Kinderen in Centrum gezond en wel?

GGD Amsterdam Uitkomsten Amsterdamse gezondheidsmonitor basisonderwijs 13-14 Kinderen in Centrum gezond en wel? 1

Wat valt op in Centrum? Voor Centrum zijn de cijfers van de Jeugdgezondheidsmonitor van schooljaar 13-14 vegeleken met schooljaar 9-. Ook is gekeken hoe de trends in Centrum zich verhouden tot veranderingen in heel Amsterdam. De drie meest in het oog springende bevindingen voor Centrum staan hieronder. Naast een korte toelichting op de cijfers worden ook risicogroepen weergegeven. 1. Opgroeien met een zieke ouder Het percentage kinderen in Centrum dat opgroeit met een zieke ouder is van 9- tot 13-14 verdubbeld (van 6 naar 1). Deze trend zien we niet terug in de rest van Amsterdam (van 11 naar 1). In 13-14 is er geen verschil in het percentage kinderen dat opgroeit met een zieke ouder in Centrum en gemiddeld in Amsterdam. De toename in Centrum komt grotendeels door een stijging van het percentage lichamelijk zieke ouders: trend opgroeien met een lichamelijk zieke ouder (4 in 9-; in 13-14) trend opgroeien met een psychisch zieke ouder (3 in 9-; 3 in 13-14) Risicogroepen in Centrum voor het opgroeien met een zieke ouder zijn Legenda Geslacht midden/laag opgeleid Etnische herkomst. Sociaal-emotionele gezondheid In tegenstelling tot gemiddeld in Amsterdam (19 naar 1) is tussen 9- en 13-14 het percentage kinderen in Centrum met sociaal-emotionele problemen niet gedaald, maar licht gestegen (9 naar 11; niet significant). Daarmee hebben kinderen in Centrum in 13-14 wel nog steeds minder vaak sociaal-emotionele problemen dan hun Amsterdamse leeftijdgenoten. Dit zien we met name op de onderstaande vlakken: minder problemen met leeftijdgenoten ( Centrum; 1 Amsterdam) minder gedragsproblemen ( Centrum; 13 Amsterdam) Risicogroepen in Centrum voor de aanwezigheid van sociaal-emotionele problemen Gezinssamenstelling midden/laag opgeleid 3. Overgewicht, voeding en bewegen Het percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) is tussen 9- en 13-14 gedaald, zowel in Amsterdam (3 naar 19) als in Centrum (13 naar 9). Ook op het gebied van voeding zien we positieve trends : vaker dagelijks ontbijten (Amsterdam 9 naar 96, Centrum 96 naar 99), minder vaak teveel tussendoortjes (Amsterdam 7 naar ; Centrum 4 naar 1) en minder vaak teveel gezoete zoete dranken (Amsterdam 47 naar 3; Centrum 36 naar ). We zien daarnaast in 13-14 meer gezonde eet- en beweeggewoontes bij kinderen in Centrum dan bij Amsterdamse leeftijdgenoten: vaker dagelijks groente eten (9 Centrum; 86 Amsterdam) vaker dagelijks fruit eten (96 Centrum; 91 Amsterdam) vaker 1 uur per dag lichamelijk actief (3 Centrum; 48 Amsterdam) Risicogroepen in Centrum voor overgewicht (inclusief obesitas) jongens meisjes Leeftijd Opleidingsniveau ouders hoog opgeleid woont bij beide ouders Bevolkingsopbouw verklaart cijfers deels Centrum heeft in verhouding tot geheel Amsterdam veel buurten met een gemiddelde en hoge sociaal-economische status en telt relatief veel hoogopgeleide ouders, kinderen met een westerse herkomst en kinderen die bij beide ouders wonen (zie figuur achtergrondkenmerken op laatste pagina). Dit vormt deels een verklaring voor de lagere prevalentie van sociaal-emotionele problemen en overgewicht (inclusief obesitas), want in deze groepen komen problemen minder vaak voor. -jarigen -jarigen midden/laag opgeleid woont niet bij beide ouders

