Milieuinvesteringen in beeld (3) People-Planet-Profit, een bron van inspiratie Mens & Milieu West-Vlaams CHARTER DUURZAAM ONDERNEMEN
Milieu-investeringen in beeld is een uitgave van ecotips/recorder bvba Samenstelling en redactie: Eefje Hernalsteen, Philippe Tavernier, Helene De Rore, Katrien Moens, Ilse De Waele, Laeti Lemahieu en Lieve Crauwels Eindredactie: Guido Redant Grafische vormgeving: Evelyn Vermeersch Druk: Drukkerij Geers Offset, Gent-Oostakker Foto s, grafieken en bijdrages van Arcelor Mittal Construction Belgium Geel (p24), BOSS paints Waregem (p14,15), Daikin Europe Oostende (p10, 11), Freeze & Store Zedelgem (p5), Genencor International Brugge (p6,8,13), Honda Europe Gent (p5), Honda Belgium Factory Aalst (p6), Initial Textiles (p18,19), Kanaal 127 Kortrijk (p12,13), Katholieke Hogeschool Sint-Lieven, Campus Dirk Martens Aalst (p23), Karel Sterckx Roeselare (p19), Mariasteen Gits (p20), OptimaT Lichtervelde (p5,7,25), Recticel Insulation (p22), Solutia Europe Gent (p9,11), Vandemoortele Izegem (p8), Vanelo Sint-Eloois-Vijve (p15), Vulkoprin Tielt (p22), WAAK Kuurne (p20,21), ZOO Antwerpen (p16,17) Milieu-investeringen in beeld ecotips
Milieuinvesteringen in beeld Inhoud Voorwoord... 5 1. Rationeel Energiegebruik... 6 2. Wie meet, die weet!... 11 3. Een vorm van organisatie... 14 4. Water en lucht... 16 5. Afval... 22 6. Laureaten 2008-2009... 28 ecotips Milieu-investeringen in beeld
Milieu-investeringen in beeld ecotips
Voorwoord Open communicatie, sleutel tot duurzaam succes! In West-Vlaanderen onderging het Charter-initiatief de laatste jaren een grondige verandering. In 2008 werd het West-Vlaams Charter Duurzaam Ondernemen gelanceerd als verruimde opvolger van het West-Vlaams Milieucharter. Deze overstap is duidelijk geslaagd. Het eerste Vlaamse zorgsysteem rond duurzaam ondernemen werd ondertekend door 65 bedrijven. 54 bedrijven konden in juni 2009 het jaarcertificaat in handen nemen. Ook in de provincies Oost-Vlaanderen en Antwerpen kan het Milieucharter-initiatief rekenen op een groeiende belangstelling van dynamische bedrijven. Voor deelnemende bedrijven is het Charter een hulpinstrument om het bedrijfsbeleid rond duurzaam ondernemen te structureren en te werken aan continue verbetering van de prestaties op milieu, sociaal en economisch vlak. Een evenwichtig en performant bedrijf besteedt immers op een evenwichtige en geïntegreerde manier aandacht aan economische, milieu en sociale aspecten. Deelname aan het Charter zet aan om net dat stapje hoger te klimmen op de ladder van duurzaam ondernemen. Binnen de beleidsprincipes en thema s van het Charter nemen dialoog en communicatie een prominente plaats in. Het initiatief creëert ook binnen de bedrijven een grote betrokkenheid en samenwerking over verschillende diensten heen. Duurzaam ondernemen zet duidelijk aan tot teamwork en een betere interne communicatie. Sensibilisatie en het stimuleren van verbeteringsideeën behoren tot de doelstellingen van het Charter. Aandacht voor een actieve betrokkenheid leidt tot tevreden medewerkers en dus gemotiveerde en loyale medewerkers. Tevens mag het belang van de ervaringsuitwisseling en de netwerking tussen de deelnemende bedrijven via talrijke initiatieven niet uit het oog verloren worden. Door de goede contacten tussen de Charter-bedrijven onderling kan beroep gedaan worden op de expertise binnen andere Charter-bedrijven. Daarnaast vervullen de bedrijven een voorbeeldfunctie voor de regio en werken stimulerend en inspirerend voor een hele groep bedrijven. Door de opmaak van een jaaractieplan worden de deelnemers aangezet tot het realiseren van acties rond verschillende thema s van duurzaam ondernemen. Jaarlijks zie we tijdens de evaluatie-audits dan ook een hele schat aan waardevolle en inspirerende acties. Elk deelnemend bedrijf werkt vanuit zijn eigenheid aan duurzaam ondernemen, afhankelijk van zijn activiteit, sector en mogelijkheden. Maar in het algemeen getuigen de acties vaak van veel creativiteit of blinken ze net uit in eenvoud. De grote diversiteit in deelnemende bedrijven, leidt tot een grote diversiteit in gerealiseerde acties. Via deze derde editie van Milieu-investeringen in beeld bundelen we enkele van de concrete acties die gerealiseerd werden door deelnemers aan het West-Vlaams Charter Duurzaam Ondernemen en de Milieucharters Oost-Vlaanderen en Antwerpen. We willen hierbij alle bedrijven expliciet bedanken voor het aanleveren van het infomateriaal om deze publicatie mogelijk te maken. Philippe Tavernier POM West-Vlaanderen ecotips Milieu-investeringen in beeld
