Duurzaamheid Sloterdijk III

Duurzaamheid Sloterdijk III In opdracht van: projectorganisatie Westpoort/Sloterdijken Projectnummer: 13085 Steven Poppelaars MSc Drs. Carine van Oosteren Bezoekadres: Oudezijds Voorburgwal 300 Telefoon 020 251 0406 Postbus 658, 1000 AR Amsterdam www.os.amsterdam.nl s.poppelaars@os.amsterdam.nl Amsterdam, april 2013

2 Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Duurzaamheid Sloterdijk III Inhoud Samenvatting 5 Inleiding 9 1 Quick scan Sloterdijk III 11 2 Operationalisatie duurzaamheid 13 3 Duurzaamheid bedrijven Sloterdijk III 15 3.1 Toelichting op het onderzoek 15 3.2 Motivatie duurzaam ondernemen 17 3.3 Planet 18 3.4 Profit 23 3.5 People 30 3.6 Samenwerking en toekomstplannen 35 Conclusie 37 Bijlage 1 Open antwoorden 39 Bijlage 2 Vragenlijst 45 3

4 Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Duurzaamheid Sloterdijk III Samenvatting In opdracht van Projectorganisatie Westpoort/Sloterdijken heeft O+S de duurzaamheid van de bedrijven op het bedrijventerrein Sloterdijk III in kaart gebracht. Dit is gedaan aan de hand van een enquête onder de bedrijven in het gebied. De enquête richtte zich op drie aspecten van duurzaamheid: Planet, Profit en People. Bij Planet gaat het om de activiteiten van bedrijven die gericht zijn op behoud van het milieu en de natuur. Duurzaamheid die valt onder Profit is vooral gericht op de innovativiteit en milieuvriendelijkheid van geleverde producten en diensten. Bij People gaat het om datgene wat bedrijven doen op sociaal-maatschappelijk vlak. Alle bedrijven in Sloterdijk III zijn telefonisch benaderd om mee te doen aan het onderzoek. Bedrijven die niet via de telefoon mee konden of wilden doen is de optie geboden om de vragenlijst online in te vullen. In totaal hebben 98 van de 350 bedrijven meegedaan (een respons van 28%) waardoor een redelijk beeld gegeven kan worden van de bedrijven op Sloterdijk III. De respons lijkt qua grootteklasse en sectorindeling op de totale populatie. Het aantal respondenten maakt een vergelijking naar sector of bedrijfsgrootte echter niet mogelijk. Hieronder wordt kort besproken wat de uitkomsten zijn van het onderzoek. Motivatie De grootste motivatie voor bedrijven om duurzaam te ondernemen is kostenbesparing (34%). In tweede instantie worden redenen zoals toekomstige generaties en het milieu (28%) genoemd door de ondernemers die aan het onderzoek meededen. Aspecten als de concurrentiepositie (9%) en omzetvergroting (6%) spelen een veel kleinere rol. De ondervraagde bedrijven in het gebied merken over het algemeen niet dat er veel vraag is vanuit de markt naar duurzaamheid. Zes procent van de bedrijven geeft aan dat klanten weleens vragen naar de duurzaamheid van het bedrijf en of het product/dienst. Planet Bedrijven op Sloterdijk III zijn relatief vaak bewust bezig met afval(stromen). Vier op de vijf bedrijven in het gebied Sloterdijk III doet aan een vorm van afvalscheiding. De meeste voorkomende vorm van afvalscheiding is aparte inzameling van papier (56%). Een op de vijf bedrijven doet niet aan afvalscheiding. Andere veel voorkomende duurzaamheidsmaatregelen die te maken hebben met afval zijn het verminderen van papiergebruik (79%) en het gebruik van recyclede producten (46%). Een op de tien bedrijven geeft aan cradle to cradle producten te verkopen of te gebruiken. De bedrijven die meededen aan het onderzoek geven aan vrij weinig gebruik te maken van schone energie. Zo wekt geen van de bedrijven zelf energie op. Verder gebruikt 30% van de bedrijven groene stroom en maakt 9% gebruik van stadswarmte. Maar bedrijven doen wel veel aan energiebesparing. Zo doen alle bedrijven bijvoorbeeld s nachts het licht uit. Andere energiebesparende maatregelen die veel voorkomen zijn extra isolatie (72%), led verlichting (68%) en de aanschaf van energiezuinige machines (55%). 5

