Literatuurlijst seksualiteit / weerbaarheid / misbruik Seksualiteit onderbouw Dat is fijn / Melanie Meijer en Iva Bicanic Hoe praat je met kinderen over fijne en niet-fijne aanrakingen? Het verhaal over Luuk en Roos biedt aanknopingspunten om aanrakingen te benoemen en verschillen te herkennen. Het bespreekbaar maken van verschillende soorten aanrakingen vergroot de kennis van jonge kinderen over lichamelijk contact tussen mensen. In je blootje / Melanie Meijer en Iva Bicanic Het verhaal over Luuk en Roos biedt aanknopingspunten om de geslachtsdelen te benoemen en hun functie te bespreken. Dit draagt bij aan een positief lichaamsbeeld en vergroot vaardigheden om grenzen aan te geven. Ik vind jouw lief / Sanderijn van der Doef Ik vind jou lief vertelt met veel kleurige illustraties en in eenvoudige woorden waar baby's vandaan komen, wat het verschil is tussen jongens en meisjes, en over verliefdheid en seksuele gevoelens. Een baby tje op komst/ Martha Sears & William Sears Dit voorleesboek helpt oudere broertjes en zusjes de grote gebeurtenis beter te begrijpen. Het bereidt uw kind op een speelse manier voor op de komst van de nieuwe baby en legt duidelijk uit wat die allemaal nodig heeft om groot te worden. Het boek benadrukt de positieve kanten van grote broer of grote zus zijn. 1
Allereerste infoboek / Isabelle Fougere In dit boek kunt u aan uw kind het verhaal van Tom en Zoë voorlezen. Zij hebben net zoals uw kind een heleboel vragen rond seksualiteit, die beantwoord worden door hun mama en papa. Het verhaal wordt helder en zonder omwegen uitgelegd in een aangename stijl. Bovendien maken veel tekeningen de uitleg compleet. Saar en Jop / Arjet Borger Wat antwoord je als kinderen moeilijke vragen over seksualiteit stellen? Wanneer begin je met seksuele voorlichting? Hoe leer je een kind dat het grenzen aan mag geven? Het prentenboek Saar en Jop helpt ouders om met kinderen van 2-6 jaar te praten over identiteit, vriendschap en intimiteit. Seksualiteit middenbouw Ben jij ook op mij? / Sanderijn van der Doef Dit is een boek over seks, voor kinderen van 7 tot 11 jaar. Wat is seks eigenlijk? Waarin verschillen jongens en meisjes van elkaar, en waarom? Hoe verandert je lijf als je volwassen wordt? En wat is het verschil tussen van iemand houden en verliefd op iemand zijn? Voortplanting, geboorte en erfelijkheid komen ook aan bod, en een lijst van woorden die met seks te maken hebben, sluit het boek af. Eerste infoboek seksuele voorlichting / J. Kahn-Nathan Kinderen van 7 tot 9 jaar weten al het een en ander over de voortplanting, maar hebben nog veel vragen die ze niet altijd durven stellen. In dit boek kunt u samen met uw kind kennismaken met de tweeling Robbe en Emma. Hun tante is zwanger en de tweeling wil er alles over weten. Dit boek is bedoeld voor de hele familie. Klein en groot kunnen het raadplegen. Zo kan een gesprek over het moeilijke onderwerp van seksualiteit in gang gezet of ondersteund worden. Ik+jij=Wij / Marja Baseler In dit lees-, doe- en ontdekboek staat veel informatie over vriendschap, seksualiteit, zwangerschap en geboorte. Kinderen kunnen al (voor-)lezend veel opdrachten uitwerken, knutselen en een plak/dagboek bijhouden aan de hand van de gegeven informatie. De opdrachten zijn kindgericht en aantrekkelijk, zoals: maak een tekening van jezelf, interview je grootouders over je ouders als baby, schrijf je gevoelens op, doe de verliefdheidstest, een gevoelensspel etc. Aan de orde komen verder onderwerpen als: knuffelen (en daarin te ver gaan), je eigen lichaam, vriendschap en ruzie, verliefdheid, soorten gezinnen, vrijen, voortplanting en veel meer. 2
