Kinderopvangbegroting 2013: gezond verstand vs. briljante geesten 19-10-2012
Kinderopvangbegroting 2013: gezond verstand vs. briljante geesten R A P P O R T A G E Inhoudsopgave INLEIDING... 2 NIEUW! MEEVALLERS OP DE KINDEROPVANGBEGROTING... 2 DE REALITEIT VAN 2011: GROEI VEEL LAGER DAN BEGROOT!... 3 DE REALITEIT IN 2012 EN 2013: KRIMP VEEL GROTER DAN PROGNOSE!... 3 REËLE BEGROTING BIEDT RUIMTE SCHRAPPEN OVERBEZUINIGINGEN!... 5 GEZOCHT: GEZOND VERSTAND EN ADMINISTRATIEVE SLAGKRACHT... 7 Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 1
INLEIDING In Den Haag wordt door vrijwel alle politieke partijen naarstig gezocht naar de financiële dekking om de geplande bezuinigingen op de kinderopvangtoeslag in 2013 te schrappen. Niet alleen de aanstaande oppositiepartijen maar partijen die op weg zijn naar een coalitieakkoord - VVD en PvdA - staan open voor goed onderbouwde voorstellen om hard werkende ouders met jonge kinderen verdere lastenverzwaring te besparen (zie onder andere www.telegraaf.nl/binnenland/13028567/ VVD_open_voor_voorstellen.html). Tot nu toe denkt 'Den Haag' dat er briljante geesten nodig zijn om een oplossing te bedenken. Maar met gezond verstand en reële verwachtingen blijkt er voldoende ruimte in de kinderopvangbegroting te zitten om nieuwe bezuinigingen en hogere kosten voor ouders met kinderopvang te voorkomen. NIEUW! MEEVALLERS OP DE KINDEROPVANGBEGROTING In de Miljoenennota 2013 staat dat in 2011 de eerste echte meevaller op de kinderopvangbegroting is geïncasseerd en daar blijft het niet bij. Ook voor 2012 en daarna zijn in de nieuwe ontwerpbegroting al substantiële meevallers ingeboekt: Tot nu toe worden de meevallers door het kabinet verklaard door een snellere reactie van de markt op de bezuinigingen. De gedragseffecten van deze maatregelen, die zich volgens de ramingen over drie jaar uitstrekken, zijn waarschijnlijk sneller opgetreden dan geraamd, waardoor de uitgaven naar beneden worden bijgesteld (ontwerpbegroting 2013, SZW). Die aanname betekent dat de vraaguitval door de bezuinigingen niet groter is dan verwacht maar wel eerder wordt gerealiseerd. Daardoor ontstaan er volgens het kabinet slechts incidentele meevallers omdat het lagere uitgavenpatroon eerder dan verwacht wordt bereikt. Dat is dus het huidige uitgangspunt voor de meerjarenbegroting. Blijkbaar is bij het huidige kabinet nog teveel onzekerheid over de oorzaak van de kentering in de markt om de voorgenomen bezuinigingsmaatregelen voor 2013 te schrappen zonder aanvullende dekking. Dat betekent ook dat meevallers niet op de kinderopvangbegroting blijven maar - conform de Zalm norm - algemeen worden ingezet om het begrotingstekort terug te brengen. Om een einde te maken aan die onzekerheid helpt het om de eerdere prognoses van het kabinet af te zetten tegen de realiteit. Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 2
