Uitgave Stadsgewest Haaglanden mei 21 Stadsgewest Haaglanden Grote Marktstraat 43 Postbus 66 251 CB Den Haag T 7 751 5 F 7 751 51 E informatie@haaglanden.nl I www.haaglanden.nl Samenstelling Stadsgewest Haaglanden, sector Economie en Werkgelegenheid Gegevens I&O Research, Enschede Fotografie Arthur Vahlenkamp, Den Haag Monitor werkgelegenheid Haaglanden Omslagfoto Gemeente Delft Vormgeving Zwart op Wit, Delft Druk Nivo, Delfgauw Oplage 29 75 exemplaren CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 29 ISBN: 978-9-75157-36-9 ISSN: 1871-3637 Uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, samengevat en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, alleen met nadrukkelijke bronvermelding. economische zaken NUR: 93/781 Trefwoorden: werkgelegenheid, Haaglanden (Den Haag)
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
Inhoud Hoofdstuk Samenvatting 1 Inleiding 1.1 Algemeen 1.2 1.3 5 9 9 9 11 Opzet Overige aandachtspunten 2 Haaglanden 2.1 Totaal 2.1.1 2.1.2 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.4 2.5 2.6 2.7 13 13 13 15 16 16 16 17 18 2 2 2 26 27 29 3 31 32 33 35 Werkgelegenheid Vestigingen Arbeidsmarkt Mannen/vrouwen Deeltijdarbeid Beroepsbevolking Werkloosheid Pendel Economische activiteit Ontwikkeling per sectie Internationale cluster Glastuinbouw Toerisme en recreatie Uitzendbranche Overheid Winkels Migratievoornemens Bedrijventerreinen en kantorengebieden 3 Haaglanden-gemeenten 3.1 Den Haag 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 Bijlagen 43 43 43 45 47 47 49 5 52 54 56 58 6 62 Totaalbeeld Stadsdelen Delft Totaalbeeld Wijken Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer 65 Inhoud 3
Winnaar van de Baby Tycoon Award: ConcreetDesign van René Bollen, producent van innovatieve prefab interieur designbeton elementen voor badkamers. Winnaars van de OndernemersPrijs Haaglanden 21: Stephan van den Akker en Mirco Cuppens van Event Company dat luxe, 29 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 28 historische horecalocaties voor evenementen 4 aanbiedt.
Samenvatting Werkgelegenheid In 28 is de werkgelegenheid in Haaglanden afgenomen met circa 1%. Daarmee slaat de groei van 2,5% in 26 en 4,5% in 27 om in een - vooralsnog - lichte daling. De totale werkgelegenheid in Haaglanden komt daarmee op een niveau van bijna 522. banen per 1 januari 29. Het totale aantal werkzame personen in het Stadsgewest is in de periode van 1 januari 28 tot 1 januari 29 gedaald met bijna 3.8. Het aantal personen met een werkweek van 12 uur of meer (de netto werkgelegenheid) daalt meer: met ruim 6.25 tot ruim 482.8. Herberekend naar arbeidsjaren (van volledige werkweken) neemt het arbeidsvolume af met circa 3. tot 439.. Aangetekend moet worden dat de teruggang in werkgelegenheid voor circa de helft uitzendarbeid betreft. De werkgelegenheidsontwikkeling in het Stadsgewest wijkt iets af van de landelijke: het Landelijk InformatieSysteem Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA) meet nog een kleine toename van banen in 28 van,3% tot een landelijk totaal van circa 7.897.. Vestigingen De werkgelegenheidsgegevens worden per vestiging geregistreerd. Op 1 januari 29 zijn er in totaal bijna 67.4 vestigingen, ruim 4% meer dan een jaar eerder. De sectie handel heeft verreweg de meeste vestigingen: ruim 13.35, gevolgd door advies, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening: ruim 11.9. Het aantal winkels is bijna 7.5, gemiddeld 7,4 per 1. inwoners. De gemiddelde vestigingsgrootte (banen per bedrijf of instelling) neemt ten opzichte van vorig jaar met,4 af tot 7,7; exclusief parttimers met een werkweek tot 12 uur per week, komt het aantal werkzame personen per vestiging op 7,1 (-,5). Secties Naar secties van economische activiteit, valt de stijging van werkgelegenheid op in de gezondheids- en welzijnszorg, het onderwijs, de bouwnijverheid en - in mindere mate - de agrarische sectie (zie onderstaand overzicht). Aanmerkelijke teruggang is er in de handel, de industrie en in de nieuwe sectie informatie en communicatie. In de groeisecties is de stijging in 28 een voortzetting van de stijging in 27. Voor de secties met aanmerkelijke teruggang is er een omslag: in 27 kwamen er in deze secties nog banen bij. Openbaar bestuur en financiële instellingen gaan ook terug: openbaar bestuur na een geringe stijging in 27; financiële instellingen vervolgt de dalende trend sinds 24. Samenvatting 5