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Uit het onderzoek blijkt dat kostenbesparing de voornaamste reden is om duurzaam te ondernemen. Energiebesparing is een mogelijkheid om de kosten te drukken. In dit kader is het opvallend dat 77% van de bedrijven niet weet welk energielabel het bedrijfspand heeft. Een op de tien bedrijven weet het wel en de rest (13%) heeft er geen. Vervanging van fossiele grondstoffen voor hernieuwbare grondstoffen (biobased economy) komt nog niet veel voor bij de ondervraagde bedrijven in het gebied. Waarschijnlijk omdat dit een relatief nieuwe ontwikkeling is. De term biobased economy is onder bedrijven nauwelijks bekend (14% kent het). Na uitleg van dit begrip ziet een kwart van de bedrijven mogelijkheden voor hun bedrijf op het gebied van biobased economy. Bedrijven die denken een bijdrage te kunnen leveren noemen vooral vervanging van de bedrijfsauto s voor een schonere variant, afvalscheiding en gebruik van of opwekking van schone energie. De meeste bedrijven (93%) hebben bedrijfsauto s die uitsluitend rijden op fossiele brandstof (benzine, diesel of gas). Vijf procent van de bedrijven heeft bedrijfsauto s die hybride (combinatie van fossiele brandstof en elektriciteit) zijn en 2% van de bedrijven heeft bedrijfsauto s die uitsluitend rijden op elektriciteit. Iets meer dan de helft (55%) van de bedrijven weet dat er een subsidieregeling is voor schone bedrijfsauto s. Een op de tien bedrijven heeft gebruik gemaakt van deze regeling. Ongeveer een kwart van de bedrijven zoekt samenwerking met andere bedrijven op het gebied van duurzaamheid. Dit gebeurt vooral op het gebied van inkoop (44%) en transport (22%). Profit Twee derde van de bedrijven in Sloterdijk III hecht waarde aan de duurzaamheid van de keten hun product/dienst. Ruim de helft (58%) van de bedrijven die dit belangrijk vinden heeft ook daadwerkelijk zicht op de duurzaamheid van hun leveranciers. Ongeveer een derde van hen heeft hier nauwelijks of geen zicht op. Op de duurzaamheid van bedrijfsmatige klanten heeft men iets minder goed zicht. Bijna de helft (46%) van de bedrijven heeft hier heel veel of een beetje zicht op. Het ontbreekt bij de bedrijven op Sloterdijk III vaak aan een objectieve graadmeter voor de duurzaamheid van het bedrijf en het geleverde product/dienst. Een klein deel van de bedrijven heeft een milieucertificaat/keurmerk voor de bedrijfsvoering (13%) en/of de producten/diensten die men levert (14%). De helft van de ondervraagde bedrijven geeft aan dat men klanten helpt om duurzamer te worden en 43% is bezig met het vervangen van materialen en middelen voor duurzame varianten. Bedrijven in het gebied lijken relatief veel innovatieve eindproducten te ontwikkelen. Zo is de helft (52%) van alle omzet afkomstig van producten die in de afgelopen drie jaar zijn ontwikkeld. Dit is relatief veel in vergelijking met het landelijk gemiddelde (23%). Een andere indicator voor de innovativiteit van een eindproduct is of een bedrijf snel groeit. Als een bedrijf snel groeit levert het waarschijnlijk een innovatief product. Het gebied kent relatief weinig snelgroeiende bedrijven. Bij vier procent van de bedrijven is de werkgelegenheid in de afgelopen 3 jaar met meer dan 60% toegenomen. Dit is lager dan het landelijk gemiddelde (6%). 6

Duurzaamheid Sloterdijk III Ondanks dat er volgens de bedrijven weinig vraag is naar duurzaamheid vanuit de markt promoot een substantieel deel (28%) van hen dit wel op hun website. Deze promotie is vaak gericht op de milieuvriendelijkheid van het eindproduct. People De meeste bedrijven houden zich bezig met een vorm van maatschappelijk ondernemen. Zo biedt bijna driekwart van de bedrijven opleidingsmogelijkheden voor het personeel en ruim de helft (57%) werkt met stagiaires. Gemiddeld werken er 2 stagiaires per bedrijf in het gebied. Verder besteden veel bedrijven aandacht aan goede doelen (63%) en diversiteit onder de werknemers qua herkomst, geslacht en leeftijd (60%). Een kwart van de bedrijven heeft kwetsbare groepen werknemers in dienst (bijv. gehandicapten). Wat iets minder vaak voorkomt in het gebied is het stimuleren van werknemers om met het OV of de fiets naar het werk te komen (33%) en de promotie van sporten/beweging onder werknemers (33%). Toekomstplannen De helft (52%) van de bedrijven in Sloterdijk III die aan het onderzoek hebben meegedaan geeft aan toekomstplannen te hebben op het gebied van duurzaamheid. Dit varieert van concrete plannen voor zonnepanelen tot niet gespecifieerde aandacht voor duurzaamheid. Een groot deel van de plannen heeft te maken met schone energie (bijv. zonnepanelen, stadswarmte, etc.) en vervanging van fossiele brandstof (vervanging wagenpark). Dit zijn gebieden waar nu nog minder aan duurzaamheid wordt gedaan dan op andere gebieden. Conclusie Aan de hand van dit onderzoek kan worden geconcludeerd dat de bedrijven die gevestigd zijn in Sloterdijk III op verschillende terreinen bezig zijn met duurzaamheid. Dit komt voornamelijk naar voren bij de aspecten People (opleidingsmogelijkheden, werken met stagiaires etc.) en Planet (afval scheiding en energiebesparing). Bij Profit is dit iets minder het geval. Veel bedrijven geven aan waarde te hechten aan de duurzaamheid van de keten van hun product maar het ontbreekt vaak aan een objectieve graadmeter zoals een duurzaamheidskeurmerk. Op een aantal gebieden is nog veel ruimte voor verduurzaming. Gedacht kan worden aan duurzaamheidsmaatregelen die gepaard gaan met grote investeringen zoals de aanschaf van elektrische bedrijfswagens of het zelf opwekken van energie. 7