1. Rationeel Energiegebruik Bij steeds meer ondernemingen bestaat het energiemanagement uit een integratie van drie belangrijke pijlers. Er is een groeiende belangstelling voor hernieuwbare energiebronnen. Dat zonnepanelen daarbij koploper zijn, is duidelijk. Tevens gaan ondernemingen op zoek naar middelen om verloren energiestromen in te perken of te recupereren waar mogelijk. Warmte krijgt de meeste aandacht. Rationeel energiegebruik blijft een derde, belangrijke bron van besparingen. Efficiëntere processen en precieze sturingen liggen dikwijls aan de basis. Zonne-energie koelt diepvriescellen Freeze & Store (Zedelgem), gespecialiseerd in de opslag van gekoelde en diepgevroren producten, heeft in eigen beheer fotovoltaïsche panelen geplaatst op de daken van het bedrijf. De PV-installatie, een mengsel van monokristallijne en polykristallijne panelen heeft een vermogen van 450 kwp. Er staan ongeveer 3.000 panelen op 10.000 m 2 dakoppervlakte. De extra behoefte aan energie (koude) om de diepvriezers te koelen (-22 C) tijdens de zomermaanden (+25 C), wordt tijdens de daguren geleverd door zonne-energie. Een computergestuurd monitoringsysteem volgt gedetailleerd de productie van de verschillende panelen op. De gemiddelde energieproductie na een jaar exploitatie bedraagt ongeveer 865 kwh/kwp. Dit project was in 2007 het eerste grote project van zonneenergie in Vlaanderen en levert een CO2- besparing op van meer dan 250 ton/jaar. Freeze & Store koopt 33% minder elektriciteit aan. De eigen energieproductie creëert een onafhankelijkheid van de erg fluctuerende energie- en elektriciteitsmarkt. In functie van de marktomstandigheden en de eigen behoeften, kan het bedrijf soms zelfs energie verkopen! Een kostenfactor verandert op dat moment in een extra cashflow. Het project zorgt bovendien voor een zeer positieve uitstraling naar klanten, leveranciers, de omgeving en andere partijen. De werknemers zelf werden meer milieu- en energiebewust. Gebruik restwarmte persluchtcompressor OptimaT (Lichtervelde) is een toeleveringsbedrijf voor industrie en kmo en biedt personen met een arbeidshandicap uit de regio aangepaste tewerkstelling. Bij OptimaT wordt de restwarmte van een oliegekoelde persluchtcompressor (47 kw) gebruikt om warm water aan te maken voor de verwarming van een kantoorruimte van 250 m 3. Er is geen bijverwarming meer noodzakelijk. Frisdrankautomaat met Energy Management System Honda Europe (Gent) verzorgt het gecentraliseerde beheer en controle van alle logistieke operaties Milieu-investeringen in beeld ecotips
Bij OptimaT (Lichtervelde) volstaat de restwarmte van een persluchtcompressor voor de verwarming van een kantoorruimte. De zonnepanelen op de hangars van Freeze & Store (Zedelgem) zorgen voor een grotere onafhankelijkheid van de fluctuerende energieprijzen én voor een extra cashflow. in Europa, Afrika en het Midden-Oosten, voor alle Honda-producten en hun wisselstukken en de ontwikkeling en beheer van informaticasystemen. Een meting van het elektriciteitsverbruik van de frisdrankautomaten bij Honda Europe geeft aan dat elke automaat per jaar 2.500 kw elektriciteit verbruikt. Om dit te verminderen, werd aan de leverancier de vraag gesteld de verlichting van het frontpaneel uit te schakelen. Coca-Cola liet weten dat zij net een energiemanagementsysteem (EMS) hadden ontwikkeld en dit wilden inbouwen in de toestellen op Honda Europe. Dit zou meer energiereductie geven dan wanneer alleen de verlichting werd uitgeschakeld. Het verbruik van de automaat wordt door EMS afgestemd op de vraag. kelt het toestel de verlichting al dan niet uit en wordt de intensiteit van de koeling aangepast, wat een energiebesparing oplevert tot 35%. Eind 2007 staan er ruim 7.000 koelers in de Belgische en Luxemburgse markten die uitgerust zijn met het EMS-systeem. Bij Honda Europe (Gent) werden de frisdrankenautomaten, uitgerust met een interactief energiemanagementsysteem, goed voor 35% minder energieverbruik. Coca-Cola heeft in België-Luxemburg ongeveer 70.000 koelers, automaten en tapinstallaties bij klanten staan. Het energieverbruik, de gassen die voor de koeling/isolatie worden gebruikt en het vaste afval na recyclage kunnen een impact hebben op het milieu. Daarbij gebruikt Coca-Cola ook milieuvriendelijke materialen, zoals bijvoorbeeld alleen HFK-vrije isolatie. In het kader van een algemene zoektocht naar manieren om toestellen energiezuiniger te maken, ontwikkelde Coca-Cola het EMS (Energy Management System). Het systeem reageert op gebruikssignalen van de omgeving, zoals de beweging van mensen, het aantal verkochte producten uit een automaat en de opening van de deur. In functie daarvan scha- ecotips Milieu-investeringen in beeld