Bruto werkgelegenheid per sectie stand 1/1/29 in aantallen mutatie in 28 in % Landbouw, bosbouw en visserij 18.341 Winning van delfstoffen 946 Industrie 21.68 Energie en water 3.158 Bouwnijverheid 27.671 Handel en reparatie 78.31 Vervoer en opslag 18.772 Horeca 18.539 Informatie en communicatie 26.719 Financiële instellingen 15.26 Verhuur van en handel in vastgoed 6.49 Advies, onderzoek en spec. zakelijke diensten 56.556 Verhuur van roerend goed, overige zakelijke diensten 28.864 Openbaar bestuur 65.666 Onderwijs 34.232 Gezondheids- en welzijnszorg 67.75 Cultuur, sport en recreatie 11.967 Overige diensten 16.717 Extraterritoriale organisaties en lichamen 4.896 Totaal 521.949 +287-57 -1.522-46 +363-1.866-68 -64-1.357-324 -25 +13-252 -44 +725 +1.937-132 -345 +17-3.795 +1,6-5,7-6,6-1,4 +1,3-2,3 -,4-3,3-4,8-2,1-3,1 +,2 -,9 -,7 +2,2 +2,9-1,1-2, +,3 -,7 In bijna alle secties zijn de netto-ontwikkelingen vergelijkbaar met die van alle banen. Uitzonderingen zijn de agrarische sectie, waar in tegenstelling tot de bruto, de netto werkgelegenheid iets terugloopt, en de nieuwe sectie Advies, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening. Deze laat een toename van kleine banen zien die de afname van de netto werkgelegenheid meer dan compenseert. Gemeenten In drie van de negen Haaglanden-gemeenten groeit de werkgelegenheid nog enigszins (maximaal 1,4%). De overige gemeenten laten teruggang zien die varieert van -,1% tot ruim -1% (zie het overzicht). De teruggang in LeidschendamVoorburg wordt voor bijna de helft veroorzaakt door de verhuizing van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar Den Haag (Leidschenveen). Bruto werkgelegenheid per gemeente Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Totaal 6 stand 1/1/29 in aantallen mutatie in 28 in % 266.174 52.881 23.485 6.224 14.219 37.964 1.172 6.861 49.969 521.949 +669 +264-2.862-22 +192-769 -17-48 -1.49-3.795 +,3 +,5-1,9 -,4 +1,4-2, -1,6 -,1-2,1 -,7 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
Den Haag laat in aantallen de grootste toename zien, gevolgd door Delft en Pijnacker-Nootdorp. Relatief is laatstgenoemde gemeente de sterkste groeier. Na Leidschendam-Voorburg doet de grootste teruggang zich voor in Zoetermeer. Qua aandeel in de werkgelegenheid van Haaglanden gaat Den Haag aan kop met 51%, Midden-Delfland sluit de rij met 1,2%. De netto werkgelegenheid neemt in alle Haaglanden-gemeenten meer of minder af. Arbeidsmarkt Het aantal werkenden in Haaglanden 12 uur of meer per week (netto werkgelegenheid) daalt in 28 met 6.25 tot ruim 476.5. De beroepsbevolking van Haaglanden (inwoners met werk voor 12 uur of meer per week dan wel actief daarnaar op zoek) neemt toe met 7.5 tot circa 476.. Daardoor daalt de werkgelegenheidsgraad of woon-werkbalans - de netto werkgelegenheid in procenten van de beroepsbevolking - maar blijft nog juist boven 1. Het inkomende pendelsaldo neemt met 16. af tot 27.. De daling van de werkloosheid in Haaglanden sinds 25 zette zich in 28 voort met -3.2 tot ruim 29.3 per 1 januari 29. De afname is wel minder groot dan in voorgaande jaren: in 27 verminderde het aantal werklozen met ruim 5.3, het jaar daarvoor met 9.3. In procenten van de beroepsbevolking daalde de werkloosheid in Haaglanden in 26 van 9,5% naar 7,4%, in 27 verder naar 6,3% en in 28 naar 5,5%. De vergelijkbare landelijke cijfers laten een ontwikkeling zien van 9,% begin 26 tot 5,4% eind 28. Vrouwen Het aandeel vrouwen in de totale werkgelegenheid in Haaglanden stabiliseert in 28 op ruim 43%. Dit percentage is vrijwel gelijk aan het landelijke aandeel. Vrouwen werken wel meer in deeltijd dan mannen. Dit komt tot uiting in het percentage kleine banen van vrouwen versus mannen: van de in Haaglanden werkzame vrouwen heeft 11,3% een baan van minder dan 12 uur per week, van de mannen 6,7%. Ten opzichte van 24 groeien beide percentages naar elkaar toe. Samenvatting 7
Genomineerd voor de OndernemersPrijs Haaglanden 21: i4talent van Daniëlle Kleyheeg, een detacheringsbureau in de finance branche. Finalist van de Baby Tycoon Award: De Cheesecake Company van Rebecca Joyner, een winkel gespecialiseerd in Amerikaanse cheesecakes. 29 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 28 8
Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Algemeen De Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 29 is de 34e in een reeks die (de voorloper van) het Stadsgewest Haaglanden sinds 1976 uitbrengt. Elke aflevering rapporteert over de stand van de werkgelegenheid in de regio in het betreffende jaar en de ontwikkeling in voorgaande perioden. Sinds 22 dragen deze publicaties de titel Monitor Werkgelegenheid Haaglanden. De gegevens in deze monitors worden ontleend aan het Werkgelegenheidsregister Haaglanden (WRH), een databestand van alle economisch actieve vestigingen in het Stadsgewest. Economisch actieve vestigingen zijn vestigingen van bedrijven, vrije beroepsbeoefenaren en instellingen die betaalde werkgelegenheid bieden aan ten minste één persoon. Basis voor het WRH vormt de selectie economisch actieve vestigingen uit het Handelsregister, uit andere bronnen aangevuld met (adres)gegevens van vestigingen waarvoor de verplichting tot inschrijving in het Handelsregister eerst per 1 januari 21 ingaat. Elk jaar wordt onder de in het WRH opgenomen vestigingen een werkgelegenheids onderzoek uitgezet. De uitkomsten van dit onderzoek worden aan het vestigingen bestand toegevoegd. Aldus ontstaat een databestand met informatie over alle economisch actieve vestigingen in Haaglanden en de in of vanuit die vestigingen werkzame personen, en additionele items (voor een volledig overzicht: zie kader). Gegevens uit het WRH worden ingebracht in het Landelijk