Docentenhandleiding Seneca vmbo Tweede Editie Versie 17 augustus 2015, webversie hoofdstuk 1.

Docentenhandleiding Seneca vmbo Tweede Editie Versie 17 augustus 2015, webversie hoofdstuk 1.

opdrachten Hoofdstuk 1 - Jouw geluk 1.1 opdracht 1.1 Beantwoord de volgende vragen. 1. Waar word jij gelukkig van? 2. Vergelijk je antwoord met dat van je buurman/-vrouw. Welke verschillen zijn er? 3. Waarom is geluk voor elk mens anders? Omdat iedereen anders aankijkt tegen verschillende zaken: de één wordt hier en de ander wordt daar gelukkig van. Want ieder mens heeft andere waarden of andere belangen 4. Wat is een belang? Een voordeel voor iemand zelf 5. Wat is een verschil tussen een waarde en een belang? Een waarde is gericht op de lange termijn, belang op korte termijn Of: een waarde is bedoeld voor veel mensen en een belang voor iemand zelf 6. Noem drie waarden van jou (noem andere dan die in de tekst van 1.1 staan). 7. Leg uit of eerlijkheid een waarde of een belang is. Eerlijkheid is altijd een waarde, want het levert eigenlijk geen voordelen op. [Extra: het begrip eerlijkheid kent in de NL taal zeer veel betekenissen, zoals transparantie, gelijkheid / eerlijk delen, de waarheid, rechtvaardigheid. Vaak is niet duidelijk wat er precies bedoeld wordt met eerlijkheid. Het is daarom beter als leerlingen wordt aangeleerd om specifiekere waarden te noemen. 8. Leg uit dat gezondheid een waarde EN een belang kan zijn. Als het gaat om de gezondheid in het algemeen (bv. van alle Nederlanders) dan is het een waarde, maar gaat het om de gezondheid van iemand zelf, dan is het een belang. opdracht 1.2 Geef van de volgende tekst en plaatjes aan welk belang erbij hoort. 1. plaatje van geld 2. plaatje van macht (aanzien of status is ook goed) 3. plaatje van winnen 4. Scholieren hebben vaak een bijbaantje. Geld 5. Supermarkten lokken klanten naar hun winkels met aanbiedingen. Geld 6. Hoe hoger je diploma, hoe meer kans op een baan. Werk (geld) 7. Als veel mensen op een politicus stemmen, heeft deze... Macht 8. Het is fijn als je heel goed kan sporten, dan kijken mensen tegen je op. Aanzien 9. Na de eindexamens begint de vakantie eerder dan in klas 1-3. (vrije) tijd 10. Een Bekende Nederlander (BNer) moet zijn of haar best doen om beroemd te blijven. Aanzien of geld 2

opdracht 1.3 Geef het belang aan van de volgende mensen. 1. Sophie wil meer kleedgeld van haar ouders. Geld of goed gekleed gaan. 2. Lukas hackt de computer van school om zijn cijfer te veranderen. Goed cijfer 3. Mustafa wil de nieuwste smartphone kopen. Aanzien (of simpelweg: een nieuw speeltje) 4. Jason wil graag bij zijn vrienden zijn, omdat hij dat gezellig vindt. Gezelligheid of vriendschap (let op: het gaat hier om het belang vriendschap, niet de waarde) 5. Julia wil dat haar baas haar meer vrije dagen geeft. (Vrije) tijd 6. Mark wil heel graag de baas van Nederland zijn. Macht 7. Marco wil graag een Bekende Nederlander blijven. Aanzien / status opdracht 1.4 Geef van de volgende tekst en plaatjes aan welke waarde erbij hoort. 1. plaatje van vrijheidsbeeld 2. plaatje van vrede (ontwapening) 3. plaatje van symbool gelijkheid man en vrouw 4. Tijdens een sporttoernooi is er een beker voor het team dat de minste overtredingen maakt. Sportiviteit / fair-play / eerlijkheid 5. In Nederland moeten fietsers in het donker hun lampen aan hebben. Veiligheid opdracht 1.5 Geef de waarde aan van de volgende mensen. 1. De ouders van Anna willen niet dat Anna liegt. Eerlijkheid / waarheid 2. Ruben vindt dat mensen mogen zeggen wat ze willen. Vrijheid van meningsuiting/of individuele ontplooiïng 3. Lieke vind het vervelend dat er camera s op straat hangen die haar filmen. Privacy (privé-vrijheid) 4. Maria gaat in de zomervakantie naar het buitenland om een weeshuis te bouwen. Naastenliefde / solidariteit / behulpzaamheid 5. De ouders van Floris kopen alleen biologisch vlees. Duurzaamheid / milieu / natuur / dierenwelzijn 6. Jasper demonstreert voor vrede in Oekraïne. Vrede 7. Soekhaina heeft een hekel aan racisme en discriminatie. Gelijkheid 3

