwing, oude boerderijen en de stoomtrein. We leven echter in een tijd waarin ontwikkelingen snel gaan. De eigen identiteit van een buurt of dorp kan daardoor in het gedrang komen onder meer doordat oude bebouwing gesloopt wordt en vervangen door moderne woningen. Dat hoeft natuurlijk niet erg te zijn, maar er zijn gebouwen die sterk het historische beeld van een gebied bepalen. De gemeente wil deze karakteristieke panden graag voor sloop behoeden en zo voorkomen dat alle buurten op elkaar gaan lijken. Ze beschermt deze panden daarom via het bestemmingsplan. Overigens kan een karakteristiek pand ook iets anders zijn dan een gebouw, bijvoorbeeld een ijzeren windmolentje of een brug.
Bescherming via het bestemmingsplan Aanduiding op plankaart Panden die als karakteristiek zijn aangewezen, staan op de plankaart van het bestemmingsplan. Ze hebben daarop de aanduiding karakteristiek. De regels van het bestemmingsplan die bij de aanduiding karakteristiek horen, geven aan dat het verboden is om zonder (of in afwijking van) een vergunning, het pand geheel of gedeeltelijk te slopen. Deze sloopvergunningsplicht geldt alleen voor de buitenkant van het pand, niet voor de binnenkant. De bescherming is immers gericht op de beeldwaarde die het pand heeft in de omgeving. Het interieur heeft daar geen invloed op. Wat precies onder gedeeltelijk slopen wordt verstaan, is niet bij wet vastgelegd. Van een karakteristiek pand is alleen de hoofdvorm beschermd. Met gedeeltelijk slopen bedoelt de gemeente daarom het slopen van grotere onderdelen die bepalend zijn voor de hoofdvorm van het pand, zoals bijvoorbeeld een serre. Vaak gaat een sloopplan gepaard met een bouwplan en wordt voor alle werkzaamheden één omgevingsvergunning aangevraagd. Deze aanvraag toetst de gemeente aan onder meer het bestemmingsplan, het Bouwbesluit, welstand en de status karakteristiek pand. Weliswaar maken vaak ook de details dat een pand karakteristiek is, maar de bescherming richt zich daar niet op. Dit is een bewuste keuze van de gemeente om een goed onderscheid te houden met monumenten, waarbij wél voor wijzigingen en het verwijderen van details (bijvoorbeeld glas-in-loodramen) een vergunning nodig is. Daarnaast wil de gemeente in het algemeen meer aan de verantwoordelijkheid van de inwoners overlaten. In dit geval bijvoorbeeld de zorgvuldige omgang met historische details van het karakteristieke pand. Niet iedereen heeft echter kennis van historische gebouwen en materialen. Daarom kunt u met vragen over onderhoud, isolatie, restauratie, verbouw en herbestemming voor advies terecht bij de adviseur onderhoud en restauratie van de gemeente: dhr. R. Wolfkamp, telefoonnummer (055) 580 21 54, email r.wolfkamp@apeldoorn.nl. Dit advies is gratis en vrijblijvend. Bouwvlak- en hoogte Een bestemmingsplan geeft onder meer aan waar en hoe hoog gebouwd mag worden. Omdat de hoofdvorm van een karakteristiek pand van belang is, kan bij de actualisering van een bestemmingsplan het bouwvlak en de bouwhoogte voor het pand worden aangepast. In het (ontwerp) bestemmingsplan kunt u het bouwvlak en de bouwhoogte voor uw pand nagaan. U wilt slopen, wat nu Wanneer uw pand in het bestemmingsplan is aangemerkt als karakteristiek pand en u wilt het (deels) slopen, dan kunt u via www.omgevingsloket.nl een vergunning aanvragen. Als het een te slopen onderdeel betreft dat van ondergeschikte aard is en daardoor geen wezenlijke invloed heeft op de cultuurhistorische waarde van het pand, wordt de vergunning