Informatiesysteem van Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA). Dit landsdekkende bestand biedt mogelijkheden tot vergelijking met andere regio s. Het WRH bevat per vestiging: cc naam, adres, postcode, gemeente, telefoonnummer (en eventueel correspondentie-, emailadres) cc soort: zelfstandige of hoofd/nevenvestiging cc pandtype: winkel, kantoor, etc. cc locatiecode: bedrijventerrein/kantorengebied cc economische activiteit volgens de standaard bedrijfsindeling (SBI) van het CBS cc indien overheid: soort overheid (rijk, provincie, gemeente, overig) cc gegevens over start en eventueel beëindiging van activiteiten cc aantal werkzame personen en uitzendkrachten, onderscheiden naar geslacht en werktijd per week (minder dan 12 uur, 12 uur of meer), op de peildatum cc woongemeente van de werkzame personen op de peildatum (niet voor alle jaren beschikbaar) cc mogelijke verhuiswens op de peildatum (niet van vestigingen met minder dan vijf werkzame personen) 1.2 Opzet De Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 29 sluit qua opzet aan bij de aflevering 28: de werkgelegenheidscijfers worden merendeels gegroepeerd en gepresenteerd zoals LISA dat op landelijk niveau doet. Dat betekent dat nadruk ligt op de aantallen banen, in plaats van op de aantallen werkzame personen met een werkweek van 12 uren of meer (die gemiddeld circa 1% lager liggen dan de aantallen banen). Voorts worden uitzendkrachten toegerekend aan de vestiging waar ze zijn ingeleend, in plaats van aan de uitzendbureaus. Ten slotte worden cijfers uit voorgaande jaren gecorrigeerd voor gemeentegrenswijzigingen. Het aantal vestigingen en banen heeft dus steeds betrekking op het huidige grondgebied van een gemeente. Inleiding 9
Evenals in de vorige aflevering rapporteert ook deze over een historische periode van vijf jaar. De oorzaak daarvan was in 28 een omvangrijke revisie met terugwerkende kracht van het vestigingenbestand in Haaglanden (zie de inleiding van de Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 28). In deze uitgave is de oorzaak een ingrijpende aanpassing en uitbreiding van de Standaard BedrijfsIndeling (SBI) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), ingegeven door wijzigingen in de indeling van de Europese Unie (NACE) en die van de Verenigde Naties (de ISIC). Deze gewijzigde indeling is in 29 met terugwerkende kracht door gevoerd in het Werkgelegenheidsregister Haaglanden. Gevolg daarvan is dat naar activiteitenniveau gedifferentieerde gegevens in deze monitor verschillen met die uit vorige afleveringen. Om ontwikkelingen in de tijd volgens de nieuwe indeling in beeld te brengen, zijn wederom cijfers van de laatste vijf jaargangen in deze monitor bijeengebracht. Een uiteenzetting van de nu gehanteerde SBI tot op 2-cijferig niveau is opgenomen in bijlage 2.4. Daaruit blijkt dat het aantal secties (aangeduid met hoofdletters) is uitgebreid. Zo is de voormalige sectie vastgoed en zakelijke diensten in drie nieuwe secties gesplitst. Voorts is een nieuwe sectie informatie- en communicatie gevormd waarin activiteiten zijn samengebracht die voorheen op verschillende plaatsen waren ingedeeld. Ook is voor waterwinning en -distributie samen met verwerking van afval(water) en recycling een nieuwe sectie gecreëerd. Voorbeelden van verschuivingen op (2-cijferig) afdelingsniveau zijn: cc hoveniersbedrijven, voorheen agrarische sectie, nu overige zakelijke dienstverlening; cc uitgeverijen, voorheen (grafische) industrie, nu sectie informatie en communicatie; cc reparatie van consumentenartikelen (niet auto s), voorheen sectie handel, nu overige dienstverlening; cc milieudienstverlening, voorheen sectie milieu, cultuur en recreatie, nu sectie waterwinning en distributie, afval(water)beheer en sanering. In bijlage 2.4 zijn van alle secties de volledige benamingen opgenomen. Van een aantal secties zijn deze te uitgebreid om in een tabel of figuur te passen. In die gevallen wordt een verkorte schrijfwijze gehanteerd. In de tekst worden afwisselend de volledige en verkorte benamingen gebruikt. In de vorige monitor is in de toelichting op de omvangrijke revisie met terugwerkende kracht, aangegeven dat vestigingen na 23 opgericht en vóór 1 januari 28 weer opgeheven niet volledig in de bestanden waren opgenomen. Deze omissies zijn in 29 voor een niet onbelangrijk deel hersteld. Dat betekent dat de vestigingsaantallen in de tussenliggende jaren (naar boven) zijn bijgesteld. Hetzelfde geldt voor aantallen werkzame personen, zij het dat de cijfers per 1 januari 28 door correctie van foutieve opgaven nu lager uitkomen. Dit jaar is aan de monitor weer een uitgebreide pendeltabel toegevoegd die aangeeft waar de in (gemeenten van) Haaglanden werkzame personen wonen (zie bijlage 1.5). Binnen Haaglanden worden de woon-werkstromen per gemeente aangegeven. Daarbuiten worden de woonplaatsen per regio of aangrenzende provincie gegroepeerd. Het voorlaatste jaar waarvan pendelgegevens zijn verzameld en gepubliceerd was 26. Nieuw in deze monitor is een afzonderlijke typering van de internationale cluster. Deze typering berust op onderzoek van Decisio en Bureau Louter in opdracht van de gemeente Den Haag in 28 en een uitgebreide inventarisatie door West Holland Foreign Investment Agency (WFIA), mede in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. 1 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