Kriebels in je buik / Ciska Goeminne en M. Pottie Prentvertelling verdeeld over drie delen: als een visje in het water (over bevruchting en geboorte); visjes in de buik (over verliefd zijn) en zwem, zaadje zwem (over seksualiteit). Het eerste deel gaat over de gepersonifieerde zaadcel Wies die als kind Wies geboren wordt. In het tweede deel is Wies 6 jaar en in het laatste deel een man. Wat is seks / Channah Zwiep In Wat is seks? staan vragen van kinderen over lichamelijkheid en seksualiteit centraal. Bij elke vraag passen verschillende antwoorden. Als opvoeder kies je dus zelf wat en op welk moment het best bij jouw kind past. Seksualiteit bovenbouw Het puberboek / Sanderijn van der Doef Informatief boek voor (beginnende) pubers. In zeven delen wordt de periode waarin kinderen beginnen te puberen beschreven. Er is aandacht voor het lichaam dat verandert aan de buitenkant en aan de binnenkant, het uiterlijk, omgaan met elkaar, relatie met ouders, zoenen, verkering, seks en tot slot is er een informatieve wegwijzer voor opgroeiende kinderen Seks hoe voelt dat? / Kolet Janssen Ben jij al een keer verliefd geweest? Snap jij ook niet waarom meisjes en jongens zo verschillend zijn? Heb je ook meer vragen dan antwoorden over verliefdheid, liefde, puberteit, seksualiteit en voortplanting? In dit boek wordt uitleg gegeven over de 'technische' en de emotionele kant van de kriebels in je buik. Ook staan er ideeen in voor ouders en leerkrachten om op met kinderen te praten over dat ingewikkelde verkeer tussen mensen. Seks en zo / Robbi H. Harris In dit boek staat alle informatie over het lichaam, van binnen en van buiten. Ook wordt antwoord gegeven op vragen over verliefdheid, kussen, vrijen, baby's, abortus, homoseksualiteit, voorbehoedmiddelen, gezondheid, hygiëne en seksueel overdraagbare ziekten. 3
Knuffel heeft zorgen / K.atrin Meier en Anette Bley Een prentenboek over seksueel misbruik dat kinderen die daarmee te maken hebben, aanmoedigt hun zwijgen te doorbreken en dat een voorbeeld geeft hoe ze daarbij hulp kunnen vinden. Het opgroeiboek voor meisjes / Lynda Madaras Het opgroeiboek biedt meisjes in de puberteit en hun ouders informatie over alle fysieke en psychologische veranderingen. Op een eenvoudige en directe manier wordt onder meer gesproken over: de menstruatiecyclus, (ongewenste) seksuele aandacht, eetgewoonten, geslachtsziekten en voorbehoedsmiddelen. Het opgroeiboek voor jongens / Lynda Madaras Het opgroeiboek biedt jongens in de puberteit en hun ouders informatie over de groei en veranderingen in het lichaam, over de voortplantingsorganen, de kikker in de keel, lichaams- en aangezichtshaar, de puberteit bij meisjes. De auteurs gaan in op vragen als: de lengte van de penis, goede en slechte eetgewoontes, lichaams- en gewichtstraining, misbruik van steroïden, acnébehandelingen, informatie over aids, over geslachtsziekten en over voorbehoedsmiddelen. Serie over seksualiteit / Martine Delfos Martine Delfos heeft verschillende boekjes geschreven over seksuele voorlichting: - Alles erop en eraan : over zwangerschap en bevalling - Een vrolijke drukte : over mensturatie - Dat heb je van mij : over evolutie en erfelijkheid - Overal te koop : over voorbehoedmiddelen - De dicht-bij-je-bedshow : over geslachtsziekten - Zin in jezelf : over masturbatie - Verliefd is verliefd : over homoseksualiteit - Zoek de verschillen : over verschillen tussen jongens en meisjes 4
Weerbaarheid onderbouw Nee zeggen mag / Melanie Meijer en Iva Bicanic Hoe praat je met kinderen op een natuurlijke manier over het stellen van grenzen? De twee verhalen over Luuk en Roos bieden aanknkopingspunten om stituaties te herkennen waarin ze 'nee' mogen zeggen (tegen aanrakingen die ze niet willen), weg kunnen kopen en de gebeurtenis aan iemand mogen vertellen. Nee! Een boek over Nee en over Ja zeggen / Sanderijn van der Doef "Nee" zeggen is makkelijk als het om andijvie eten gaat. Maar tegen de buurjongen die met jouw bal wil spelen is een fluisterend "Nee" al heel moedig. Tegen die tante met knuffeldrang is "Nee" zeggen vaak ongewenst. En wat als een bekende heel aardig vraagt of hij je billen mag