Lichamelijke gezondheid e kinderen hebben over het algemeen een goede lichamelijke gezondheid. Gelukkig maar! Welke aandoeningen komen voor in Centrum? Hoe vaak? En leiden deze aandoeningen tot schoolverzuim? Percentage kinderen met 1 of meer gezondheidsklachten in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum 4 4 Meer dan 3 weken schoolverzuim vanwege gezondheidsklachten komt weinig voor in Amsterdam () en in Centrum (). 3 3 1 Gezondheidsklachten in Centrum voor verschillende groepen TOP 3 Gezondheidsklachten 34 39 38 38 34 3 34 hoog opgeleid midden/laag opgeleid 3 43 jaar 1. luchtwegen, hoesten, benauwd, keel, neus (9). huidproblemen, allergie (7) 3. het gehoor, de oren (6) jaar 1. luchtwegen, hoesten, benauwd, keel, neus (1). huidproblemen, allergie (9) 3. het zien, de ogen (7) 3 44 3

Mondgezondheid Een slechte mondverzorging kan leiden tot gaatjes en tandvleesontsteking. Dit kan pijn doen, waardoor een kind slechter eet, zich niet lekker voelt of slechter slaapt. Niet fijn dus! Jaarlijks tandartsbezoek én twee keer per dag de tanden poetsen wordt in dit onderzoek gezien als een goede mondhygiëne. Percentage kinderen met een goede mondhygiëne in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum 9 9 8 8 Jaarlijks tandartsbezoek en twee keer per dag tanden poetsen bij kinderen uit Amsterdam en Centrum x per dag tanden poetsen jaarlijks tandartsbezoek 6 7 8 9 7 7 6 6 Goede mondhygiëne in Centrum voor verschillende groepen 8 94 89 9 hoog opgeleid 89 midden/laag opgeleid 89 9 9 91 9 8 significant verschil tussen de groepen; p <, 4

Sociaal-emotionele gezondheid Een goede gezondheid gaat ook over lekker in je vel zitten, gelukkig zijn en tevreden zijn over jezelf en je leven. Dit is gemeten met de Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ). De SDQ-totaalscore geeft aan of er sociaal-emotionele problematiek is. De subschalen tonen op welk vlak de problemen zich voordoen. Percentage kinderen met sociaal-emotionele problemen (verhoogde SDQ-totaalscore) in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum Sociaal-emotionele problemen (verhoogde SDQ-totaalscore) in Centrum voor verschillende groepen 18 16 14 1 6 16 14 7 8 6 4 hoog opgeleid midden/laag opgeleid 7 9 4 significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p <, 9 17 Inzicht in de scores op de SDQ-subschalen in Amsterdam en Centrum significant verschil tussen de groepen; p <, 11 13 1 96 9 11 9 Emotionele problemen Gedragsproblemen Hyperactiviteit/ aandachttekort Problemen met leeftijdgenoten Prosociaal gedrag significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p <,

Overgewicht, eten en bewegen Gezond eten en voldoende bewegen zijn belangrijk voor een goede gezondheid. Ongezonde voeding en te weinig beweging kunnen daarnaast leiden tot overgewicht. Goede eet- en beweeggewoonten zijn dus belangrijk, waarbij geldt: jong geleerd is oud gedaan! Percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum 18 16 14 1 8 6 4 significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p <, Percentage kinderen met ongezond eet- en beweeggedrag in Amsterdam en Centrum Overgewicht (inclusief obesitas) in Centrum voor verschillende groepen 1 9 8 Amsterdam Centrum 4 6 8 1 14 significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p <, niet dagelijks ontbijten niet dagelijks groente eten niet dagelijks fruit eten 3 glazen gezoete drank per dag 4 tussendoortjes per dag lichamelijk actief < 1 uur per dag tv/computer uur per dag 7 11 14 significant verschil tussen de groepen; p <, gezinssamenstelling en opleidingsniveau van de ouder(s) is voor overgewicht (inclusief obesitas) niet nagevraagd 6