opdracht 1.6 Welke waarde of belang hebben volgende personen? Geef steeds ook aan of het een waarde (w) of belang (b) is. 1. Esmee wil zelf bepalen hoe laat ze s avonds thuiskomt. Vrijheid (belang, want het is voor haar zelf) of autonomie 2. Politieke partijen maken veel reclame tijdens verkiezingen. Bekendheid / stemmen (B) 3. Bram staat altijd klaar voor zijn vrienden om hen te helpen. Vriendschap (waarde, want hij heeft er geen direct voordeel van) 4. Autobedrijven maken steeds betere en schone auto s die minder CO2 uitstoten. Twee antwoorden mogelijk: a) duurzaamheid / milieu (W) of b) meer auto s willen verkopen / winst (B) 5. Jasmine gaat na het behalen van haar vmbo-diploma meteen werken, omdat ze daar gelukkiger van wordt. Geluk (B) of werk (B) 6. Sjaak wil niet dat de politie alle berichten op internet leest. Privacy (W, het gaat niet alleen om zijn eigen berichten) 7. Cally wil dat we meer belasting moeten betalen voor gezondheidszorg. Gezondheid (W, ze wil het voor heel Nederland en bereid er voor te betalen) (B) 4

1.2 opdracht 1.7 Beantwoord de volgende vragen. 1. Leg uit waarom jongeren in arme landen andere dingen belangrijk dan jongeren in Nederland. In sommige landen zijn mensen armer en zijn basisbehoeften zoals eten belangrijker dan in een rijk land als Nederland. => Docent: u kunt hiermee bijv. de piramide van Maslow (of die van Pinto) uitleggen. Zie http://www.davidpinto.nl/theorie_2.php 2. Wat wordt bedoeld met nature? Aangeboren eigenschappen van mensen 3. En wat wordt bedoeld met nurture? Aangeleerde eigenschappen van mensen 4. Wat is socialisatie? Leren samenleven 5. Wat zijn socialisatoren? Mensen en groepen die invloed hebben op het leren samenleven van anderen 6. Bedenk twee verschillende voorbeelden van socialisatie uit jouw leven. Gebruik twee verschillende socialisatoren. opdracht 1.8 Gaat het in de volgende teksten over nature of nurture? Het gaat over het schuingedrukte gedeelte. Licht je antwoord toe. 1. Janise woont in Maastricht en is geadopteerd uit China. Zij spreekt Nederlands met een Limburgs accent. Nurture, taal of een accent is aangeleerd. 2. Stijn zit op een speciale school, zodat hij meer tijd voor hockey heeft. Hij is een toptalent. Nature, talent is aangeboren. 3. Max wil graag topvoetballer worden. Daarom bekijkt hij filmpjes van Lionel Messi en doet hij zijn trucs na. Nurture, hij leert van Messi. 4. Thomas lijkt op zijn vader, ze zijn allebei heel snel boos. Twee mogelijke antwoorden: a) nature, omdat drift is aangeboren of b) nurture, omdat agressief gedrag van ouders vaak overgenomen wordt door kinderen. 5. Noa en haar vriendinnen houden ervan om samen te winkelen en kleding te kopen die in de mode is. Twee mogelijke antwoorden: a) nature, omdat het verlangen om te shoppen en erbij te willen horen aangeboren kan zijn of b) nurture, omdat het gaat om kleding die in de mode is, dus waar reclame voor gemaakt wordt, waarmee Noa aangeleerd wordt dat dit leuk is. opdracht 1.9 Beantwoord de volgende vragen. 1. Massamedia (radio, TV, kranten, internet) zijn nu belangrijker als socialisator dan 100 jaar geleden. Leg uit hoe dat komt. Omdat massamedia nu veel vaker voorkomen dan 100 jaar geleden. Veel mensen zijn nu zelf ook zender van boodschappen (filmpjes bijv.) omdat ze een smart phone hebben. 5