In het gebouwontwerp bij Honda Belgium Factory NV (Aalst) werden lichtstraten voorzien in het dak. Binnen zorgen lichtsensoren in de omgeving van de koepels voor het automatisch in- en uitschakelen van de kunstmatige verlichting. Een metalen pijp brengt de luchtinlaat van de brander van de stoomketel net onder het plafond van het ketelhuis, waar het 7 C warmer is. Genencor (Brugge) bespaart daardoor ongeveer 2.400 euro op de gasfactuur. Om de energiebesparing verder te verhogen, startte Coca-Cola met een innovatieproject waardoor het mogelijk moet worden om LED-verlichting aan te brengen in de apparatuur. Na invoering van EMS in haar frisdrankautomaten, heeft Honda Europe in 2008 ook contact opgenomen met de andere automaatleveranciers (versnaperingen en warme dranken) om de mogelijkheden voor deze automaten te bekijken. De leveranciers van deze toestellen hebben temperatuurs- en tijdssettings ingesteld. Dit resulteerde in een energiebesparing van 22% op de snack-automaten en 39% op de warmedrankautomaten. Een bijkomende vorm van energiebesparing bij Honda Europe (Gent) wordt gerealiseerd door overtollige zonnewarmte te weren. 100% groene stroom voor nieuw magazijn Honda Belgium Factory NV (Aalst) opende dit jaar een nieuw Europees distributiecentrum voor carrosserie-onderdelen en opteerde hierbij resoluut voor een groen magazijn. Naast een strikt beleid inzake afvalbehandeling en waterafvoer werd ook een duurzame oplossing gekozen voor het energieluik. In samenwerking met Electrabel werden 7.040 m 2 fotovoltaïsche cellen op een totale dakoppervlakte van 30.000 m 2 geplaatst, die voor groene elektriciteit zorgen. Het zonneveld levert een piekvermogen van 880 kwp en kan het volledige elektriciteitsverbruik van dit distributiecentrum verzekeren. In het gebouwontwerp werd gekozen voor een energiezuinig en milieuvriendelijk magazijn, zodat de groene stroom ook niet verspild wordt: Zichtbaar licht Zonne-energie UV-licht Glas zonder folie Glas met Solar Gard folie 5%-95% geweerd Tot 79% geweerd 99% geweerd - wanden werden voorzien van polystyreen isolatie van 4 cm; - lichtstraten in het dak en vensters in de wanden zorgen voor lichtinval; - automatische uit- en inschakeling van de kunstmatige verlichting door lichtsensoren in de omgeving van de lichtkoepels en de ramen; - installatie van condensatie-gasbranders; - gebruik van regenwater voor de sanitaire installatie; Milieu-investeringen in beeld ecotips
- infiltratie van regenwater via een vijver; - centralisatie van transport garandeert minder geluidshinder voor buren. Op jaarbasis zal het aantal geproduceerde fotovoltaïsche MWh ongeveer overeenstemmen met de afgenomen MWh voor het nieuwe magazijn. Bij onvoldoende zonne-instraling wordt de elektriciteitsbehoefte ingevuld met AlpEnergie, dit is 100% hernieuwbare energie geproduceerd door Electrabel, zodat Honda Belgium Factory NV CO 2 -neutraal is wat betreft elektriciteitsverbruik. Restwarmte nuttig toepassen met luchtvoorverwarmer Bij Genencor International (Brugge) werd de luchtinlaat van de brander van de stoomketel verplaatst net onder het plafond van het ketelhuis door het aanbrengen van een verticale metalen buis op de stoomketel. Aan het plafond is de lucht 7 C warmer, waardoor een deel van de warmteverliezen gerecupereerd worden. De LUVO zorgt voor een jaarlijkse besparing van 2.400 euro op het gasverbruik. De terugverdientijd bedraagt 2,9 jaar. Dit energiebesparingsproject geeft een besparing van 0,35 % op het totale energieverbruik, wat overeenkomt met ongeveer 310 GJp of 100 MWh per jaar. Een lichtstraat in de nok van het dak, gecombineerd met elektronische voorschakelapparatuur en daglichtvoelers is bij OptimaT goed voor een vermindering van de elektriciteitskosten met 40%. Sturing verlichting via daglichtvoelers De afdelingen van de beschutte werkplaats OptimaT (Lichtervelde), gespreid over 16.000 m 2, beschikken over lichtstraten in de nok van het dak. Er hangt TL-verlichting met elektronische voorschakelapparatuur. Er werden daglichtvoelers geplaatst die de rij TL-lampen dicht bij de lichtstraat doven bij voldoende daglicht. In het magazijn stuurt een combinatie van schemerschakelaars en infrarood bewegingsdetectie met tijdschakelaar de verlichting. De infrarooddetector op de stellingen zorgt ervoor dat enkel in de gangen waar gewerkt wordt de verlichting tijdelijk brandt. Dankzij deze investeringen werd het energieverbruik gereduceerd van 116.877 kwh/jaar (verbruik 29 huisgezinnen) tot 72.032 kwh/jaar (verbruik 18 huisgezinnen). Dit komt overeen met een vermindering van de elektriciteitskosten voor verlichting met nagenoeg 40%, goed voor een terugverdientijd van minder dan één jaar (inclusief aankoopkosten detectoren en installatiekosten). ecotips Milieu-investeringen in beeld