verleend. Ook wordt rekening gehouden met de huidige bouwkundige en/of gebruikstechnische staat van het gebouw. Als de bouwkundige staat erg slecht is en de renovatiekosten zo hoog zijn dat behoud van het pand redelijkerwijs niet geëist kan worden, wordt de sloopvergunning verleend. De gemeente zal dan vragen dit aan te tonen met een rapport van een deskundige op dit vakgebied. Soms is er al voldoende informatie over de staat van uw pand voorhanden. Een deskundigenrapport is dan niet meer nodig. Meer informatie over het aanvragen van een vergunning vindt u op www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning. Vergunningvrij bouwen mag Voor een aantal kleinere bouwwerken is door het Rijk bij wet bepaald dat deze zonder vergunning kunnen worden gerealiseerd. Het gaat dan om bijvoorbeeld dakramen, dakkapellen, serres, schuurtjes, schuttingen en carports tot een bepaalde afmeting en situering. Ook als uw pand is aangeduid als karakteristiek pand, kunt u deze bouwwerken/wijzigingen gewoon zonder vergunning realiseren. De wetgeving is complex en laat zich niet in een paar zinnen samenvatten. Wilt u weten of u wel of geen vergunning nodig heeft, dan kunt u dit nagaan op www.omgevingsloket.nl. U kunt ook contact opnemen met het Omgevingsloket in het stadhuis, telefoon 14 055. 2014, Gemeente Apeldoorn
6B BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN Apeldoorn heeft een lange en interessante geschiedenis. Als villa ut marca Appoldro wordt Apeldoorn al in 792 in een schenkingsakte genoemd. De plaats zal toen niet veel meer geweest zijn dan een buurtschap. In de eeuwen erna groeide Apeldoorn uit tot de stad die het nu is. De verschillende fasen van de ontwikkelingsgeschiedenis zijn nog goed te herkennen aan de bouwwerken, het landschap en de structuren van wijken en dorpen. Samen vormen ze ons cultuurhistorisch erfgoed en geven de stad en de dorpen hun identiteit. De gemeente wil hier zorgvuldig mee omgaan. Niet dat alles hoeft te blijven zoals het is. Apeldoorn moet zich ook kunnen doorontwikkelen. Alleen de meest waardevolle historische panden, gebieden en structuren worden door de gemeente beschermd. Hieronder kunt u meer lezen over de beschermde gebieden binnen de gemeente Apeldoorn. Beschermde stads- en dorpsgezichten Foto boven Het voormalige radiozendstation in Radio Kootwijk. Het dorp ontstond door de bouw van de korte en langegolfzendstations. Er was bewust gekozen voor deze toen nog afgelegen locatie op de heide en zandverstuiving. Zo had men zo min mogelijk last van storende invloeden vanuit de omgeving op het zendverkeer. Foto onder Karakteristieke straat in de Indische Buurt, de Gardenierslaan, genoemd naar de Apeldoornse architect C.M. Gardenier. Net als gebouwen kunnen ook gebieden door de overheid (het Rijk of de gemeente) beschermd worden. Deze gebieden noemen we beschermde stads- en dorpsgezichten. Het zijn gebieden die zeer bijzonder zijn omdat het oorspronkelijke karakter goed bewaard is gebleven. Dat karakter is nog goed te herkennen aan bijvoorbeeld de bebouwing, het groen, de wegenstructuur en de wijze waarop grond en gebouwen worden benut. Het doel van de bescherming is om waardevolle historische kenmerken te behouden en een plaats te geven in toekomstige ontwikkelingen. Het houdt dus geen bevriezing van de huidige situatie in. In het gebied moet gewoon gewoond en gewerkt kunnen worden. Wel is het belangrijk dat nieuwe ontwikkelingen passen binnen het waardevolle karakter van het gebied.