DE REALITEIT VAN 2011: GROEI VEEL LAGER DAN BEGROOT! De basis voor de meerjarenbegroting is de prognose die in juni 2011 aan de Tweede Kamer is gepresenteerd. SZW, juni 2011: Voor 2011 wordt de groei in de dagopvang geraamd op 4% en in de BSO op 9,4%. De groei neemt af tot 1,4% in de dagopvang en 5,7% in de BSO in 2015. Voor gastouderopvang gaan we uit van 1% groei per jaar tot 2015. In 2011 werd deze raming - bij verre - niet gehaald. Zo groeide het volume dagopvang met 2% in plaats van 4%, was de volume groei van de BSO ruim 2% punten lager en kromp de gastouderopvang met 10% in plaats van de begrote groei van 1%. Het totale volume aan toeslaguren dagopvang, BSO en gastouder-opvang groeide slechts met 1% in 2011 en dat was veel lager dan de 5% groei die in juni 2011 nog werd voorzien: DE REALITEIT IN 2012 EN 2013: KRIMP VEEL GROTER DAN PROGNOSE! Dat er sprake is van een onvoorziene en omvangrijke kentering voor de kinderopvangmarkt is voor alle betrokkenen inmiddels wel duidelijk en wordt ook duidelijk in de berichtgeving. Op berichten over wachtlijsten en groei (zie o.a. www.volkskrant.nl/vk/nl/2824/politiek/article/detail/3222280/2012/03/08/kamp-nog-steedswachtlijsten-en-groei-kinderopvang.dhtml) volgden al snel minder gunstige berichten Uit de cijfers blijkt... een kentering in het gebruik van kinderopvang. Na jaren met groei is er een daling van 3% in het eerste kwartaal 2012. ( SZW, 4 jun 12) en Het door SZW aangegeven volumeverlies van -6% (aantal kinderen: - 3%; aantal uren per kind: -3% als gevolg van urenkoppeling in 2012 (SZW, 27 jun 12) en De totale daling in het gebruik van kinderopvang, gemeten aan de hand van het gebruik van de kinderopvangtoeslag, in de kinderopvangtoeslag, is 8% ten opzichte van 2011. (SZW, 20 sep 2012). In de ontwerpbegroting 2013 van SZW zijn de volgende aannames opgenomen over volume ontwikkeling (2011 toegevoegd op basis van brief SZW, 20 sep 2012): 2011 738 Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 3
-2,5% -3,5% +4% +5% +2% +2% Kinderopvangbegroting 2013: gezond verstand vs. briljante geesten In onderstaande figuur is de begrote volumegroei per jaar in een grafiek weergegeven: 850 800 750 700 Volume aantal toeslagkinderen per jaar volgens meerjarenbegroting SZW (x 1.000) 738 720 696 727 763 779 795 650 600 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Daaruit blijkt dat er - in vergelijking met 2011- tot 2014 een volumekrimp is begroot van 6% (waarvan 2,5% in 2012 en 3,5% in 2013). Na die lichte krimp neemt vanaf 2014 het volume weer sterk toe en wordt een groei voorzien van 100.000 (!!!) toeslagkinderen in de periode 2013 (696.000) tot 2017 (795.000). Wie begroting en realisatie naast elkaar zet komt tot de conclusie dat de huidige prognoses voor de kinderopvangbegroting 2013 niet realistisch zijn: Volumegroei /jaar begroot realisatie verschil 2011 +5% +1% -4% 2012-2,5% -8%* -5,5% 2013-3,5%? 2014 +4%? 2015 +5%? * voorlopige cijfers van SZW, verwachting is dat de volumekrimp in 2012 ruim boven de 10% uitkomt. De totale volumekrimp in zowel 2012 als 2013 (-6%) is halverwege 2012 al ruim overschreden en de krimp is nog niet ten einde. De aanname van het kabinet dat er slechts sprake is van snellere gedragseffecten met een incidenteel effect op de begroting is daarmee volstrekt onaannemelijk geworden. Dat betekent dat de structurele gedragseffecten (de mate van vraaguitval door bezuinigingsmaatregelen) veel omvangrijker zijn dan eerder aangenomen. Daardoor nemen de structurele meevallers op de begrote toeslaguitgaven in de kinderopvangbegroting de komende jaren ook sterk toe. Zonder herijking van de begroting op basis van gezond verstand en realiteitszin verdwijnen die meevallers in het begrotingstekort. Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 4