8 Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Duurzaamheid Sloterdijk III Inleiding Het bestuur van Amsterdam zet deze collegeperiode in op duurzaamheid. Na het formuleren van de strategieën van de verschillende ontwikkelingsgebieden heeft de projectorganisatie Westpoort/Sloterdijken voor 2013 de ambitie het thema duurzaamheid stevig te verankeren in de gebiedsontwikkeling en performance van het gebied. De projectorganisatie Westpoort Sloterdijken pakt dat op door als eerste in het deelgebied Sloterdijk III een pilot uit te voeren. De pilot bestaat uit een programma van projecten en initiatieven op het gebied van duurzaamheid. Onderdeel van deze pilot is een inventarisatie van de duurzaamheid van de bedrijven die gevestigd zijn in dit gebied. De duurzaamheidspilot voor Sloterdijk III zal onderdeel vormen van een EFRO-project dat thans wordt aangevraagd door de AIM (Amsterdamse Innovatiemotor). In dit project werken meerdere belangrijke stakeholders (overheden, bedrijven en kennisinstituten) uit de Metropoolregio (MRA) actief samen om gezamenlijk een biobased economy in de MRA op te bouwen. Indien dit project wordt gehonoreerd zal Sloterdijk III fungeren als Living Lab voor biobased economy. Projectorganisatie Westpoort/Sloterdijken heeft O+S gevraagd onderzoek te doen naar de duurzaamheid van bedrijven die gevestigd zijn op Sloterdijk III. Dit onderzoek moet in eerste instantie antwoord geven op de vraag hoe duurzaam de bedrijven zijn die op Sloterdijk III gevestigd zijn. Dit onderzoek is hiermee te beschouwen als een pilot binnen een pilot, vanwege het moeilijk te definiëren begrip duurzaamheid. Op basis hiervan kan bepaald worden of het zinvol is om deze exercitie te herhalen voor andere delen van Westpoort. De duurzaamheid van de bedrijven wordt in dit onderzoek bepaald voor de bedrijven die op Sloterdijk III gevestigd zijn, dus niet voor de hele keten waar ze onderdeel van uitmaken. In het vervolg van dit rapport wordt gestart met een overzicht van de duurzaamheid van het gehele Sloterdijk III gebied. Dit wordt gedaan aan de hand van een onderzoek van de Dienst Milieu en Bouwtoezicht. Daarna verschuift de aandacht van het hele gebied naar de bedrijven op Sloterdijk III en de mate waarin zij aan duurzaamheid doen. Allereerst komt de operationalisatie van duurzaamheid aan bod. Vervolgens worden de resultaten van het onderzoek besproken. Dit gebeurt per deelgebied van duurzaamheid. Tot slot wordt aan de hand van de resultaten een conclusie getrokken met betrekking tot de hoofdvraag van dit onderzoek. 9

10 Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Duurzaamheid Sloterdijk III 1 Quick scan Sloterdijk III De focus van dit onderzoek zijn de bedrijven die zijn gevestigd in Sloterdijk III. Om dit in perspectief te plaatsen wordt hier kort weergeven welke duurzaamheidsinitiatieven en mogelijkheden er zijn in het hele gebied. Dit doen we aan de hand van een quick scan die is uitgevoerd door de Dienst Milieu en Bouwtoezicht in opdracht van het Projectteam Westpoort/Sloterdijken. Deze quick scan is onderdeel van de Visie Sloterdijk III en had als doel te kijken waar er mogelijkheden liggen om het bedrijventerrein Sloterdijk III verder te verduurzamen. Binnen deze scan wordt onderscheid gemaakt tussen de thema s energie/klimaat, mobiliteit/verbeteren luchtkwaliteit en materialen. Hieronder zal kort per thema worden besproken welke initiatieven en mogelijkheden qua duurzaamheid er volgens deze quick scan in het gebied aanwezig zijn. Figuur 1 Westpoort en Sloterdijk III Klimaat/energie Op Sloterdijk III gebeurt veel qua duurzame energieproductie. Bij Waternet en AEB worden biogas, warmte en duurzame elektriciteit geproduceerd. Verder wordt er in de openbare ruimte duurzame energie opgewekt aan de hand van windturbines. Daarnaast worden er vier stappen onderscheiden waarmee verdere CO2-reductie kan worden gerealiseerd. Deze zijn: 1. Besparen: dit kan o.a. gerealiseerd worden door onnodige verlichting aan te pakken, klimaatneutraal te bouwen bij nieuwbouw projecten en toe te zien op naleving van Wet milieubeheer (voornamelijk bij de grote bedrijven in het gebied). 2. Warmte (en stoom): bestaande stadswarmtenetwerk verder uitrollen en ook de warmte die vrijkomt bij bedrijven zoals bakkerijen, wasserijen en de Sligro hiervoor inzetten. 11