Een belangrijk kenmerk van De Parken is het vele groen, zowel in de openbare ruimte als in de particuliere tuinen. Het beeld van de buurt zou heel anders worden als het groen verdwijnt. In het bestemmingsplan is daarom bepaald dat onder meer een vergunning nodig is voor het verharden van de voor- en/of zijtuin. Opvallend in Hoog Soeren zijn de grote open vlakten, de vroegere akkers (enk) zoals hier bij de kerk. Deze gronden zijn in het bestemmingsplan aangeduid met open landschap. Dat houdt in dat de openheid in stand gehouden moet worden. Apeldoorn heeft zes gebieden die zijn aangewezen als beschermd stads- of dorpsgezicht. De Parken, Hoog Soeren en Radio Kootwijk zijn door het Rijk beschermd en vertegenwoordigen een nationale waarde. De Indische buurt, de Metaalbuurt en Wiesel zijn door de gemeente beschermd. Van elk van deze gebieden is een brochure beschikbaar waarin de geschiedenis en het historische karakter van het gebied is beschreven. U kunt de brochure downloaden van www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie. Gevolgen beschermd gezicht Bestemmingsplan De bescherming van het oorspronkelijke en waardevolle karakter van een beschermd gezicht vindt hoofdzakelijk plaats via het bestemmingsplan. Een bestemmingsplan geeft onder andere aan waarvoor gronden en gebouwen gebruikt mogen worden, waar gebouwd mag worden en hoe groot. Bouw- en verbouwplannen worden getoetst aan het bestemmingsplan. In het geval van een beschermd gezicht worden de historische karakteristieken van het gebied vertaald naar bestemmingen en regels. Voorbeelden daarvan zijn regels voor de locatie van bijgebouwen en aanbouwen; voor de dakvorm, nokrichting en dakafdekking van gebouwen; voor de grootte (inhoud) van woningen en voor gebruik van grond. Dergelijke regels staan ook in bestemmingsplannen voor onbeschermde gebieden, maar in beschermde gezichten wordt nadrukkelijker gekeken naar de historische eigenschappen van het gebied en hoe daarop aan te sluiten. Er gelden daarom op onderdelen aanvullende regels. Dat zorgt ervoor dat de woon- en/of werkomgeving in de beschermde gebieden niet ingrijpend verandert. Omgevingsvergunning voor slopen De bebouwing in beschermde stads- en dorpsgezichten heeft vaak een belangrijke historische en karakteristieke waarde. Sloop van een bouwwerk kan het karakter van het gebied aantasten. Om dit te voorkomen is in rijksbeschermde en gemeentelijk beschermde gezichten een vergunning nodig voor het geheel of gedeeltelijk afbreken van een bouwwerk. Het gaat daarbij niet om het gebouw zelf dat gesloopt wordt, maar om het effect dat de sloop heeft op de omgeving. Het is gericht op het voorkomen van gaten in het bebouwingsbeeld. Als het gebouw zelf belangrijk is voor het historische 2014, Gemeente Apeldoorn
De meeste wegen in Hoog Soeren bestaan uit zand, leem en grind. Ze vormden ooit de ontsluitingspaden van de akkers en zijn van cultuurhistorische waarde. In het bestemmingsplan zijn ze bestemd als onverharde weg waardoor ze niet zomaar bestraat of geasfalteerd mogen worden. Over de Koning Lodewijklaan liep vroeger het spoorlijntje naar Het Loo en het lokaalspoor Apeldoorn-Hattem. Daarom heeft deze straat nu nog zo n brede middenberm met laanbeplanting. De berm en bomen zijn beschermd via het bestemmingsplan. beeld en het niet al als monument beschermd is, kan het gebouw worden aangewezen als beeldbepalend pand. Meer informatie over deze vergunning kunt u vinden op www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning, onder monumenten. Vergunningvrij bouwen Voor een aantal kleinere bouwwerken is bij wet bepaald dat deze zonder vergunning kunnen worden gerealiseerd. Het gaat dan om bijvoorbeeld dakramen, dakkapellen, serres, schuurtjes, schuttingen en carports tot een bepaalde afmeting en situering. Dat betekent dus ook dat er in die gevallen geen toets aan het bestemmingsplan en dus aan de karakteristieken van het gebied plaatsvindt. Maar het bestemmingsplan voor een beschermd gezicht is juist met zorg samen gesteld. Daarom is er voor het bouwen zonder vergunning een uitzondering gemaakt voor rijksbeschermde stads- en dorpgezichten. Dit is beperkt mogelijk binnen een