1.3 Overige aandachtspunten cc Van belang is het onderscheid tussen bruto en netto werkgelegenheid. Optelling van het aantal parttimers met een kleine baan (met een werkweek van minder dan 12 uur) bij het netto aantal werkzame personen (12 uur of meer per week werkzaam) levert de totale, bruto werkgelegenheid op. Een parttimer met een tweede deeltijdbaan in een andere vestiging wordt tweemaal geteld. Hiervoor wordt niet gecorrigeerd. In deze monitor wordt bruto werkgelegenheid ook aangeduid met totale werkgelegenheid, totaal aantal banen of werkgelegenheid zonder meer, terwijl netto werkgelegenheid steeds als zodanig wordt omschreven, dan wel met vermelding van 12 uur of meer per week. cc De netto werkgelegenheid biedt vergelijkingsmogelijkheid met de beroepsbevolking, die het CBS definieert als de som van het aantal inwoners met een baan voor 12 uur of meer per week en dan wel daarnaar actief op zoek. Het CBS heeft met ingang van 22 de beroepsbevolkingscijfers gereviseerd. cc Apart aandacht wordt besteed aan de glastuinbouw(cluster) in Haaglanden. Het gaat om de SBI-bedrijfsklasse tuinbouw zowel als om alle daaraan gerelateerde bedrijvigheid. Deze is voor de tuinbouwgemeenten geselecteerd op basis van de SBI, voor de overige gemeenten geschat. De meest recente cijfers over de omvang van het tuinbouwareaal, afkomstig van het CBS en het Landbouw Economisch Instituut (LEI), zijn eveneens opgenomen. cc Ook de cluster toerisme en recreatie komt afzonderlijk in beeld. Deze cluster omvat behalve de sectie horeca diverse bedrijfsklassen die alle onder de term vrijetijdseconomie zijn te vatten. cc Werkgelegenheid in winkels en het aantal winkelvestigingen zijn apart opgenomen in een overzicht samen met het totale verkoopvloeroppervlak per gemeente en per inwoner. De winkeldefinitie is aangepast: ook kapperszaken en videotheken worden nu tot de winkelbranche gerekend. De gegevens over vloeroppervlak zijn ontleend aan Locatus, Basisregister verkooppunten. cc Voorts wordt specifieke aandacht besteed aan de werkgelegenheid op bedrijventerreinen en in kantorengebieden, aangevuld met gegevens over (uitgegeven) grondoppervlakte respectievelijk vloeroppervlak (in gebruik). Bron van de oppervlaktegegevens zijn de monitoren die het Stadsgewest bijhoudt voor bedrijventerreinen en de kantorenmarkt. cc Ten slotte zijn in een bijlage cijfers over regionale productie (toegevoegde waarde) en werkgelegenheid samengebracht. De bijlage biedt inzicht in de onderlinge verhouding van deze grootheden per sectie en de verschillen met landelijke cijfers. De getallen betreffen 27, het meest recente jaar waarover het CBS regionale productiecijfers per sectie heeft berekend. De sectie-indeling is ook nog niet volgens de nieuwe SBI. Van 28 zijn alleen totaalcijfers beschikbaar. Inleiding 11
Genomineerd voor de OndernemersPrijs Haaglanden 21: Johan Burger van AquaTerra-Kuiper Burger, een adviesbureau voor bodem, water en ecologie. Finalist van de Baby Tycoon Award: Mobii Point Media van Guido Dommisse zet een landelijk netwerk op voor het gratis opladen van mobieltjes, 29 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 28 Blackberry s en mp3-spelers. 12
Hoofdstuk 2 Haaglanden 2.1 Totaal 2.1.1 Werkgelegenheid Werkgelegenheid wordt gemeten in aantallen arbeidsplaatsen, kortweg banen, bezet door werkzame personen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt naar netto en bruto werkgelegenheid. De netto werkgelegenheid is het aantal werkzame personen dat 12 uur of meer per week werkt. De bruto werkgelegenheid betreft alle werkzame personen. Tabel 1a Werkzame personen in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 12 uur en meer per week (netto), 24-29 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden 24 25 26 27 28 29 229.836 44.58 25.353 5.29 1.542 37.429 9.18 51.326 43.574 456.867 231.971 44.456 24.734 5.295 1.658 35.229 8.838 5.34 41.956 453.171 229.999 44.643 24.34 5.273 11.334 33.73 8.828 5.462 42.616 451.189 237.164 45.411 24.54 5.382 11.67 34.579 9.14 51.616 43.17 461.943 247.846 46.51 23.734 5.589 11.991 36.24 9.1 55.18 46.668 482.813 247.464 46.384 2.815 5.453 11.938 35.323 8.889 55.132 45.163 476.561 verschil 28-29 absoluut % -382-117 -2.919-136 -53-881 -211-48 -1.55-6.252 -,2 -,3-12,3-2,4 -,4-2,4-2,3 -,1-3,2-1,3 Bruto werkgelegenheid Sinds 25 is het aantal banen in Haaglanden gestegen met ruim 35. tot een recordniveau van 525.744 per 1 januari 28, om daarna met bijna 3.8 af te nemen tot 521.949 per 1 januari 29. De stijging in de jaren 26 en 27 met gemiddeld 3,5% slaat het jaar daarop om in een daling met,7%. De gemiddelde groei over de afgelopen vijf jaar komt uit op bijna 1%. Over deze vijf jaar bezien loopt de werkgelegenheidsontwikkeling