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek 3. Duurzame elektriciteit: windturbines uitbreiden qua aantal en vermogen, opwekking van elektriciteit en warm water aan de hand van zonnepanelen en zonnecollectoren (dit is nog niet aanwezig). 4. Productie biomassa: het produceren van biomassa voor energieopwekking en ontwikkeling van duurzame materialen zoals bijvoorbeeld afbreekbaar plastic. Mobiliteit/verbeteren luchtkwaliteit In het gebied Sloterdijk III vindt biogasproductie plaats die wordt ingezet voor mobiliteit, schone bedrijfsauto s en gemeentelijke bedrijven. Verder worden er elektrische bestelauto s en vrachtauto s geleverd. Ook maakt een aantal bedrijven gebruik van verschillende subsidies om te (gaan) rijden met elektrische voertuigen. Tot slot worden er een aantal mogelijke maatregelen voorgesteld om de luchtkwaliteit te verbeteren: Zichtbaar maken van subsidieregeling voor elektrische vervoermiddelen; Het creëren van een duurzame hub waar goederen worden overgeladen van vrachtvoertuigen op worden schonere voertuigen; Toevoegen fietsroutes naar Sloterdijk III; Creëren parkeerplekken voor fietsen (bijvoorbeeld bij doet het zelfzaken); Fietsdepot verplaatsen naar een plek in de nabijheid van een ov-knooppunt. Materialen Er is geen zicht op de duurzaamheid van het huidige materiaal dat wordt gebruikt door de gemeente, Rijkswaterstaat of de bedrijven. Wel worden een aantal maatregelen voorgesteld. Deze variëren van gemeentelijk duurzaam inkopen tot hoogwaardig recyclen van fietsbanden. Op basis van deze quick scan concludeerde de DMB dat er al veel gebeurt op het vlak van duurzaamheid in Sloterdijk III. Met name op het gebied van duurzame energieopwekking en gebruikmaking van elektrisch vervoer. Veel van deze initiatieven zijn echter onzichtbaar, noch expliciet onder de noemer duurzaam Sloterdijk III gecommuniceerd. Ook in de toekomst zijn er volgens DMB kansen om Sloterdijk III als duurzaam energieproductielandschap verder te versterken. Bijvoorbeeld door opwekking van wind- en/of zonne-energie en de productie van biomassa. Daarnaast ziet het DMB ook de luchtkwaliteit als thema voor de toekomst. Dit kan deels gerealiseerd worden stimulatie van een schoner wagenpark. In de rest van deze rapportage zal de focus uitsluitend liggen op de duurzaamheid van de bedrijven in het gebied Sloterdijk III. 12

Duurzaamheid Sloterdijk III 2 Operationalisatie duurzaamheid Er is een grote verscheidenheid aan literatuur te vinden over het onderwerp duurzaamheid. Een definitie van duurzaamheid die vaak wordt gebruikt (duurzaamheidbalans Brabant 2010 en Monitor duurzaamheid 2011) en ook in dit onderzoek wordt gehanteerd is: Een duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder dat daarmee de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in andere delen van de wereld, in gevaar worden gebracht Duurzaamheid is daarmee breder dan alleen duurzaamheid op het gebied van milieu en natuur. Duurzaamheid heeft bij deze definitie ook een maatschappelijke component. Maatschappelijke duurzaamheid houdt in dat de maatschappij ook in de toekomst op eenzelfde niveau kan blijven functioneren en dat bepaalde groepen niet worden uitgesloten (niet-westerse allochtonen, gehandicapten etc.). In dit onderzoek wordt er gekeken naar zowel ecologische duurzaamheid die gericht is op het instant houden van de natuur en het milieu als maatschappelijke duurzaamheid die gericht is op het instant houden van kennis en algemene welvaart binnen de maatschappij. Een indeling van duurzaamheid die aan deze criteria voldoet en concreet toepasbaar is op de duurzaamheid van bedrijven is die van de drie P s: People, Planet en Profit. Bij People gaat het om activiteiten van bedrijven die gericht zijn op sociaal-maatschappelijk vlak. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan de mate waarin bedrijven aan maatschappelijk verantwoord ondernemen doen, door bijvoorbeeld stageplaatsen aan te bieden en goede doelen te steunen. Bij Planet gaat het om in hoeverre bedrijven bezig zijn met het milieu en de natuur. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het energieverbruik, afvalscheiding en grondstofgebruik van bedrijven. Tot slot is duurzaamheid die valt onder Profit vooral gericht op economische activiteiten van een bedrijf die zijn gericht op het behalen van winst. Voorbeelden hiervan zijn de milieuvriendelijkheid van producten en diensten die aangeboden worden door de bedrijven en de mate van innovativiteit van de eindproducten. Op basis van de drie P s en eerder onderzoek hebben we indeling gemaakt van manieren waarop bedrijven met duurzaamheid bezig kunnen zijn. Op basis hiervan is de vragenlijst opgesteld. In hoofdstuk 3 worden de resultaten van het onderzoek besproken per deelgebied van duurzaamheid. 13

14 Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Duurzaamheid Sloterdijk III 3 Duurzaamheid bedrijven Sloterdijk III 3.1 Toelichting op het onderzoek Officieel zijn er 412 bedrijven gevestigd in het gebied Sloterdijk III. In de praktijk blijkt echter dat het in sommige gevallen gaat om één bedrijf met meerdere inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel. Het aantal unieke bedrijven valt dus iets lager uit. In totaal zijn 350 bedrijven in het gebied telefonisch uitgenodigd voor deelname aan het onderzoek. Bedrijven die aangaven niet telefonisch mee te willen doen is de optie geboden om de vragenlijst online in te vullen. Van de 350 benaderde bedrijven hebben er 98 meegedaan met het onderzoek (86 telefonisch en 12 online). Dit is een respons van 28%. Figuur 3.1 Verspreiding van respondenten in Sloterdijk III Bij de bedrijven die hebben meegedaan aan het onderzoek werken gemiddeld 19 personen. Bij het grootste deel (40%) van de bedrijven werken twee tot vijf personen. Bij ruim een kwart van de ondervraagde bedrijven werken 10 tot 49 personen. Veertien procent van de ondervraagde bedrijven zijn eenmanszaken. In vergelijking met de gehele populatie van bedrijven in Sloterdijk III komt de verdeling qua grootteklasse grotendeels overeen. 15