Vrijetijdsbesteding Kinderen spelen omdat ze dat leuk vinden, maar ze leren er ook veel van. Al spelend ontdekken ze wat ze kunnen en wat ze leuk vinden. Sport, muziek, toneel of nog iets heel anders. Spelen kan thuis, maar ook bij een club of vereniging. Hoeveel kinderen uit Centrum zijn lid van een vereniging? Percentage kinderen dat lid is van een vereniging in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum Percentage kinderen dat lid is van een sportvereniging of een andere vereniging in Amsterdam en Centrum 9 8 7 6 4 61 74 33 3 Lidmaatschap sportvereniging Lidmaatschap andere vereniging significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p <, significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p <, Lidmaatschap van een vereniging in Centrum voor verschillende groepen 68 9 78 79 hoog opgeleid midden/laag opgeleid 8 67 8 81 68 8 71 significant verschil tussen de groepen; p <, 7

Opgroeien met een zieke ouder Als een kind opgroeit met een lichamelijk of psychisch zieke ouder heeft dit in het algemeen een negatieve invloed op de gezondheid en het welzijn van het kind. Om hoeveel kinderen gaat het in Centrum? En op welke gebieden zien we hierdoor problemen ontstaan? Percentage kinderen dat opgroeit met een zieke ouder in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum 14 1 8 De aanwezigheid van een lichamelijke of psychische ziekte bij ouders van kinderen uit Amsterdam en Centrum Lichamelijk zieke ouder(s) Psychisch zieke ouder(s) 4 6 8 1 6 4 Probleemgebieden voor kinderen in Centrum die opgroeien met een zieke ouder goede mondhygiëne SDQ-problemen met leeftijdgenoten Opgroeien met een zieke ouder in Centrum voor verschillende groepen 14 hoog opgeleid midden/laag opgeleid 1 1 1 SDQ-gedragsproblemen veel tussendoortjes SDQ-prosociaal gedrag SDQ-hyperactiviteit dagelijks ontbijten SDQ-emotionele problemen dagelijks groente eten veel beeldschermtijd SDQ-totaalscore 8 1 19 tandenpoetsen veel gezoete dranken 11 significant verschil tussen de groepen; p <, 8

Opgroeien met zorgen, spanningen of stress in het gezin In een gezin kunnen zorgen, spanningen en stress voorkomen, bijvoorbeeld over werk, geld of de relatie tussen de ouders. Dit kan een negatieve invloed hebben op de gezondheid en het welzijn van het kind. Over welke onderwerpen hebben ouders in Centrum zorgen, spanningen of stress? En op welke vlakken zien we hierdoor problemen bij kinderen ontstaan? Percentage kinderen dat opgroeit in een gezin met zorgen, spanningen of stress in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum 1 Opgroeien met zorgen, spanningen of stress in het gezin in Centrum voor verschillende groepen 17 3 18 hoog opgeleid 18 midden/laag opgeleid 9 17 37 16 6 3 Probleemgebieden voor kinderen in Centrum die opgroeien met zorgen, spanningen of stress in het gezin significant verschil tussen de groepen; p <, dagelijks groente eten SDQ-totaalscore SDQ-emotionele problemen goede mondhygiëne SDQ-hyperactiviteit tandenpoetsen veel beeldschermtijd SDQ-gedragsproblemen gezondheidsklachten Top 3 van zorgen, spanningen of stress in het gezin voor Centrum 1. Geld (). Werk () 3. Relatie () 9