in het Stadsgewest redelijk in de pas met de landelijke: het Landelijk InformatieSysteem Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA) meet een gemiddelde toename van banen in deze periode van gemiddeld ruim 1%, tot nationaal totaal van ruim 7.897.. Maar waar Haaglanden in het laatste jaar een afname laat zien, is er nationaal nog een toename van,3%. Tabel 1b Werkzame personen in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, totaal (bruto), 24-29 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden 24 25 26 27 28 29 247.17 49.925 27.815 5.826 12.69 39.883 9.949 56.552 48.95 497.131 248.912 5.316 27.24 6.4 12.45 37.64 1.9 55.222 46.118 493.335 245.773 5.657 26.558 5.976 13.193 36.318 9.866 55.956 46.329 49.626 253.71 51.182 27.135 5.983 13.39 37.229 1.312 57.94 47.275 52.95 265.55 52.617 26.347 6.246 14.27 38.733 1.342 6.99 51.18 525.744 266.174 52.881 23.485 6.224 14.219 37.964 1.172 6.861 49.969 521.949 Haaglanden verschil 28-29 absoluut % 669 264-2.862-22 192-769 -17-48 -1.49-3.795,3,5-1,9 -,4 1,4-2, -1,6 -,1-2,1 -,7 13
Netto werkgelegenheid Het aantal banen van 12 uur of meer per week in Haaglanden is van 25 tot 28 in hetzelfde tempo gestegen als het totaal aantal banen: met bijna 32. of gemiddeld 3,5%. Ook voor dit grote deelsegment geldt dat deze groei daarna is omgeslagen in een - echter nog iets grotere - daling: -1,3%. Van de netto werkgelegenheid zijn op Haaglandenniveau cijfers beschikbaar vanaf 1983. Deze laten een geleidelijke toename zien tot 1997, gevolgd door een sterke stijging tot een relatief hoogtepunt in 22, daarna een afname tot 25 en vervolgens krachtige groei tot een absoluut hoogtepunt per 1 januari 28, gevolgd door de hiervoor gemelde daling (zie figuur 1). Uit de figuur spreekt een in de tijd toenemende conjunctuurgevoeligheid van de werkgelegenheidsontwikkeling in Haaglanden. 5. Figuur 1 Netto werkgelegenheid in Haaglanden 45. 4. 35. 3. 83 84 85 86 87 88 89 9 91 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ten opzichte van de andere Randstadregio s is het beeld enigszins verschillend: waar de stadsregio s Amsterdam en Utrecht al vanaf 24 groei laten zien, keert in de stadsregio Rotterdam en in het Stadsgewest Haaglanden pas in 26 de ontwikkeling ten goede. Alleen in Haaglanden slaat de groei in 28 al om in een - geringe afname, waar Amsterdam en Utrecht nog een doorgaande stijging van meer dan 1% laten zien (zie tabel 2 en figuur 2). Tabel 2 Totaal banen (bruto werkgelegenheid) per Randstadregio, 24-29 Stadsregio Amsterdam Rotterdam Utrecht Haaglanden 24 25 26 27 28 29 795.93 525.1 355.44 497.13 799.6 52.58 356.91 493.34 82.15 518.87 359.83 49.63 813.82 532.98 37.67 52.95 833.34 542.67 38.34 525.74 85. 544.23 387.21 521.95 Arbeidsvolume De totale werkgelegenheid herberekend naar arbeidsjaren (van volledige werkweken) geeft het arbeidsvolume. Neemt dit volume volgens het Centraal Planbureau nationaal in 28 nog enigszins toe, in Haaglanden loopt het terug met,7% (-3.) naar circa 439.. Sinds 24 is het arbeidsvolume in Haaglanden gemiddeld met,5% per jaar gestegen, ongeveer evenveel als de landelijke toename. Het aandeel vrouwen in het arbeidsvolume in Haaglanden stabiliseert in 28 op 39% (zie tabel 4). Dit percentage ligt lager dan hun werkgelegenheidsaandeel van 43% omdat vrouwen meer in deeltijd werken dan mannen (zie 2.2.2). 14 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
Figuur 2 Werkgelegenheid (bruto) per Randstadregio 8. 7. 6. 5. Stadsregio Amsterdam Stadsregio Rotterdam Stadsgewest Haaglanden Stadsregio Utrecht 4. 3. 23 24 25 26 27 28 29 Gemeenten In drie van de negen Haaglanden-gemeenten groeit de werkgelegenheid nog enigszins (maximaal 1,4%), de overige laten teruggang zien, variërend van -,1% in Westland tot ruim -1% in Leidschendam-Voorburg. De teruggang in laatstgenoemde gemeente wordt voor bijna de helft veroorzaakt door de verhuizing van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar Den Haag (Leidschenveen). Den Haag laat in aantallen de grootste toename zien, gevolgd door Delft en Pijnacker-Nootdorp. Relatief is laatstgenoemde gemeente de sterkste groeier. Na Leidschendam-Voorburg doet de grootste afname zich voor in Zoetermeer, voor 9% veroorzaakt door teruggang daar in de industrie. Wat de netto werkgelegenheid betreft: deze neemt in alle Haaglanden-gemeenten - meer of minder - af. 2.1.2 Vestigingen De werkgelegenheidsgegevens worden per vestiging geregistreerd. Op 1 januari 29 zijn er in totaal 67.393 vestigingen van bedrijven, instellingen en vrije beroeps beoefenaren, ruim 4% meer dan een jaar eerder. In 26 en 27 nam het aantal vestigingen nog aanmerkelijk meer toe: in beide jaren rond 9%. Over de afgelopen vijf jaar bedroeg de toename ruim 18. of wel 38%. De toename van het aantal vestigingen (inclusief correcties) sinds 24 is het saldo van circa 26. oprichtingen en 8. opheffingen. Daarnaast is er een positief migratie saldo: 3.5 vestigingen verhuisden in die vijf jaar naar Haaglanden, terwijl er 2.8 vertrokken. De oprichtingen zijn geconcentreerd in de secties