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Figuur 3.2 Grootteklasse bedrijven ten opzichte van populatie, procenten (n=98) 45 % 40 onderzoek (n=98) 35 30 populatie (n=350) 25 20 15 10 5 0 1 persoon 2-5 personen 6-9 personen 10-49 personen 50-99 personen 100+ personen Van de bedrijven die hebben meegedaan valt het grootste gedeelte (36%) onder de sector groot- en detailhandel. Op de tweede plaats staat bouwnijverheid (12%). De vertegenwoordiging van de verschillende sectoren in het onderzoek komen redelijk overeen met het hele gebied. Tabel 3.3 Bedrijven naar sector, procenten onderzoek (n=98) populatie (n=412) Groot- en detailhandel; reparatie van auto 36 38 Bouwnijverheid 12 14 Vervoer en opslag 10 10 Advies, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening 9 9 Industrie 8 6 Cultuur, sport recreatie 5 2 Informatie en communicatie 4 3 Overige dienstverlening 4 2 Verhuur van roerende goederen 4 6 Onderwijs 2 1 Verhuur van en handel in ontroerend goed 2 1 Financiële instellingen 1 5 Logies-, maaltijd en drankverstrekking 1 1 Openbaar bestuur, overheidsdiensten 1 <1 gezondheids- en welzijnszorg <1 1 Winning en distributie van water <1 <1 Totaal 100 100 16

Duurzaamheid Sloterdijk III De 98 bedrijven die hebben meegedaan zijn dus qua grootteklasse en bedrijfssectoren een goede afspiegeling van het gehele terrein. Daarom is het goed mogelijk om aan de hand deze steekproef een eerste beeld te schetsen van de duurzaamheid van de bedrijven op het terrein. Vanwege het lage aantal respondenten is het niet mogelijk om de resultaten uit te splitsen naar sectoren en bedrijfsgrootte. In het vervolg van dit hoofdstuk wordt eerst ingegaan op de motivatie van bedrijven om duurzaam te ondernemen. Vervolgens worden de uitkomsten van het onderzoek per aspect van duurzaamheid (Planet, Profit, People) besproken. Tot slot wordt kort ingegaan op de toekomstplannen die bedrijven hebben qua duurzaamheid. 3.2 Motivatie duurzaam ondernemen De meest voorkomende reden bij bedrijven in het gebied Sloterdijk III om duurzaam te ondernemen is kosten besparing. Voor een derde van de bedrijven is dit een reden om op duurzaamheid te letten. Op de tweede plaats staat met 28% het algemeen belang (milieu en toekomstige generaties). Zaken zoals de concurrentiepositie (9%) en omzetvergroting (6%) spelen een veel kleinere rol. Tabel 3.1.1 Redenen om duurzaam te ondernemen, procenten ( meerdere antwoorden mogelijk, n=98) kosten besparing 34 toekomstige generaties / milieu 28 vraag vanuit de markt 13 versterking concurrentie positie 9 omzet vergroting 6 anders, namelijk 14 weet ik niet 7 geen reden wij doen niet aan duurzaamheid 21 totaal 134 De bedrijven in Sloterdijk III hebben nauwelijks te maken met klanten die vragen om duurzaamheid. Ruim driekwart van de bedrijven heeft (bijna) nooit te maken met een klant die vraagt om duurzaamheid. Volgens 12% van de bedrijven is hier af en toe vraag naar. Bij een zeer klein deel (6%) van de bedrijven komt dit vaak tot regelmatig voor. 17

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Figuur 3.1.2 Vraag van klanten naar duurzaamheid, procenten (n=98) vaak vragen van klanten naar de duurzaamheid van bedrijf \ producten \diensten regelmatig af en toe (bijna) nooit weet ik niet 0 20 40 60 80 100 % 3.3 Planet Activiteiten van bedrijven die vallen onder Planet zijn voornamelijk gericht op het milieu en de natuur. Binnen deze categorie onderscheiden we in dit onderzoek 3 subcategorieën, namelijk: afval, energie en grondstoffen. Hieronder wordt per subcategorie besproken in hoeverre de bedrijven doen aan duurzaamheid. Afval Vier op de vijf bedrijven doet aan een vorm van afvalscheiding. Een op de vijf bedrijven doet niet aan scheiding van afval. De meest genoemde vorm van afscheiding is het apart inzamelen van papier. Ruim de helft (56%) van de bedrijven doet dit. Op de tweede plaats staan het scheiden van plastic (17%) en chemisch afval (17%). Bijna een kwart (23%) van de bedrijven scheidt een andere vorm van afval dan de gegeven antwoordopties. Het gaat dan voornamelijk om metalen (n=9), restafval (n=5), hout (n=4) en karton (n=3). 18

Duurzaamheid Sloterdijk III Figuur 3.2.1 Voorkomende type afvalscheiding, procenten (meerdere antwoorden mogelijk, n=98) papier plastic chemisch afval batterijen, accu s en elektrische apparaten glas cartridges banden groente-, fruit- en tuinafval textiel (bijv. bedrijfskleding) anders namelijk: doen niet aan afvalscheiding weet ik niet 0 10 20 30 40 50 60 70 80 % Wat veel voorkomt bij de ondervraagde bedrijven is vermindering van het papier gebruik (bijv. papiervrije organisatie). Vier op vijf bedrijven in het gebied zegt dat men hier aandacht aan besteedt. Verder maakt 46% van de bedrijven gebruik van gerecyclede producten en beperkt 35% actief de CO2 uitstoot van het bedrijf. Figuur 3.2.2 Frequentie van afval gerelateerde duurzaamheidsmaatregelen, procenten (n=98) Vermindering papiergebruik ja Gebruik van gerecyclede producten nee weet niet Beperking CO2 uitstoot % 0 20 40 60 80 100 19