Alle percentages voor Centrum op een rij Amsterdam Centrum 1 Centrum west Centrum oost jongens meisjes jaar jaar Lichamelijke gezondheid Gezondheidsklachten 37 36 39 34 38 3 34 39 Schoolverzuim ivm gezondheid (>3 weken) 1 1 1 Mondgezondheid Goede mondhygiëne 88 89 89 9 89 9 8 94 Twee keer per dag tanden poetsen 93 94 94 9 94 9 94 9 Jaarlijks tandartsbezoek 94 9 94 9 94 9 9 99 Sociaal-emotionele gezondheid SDQ-totaalscore 1 11 1 14 7 6 16 SDQ-emotionele problemen 11 9 9 9 7 1 SDQ-gedragsproblemen 13 11 13 8 11 SDQ-hyperactiviteit/aandachtstekort 11 11 16 6 8 14 SDQ-problemen met leeftijdgenoten 1 9 1 11 7 13 SDQ-prosociaal gedrag 96 9 94 96 94 96 94 97 Overgewicht, eten en bewegen Overgewicht (inclusief obesitas) 19 9 7 11 9 8 1 Dagelijks ontbijten 96 99 98 99 99 98 99 98 Dagelijks groente eten 86 9 96 94 9 94 94 9 Dagelijks fruit eten 91 96 97 9 96 96 98 94 Veel gezoete dranken (>3 per dag) 3 3 19 4 Veel tussendoortjes (>4 per dag) 1 1 1 1 Weinig lichamelijk actief (<1 uur per dag) 48 3 3 4 61 46 8 48 Veel beeldschermtijd (> uur per dag) 8 7 8 7 6 4 9 Vrijetijdsbesteding Lidmaatschap vereniging 6 79 79 78 78 79 68 9 Lidmaatschap sportvereniging 61 74 73 74 76 71 63 8 Lidmaatschap andere vereniging 33 33 34 7 4 1 47 Opgroeien met een zieke ouder Zieke ouder(s) 1 1 1 1 1 1 14 Lichamelijk zieke ouder(s) 9 9 8 1 Psychisch zieke ouder (s) 3 3 4 3 3 3 4 Opgroeien met zorgen, spanningen of stress Zorgen, spanningen, stress in het gezin 19 18 17 3

overig, westers hoog midden/laag bij beide ouders niet bij beide ouders Lichamelijke gezondheid Gezondheidsklachten 38 34 34 3 43 3 44 Schoolverzuim ivm gezondheid (>3 weken) 1 1 3 1 Mondgezondheid Goede mondhygiëne 91 9 8 89 89 9 9 Twee keer per dag tanden poetsen 9 94 93 94 94 94 98 Jaarlijks tandartsbezoek 96 9 9 9 93 9 91 Sociaal-emotionele gezondheid SDQ-totaalscore 9 17 7 9 4 SDQ-emotionele problemen 8 11 11 7 19 9 13 SDQ-gedragsproblemen 8 13 16 9 14 9 19 SDQ-hyperactiviteit/aandachtstekort 11 8 14 17 9 3 SDQ-problemen met leeftijdgenoten 8 11 1 8 17 1 SDQ-prosociaal gedrag 94 96 98 9 98 9 96 Overgewicht, eten en bewegen Overgewicht (inclusief obesitas) 7 11 14 - - - - Dagelijks ontbijten 99 98 97 99 97 99 97 Dagelijks groente eten 97 94 9 96 88 9 91 Dagelijks fruit eten 97 97 93 96 94 96 97 Veel gezoete dranken (>3 per dag) 1 8 18 39 1 Veel tussendoortjes (>4 per dag) 1 1 1 1 Weinig lichamelijk actief (<1 uur per dag) 3 3 4 3 48 41 Veel beeldschermtijd (> uur per dag) 6 1 13 6 8 Vrijetijdsbesteding Lidmaatschap vereniging 8 81 68 8 67 8 71 Lidmaatschap sportvereniging 77 78 6 77 6 7 63 Lidmaatschap andere vereniging 34 4 4 36 34 33 Opgroeien met een zieke ouder Zieke ouder(s) 8 1 19 1 11 Lichamelijk zieke ouder(s) 7 11 16 8 16 9 17 Psychisch zieke ouder(s) 1 7 3 Opgroeien met zorgen, spanningen, stress Zorgen, spanningen, stress in het gezin 16 6 3 18 9 17 37 significant verschil, p<, - overgewicht (inclusief obesitas) is niet bekend voor gezinssamenstelling en opleidingsniveau van de ouders 11