rijksbeschermd gezicht. Met name de plek waar u wat wilt veranderen is hierbij van belang om te bepalen of het inderdaad zonder vergunning mag. Voor gemeentelijk beschermde gezichten is in de wet geen uitzondering gemaakt. Wat in niet beschermde gebieden zonder vergunning mag worden gebouwd, mag ook in gemeentelijk beschermde gezichten. Dat neemt niet weg dat ook hier dakkapellen, schuttingen en dergelijke van invloed zijn op het historische beeld. Wilt u bijvoorbeeld een erfafscheiding of dakkapel plaatsen, kijkt u dan niet alleen naar wat past bij uw huis maar ook naar wat past bij de omgeving. De regelgeving is best complex. Heeft u bouwplannen, dan kunt u op de site www.omgevingsloket.nl checken of u een vergunning nodig heeft. Meer informatie vindt u op www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning, onder monumenten. Ideeën voor kleine aanpassingen huis en tuin Als bewoner draagt u in grote mate bij aan het behoud van een beschermd gezicht. U zorgt immers voor het onderhoud van huis en tuin. Wanneer u van plan bent uw huis of tuin aan te passen, kunt u hiervoor ideeën opdoen uit het beeldkwaliteitsplan dat voor de verschillende gebieden is gemaakt (met uitzondering van de Metaalbuurt). Een tip daaruit is bijvoorbeeld om bij 2014, Gemeente Apeldoorn
De Loolaan is onderdeel van het assenstelsel vanaf paleis Het Loo, samen met de Jachtlaan en Koning Lodewijklaan. Het rechte verloop, de breedte en de dubbele bomenrijen maken het een monumentale laan. Deze karakteristiek is beschermd via het bestemmingsplan. Hoe klein soms ook, hekwerken dragen ook bij aan de uitstraling van een gebied. Tips over welk hekwerk goed past in uw buurt en/of andere ideeën kunt u vinden in het beeldkwaliteitsplan of voor De Parken in Een buurt als park. het vervangen van het kozijn de negge (de ruimte tussen voorkant gevel, metselwerk en voorkant kozijn), in stand te houden waardoor de gevel zijn dieptewerking houdt. Het beeldkwaliteitsplan bevat ook een formeel deel, het welstandskader. Dat zijn de regels waaraan de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit bouwplannen toetst. Voor De Parken waar het vele particuliere groen mede het uiterlijk van de wijk bepaalt, vindt u naast het beeldkwaliteitsplan, handreikingen specifiek voor de tuin in Een buurt als park. De beeldkwaliteitsplannen vindt u op www.apeldoorn.nl/welstand, onder documenten. Een buurt als park vindt u op www.apeldoorn.nl/ cultuurhistorie. Meer lezen over de historische ontwikkeling van Apeldoorn? Er zijn diverse boeken verschenen over de geschiedenis van Apeldoorn. Een kleine selectie: C. Frank, F. Haans, H. Ummels, Apeldoorn; architectuur en stedenbouw 1850-1940, Zwolle, 1997 B. Kompanje, Wonen in De Parken; geschiedenis van de villawijk De Parken in Apeldoorn, Apeldoorn, 2005 2014, Gemeente Apeldoorn
Algemene informatie monumenten Gemeente Apeldoorn Team Ruimtelijke Vormgeving Dhr. W. Dijkhof Tel. (055) 580 24 82 www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie cultuurhistorie@apeldoorn.nl Onderhoud/restauratieadvies en subsidies Dhr. R. Wolfkamp, adviseur onderhoud en restauratie Tel. (055) 580 21 54 r.wolfkamp@apeldoorn.nl Historisch beeldmateriaal Coda Archief & Kenniscentrum Vosselmanstraat 299 7311 CL Apeldoorn Tel. (055) 526 84 00 www.coda-apeldoorn.nl/beeldbank Brochures Naoorlogs erfgoed Grind: een gift uit de grond Monumentale kunst in Apeldoorn Beschermde stads- en dorpsgezichten Omgevingsvergunning en archeologie Deze brochures vindt u op www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie. Meer lezen over monumenten in Apeldoorn? Er is een keur van boeken verschenen over de Apeldoornse geschiedenis en monumenten. Een kleine selectie: D. Beaufort, Apeldoorn en omgeving (Apeldoorn and surrounding area), Zaltbommel, 2008 C. Frank, F. Haans, H. Ummels, Apeldoorn; architectuur en stedenbouw 1850-1940, Zwolle, 1997 Gemeente Apeldoorn, Een moment voor monumenten, Apeldoorn, 2004 Gemeente Apeldoorn, Een blik op naoorlogs Apeldoorn, 1945-1970, Apeldoorn, 2011 Colofon Uitgave Gemeente Apeldoorn Vormgeving True Communications Fotografie Harry Noback, CODA en gemeente Apeldoorn 2014, Gemeente Apeldoorn