2. Massamedia zijn belangrijker geworden als socialisator. Welke socialisatoren zijn minder belangrijk dan vroeger? Religie en verenigingen zijn minder belangrijk geworden. => Docent: uitleggen wat secularisering is en wat verzuiling en ontzuiling is. In 2009 wilde de 13-jarige Laura Dekker in haar eentje de wereld rond zeilen. Eerst ging haar vader een deel met haar mee omdat ze de boot niet alleen mocht besturen. Later ging ze alleen verder, met toestemming van haar vader. Bureau Jeugdzorg (de overheid) vond het niet goed dat Laura alleen verder ging en vond dat Laura in Nederland naar school moest. Docent: zie http://nos.nl/video/274112-laura-dekker-gooit-schoolboeken-overboord.html en http://nos.nl/artikel/329852-laura-dekker-strijkt-driekleur.html 3. Wat vond Bureau Jeugdzorg van de socialisatie door haar vader? BJZ vond deze socialisatie niet passend bij wat goed is voor een 13-jarige. 4. Zou haar vader een belangrijke socialisator zijn geweest voor Laura? Licht je antwoord toe. Ja, want Laura ging doen wat haar vader goed vond. Dus ze nam gedrag over. 5. Komt de wens van Laura om in haar eentje de wereld rond te zeilen eerder voort uit nature of nurture? Licht je antwoord toe. Eerder uit nurture, omdat mensen eerder worden opgevoed met het idee dat het leuk is om de wereld rond te zeilen dan dat ze er mee geboren worden. 6. De reis van Laura kreeg veel aandacht in de media, bijv. op het Jeugdjournaal. Leg uit hoe het Jeugdjournaal hiermee kijkers kan socialiseren. Het Jeugdjournaal geeft informatie door aan kijkers waardoor deze een mening kunnen vormen: voor of tegen het alleen laten zeilen van een tiener. Als het Jeugdjournaal alleen één kant van het verhaal zou laten zien, kunnen ze de mening van kijkers beïnvloeden. 7. Ben jij het eens of oneens met het willen tegenhouden van Laura Dekker door de overheid? Geef een goede reden met een waarde of een belang. Leg ook uit of het bij jou om een waarde of om een belang gaat. => Docent: voer eventueel een klassengesprek of discussie hierover. De overheid heeft als waarden gezondheid en veiligheid en wil Laura tegen de reis beschermen. Daartegenover staat de waarde vrijheid of eigen verantwoordelijkheid van mensen zelf. De grote vraag is of iemand van 13 tegen deze vrijheid moet worden beschermd of niet. verdieping opdracht 1.10 De volgende teksten gaan over de oorzaak van criminaliteit. Heeft die verklaring te maken nature of nurture? Licht je antwoord toe. 1. Arts Lombroso ontdekte in de 19e eeuw dat criminelen er anders uitzien dan niet-criminelen. Ze hebben een achteroverhellend voorhoofd, vooruitstaande jukbeenderen en een asymmetrische gelaatsuitdrukking. Ook hebben ze een lage gevoelsdrempel voor pijn en zijn ze wispelturig. Nature,als Lombroso gelijk heeft,want het gaat om aangeboren kenmerken. => Docent: het hele onderzoek van Lombroso bleek later uit de duim te zijn gezogen. Toch zie je in films dat veel bad guys bepaalde uiterlijke kenmerken hebben. Meest extreem is deze is The Lord of the Rings waarin de bad guys altijd lelijk zijn en de good guys mooi. 6