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Energie Geen van de ondervraagde bedrijven wekt zelf energie op. Verder maakt ongeveer een op de tien bedrijven gebruik van stadswarmte. Het merendeel van de bedrijven (85%) maakt hier geen gebruik van en een klein deel van de bedrijven weet het niet (6%). Figuur 3.2.3 Gebruik van stadswarmte, procenten (n=98) 6% 9% ja nee weet ik niet 85% Groene stroom wordt iets vaker afgenomen dan stadswarmte. Drie op de tien bedrijven neemt groene stroom af van een energiemaatschappij. Ruim de helft (54%) doet dit niet en de overige bedrijven (17%) weten het niet. Figuur 3.2.4 Gebruik van groene stroom, procenten (n=98) 17% 29% ja nee weet ik niet 54% 20

Duurzaamheid Sloterdijk III Ruim driekwart (77%) van de bedrijven weet niet welk energielabel het bedrijfspand heeft. Ongeveer een op de tien bedrijven weet dit wel. De overige bedrijven hebben geen energielabel voor hun bedrijfspand (13%). Veel bedrijven doen al een vorm van energie besparing (zie figuur 2.6). Zo doen alle ondervraagde bedrijven s nachts het licht uit. Veder heeft bijna driekwart (72%) van de bedrijven het bedrijfspand extra geïsoleerd. Meer dan de helft van de bedrijven maakt gebruik van spaarlampen of led verlichting (68%) en/of heeft bewust energiezuinige machines aangeschaft (55%). Figuur 3.2.5 Frequentie energiebesparende maatregelen in het gebied, procenten (n=98) Verlichting gaat 's nachts uit Extra isolatie van het bedrijf Gebruik van spaarlampen of LED verlichting ja nee Aanschaf van energiezuinige machines weet niet Bewegingsdetectoren voor lampen % 0 20 40 60 80 100 Grondstoffen Het begrip biobased economy is de laatste tijd sterk in opkomst. Een biobased economy is een economie die zijn grondstoffen grotendeels betrekt uit de levende natuur. Bijvoorbeeld door toepassing van biomassa of groene grondstoffen. Het gaat dus om het vervangen van fossiele grondstoffen door hernieuwbare grondstoffen. Het ministerie van Economische Zaken zet sterk in op innovatie in de biobased economy. De meeste bedrijven in het gebied (82%) zijn niet bekend met het begrip biobased economy. Veertien procent van de bedrijven is wel bekend met het begrip en 4% weet niet of ze ermee bekend zijn. 21

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Na uitleg van het begrip ziet bijna een kwart (24%) van de bedrijven mogelijkheden voor hun bedrijf om een bijdrage te leveren aan een biobased economy. Vijfenveertig procent ziet niet of nauwelijks mogelijkheden om bijdrage te leveren en 32% weet het niet. Bedrijven die denken een bijdrage te kunnen leveren noemen vooral vervanging van de bedrijfsauto s voor een schonere variant, afvalscheiding en gebruik van of opwekking van schone energie. Figuur 3.2.6 Ingeschatte mogelijkheden bijdrage aan Biobased Economy, procenten (n=98) ja, heel veel ja, een beetje mogelijkheden bedrijf om bijdrage te leveren aan Biobased Economy nee, nauwelijks nee, helemaal niet weet ik niet 0 20 40 60 80 100 % De meeste bedrijfsauto s in het gebied rijden op een fossiele brandstof. Bijna alle (94%) bedrijven in het gebied hebben een bedrijfsauto die rijdt op diesel. Op de tweede plaats staat benzine (22%). Een zeer klein deel van de bedrijven heeft een bedrijfsauto die hybride is (7%) of rijdt op uitsluitend elektriciteit (2%). Tabel 3.2.7 Gebruikte brandstof voor bedrijfsauto, procenten (meerdere antwoorden mogelijk, n=98) Diesel 94 Benzine 22 Hybride 7 LPG 5 Elektrisch 2 totaal 130 22

Duurzaamheid Sloterdijk III Sinds 1 oktober 2012 is er een subsidieregeling voor de aanschaf van schone bedrijfsauto s. Een deel van het aankoopbedrag wordt bij de aanschaf van een schone bedrijfsauto vergoed. Ruim de helft van de bedrijven (55%) heeft voorafgaand dit onderzoek van deze subsidieregeling gehoord. Vier op de tien bedrijven in het gebied is niet bekend met de regeling en 5% weet het niet. Ongeveer een op de tien bedrijven geeft aan gebruik gemaakt te hebben van de regeling. Figuur 3.2.8 Bekendheid subsidieregeling voor aanschaf schone bedrijfsauto, procenten (n=98) nee, we zijn niet op de hoogte van deze regeling ja, op de hoogte en gaan deze niet gebruiken ja, op de hoogte en gaan deze mogelijk gebruiken ja, op de hoogte en hebben regeling gebruikt weet ik niet 0 10 20 30 40 50 % Conclusie Binnen de categorie Planet zijn veel bedrijven al bezig met afval(management) en energiebesparing. Het zelf opwekken van energie en de overstap van fossiele grondstoffen op hernieuwbare grondstoffen komt echter minder vaak voor. Dit komt mogelijk doordat dit relatief nieuwe ontwikkelingen zijn die niet eenvoudig zijn gerealiseerd. Een nieuw schoon wagenpark is bijvoorbeeld een flinke investering. 3.4 Profit Onder Profit valt de duurzaamheid van producten en diensten die bedrijven leveren en de innovativiteit van het eindproduct. Allereerst wordt hieronder ingegaan op de waarde die bedrijven hechten aan de duurzaamheid van de keten van hun producten/diensten. Vervolgens komt de daadwerkelijke duurzaamheid van de geleverde producten/diensten aan bod. Tot slot wordt ingegaan op de innovativiteit van het eindproduct. 23