Extra isolatie doet energieverbruik dalen en verbetert werkomstandigheden Isolatie stoomleiding- of stoomvatonderdelen met een keramische coating Genencor International BVBA (Brugge) is een biotechnologisch bedrijf dat innovatieve enzymen en bioproducten ontwikkelt om de milieubelasting van wassen, textiel, zetmeelproductie, voeding, veevoeder, bio-energie en chemische industrie te beperken. Genencor International heeft talrijke stoomleidingen, stoomvaten en fermentatievaten. Om warmteverliezen te beperken zijn bepaalde onderdelen zoals kleppen en deksels van stoomvaten gecoat met een isolerende keramische laag. Voor deze onderdelen, die vaak losgemaakt worden bij onderhoud, is het aanbrengen van een isolerende coating meer gebruiksvriendelijk dan het inpakken van onderdelen met isolerend materiaal zoals bijvoorbeeld minerale wol. Door het aanbrengen van de coating daalde de oppervlaktetemperatuur van het onderdeel van 140 C naar 78 C. De coating kan ook toegepast worden om moeilijk in te pakken onderdelen zoals kranen te isoleren of om condensvorming te vermijden in airco-kanalen. Isolatie van opslagvaten Vandemoortele (Izegem) staat voor de productie en commercialisering van verpakte margarines en voedingsvetten. Vandemoortele houdt opgeslagen grondstoffen (vetten) op temperatuur door het injecteren van stoom in de opslagtanks. De wanden van 32 opslagtanks werden geïsoleerd met 6 tot 10 cm rotswol en een aluminium beplating. De investering van ongeveer 140.000 euro wordt op twee jaar terugverdiend. De extra isolatie zorgt voor een daling in stoomgebruik van 4.450 ton stoom/jaar en een energiebesparing van 12.200 GJ/jaar. Bovendien is de omgevingstemperatuur in de opslagruimte beduidend lager, waardoor onderhoudswerk in de opslagruimte minder lastig wordt. Voor de thermische isolatie van onderdelen die vaak losgemaakt moeten worden, koos Genencor (Brugge) voor het aanbrengen van een isolerende, keramische laag. Dat is handiger dan inpakken. Isolatie van opslagtanks zorgt bij Vandemoortele (Izegem) niet alleen voor een lager energieverbruik, maar ook voor betere werkomstandigheden in de opslagruimtes.
2. Wie meet die weet! Meten is weten, het blijft een super-quote in alle disciplines, van emissiebeheer tot grondstoffenverbruik, van utilitymanagement tot energieverbruik. Vooral in deze tijden van verhoogd energiealert geniet deze laatste toepassing veel aandacht. En dat laat zich uitdrukken, zowel in CO 2 -equivalenten als in euro. Over een periode van bijna 2,3 jaar werd het stoomverlies bij Solutia teruggedrongen tot nauwelijks 0,5% van de oorspronkelijke waarde, goed voor een jaarlijkse besparing van 63.000 euro. Preventief onderhoud van condenspotten resulteert in een jaarlijks terugkerende kostenbesparing Condenspotten zorgen voor de afvoer van condensaat uit stoomleidingen en warmtewisselaars, nadat de warmte van de stoom optimaal werd benut. Defecte condenspotten laten stoom weglekken, wat resulteert in stoomverlies en dus verspilling van energie en geld. ecotips Milieu-investeringen in beeld 11
Lekgrootte en jaarlijkse kost bij continu gebruik, 24 u/dag, 8.760 u/jaar 0, 5 mm 60 euro 1 mm 240 euro 3 mm 2.000 euro 5 mm 6.500 euro Naar aanleiding van een infosessie over stoomgebruik, werkte een Solutia-medewerker een preventief onderhoudsprogramma uit voor condenspotten. Daarbij werd gebruikgemaakt van het softwarepakket SteamStarTM en een ultrasoon meettoestel dat systematische controles mogelijk maakt. Een eerste controle gaf aan dat ruim 25% van de condenspotten defect was. Tijdens deze actie bleek bovendien dat het type condenspot niet steeds goed afgestemd was op de toepassing. Meer dan vijftig condenspotten werden vervangen. Deze initiële inventaris was tevens het startschot voor een systematische, zesmaandelijkse controle van de condenspotten, inclusief de vervanging van defecte condenspotten. De actie loopt nu bijna drie jaar. Er werden bijkomende stoomtellers geplaatst om de stoombalans te optimaliseren en de organisatie van regelmatige trainingssessies stoom houdt de onderhoudsdienst up-to-date. De cijfers spreken voor zich. Voor de actie kende het bedrijf een stoomverlies, op jaarbasis, van 2.800 ton stoom, goed voor 63.000 euro. Door de actie werd het verlies teruggedrongen tot 17 ton stoom of 424 euro. Op jaarbasis betekent dat een besparing van 5.698 GJprimair en 318 ton CO 2. De actie preventief onderhoud van condenspotten op initiatief van een medewerker van de onderhoudsdienst, kadert binnen het Continu Verbeteren beleid van Solutia. De actie en de gerealiseerde besparing werden aan het personeel voorgesteld onder de vorm van deze poster. 12 Milieu-investeringen in beeld ecotips