zien? Als ouder, kleuterjuf of verzorger wil je kinderen leren op de juiste momenten "Nee" en "Ja" te zeggen, zonder bang te maken voor kinderlokkers. Wanneer zeg te "Nee, wanneer zeg je "Ja" en vooral: hoe zeg je het? Kleintje of het grote geheim / A. Berebrouckx Kleintje woont in een grote boom, in een warm en veilig nest. Haar mama en papa vliegen af en aan met eten. Kleintje moet binnen blijven. Maar Kleintje is nieuwsgierig en wipt toch naar buiten. Opeens komt er een grote zwarte vogel aan. Hij doet Kleintje pijn en vliegt weer weg. Kleintje durft niet te vertellen wat er is gebeurd. Ze is bang en voelt zich schuldig. Weerbaarheid middenbouw/bovenbouw Kleintje nee en GROTE NEE / G. Braun Niet alle kinderen komen even gemakkelijk voor zichzelf op. Toch is het belangrijk dat kinderen leren aangeven wat hun behoeften zijn en wat ze juist niet willen. Kinderen moeten zich ervan bewust worden dat ze duidelijk moeten zijn als ze 'nee' zeggen. Dat is niet altijd eenvoudig, maar in dit boekje kunnen ze lezen dat zelfs een Kleintje Nee een Grote (en effectieve) Nee kan worden. Misbruik middenbouw/bovenbouw Blijf van me af : over seksueel misbruik bij jongens / meisjes / Martine Delfos Twee therapeutische voorleesverhalen, één voor jongens en één voor meisjes, voor kinderen vanaf 6 jaar. Ze gaan over Peter en Marijke die niet goed weten hoe ze dat vervelende gedoe van hun stiefvader moeten stoppen. Gelukkig gaat de schoolarts hen daarbij helpen. De boeken zijn een hulpmiddel bij het bespreekbaar maken van het probleem 5
Het is niet leuk : over kinderen die vervelende seksuele spelletjes doen met andere kinderen / Martine Delfos Maarten en Jan hebben een hut gebouwd. Marieke wil hem graag zien, maar de hutregels zijn heel vreemd. Kinderen die seksueel misbruikt of seksueel lastiggevallen worden door een of meer andere kinderen, vertellen hierover niet gemakkelijk aan een vertrouwde volwassene. Zij voelen zich schuldig dat ze het niet kunnen voorkomen. Dit voorleesboekje voor vanaf ca. 8-jarigen is een effectief hulpmiddel om kinderen te helpen dit soort ervaringen bespreekbaar te maken, zodat er iets aan gedaan kan worden. Dat nare gevoel : over seksueel misbruik en wat je ertegen kunt doen / Martine Delfos In dit boek vind je informatie over seksueel misbruik. Wanneer is iets nu seksueel misbruik en wat kun je ertegen doen? De ene arm om je heen is prettig en de andere voelt plotseling vreemd. Hoe kan dat? Het erge van seksueel misbruik zit in het nare gevoel dat je erbij krijgt. Je raakt ervan in de war. Je begrijpt het niet goed, je voelt je schuldig. Je weet niet of je nog wel iedereen kan vertrouwen. Sanne: over mishandeling en negatief zelfbeeld / Martine Delfos Therapeutisch voorleesverhaal over Sanne die vaak ruzie heeft met haar moeder, die plotseling zomaar verschrikkelijk boos kan worden. Sanne denkt dat het haar schuld is. Maar is dat wel zo? Guusjes geheim : over misbruik en vriendschap / Netty van Kaathoven Jord gaat elke middag met Guusje op pad, want zij is het leukste meisje van de hele wereld. Maar Guusje wordt steeds stiller en doet soms raar. Dan wil ze alleen zijn of loopt ze boos weg. Tot ze op een dag, als ze niet bij Jord mag logeren, spoorloos verdwijnt. Als hij Guusjes dagboek leest, weet hij eindelijk wat er zich bij Guusje thuis afspeelt Tante Fed : over geheimen en vliegende geiten / Marieke Nijmanting Pip logeert voor een half jaar bij haar tante. Een kunstzinnige tante die ze nauwelijks kent en die nogal eigenaardig is. Tante Fred en Pip beleven samen een roerige tijd, waarin geheimen ontrafeld worden en ze veel leren over de liefde. Liefde voor kunst, voor dieren, voor een huis. Maar ook over foute liefde (incest), aflopende liefde (tussen de ouders van Pip) en een verrukkelijke eerste liefde (Pip en Ruben: de extra leuke jongen in haar klas). En... Tante Fred en Pip leren van elkaar te houden. 6