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Duurzaamheid keten De meeste bedrijven hechten waarde aan de duurzaamheid van de keten van hun product/dienst. Twee derde van hen hecht hier heel veel of een beetje waarde aan. Een klein deel van de bedrijven (16%) hecht hier geen of nauwelijks waarde aan. Figuur 3.3.1 Belang duurzaamheid keten van product/dienst, procenten (n=98) heel veel een beetje waarde die bedrijven hechten aan de duurzaamheid van de totale keten van hun product\dienst nauwelijks helemaal niet weet ik niet \ niet van toepassing 0 20 40 60 80 100 % Bedrijven die aangaven waarde te hechten aan de duurzaamheid van de keten van hun product/dienst is gevraagd in welke mate men hier ook zicht op heeft. Meer dan de helft van de bedrijven (57%) geeft aan dat men veel of enigszins zicht heeft op de duurzaamheid van de leveranciers. Een derde van de bedrijven heeft hier niet of nauwelijks zicht op. Op de duurzaamheid van bedrijfsmatige klanten hebben de bedrijven iets minder zicht dan bij de leveranciers. Iets minder dan de helft (46%) heeft zicht op de duurzaamheid van deze klanten. De andere helft (49%) geeft aan hier niet of nauwelijks zicht op te hebben. 24

Duurzaamheid Sloterdijk III Figuur 3.3.2 Zicht op duurzaamheid van leveranciers en bedrijfsmatige klanten, procenten (n=66) zicht op de duurzaamheid leveranciers heel veel zicht op een beetje zicht op nauwelijks zicht op helemaal geen zicht op zicht op duurzaamheid bedrijfsmatige klanten weet ik niet\ niet van toepassing 0 20 40 60 80 100 % Duurzaamheid product/dienst De meeste bedrijven in Sloterdijk III hebben geen duurzaamheidscertificaat. Dat geldt zowel voor de bedrijfsvoering als voor de producten/diensten die worden geleverd. Dertien procent van de bedrijven heeft een milieucertificaat voor de bedrijfsvoering en 14% voor het product/dienst die men levert. Ondervraagde bedrijven met duurzaamheidcertificaten vallen voornamelijk onder de sector groot- en detailhandel. Negen van de dertien bedrijven die aangeven een milieucertificaat voor de bedrijfsvoering te hebben vallen onder de sector groot- en detailhandel. Ook bij de bedrijven die aangeven een milieucertificaat te hebben voor geleverde producten/diensten komt deze sector het vaakst voor (8 van de 14). Figuur 3.3.3 Aandeel bedrijven met een milieucertificaat voor de bedrijfsvoering en het geleverde product/dienst, procenten (n=98) bedrijfsvoering 9% 13% product/dienst 14% 14% ja nee weet ik niet 78% 72% Veel bedrijven in het gebied geven wel aan bezig te zijn met de duurzaamheid van hun producten/diensten. Zo geeft bijna driekwart van de bedrijven aan dat men producten 25

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek ontwikkelt met een zo n lang mogelijke levensduur / houdbaarheid. Verder helpt iets meer dan de helft (53%) van de bedrijven naar eigen zeggen de klant duurzamer te worden. Ook stimuleren veel bedrijven hun klanten om in grotere hoeveelheden te bestellen. Beleid om in te kopen bij duurzame bedrijven komt het minder vaak voor. Ruim de helft (56%) van de bedrijven zegt dit niet te doen. Figuur 3.3.4 Duurzaamheid van bedrijven op verschillende aspecten, procenten (n=66) stimuleert klanten minder frequent en in grotere hoeveelheden te bestellen (n=49) helpen klantenom duurzamer te worden (n=62) dat doen we continu ontwikkeling producten met een zo lang mogelijke levensduur / houdbaarheid (n=47) ontwikkeling duurzame producten (n=56) beleid om in te kopen bij duurzame bedrijven (n=81) daar wordt aan gewerkt of doen we soms het is overwogen maar (nog) niet uitgevoerd beperking volume van product zodat geen lucht wordt getransporteerd (n =41) dit doen we niet middelen/materialen vervangen door een duurzame variant (n=74) 0 20 40 60 80 100 % Innovativiteit eindproduct Een indicator voor de innovativiteit van bedrijven is het aandeel van de omzet dat wordt behaald uit (relatief) nieuwe producten (ontwikkeld in afgelopen 3 jaar). De bedrijven op Sloterdijk III geven aan gemiddeld de helft van hun omzet uit nieuwe producten te halen. Dit is relatief veel in vergelijking met het landelijk gemiddelde. In heel Nederland wordt gemiddeld 23% van de omzet behaald door nieuwe producten (bron: Telos). Ruim een derde van de bedrijven geeft aan dat concurrentiepositie is verslechterd in de afgelopen 5 jaar. Dit betekent dat voor de meerderheid van de bedrijven de concurrentiepositie niet is veranderd (29%) of is verbeterd (25%). Door het ontbreken van referentiegegevens is het moeilijk deze ontwikkeling te duiden. 26