Persluchtlekken worden opgespoord met een ultrasoon lekdetectietoestel. Aan ieder lek komt een kaartje ter identificatie (Daikin Europe). Regelmatige persluchtlekcontrole bespaart veel geld De energie die een persluchtcompressor verbruikt, wordt bijna volledig omgezet in warmte. Slechts 5 tot 15% van de verbruikte energie wordt omgezet in mechanische energie. Dit beperkte rendement van persluchtcompressoren zorgt ervoor dat perslucht een dure vorm van energie is. Iedere kubieke meter perslucht die verloren gaat via lekken kost het bedrijf veel geld. Het regelmatig opsporen en dichten van lekken is daarom zeker geen overdreven luxe. Daikin Europe laat jaarlijks een volledige controle op lekken uitvoeren door een extern bedrijf met gekwalificeerde werknemers. De persluchtlekken worden opgespoord met een ultrasoon lekdetectietoestel. Aan ieder lek komt een kaartje ter identificatie. Het controlerapport - met foto s van alle gedetecteerde lekken - geeft details over de grootte van het lek en een financiële kwantificatie van het verlies. Bij de controle in 2007 op de totale persluchtinstallatie werd een aantal lekken gedetecteerd en gelabeld. De aangeduide lekken werden nadien gedicht tijdens het normale preventieve onderhoud in de afdelingen. De externe controle verdient zich terug op minder dan 3 maand. Het uitbesteden van persluchtlekcontrole ontlast bovendien het eigen onderhoudsteam en garandeert een correcte opsporing en kwantificatie van de lekken. De jaarlijkse controle zorgt voor een verlaagd energieverbruik en verhoogt het comfort door het uitschakelen van de geluidsoverlast die inherent is aan (grote) persluchtlekken. ecotips Milieu-investeringen in beeld 13
3. Een vorm van organisatie Voorbeelden van stakeholders onderwijs MAATSCHAPPIJ omwonenden MARKT De groeiende overheidbelangstelling voor milieuverant- consumenten transporteurs concurrenten medewerkers BEDRIJF en de toenemende media aandacht van bedrijven voor kapitaalverschaffers klanten JV partners woord ondernemen (MVO), de substitutie van het milieucharter door een duurzaamheidscharter een goede relatie met alle stakeholders wijzen op een duidelijke trend in milieuzorg. leveranciers Milieumanagement vakbonden is niet langer beperkt tot het zorgvuldig beheren van technische installaties. In moderne ondernemingen is milieumanagement een volwaardige managementdiscipline geworden waarin competentiebeheer, interne communicatie milieubewegingen MARKT BEDRIJF Voorbeelden van stakeholders MAATSCHAPPIJ medewerkers kapitaalverschaffers klanten transporteurs media consumenten leveranciers concurrenten JV partners overheid mobiliteitsorganisaties gezondheidsorganisaties vakbonden omwonenden mobiliteitsorganisaties gezondheidsorganisaties en externe communicatie nog dagelijks aan belang winnen. Doorgedreven competentiemanagement zorgt voor tevreden medewerkers en een competitief bedrijf Na een periode van herstructurering besloot Genencor International uit Brugge zijn competitiviteit tegenover andere vestigingen van de Daniscogroep te verhogen via de ontwikkeling van een innovatief systeem van competentiemanagement. Aanwezige competenties en kennis werden optimaal geïntegreerd in het bedrijf. Daardoor is de competitiviteit van de Brugse site duidelijk verbeterd tegenover andere sites van de groep die de lagere loonkosten kunnen uitspelen. Tevreden werknemers zijn loyaler en productiever en oudere werknemers blijven aan de slag. Door te blijven investeren in competenties van mensen, kunnen ook oudere werknemers constant blijven bijleren. Dit wordt ervaren als een belangrijke motiverende factor. Medewerkers kunnen hun eigen carrière sturen en hebben een veilig gevoel over de toekomst. Het project doorliep drie fasen: competentiema- onderwijs milieubewegingen De analyse van de belangen, de verwachtingen en de perceptie van alle stakeholders draagt bij tot een betere communicatie en tot de ontwikkeling van een duurzame relatie met alle belanghebbenden. (Kanaal 127) 14 Milieu-investeringen in beeld ecotips