bouw, handel en specialistische zakelijke dienstverlening, de opheffingen in laatstgenoemde twee secties. Veel mutaties betreffen zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers). Per gemeente is de ontwikkeling in 28 verschillend: Pijnacker-Nootdorp en Den Haag laten een bovengemiddelde groei zien, in de meeste overige gemeenten is de groei 2 à 3%. Alleen Westland en Midden-Delfland blijven daaronder met een toename van ruim 1%. De groei van het aantal vestigingen sinds 24 is het grootst in Den Haag en Zoetermeer: respectievelijk 53% en 45%, en het kleinst in Westland en Midden-Delfland: respectievelijk 11% en 8%. De sectie handel en reparatie heeft verreweg de meeste vestigingen: in 29 een aantal van 13.355, gevolgd door de specialistische zakelijke dienstverlening met 11.97; het aantal winkels is 7.497, gemiddeld 7,4 per 1. inwoners. De gemiddelde vestigingsgrootte (banen per bedrijf of instelling) neemt ten opzichte van vorig jaar met,4 af tot 7,7; exclusief parttimers met een werkweek tot 12 uur per week komt het aantal werkzame personen per vestiging op 7,1 (-,5). Haaglanden 15
Tabel 3 Vestigingen in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 24-29 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden 24 25 26 27 28 29 22.437 3.993 3.73 3.73 2.12 2.12 1.432 8.96 4.3 48.718 23.766 4.174 3.24 3.24 2.227 2.227 1.522 8.14 4.172 5.775 25.891 4.457 3.38 3.38 2.314 2.314 1.62 8.367 4.724 54.53 28.677 4.892 3.681 3.681 2.394 2.394 1.718 8.727 5.17 59.221 32.395 5.244 3.893 3.893 2.593 2.593 1.741 8.96 5.612 64.631 34.331 5.393 4. 4. 2.75 2.75 1.796 9.3 5.796 67.393 verschil 28-29 aantallen % 1.936 149 17 17 157 157 55 97 184 2.762 6, 2,8 2,7 2,7 6,1 6,1 3,2 1,1 3,3 4,3 2.2 Arbeidsmarkt 2.2.1 Mannen/vrouwen De verhouding mannen/vrouwen in de totale werkgelegenheid in Haaglanden stabiliseert in 28 op 57/43% en wijkt daarmee nauwelijks af van de landelijke verhouding. Het percentage vrouwen in de totale netto werkgelegenheid in het Stadsgewest is per 1 januari 29 ruim 42%, ruim een half procent hoger dan vorig jaar, maar blijft daarmee lager dan het gelijk gebleven aandeel in de beroepsbevolking van 44%. Ook het aandeel vrouwen in het arbeidsvolume in Haaglanden verandert niet in 28 en blijft 39% (zie tabel 4). Dit percentage ligt lager dan hun werkgelegenheids aandeel omdat vrouwen meer in deeltijd werken dan mannen (zie 2.2.2). 2.2.2 Deeltijdarbeid Het aantal banen met een omvang van minder dan 12 uur per week komt in Haaglanden per 1 januari 29 op 45.388; een toename ten opzichte van een jaar eerder van 5,7%. Sinds 24 is dit aantal gestegen met 12,7%, tegen 5% groei van de totale werkgelegenheid. Het aandeel kleine banen in het totaal is fractioneel toegenomen van 8,1% in 24 tot 8,7% per 1 januari 29. Dit regionale aandeel ligt aanmerkelijk lager dan het nationale: van het landelijke banentotaal heeft circa 13% een omvang van minder dan 12 uur per week. Vrouwen werken meer in deeltijd dan mannen. Dit komt tot uiting in het percentage kleine banen van vrouwen versus mannen: van de in Haaglanden werkzame vrouwen heeft 11,3% een baan van minder dan 12 uur per week, van de mannen 6,7%. In 24 bedroegen deze percentages respectievelijk 11,4 en 5,7%. Ten opzichte van dat jaar groeit het percentage mannen met een kleine baan dus iets in de richting van het stabiel gebleven percentage vrouwen met een werkweek van minder dan 12 uur. Een gemeente met verhoudingsgewijs veel deeltijdarbeid is Pijnacker-Nootdorp: hier werkt 19% minder dan 12 uur per week. Het laagste percentage laten Den Haag en Rijswijk zien: ruim 7%. 16 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
Tabel 4 Netto en bruto werkgelegenheid, arbeidsvolume en beroepsbevolking in Haaglanden naar geslacht, 24-29 mannen vrouwen Parttimers (1-12 uur) Netto (12 uur en meer) Bruto (totaal) 16.576 272.647 289.223 23.688 184.22 27.98 4.264 456.867 497.131 16.414 268.224 284.638 23.75 184.947 28.697 4.164 453.171 493.335 16.86 265.185 281.991 22.631 186.4 28.635 39.437 451.189 49.626 Arbeidsvolume Beroepsbevolking 271.1 257. 163.2 195. 434.3 452. 266.5 256. 163.5 21. 429.55 457. 262.7 258. 166.5 25. 429.2 463. vervolg mannen vrouwen 27 totaal mannen vrouwen 28 totaal mannen vrouwen 29 totaal Parttimers (1-12 uur) Netto (12 uur en meer) Bruto (totaal) 17.516 269.86 287.376 23.491 192.83 215.574 41.7 461.943 52.95 18.58 282.141 3.649 24.423 2.672 225.95 42.931 482.813 525.744 19.797 275.519 295.316 25.591 21.42 226.633 45.388 476.561 521.949 Arbeidsvolume Beroepsbevolking 264.7 26.5 169. 26.5 433.7 467. 271. 262.5 171. 29.5 442. 472. 269. 265. 17. 211. 439. 476. 24 totaal mannen vrouwen 25 totaal mannen vrouwen 26 totaal 2.2.3 Beroepsbevolking De arbeidsparticipatie ligt in Haaglanden met 47% een fractie boven het landelijke gemiddelde. Voor mannen is het regionale percentage hetzelfde als het nationale: 53%. Voor vrouwen ligt het iets hoger: in het Stadsgewest behoort 41,4% van de vrouwen tot de beroepsbevolking, in Nederland als geheel is dat 4,7%. De beroepsbevolking van Haaglanden bedraagt per 1 januari 29 circa 476., 7.5 meer dan een jaar eerder. Omdat tegenover deze groei een afname van het aantal werkzame personen staat, daalt de verhouding tussen netto werkgelegenheid en beroepsbevolking (x1), de werkgelegenheidsgraad of woon-werkbalans, met 3 punten naar 1. De woon-werkbalans per gemeente wordt weergegeven in figuur 3. Door de groei van de beroepsbevolking en de dalende werkloosheid neemt de werkzame beroepsbevolking in Haaglanden toe met circa 1., tot 45.. Het (inkomende) pendelsaldo, dat van 24 tot 27 voortdurend verminderde, maar daarna steeg met 11., neemt in 28 weer af: met circa 16.. Haaglanden 17