REËLE BEGROTING BIEDT RUIMTE SCHRAPPEN OVERBEZUINIGINGEN! Omdat in 2012 de markt niet met 2,5% maar met tenminste 8% krimpt is duidelijk dat er in 2012 een overschot op de kinderopvangbegroting ontstaat. Dat heeft echter ook gevolgen voor de begroting van 2013 en daarna. Zo zal het aantal toeslagkinderen in 2012 niet 720.000 (huidige begroting) maar minder dan 680.000 bedragen. Ook voor 2013 zijn er dan niet 696.000 toeslagkinderen - waar de begroting nu vanuit gaat - maar slechts 655.000. Dat is dus ruim 40.000 toeslagkinderen minder dan begroot en dat betekent ook dat de toeslaguitgaven in 2013 een stuk lager uitvallen. Als we voor 2014 en daarna een matige groei van 2% per jaar aanhouden in plaats van de buitenaardse groei van meer dan 4% die nu in de meerjarenbegroting staat - ontstaan er grote verschillen met de huidige meerjarenbegroting: 800 780 760 740 720 700 680 660 640 620 600 738 738 720 Volume aantal toeslagkinderen per jaar volgens meerjarenbegroting SZW (x 1.000) en volgens reele begroting 679 696 655 727 668 763 682 779 695 795 709 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 aantal toeslagkinderen huidige begroting aantal toelslagkinderen reele begroting In onderstaand overzicht de cijfers uit de begroting met de financiële onderbouwing van de herijkte begroting: Onderbouwing overschot op basis van huidige begroting 2013 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 (A) Toeslaguitgaven bruto x 1.000 3.178.720 2.789.815 2.677.731 2.750.533 2.840.013 2.883.838 2.934.528 (B) minus toeslag retour ontvangen x 1.000 407.866 399.877 339.187 321.836 306.153 299.655 303.220 (C) Toeslag netto x 1.000 in Rijksbegroting (A B) 2.770.854 2.389.938 2.338.544 2.428.697 2.533.860 2.584.183 2.631.308 (D) Aantal toeslagkinderen in Rijksbegroting 738.000 720.000 (-2,5%) 696.000 (-3,5%) 727.000 (+4%) 763.000 (+5%) 779.000 795.000 (E) Aantal toeslagkinderen in herijkte Rijksbegroting 738.000 679.000 (-8%) 655.000 (-3,5%) 668.000 682.000 695.000 709.000 (F) Onderbesteding op Rijksbegroting (E / D x C) in - 136 mln. 138 mln. 197 mln. 269 mln. 279 mln. 285 mln. Bron: Ontwerpbegroting SZW 2013 tabel 7.1, E en F bewerking BM&C Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 5
Uit de aangepaste begroting blijkt dat door vraaguitval de onderbesteding op de huidige kinderopvangbegroting oploopt van bijna 140 mln. in 2013 tot bijna 270 mln. in 2015. Om alle voor 2013 geplande bezuinigingen op de kinderopvang te schrappen is voor 2013 200 mln. aan budget ruimte nodig oplopend tot 250 mln. in 2015. Die ruimte is dus ruimschoots beschikbaar als er op basis van de huidige feitenkennis een reële begroting opgesteld wordt. Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 6
GEZOCHT: GEZOND VERSTAND EN ADMINISTRATIEVE SLAGKRACHT Met gezond verstand en realistische prognoses is er voldoende dekkingsruimte om iets aan de huidige bezuinigingsvoornemens voor 2013 en daarna te doen. De vraag is echter of de opstellers van de achterhaalde begroting in staat zijn om over hun eigen schaduw of ego heen te springen en te erkennen dat de ingezette bezuinigingen op de kinderopvang een veel groter effect hebben dan eerder voorzien: Minister Kamp in reactie op Kamervragen 22 juni 2011: Voor 2011 wordt de groei in de dagopvang geraamd op 4% en in de BSO op 9,4%. De groei neemt de komende periode af tot 1,4% in de dagopvang en 5,7% in de BSO