2. Friedrich Engels legt in een boek in 1844 een verband tussen de slechte economische omstandigheden van de arbeidersklasse en criminaliteit. Nurture, want slechte omstandigheden leren slecht gedrag aan. 3. Kriminalbiologie: bepaalde groepen uit de bevolking zijn meer misdadig dan andere groepen (onderzoeken in Duitsland in 1933-1945). Nature, want het gaat om de biologie van mensen. => Docent: de nazi s in deze periode schilderden Joden en Oost-Europeanen af als ratten met slecht bloed en slecht gedrag. Ze haalden ook Lombroso aan. 4. Anomie-theorie ( wetteloos leven): iemand die niet genoeg geld verdient om een BMW te kopen, gaat een BMW stelen om zo toch zijn doel te behalen. Nature, omdat de theorie er van uitgaat dat in ieder mens een crimineel kan schuilen. Nurture, omdat de theorie er van uit gaat dat mensen aangeleerde doelen willen behalen. Docent: er is een opdracht op WikiWijsLeermiddelenplein of Digischool over oordelen of iemand op basis van gezichtskenmerken crimineel of schrijver is. Door Fred Luyten. 7

1.3 opdracht 1.11 Beantwoord de volgende vragen. 1. Waarom zoeken mensen contact met andere mensen? Omdat het hen gelukkig maakt. 2. Wat is cultuur? Een groep mensen met dezelfde waarden en normen. 3. Wat is een norm? Een regel 4. Wat heeft een norm te maken met een cultuur? Elke cultuur kent eigen normen. Daarin komen de waarden tot uitdrukking 5. Wat is voor jou een belangrijke norm? Noem ook de waarde erbij. 6. Geef een voorbeeld van een norm in Nederland. Noem ook de waarde erbij. Niet liegen (eerlijkheid), niet door rood rijden (veiligheid), eerlijk delen (gelijkheid). => Docent: uit diverse onderzoeken blijkt dat Nederlanders het eens zijn over de volgende waarden: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. 7. Wat is een dominante cultuur? Een cultuur die de grootste is in een land 8. Wat is een subcultuur? Een cultuur die een beetje anders is dan die van de dominante cultuur 9. Noem twee subculturen waar jij bij hoort. opdracht 1.12 Gaat het in de volgende teksten over de dominante cultuur of een subcultuur? Het gaat over het schuingedrukte gedeelte. 1. In Rusland zijn veel mensen gewend om bij een verjaardag de jarige aan de oren te trekken. Dominante, want het is de grootste cultuur in Rusland. 2. De meeste Nederlanders vieren hun verjaardag. Dominante, want het is de grootste cultuur in NL. 3. Het Wachttorengenootschap (Jehovah s Getuigen) is een groep mensen die geen verjaardagen vieren. Subcultuur, want daarmee wijkt het Wachttorengenootschap af van de dominante cultuur. 4. Op het pieperfestival in Emmeloord wordt een voor Nederlandse begrippen uniek feest gevierd waar onder andere gratis patat wordt uitgedeeld. Subcultuur, want het is voor Nederland uniek. => Docent: in Emmeloord behoort het pieperfestival tot de dominante cultuur daar. 5. De meeste Nederlanders geven aan niet tot een bepaalde religie te behoren. Dominante, want het gaat om de meeste Nederlanders. 6. Voor Amerikanen is het normaal om de vlag te groeten. Dominante, want in de VS vindt men dat meestal normaal. => Docent: wijs leerlingen op het begrip normaal waar norm in zit. Wat normaal is, is nurture/aangeleerd binnen een cultuur. Een andere cultuur kan het abnormaal vinden. 8