> 115 11-115 85-1 7-85 < 7 Figuur 3 Werkgelegenheidsgraad of woon-werkbalans per gemeente in Haaglanden 29. Wassenaar Leidschendam-Voorburg Den Haag Zoetermeer Rijswijk Pijnacker-Nootdorp Westland Delft Midden Delfland 2.2.4 Werkloosheid Gegevens over werkloosheid zijn ontleend aan het bestand van werkzoekenden die bij het UWV WERKbedrijf staan ingeschreven. Voor het vierde achtereenvolgende jaar daalt het aantal niet-werkende werkzoekenden in Haaglanden. De stijging tot en met 24 slaat in 25 om in een daling, die in 26 krachtig doorzet met een afname van ruim 9.3. De dalende trend neemt sindsdien wel af in intensiteit: in 27 daalt het aantal werklozen met bijna 5.3 en in 28 met ruim 3.2. Per 1 januari 29 staan 26.82 werklozen in Haaglanden ingeschreven. In procenten van de beroepsbevolking is dit 5,5% (-,7%punt). De daling in het Stadsgewest is iets sterker dan de nationale ontwikkeling: het landelijk gemiddelde komt per 1 januari 29 uit op 5,4% (-,6%punt). 18 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
Tabel 5 Werkloosheid per gemeente, in Haaglanden en Nederland (mannen en vrouwen), 24-29 24 25 26 27 28 absoluut relatief (in % van de beroepsbevolking) 29 24 25 26 27 28 29 Den Haag 29.278 Delft 4.31 Leidschendam-Voorburg 2.171 Midden-Delfland 185 Pijnacker-Nootdorp 65 Rijswijk 1.657 Wassenaar 386 Westland 1.382 Zoetermeer 4.317 Haaglanden 44.282 28.985 4.373 2.315 171 631 1.673 39 1.491 4.749 44.778 28.748 3.738 2.26 176 616 1.725 472 1.523 4.625 43.883 22.46 3.32 1.949 162 485 1.545 434 1.543 3.423 34.619 18.259 2.591 1.713 133 442 1.55 348 1.274 3.59 29.324 15.61 2.345 1.673 111 477 1.421 327 1.14 2.987 26.82 13,6 9,4 6,1 2,5 3,8 7,5 3,7 3,3 7,6 9,8 13,1 1,2 6,8 2,1 3,5 7,6 3,9 3,4 8,4 9,8 12,9 8,9 7, 2,2 3,2 7,8 5, 3,2 8, 9,5 9,9 7,1 6, 1,7 2,3 7, 4,8 3,3 5,8 7,4 8,2 5,7 5,4 1,6 2, 6,8 4,1 2,7 5,1 6,3 6,9 4,9 5,4 1,5 2, 6,5 3,6 2,3 5, 5,5 4,6 6,5 waarvan: Mannen Vrouwen Nederland totaal 22.737 21.545 678.5 22.76 22.72 692.2 21.453 22.473 671.5 16.734 17.882 554.2 13.769 15.555 458. 12.19 13.892 417. 8,8 11, 9,2 8,9 11, 9,4 8,3 11, 9, 6,4 8,7 7,3 5,3 7,5 6, 5,4 waarvan: Mannen Vrouwen 352. 326.5 353.2 339. 329.2 342.3 265.2 289. 216. 242. 2. 217. 8,1 1,6 8,2 1,9 7,7 1,8 6,2 8,9 5, 7,2 4,6 6,4 Uit de cijfers per gemeente blijkt dat ondanks de daling sinds 25 de werkloosheid in het stedelijke gebied blijft geconcentreerd, het meest in Den Haag, Zoetermeer en Delft. Ook in procenten van de beroepsbevolking staat Den Haag steeds bovenaan, maar dan staat - sinds 27 - Rijswijk op de tweede plaats. Alleen in deze gemeenten ligt het percentage boven het gemiddelde van Haaglanden. In de meer landelijke gemeenten in Haaglanden ligt de werkloosheid op een opmerkelijk laag niveau. Westland kent een werkloosheidspercentage van 2,5%. In Pijnacker-Nootdorp ligt het op 2,%, en in Midden-Delfland het laagst: op 1,6%. Inmiddels is de werkloosheid sinds januari 29 al met meer dan 5. opgelopen. Tabel 6 Arbeidsmarktbalansen Haaglanden Beroepsbevolking Werkloosheid Werkzame beroepsbevolking Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Werkgelegenheid personen 12 uur of meer per week werkzaam/voor werk beschikbaar x 1. 24 25 452 44 48 111 62 49 457 456 45 411 11 68 42 26 453 461 44 417 18 74 34 27 451 465 35 43 16 74 32 28 462 469 29 44 11 67 43 29 483 476 26 45 11 74 27 477 Anders dan de werkloosheid onder mannen, die sinds 24 voortdurend is gedaald, neemt het aantal werkloze vrouwen in Haaglanden pas sinds 26 af. Daardoor is het aandeel vrouwen in de totale werkloosheid in Haaglanden thans nog 53%, en ligt dus veel hoger dan de 44% die zij van de beroepsbevolking uitmaken. Haaglanden 19
6 5 452, 456,9 457, 453,2 463, 451,2 467, 461,9 472, 482,8 476, 476,6 Figuur 4 Arbeidsmarktgegevens van Haaglanden (x 1.) 