in 2015. In de gastouderopvang heeft in 2010 als gevolg van de registratie-eisen aan gastouders een sterke daling plaatsgevonden. Verwacht wordt dat hierdoor ook de toekomstige groei afgeremd wordt. We gaan hierbij uit van een groei van 1% per jaar in zowel 2011 als 2015. Alle ramingen zijn afgestemd met en plausibel bevonden door zowel het CPB als het Ministerie van Financiën CPB: Bezuiniging op kinderopvang blijft zonder grote gevolgen, 21 juni 2011: De Tweede Kamer debatteert donderdag over het kabinetsplan om flink te bezuinigen op de kinderopvangtoeslag. De door critici voorspelde negatieve effecten van de bezuiniging worden zwaar overdreven, stelt Egbert Jongen, onderzoeker bij het Centraal Planbureau op het terrein van arbeidsmarkt en kindregelingen. De beslissing wel of niet te werken en hoeveel uur te werken wordt maar beperkt beïnvloed door de subsidie voor kinderopvang. Personeel van kinderopvang heeft weinig te vrezen: de groei van de formele kinderopvang staat voor een belangrijk deel los van de hoogte van de subsidie. Bron: http://www.mejudice.nl/artikelen/detail/bezuiniging-op-kinderopvang-blijft-zonder-grote-gevolgen Wie de recente berichten leest over ontslagen in de kinderopvang heeft weinig voorstellingsvermogen nodig om vast te stellen dat de kinderopvangbegroting aan herziening toe is: http://www.tctubantia.nl/regio/9695969/ontslagen-bij-kinderopvang.ece http://www.bndestem.nl/regio/ettenleur/11844701/ontslagen-bij-surplus-kinderopvang.ece http://www.veenendaalsekrant.nl/lokaal/lokaal/ontslagen_bij_kwink_kinderopvang_28833496.html http://www.dordrecht.net/nieuws/2012-10-13-10080-kinderopvang-cokd-moet-87-mensen-ontslaan.html http://www.omroepwest.nl/nieuws/02-10-2012/vijf-vestigingen-triodus-gesloten http://www.omroepgelderland.nl/web/nieuws-1/96218/110-ontslagen-bij-kinderopvang-skar.htm#.uh6z02dlm4e http://nos.nl/artikel/421152-steeds-meer-creches-gaan-failliet.html Herziening van de begroting 2013 en een andere toeslagentabel vergt echter ook op zeer korte termijn aanpassingen bij de Belastingdienst en of die nu meer uitdagingen aan kunnen is maar zeer de vraag: Problemen kinderopvangtoeslag De Belastingdienst heeft grote problemen om de kinderopvangtoeslag over het jaar 2010 op tijd af te wikkelen. Dat schrijft De Limburger/Limburgs Dagblad. Veel mensen die gebruikmaken van kinderopvang, hebben een beschikking van de Belastingdienst gekregen dat zij de ontvangen kinderopvangtoeslag over 2010 geheel of gedeeltelijk moeten terugbetalen. Dat kan oplopen tot bedragen van duizenden euro s tot ver boven de tienduizend euro per huishouden. De Belastingdienst heeft al zoveel bezwaarschriften tegen de beschikkingen ontvangen, dat het niet lukt om die allemaal binnen de wettelijke termijn van twaalf weken af te handelen. Bron: De Limburger, 17 oktober 2012 Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 7
Het is dus maar zeer de vraag of de realiteit van de kinderopvang kan worden omgezet in politiek draagvlak voor een aangepaste begroting en organisatorisch draagvlak bij de dienst Toeslagen en het ministerie van Financiën. Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 8
Buitenhek Management & Consult Winthontlaan 200 Postbus 85183 3508 AD Utrecht 030 287 59 59 info@buitenhek.nl www.buitenhek.nl Auteur: Ed Buitenhek Buitenhek Management & Consult 19-10-2012 9