Duurzaamheid Sloterdijk III Figuur 3.3.5 Ontwikkeling concurrentiepositie in de afgelopen 5 jaar, procenten (n=98) ontwikkeling concurrentiepositie in de afgelopen 5 jaar heel erg verbeterd verbeterd gelijk gebleven verslechterd heel erg verslechterd weet niet 0 20 40 60 80 100 % Een andere indicator voor de innovativiteit van een eindproduct is de ontwikkeling van de werkgelegenheid binnen een bedrijf. Als de werkgelegenheid sterk toeneemt betekent dit er waarschijnlijk een toenemende vraag is naar de geleverde producten/diensten. Dit is een aanwijzing voor de innovativiteit van een product/dienst. Het aandeel snelgroeiende bedrijven in het gebied is relatief laag. Vier procent van de bedrijven geeft aan dat de werkgelegenheid binnen het bedrijf in de afgelopen drie jaar is toegenomen met minimaal 60%. In heel Nederland is dit 6% (bron: Telos). De werkgelegenheid bij de bedrijven in het gebied is voor de grootste groep de afgelopen jaren onveranderd. Ongeveer vier op de tien bedrijven geeft aan dat werkgelegenheid binnen het bedrijf de afgelopen drie jaar niet is veranderd. Ruim een kwart (27%) geeft aan dat de werkgelegenheid is toegenomen. Dit gebeurde gemiddeld met 41%. Tot slot gaf 28% van de bedrijven aan dat de werkgelegenheid binnen het bedrijf is gedaald. Dit gebeurde gemiddeld met 27%. In het hele gebied is het aantal werkzame personen de afgelopen drie jaar met 6% gedaald. In 2010 werkte er nog 4.583 personen in het gebied. In 2013 zijn dat er 4.307 (bron: O+S). In heel Amsterdam is het aantal werkzame personen de afgelopen jaren juist gestegen. 27

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Figuur 3.3.6 Ontwikkeling werkgelegenheid in de afgelopen 3 jaar, procenten (n=98) toegenomen ontwikkeling werkgelegenheid binnen bedrijf in afgelopen drie jaar gelijk gebleven afgenomen weet ik niet 0 20 40 60 80 100 % Conclusie De meerderheid van de bedrijven hechten waarde aan de duurzaamheid van de keten van hun product of dienst. Men heeft hier echter niet altijd zicht op. Een mogelijke oorzaak hiervan is dat bedrijven en producten vaak geen milieucertificaat hebben. Door het ontbreken van een objectief certificaat/keurmerk is het ook moeilijk vast te stellen of bedrijven die claimen met de duurzaamheid van hun product bezig te zijn dit ook daadwerkelijk doen. Tot slot zijn het met name bedrijven in de sector groot- en detailhandel die wel een milieucertificaat hebben. 28

Duurzaamheid Sloterdijk III Promotie duurzaamheid Veel bedrijven geven aan waarde te hechten aan de duurzaamheid van hun product/dienst. Tegelijkertijd is hier volgens hen weinig vraag naar vanuit de markt. Toch kan het benadrukken van duurzaamheid gebruikt worden als manier om de omzet van het bedrijf te vergroten. Het is interessant om te zien in welke mate bedrijven duurzaamheid gebruiken als promotie voor hun bedrijf/product. Om dit vast te stellen is gekeken of en op welke manier bedrijven dit promoten op hun website. Op basis van de drie p s is een inventarisatie gemaakt in welke mate aandacht wordt besteed aan duurzaamheid op de websites van de vestigingen in het gebied. In totaal zijn 102 websites bekeken. Dit is 25% van alle vestigingen in het gebied. Figuur 3.3.7 Voorbeeld van promotie van duurzaamheid op de website van een bedrijf uit Sloterdijk III Bron: http://www.derksen-singerling.nl/mvo_duurzaamheid Van de 102 bekeken websites wordt op 29 websites (28%) aandacht besteedt aan een vorm van duurzaamheid. De aandacht voor duurzaamheid verschilt nauwelijks tussen de soort bedrijven. Er is vooral aandacht voor duurzaamheid die valt onder Profit (83%). Hierbij beschrijft men met name de milieuvriendelijkheid van geleverde producten/diensten (bijv.: CO2 neutrale verhuizingen). Op de tweede plaats (72%) komt duurzaamheid die valt onder de categorie Planet. Hier promoot men vooral zuinig energieverbruik, afvalscheiding en beperking van CO2 uitstoot. Duurzaamheid die valt onder People komt het minst vaak voor op de bekeken websites (41%). Binnen deze categorie is de aandacht vooral gevestigd op opleidingsmogelijkheden. Conclusie Ondanks dat er weinig vraag is naar duurzaamheid vanuit de markt promoot een substantieel deel van de bedrijven dit wel op hun website. Deze promotie van duurzaamheid is vaak gericht op de milieuvriendelijkheid van het eindproduct. Wat verder opvalt is dat met name grote bedrijven zoals bijvoorbeeld PostNL vaker aandacht besteden aan duurzaamheid. Hierbij komen ook vaker alle drie de categorieën van duurzaamheid aan bod. 29