Fase 1. Competentiemanagement In de eerste fase werd vooral geïnvesteerd in het opstellen van functieprofielen en bijhorende competentiematrices en het beoordelen van de werknemers op deze competenties. De matrices werden opgesteld door de werkvloer en niet door de HR-afdeling. Fase 2. Kennisproductiviteit Elke werknemer heeft persoonlijke sterktes en voorkeuren. Het bedrijf moet deze opsporen en optimaal benutten onder meer door te werken in zelfsturende teams. Fase 3. Loopbaanplanning Via individuele gesprekken met de werknemer wordt besproken hoe deze zijn loopbaan ziet evolueren in de volgende drie tot vijf jaar. Er werd voor de 103 werknemers een persoonlijk ontwikkelingsplan uitgewerkt en evaluatiemomenten ingebouwd. De ontwikkeling van een innovatief systeem van competentiemanagement bij Genencor International verloopt in drie fasen en zorgt voor tevreden medewerkers. nagement, kennisproductiviteit en loopbaanplanning (zie bovenstaande figuur). De belangrijkste succesfactoren voor het toepassen van de methodiek zijn informatie en communicatie, begeleiding en coaching in iedere fase en een geschikte organisatiestructuur. Genencor International had reeds een goede opleidingscultuur. De succesvolle aanpak in Brugge werd door de HR-manager geëxporteerd naar andere vestigingen van de groep in het buitenland. Stakeholdermanagement: een stappenplan voor het opbouwen, verbeteren en beheren van stakeholders Vanuit het streven naar een duurzame relatie met haar stakeholders is Kanaal 127 gestart met stakeholdermanagement. Het begrip stakeholders verwijst zowel naar medewerkers, klanten en leveranciers, als naar banken, buren, overheid en aandeelhouders. Kennis van de stakeholders en hun verwachtingen leidt tot een betere inschatting van de kansen van en risico s voor het bedrijf. In eerste instantie werd een inventaris gemaakt: wie zijn de stakeholders van Kanaal 127. Daarbij werd meteen ook gekeken welke stakeholders prioritair zijn voor de economische, ecologische en sociale impact van de onderneming. Vervolgens werd nagegaan wat juist de percepties en verwachtingen zijn van de belangrijkste stakeholders. Ten slotte werd het communicatiebeleid van het bedrijf aangepast. Kanaal 127 gebruikt nu een meer gediversifieerde communicatie. Iedere doelgroep krijgt een eigen boodschap met specifieke communicatiemiddelen. De economische voordelen van het project zijn duidelijk. De kwaliteit van de dienstverlening is verbeterd, wat een competitief voordeel oplevert ten opzichte van concurrerende ondernemingen. De rendabiliteit van het bedrijf neemt toe en dus wordt ook de continuïteit op lange termijn veilig gesteld. De betere communicatie met alle belanghebbenden draagt zeker bij tot de ontwikkeling van een duurzame relatie met stakeholders. Visualisatie stakeholderanalyse globale impact op bedrijf consulteren dialogeren minimale acties informeren globale relevantie van STH ecotips Milieu-investeringen in beeld 15
4. Water en lucht Wanneer water of lucht belast worden met polluerende bestanddelen, heeft dit altijd een dubbel effect. Er is het verlies aan grondstoffen enerzijds terwijl het water zelf - vaak slechts gebruikt als hulpmiddel - onbruikbaar wordt voor verdere toepassingen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bedrijven veel aandacht blijven besteden aan het beheersen van hun emissies naar lucht en water. De win-winsituatie is nergens duidelijker. Boss paints plan voor de afkoppeling van hemelwater. Doorgedreven regenwaterzuivering Water recupereren voor sanitaire doeleinden en eventueel gebruiken als proceswater in een later stadium en tegelijkertijd kosten besparen, dat was de uitdaging bij verfproducent BOSS paints uit Waregem. Bij de uitbreiding van de milieuvergunning van het bedrijf in 2000 werd in een bijzondere voorwaarde opgelegd om een onderzoek uit te voeren naar de afkoppelbaarheid van het hemelwater. In een eerste fase besliste BOSS paints om het hoofdgebouw los te koppelen. Dit hemelwater wordt nu opgevangen in een ondergronds bekken van 300 m³, waarvan de helft gebruikt wordt als bufferbekken en de andere helft als watervoorraad. Het water wordt gepompt naar een nieuw geplaatste zuiveringsinstallatie met een constant debiet van 3 m³ per uur. In een eerste fase wordt het water geklaard. De zwevende stoffen worden uit het water gehaald door coagulatie en een tweelagenfilter. De tweede fase is de desinfectie door chlorering van het water. Na een passage in de reactorruimte gaat het water naar een actiefkoolfilter waar organische stoffen en overtollig chloor geabsorbeerd worden. Een buffertank vangt het water op, infecties worden vermeden door een UVbehandeling. Vanuit de buffertank wordt het water verdeeld over het bedrijf. Om alle hemelwater af te koppelen, plant BOSS paints ook in de toekomst nog aanpassingen. Een 16 Milieu-investeringen in beeld ecotips