opdracht 1.13 In Nederland zijn er verschillende culturen, maar wereldwijd zijn de verschillen nog groter. De volgende bron is gedeelte uit een boek van Joris Luyendijk. Hij heeft in 1995 een jaar in Egypte gestudeerd en geprobeerd om te wennen aan het leven in Egypte. Hij sprak veel met jongeren. In Egypte slaan mannen hun vrouw en daarover ging hij in gesprek met Egyptische vriendinnen van hem. Bij de tekst horen drie vragen. 1. Noem een belangrijke norm voor de dominante Egyptische cultuur. Huwelijkse trouw of af en toe je vrouw slaan (met een reden). 2. Noem een belangrijke norm voor de dominante Nederlandse cultuur (volgens de bron). Welke waarde past daar bij? Dat vrouwen buitenshuis werken => gelijkheid. 3. Zou je liever in de dominante Egyptische of dominante Nederlandse cultuur willen wonen? Ondersteun je mening met een belang of een waarde. => Docent: een discussie of onderwijsleergesprek zou hier kunnen passen. Natuurlijk is het niet leuk, zegt Dalya (een Egyptische vriendin van Luyendijk) half serieus, half guitig, maar het is onvermijdelijk als de man echt van je houdt. Een vriendin vult aan: Mannen zijn emotionele wezens. Als hij stapelgek op mij is, en mij dan ziet praten met een ander wordt hij jaloers. Soms zo erg dat hij zijn zelfbeheersing verliest. Wie echt van zijn vrouw houdt, wil haar exclusief voor hemzelf. Een man die zijn vrouw nooit slaat, kan geen goede man zijn. Dalya knikt: Een goede man slaat je alleen als je het verdient. Helaas zijn er ook veel slechte echtgenoten, die er zonder reden op los slaan. Dat is een groot probleem in Egypte. Wat vinden ze van buitenshuis werken? Kijk zegt Dalya, mannen en vrouwen zijn gelijk, maar niet hetzelfde. Het zit in de mannelijke natuur om geld te verdienen. Dat is zijn taak. Vrouwen willen alles verzorgen. Ik moet hem thuis zo verwennen, dat hij geen moment aan andere vrouwen denkt. Ik vertel dat volgens nogal wat Nederlanders de Arabische vrouw wordt onderdrukt. Weer die bevrijdende lach. Onderdrukt? Door wie? Ze willen gewoon een goede man. Dalya: Nederlanders worden zelf onderdrukt. Het is tegennatuurlijk als vrouwen buitenshuis werken. Kijk maar naar die zelfmoorden, onwettige kinderen, alcoholici, drugsverslaafden, abortussen, enzovoorts in het Westen. Komt ervan. Die Nederlandse vrouwen denken dat ze niet worden onderdrukt omdat ze niet beter weten. Luyendijk, J. Een goede man slaat soms zijn vrouw, (2007) p. 88-89 verdieping opdracht 1.14 Hieronder staat een tekst over de maffia in Italië. Beantwoord de volgende vragen. 1. Leg uit dat de maffia een tegencultuur zijn. Geef een voorbeeld uit de tekst. 2. Bedenk een waarde voor de maffia, met een norm die daarbij hoort. Roberto Saviano werd beroemd met zijn boek Gomorra en de verfilming ervan. Het laat van binnenuit de keiharde cultuur zien van de Napolitaanse maffia. Maar de prijs voor het succes is 9

hoog, want hij leeft al drie jaar onder permanente politiebewaking. Hij zegt daar zelf over: "Gomorra heeft mijn leven verwoest. Saviano infiltreerde in de maffia om zijn boek te kunnen schrijven. Het geeft een ontluisterend beeld van de macht van de Camorra, binnen en buiten Italië. "De Camorra vergeet nooit," zegt Vreede in het interview tegen Saviano. "Dat weet ik heel goed. Ze komen als de schijnwerpers zijn gedoofd. Dat hebben ze altijd gedaan", reageert de schrijver. "Voordat de kogels komen, word je altijd eerst belasterd. Altijd", zegt Saviano. "In dit land kun je nooit ongestraft de waarheid vertellen. Dat is ondenkbaar." Hij gaat er dan ook van uit dat er pogingen zullen worden ondernomen hem zwart te maken. "De maffia in Italië is net zo machtig als multinationals, zoals General Motors, BMW, Mercedes of Nike", zegt Saviano. Volgens hem kan de politiek niet zonder het misdaadkartel. Hij is niet onder de indruk van de vele arrestaties die nu plaatsvinden in Italië. "Het is een erg naïeve gedachte dat de staat met arrestaties de maffia kan verslaan." 1. De mafia wil degenen die de erecode van omertà (stilzwijgen) overtreden vermoorden. Dat is tegen alle waarden en normen van de dominante samenleving in Italië 2. Waarde: omertà (eer), niets naar buiten brengen. Norm: wie dat toch doet wordt vermoord (het vervolg van de docentenhandleiding verschijnt binnenkort voor vragen kunt u mailen met t.olgers@seneca.nu of m.veldman@seneca.nu ) 10

11