Jeugdgezondheidsmonitor basisonderwijs Gegevens over de lichamelijke en sociaal-emotionele gezondheid en daarmee samenhangende factoren zijn nodig om gezondheidsbeleid goed te onderbouwen. De GGD Amsterdam verzamelt deze gegevens over Amsterdamse kinderen via de Jeugdgezondheidsmonitor in het basisonderwijs. Achtergrondkenmerken van de deelnemende kinderen in Amsterdam en Centrum 83 88 61 48 49 Centrum (N=79) 43 4 3 1 1 4 11 11 4 1 1 Geslacht jongen meisje Leeftijd jaar jaar Etnische herkomst Surinaams Antilliaans/Arubaans Turks Marokkaans overig Opleiding ouder(s) hoog middenhoog middenlaag laag Gezinssamenstelling bij beide ouders niet bij beide ouders SES van de buurt zeer hoog hoog gemiddeld laag zeer laag Amsterdam (N=186) 9 7 16 1 1 4 11 6 Bij minder dan kinderen in een groep, worden groepen samengevoegd: Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse/Arubaanse kinderen -> overig niet-westers Laag, middenlaag en middenhoog opgeleid -> midden/laag opgeleid 19 16 1 3 47 41 9 81 Jeugdgezondheidsmonitor basisonderwijs: waarom, hoe, wie, wat en waar 1. Waarom wordt deze monitor uitgevoerd? Gemeenten hebben de verplichting om de gezondheid van hun inwoners in kaart te brengen. De GGD Amsterdam onderzoekt daarom jaarlijks met de Jeugdgezondheidsmonitor de gezondheid van de jeugd en factoren die met gezondheid samenhangen, zoals leefstijl en leefomgeving.. Hoe worden de gegevens verzameld? De jeugdgezondheidsmonitor in het reguliere basisonderwijs wordt uitgevoerd via een vragenlijst voor ouders. Ouders krijgen de papieren vragenlijst thuisgestuurd voorafgaand aan het preventief gezondheidsonderzoek (PGO) door de jeugdgezondheidszorg (JGZ) als hun kind en jaar is. De ouders nemen de ingevulde vragenlijst mee naar het PGO en deze wordt door de JGZ gebruikt voor de consultvoering. Daarna wordt de vragenlijst anoniem gebruikt voor onderzoek. Lengte en gewicht worden in het kader van het PGO door de JGZ geregistreerd en anoniem gebruikt voor onderzoek. 3. Wie deden er mee? In schooljaar 13-14 vulden 14371 ouders van - en -jarige kinderen de vragenlijst in. Dit zijn ouders van kinderen op een basisschool in Amsterdam (n=78) en in de regio Amstelland (n=3663). Het betreft 7 van alle kinderen op de scholen in deze leeftijdsgroepen. Dit rapport gaat over 186 kinderen van en jaar die wonen in Amsterdam, van wie er 79 wonen in Centrum. Achtergrondkenmerken van de onderzoeksgroep staan hiernaast. In 13-14 werd daarnaast voor 136 Amsterdamse - en -jarige kinderen in het reguliere basisonderwijs lengte en gewicht geregistreerd, van wie er 881 wonen in Centrum. Het percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) is opgenomen in de factsheet. Om uitspraken te kunnen doen over alle kinderen die in Amsterdam en Centrum wonen zijn de gegevens gewogen naar geslacht, leeftijd, etnische herkomst en sociaal-economische status van de buurt. 4. Wat betekenen gevonden verschillen tussen groepen? Met statistische toetsen worden de resultaten van Centrum vergeleken met de andere zes stadsdelen samen. Let op: in de tabellen worden de cijfers voor geheel Amsterdam en Centrum getoond. Ook toetsen we verschillen tussen de gebieden en verschillen naar geslacht, leeftijd, etnische herkomst, opleidingsniveau van de ouder(s) en gezinssamenstelling. Een significant verschil wordt aangegeven met een of oranje kader. Significant betekent dat de kans klein is (maximaal ) dat een verschil op toeval berust.. Waar vind ik meer informatie? Een voorbeeld van de vragenlijst, meer resultaten en aanvullende informatie is te vinden op de website Gezondheid in Beeld. Colofon Contact? GGD Amsterdam, 1 telefoon: 49 tekst en vormgeving: Lotte van Dieren en Ilona Steenkamer email: eg@ggd.amsterdam.nl 1 foto s: fotobank Amsterdam website: www.ggd.amsterdam.nl