Bij Boss paints wordt het afgekoppelde hemelwater (van het hoofdgebouw) opgevangen in een ondergronds bekken van 300 m³, vanwaar het kan verpompt worden naar een nieuw geplaatste zuiveringsinstallatie met een constant debiet van 3 m³ per uur. Met de nieuwe hydrocycloon recupereert Vanelo 100 ton zetmeel per maand in plaats van 40 ton vroeger. gedeelte kan nog opgevangen worden in het bestaande bufferbekken. Een tweede gedeelte wordt tijdelijk gebufferd in een nieuw aan te leggen driedubbel buizenstelsel. Het water in dit buizenstelsel zal vertraagd uitmonden in de Ezelsbeek, aan de achterkant van het bedrijf. Bij de uitbreiding van de gebouwen van de commerciële dienst zal een groendak zorgen voor een vertraagde waterafvoer. Bovendien werd de bestaande parking ondertussen heraangelegd, volledig waterdoorlatend. Scheiding van zetmeel uit het proceswater De verbetering van de kwaliteit van het afvalwater is al langer een aandachtspunt voor Vanelo nv uit Sint-Eloois-Vijve. Deze producent van versgekoelde en diepgevroren aardappelproducten investeerde recent in de uitbreiding van de installatie om zetmeel te recupereren uit het snijwater. Door de centrifugale krachten in een hydrocycloon is het mogelijk om zwaardere deeltjes, in dit geval zetmeel, te scheiden van lichtere deeltjes en de vloeistof. Vanelo plaatste recent een nieuwe installatie voor een specifieke productielijn. De recuperatie van zetmeel bij de nieuwe installatie blijkt veel efficiënter dan bij de bestaande. Het bedrijf besliste dan ook om de bestaande hydrocycloon om te vormen. Waar vroeger 40 ton zetmeel per maand gerecupereerd werd, zal dit in de nabije toekomst toenemen tot 100 ton. Het gerecupereerde zetmeel heeft een gehalte droge stof van 50 tot 60% en kan verder gebruikt worden in onder meer de papier- en de textielindustrie. De eliminatie van het zetmeel uit het proceswater verbetert bovendien de werking van de zuiveringsinstallatie. Er treedt een daling in het energieverbruik op omdat er in de aerobe zuivering minder beluchting gevraagd wordt. Bovendien is er een vermindering van de slibvorming en dus is er ook minder transport nodig om dit slib af te voeren. Waterverbruik onder de loep, levert besparing van 50% op De ZOO Antwerpen koos ervoor om 2008 in het teken te zetten van Water. Als actiepunt in het Milieucharter werd het gekozen thema geduid en gekaderd binnen de milieuzorg van de zoo. Tegelijk werd een publieksgericht programma uitgewerkt met aandacht voor de waterproblematiek. Via een uitgebreid communicatieprogramma werd het publiek vertrouwd gemaakt met de verschillende aspecten van de waterproblematiek in de zoo. Water kwam aan bod als leefmilieu voor dieren (projecties in het aquarium, nieuwe show bij de zeeleeuwen), als recreatief element (fonteinen, bamboe-opstelling) en als onderwerp van de milieuproblematiek (waterbesparing ZOO Antwerpen en fototentoonstelling met wedstrijd Troubled Water ). ecotips Milieu-investeringen in beeld 17
Het waterverbruik binnen ZOO Antwerpen werd grondig onder de loep genomen. Daarin bleek nog heel wat ruimte voor verbetering. De vele waterprojecten in de zoo vragen enorm veel water: van het aquarium en de vele dierenbassins tot de vijvers in de tuin, het beschermde bomenpatrimonium en de besproeiing van de plantenperken. Bovendien zijn sommige installaties al een dagje ouder met onnodige waterverliezen en inefficiënt watergebruik tot gevolg. Een projectgroep Waterbeheer van interne en externe experts boog zich over mogelijke besparingen en acties. Zo werd het bassin van de zeeleeuwen niet langer gezuiverd met chloor. Hierdoor wordt het water minder doorzichtig en ontstaat er algenvorming waardoor het water er groener en natuurlijker uitziet. Het labo van de zoo zorgt voor een strikte opvolging van de waterkwaliteit. Telkens wanneer een tegenspoeling van de filters uitgespaard wordt, wordt minder water verbruikt. Soms kan water gerecupereerd worden: als het water bij de zeehonden ververst wordt, wordt het niet in de riolering gepompt maar gebruikt in de pelikanenvijver. De kwaliteit is immers nog voldoende om daar gebruikt te worden terwijl het voor de in het water rondzwemmende zeehonden al te vervuild is. Er werd ook gestart met tests om de waterkwaliteit bij de zeehonden langer op peil te houden met behulp van bacteriën. Door geregeld bacteriën aan het water toe te voegen die de vervuilende stoffen wegwerken, zonder dat daarbij de kwaliteit voor de dieren vermindert, zou het aantal verversingen van het bassin drastisch naar beneden kunnen. Deze mogelijkheid werd onderzocht maar leverde niet de gewenste resultaten op. Ook het systeem van visontdooiing in de dierenkeuken werd herbekeken. De vis werd blootgesteld aan de omgevingstemperatuur en voortdurend besproeid met leidingwater. Nu werkt men aan een systeem waarbij de vis langzamer ontdooit in een soort ontdooiingscel. Hiervoor is geen leidingwater meer nodig. De watervallen in de wintertuin werden aangesloten op het regenwatercircuit en voor de spuitende kikkers wordt nu het water van de pelikanen hergebruikt. Extra watermeters werden geplaatst om een nog beter beeld te krijgen van bepaalde verbruiken. In 2004 verbruikte ZOO Antwerpen nog 204.539 m³ water. Dit verminderde geleidelijk van 160.842 m³, 141.559 m³ tot 119.906 m³ in 2007. En in 2008 bedroeg het waterverbruik 94.000 m³, een waterbesparing van 54% op vier jaar tijd! Een sensationeel resultaat omdat elke ingreep zeer goed moet overwogen worden: de waterkwaliteit is namelijk bepalend voor de gezondheid van de dieren. De meeste resultaten werden geboekt door slechte gewoontes te doorbreken, meetcampagnes op de verbruiken toe te passen en conclusies te trekken. Meten is weten! Door de werknemers in de zoo te sensibiliseren en te laten nadenken over het om- 18 Milieu-investeringen in beeld ecotips
Als het water bij de zeehonden ververst wordt, wordt het gebruikt in de pelikanenvijver. De kwaliteit is immers nog voldoende om daar gebruikt te worden. Extra watermeters werden geplaatst om een nog beter beeld te krijgen van bepaalde verbruiken. In 2004 verbruikte ZOO Antwerpen nog 204.539 m³ water. Dit verminderde geleidelijk van 160.842 m³, 141.559 m³ tot 119.906 m³ in 2007. En in 2008 bedroeg het waterverbruik 94.000 m³, een waterbesparing van 54% op vier jaar tijd! gaan met water in de zoo, zijn grote besparingen gerealiseerd. De implementatie van energie- en waterambassadeurs op de werkvloer bleek enorm belangrijk om de situatie vanuit de praktijk te benaderen en alternatieven voor te stellen: de ideale en noodzakelijke link van theorie naar praktijk. Toekomstgerichte investering in nieuwe zure gaswassing van compostlucht NV Karel Sterckx maakt grondstoffen voor de champignonteelt. Vorig jaar werd een nieuwe gaswasser in gebruik genomen. Een investering van 400.000 euro. Met deze zure gaswasser kan tot 300.000 m 3 /uur compostlucht gewassen worden. Voor het verkrijgen van een geschikte voedingsbodem voor de champignon wordt een welbepaalde menging van grondstoffen gecomposteerd. De voornaamste grondstoffen zijn water, stro, paardenmest en kippenmest. Bij het composteren zijn vele micro-organismen van groot belang. Per week wordt tot 5.000 ton champignonsubstraat gemaakt. Met frequentiegeregelde ventilatoren wordt alle compostlucht afkomstig van verschillende loodsen afgezogen. Hierdoor staat de volledige installatie in onderdruk. De lucht die uit de composteringsinstallatie komt, is warm en vochtig, dus heel energierijk. Deze energie wordt zo veel mogelijk teruggewonnen en gebruikt als verwarming voor de loodsen. Dit gebeurt met een lucht/waterwarmtewisselaar uit roestvrij staal. Met een lucht/ lucht-warmtewisselaar wordt de lucht nog verder afgekoeld. De gerecupereerde biowarmte verwarmt 3.000 m² loodsen. Bij het afkoelen van de compostlucht worden er heel wat wateroplosbare verbindingen zoals ammoniak gecondenseerd. De lucht bevat dan minder energie, waardoor de nageschakelde zure wasser op een lagere temperatuur werkt. Dit is gunstig voor de efficiëntie van de wasser. De nieuwe zure wasser heeft een veel hogere efficiëntie dan de vorige. Ammoniak uit de compostlucht bindt zich met het toegevoegde zwavelzuur. Zo wordt het zout ammoniumsulfaat gevormd. Dit ammoniumsulfaat, een meststof, wordt binnen het bedrijf als stikstofbron gebruikt. Er is dus geen afvalproduct! Bij het ontwerp werd speciaal gelet op de efficiëntie en luchtsnelheid van de verschillende types gaswassers. Het luchtkanaal naar de wasser toe is zeer ruim. Hierdoor is het energieverbruik gunstig. Daarnaast gebruikt NV Karel Sterckx enkel groene stroom. Nadat de lucht doorheen de zure wasser is gegaan, wordt deze via een schoorsteen naar buiten gebracht. De schoorsteen is 60 meter hoog. De lucht die geëmitteerd wordt, heeft een verticale snelheid van circa 20 m per seconde, en heeft een temperatuur van ongeveer 30 C, wat voor een opstijgend effect zorgt. ecotips Milieu-investeringen in beeld 19
20 Milieu-investeringen in beeld ecotips