4 3 2 44,3 44,8 43,9 34,6 29,3 26,1 1 24 25 26 27 28 29 Beroepsbevolking Werkloosheid Werkgelegenheid (netto) 2.2.5 Pendel Eens per drie jaar wordt aan het werkgelegenheidsonderzoek een vraag toegevoegd naar de herkomst van de in Haaglanden werkzame personen. Zo ook per 1 januari 29. De resultaten daarvan staan samengebracht in de pendelmatrix van bijlage 1.5. Daaruit blijkt dat de inkomende forensenstroom begin 29 een omvang heeft van ruim 11.6 personen die in Haaglanden werken, maar daarbuiten wonen; ruim 19. daarvan hebben een werkweek van 12 uur of meer. De inkomende pendel omvat ruim 21% van de totale werkgelegenheid in Haaglanden. De uitgaande forensenstroom valt te berekenen op circa 81.8. Circa 74.3 daarvan heeft een werkweek van 12 uur of meer; deze 74.3 betreft bijna 16% van de beroepsbevolking van Haaglanden. Ten opzichte van 26, het voorlaatste jaar waarin pendelcijfers zijn verzameld, is het percentage uitgaande forensen gelijk gebleven, maar het percentage inkomende forensen gedaald: van 24% naar 21%. Door de relatieve afname van de inkomende forensenstroom is ook het pendelsaldo (inkomende minus uitgaande pendel) gedaald: van circa 32. in 26 tot minder dan 27. in 29. Niet verrassend is dat de pendelrelaties met de aangrenzende regio s Rotterdam en Leiden/Bollenstreek het sterkst zijn: samen zijn ze goed voor de helft van de 21% inkomende pendel in Haaglanden. De gemeentegrensoverschrijdende pendel binnen Haaglanden beloopt 25%: dit percentage woont en werkt in verschillende gemeenten in het Stadsgewest. Voor 54% is de woon- en werkgemeente in Haaglanden dezelfde. 2.3 Economische activiteit 2.3.1 Ontwikkeling per sectie De werkgelegenheid vertoont na een licht dalende trend in de jaren daarvoor, in 26 en 27 een duidelijke groei, die in 28 weer omslaat in een - geringe afname over een breed front van de onderscheiden secties. Per 1 januari 29 komen de totalen op respectievelijk 521.949 bruto en 476.561 netto. De tabellen 7a en 7b laten zien dat de werkgelegenheid zich qua omvang nog ruim boven het niveau van 24 beweegt. Voor de afzonderlijke secties divergeren echter de ontwikkelingen. In de afgelopen vijf jaar groeien belangrijke secties als de bouw (+34%), extraterritoriale organen (+21%), advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (+17 à 2%), cultuur sport en recreatie (+13 à 15%) de tot logies-, maaltijd en drankverstrekking omgedoopte horeca (+1 à 15%) en gezondheids- en welzijnszorg (+12%) meer dan 1%, terwijl financiële instellingen (-15%) en de industrie (-14%) meer dan dit percentage teruggingen. In absolute zin laat ook de 2 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
handel aanmerkelijke groei zien (+2.9 bruto). De agrarische sectie weet zich te handhaven, evenals vervoer en opslag en de nieuw onderscheiden secties onroerend goed en overige zakelijke dienstverlening inclusief verhuur van roerend goed. De eveneens nieuw onderscheiden sectie informatie en communicatie gaat ten opzichte van 24 licht terug (-2 à 3%), evenals openbaar bestuur (-4%). Onderwijs groeit in die vijf jaar (9 à 1%) evenals de overige dienstverlening (+4 à 6%). De mutaties in delfstoffenwinning en openbaar nut zijn deels terug te voeren op definitieovergangen. De ontwikkelingen in het laatste jaar laten alleen een sterke stijging zien van de werkgelegenheid in de gezondheids- en welzijnszorg, terwijl de sectie handel en reparatie, de industrie en de informatie- en communicatiesectie de grootste teruggang vertonen. Tabel 7a Werkzame personen in Haaglanden per sectie, 12 uur en meer per week (netto), 24-29 Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal 24 25 26 27 28 29 16.542 786 24.447 1.654 2.133 2.277 61.682 16.527 11.991 26.263 17.494 6.296 45.77 26.245 67.596 28.737 54.993 8.541 14.872 4.21 56.867 16.173 86 23.34 75 2.186 2.65 6.432 16.31 11.88 26.64 16.95 6.26 46.292 24.434 67.398 28.89 56.771 8.614 15.415 4.114 453.171 16.9 882 22.182 991 2.134 22.133 61.37 16.219 12.311 26.14 15.743 6.142 46.939 21.715 65.21 3.2 56.928 8.84 15.52 4.265 451.189 15.92 1.28 21.864 975 2.4 23.588 62.248 16.33 12.962 26.32 15.215 6.179 5.2 24.125 65.88 3.628 58.977 9.236 15.39 4.512 461.943 16.895 1.2 22.663 1.6 2.19 26.75 65.284 16.682 14.37 27.84 15.172 6.489 54.31 26.387 65.38 3.832 6.131 9.874 15.893 4.86 482.813 16.761 94 2.996 944 2.189 27.136 62.617 16.416 13.745 25.544 14.796 6.224 53.755 26.139 64.871 31.663 61.852 9.62 15.466 4.887 476.561 verschil 28-29 absoluut % -134-62 -1.667-116 8 386-2.667-266 -562-1.54-376 -265-276 -248-437 831 1.721-254 -427 27-6.252 -,8-6,2-7,4-1,9 3,8 1,4-4,1-1,6-3,9-5,7-2,5-4,1 -,5 -,9 -,7 2,7 2,9-2,6-2,7,6-1,3 Landbouw, bosbouw en visserij In de agrarische sectie zijn per 1 januari 29 bruto 18.341 mensen werkzaam in 4.743 vestigingen. Gemiddeld komt dat neer op 3,9 werkzame personen per vestiging. Sinds 27 is het aantal banen in deze sectie gestegen met 6%, in het laatste jaar met 1,6%. Het merendeel van deze stijging betreft de bedrijfsklasse dienstverlening aan de tuinbouw. Hier steeg het aantal vestigingen in twee jaar met 874 tot een totaal van 1.99 en het aantal banen met 1.178 tot 4.336. Qua omvang is de verreweg belangrijkste bedrijfsklasse in deze sectie de glastuinbouw; daaraan wordt apart aandacht besteed in 2.3.2. De agrarische sectie maakt veel gebruik van uitzendarbeid; op 1 januari 29 waren er 1.94 uitzendkrachten actief in deze bedrijfstak, ruim 1% van het aantal werkzame personen in deze sectie. In 29 neemt de gehele sectie 3,4% in van de totale werkgelegenheid in Haaglanden. De bijdrage aan het regionale product ligt hoger: 4,4% in 27 (zie bijlage 1.6). Voor een stedelijke regio als Haaglanden is dit een hoog percentage: het gemiddelde voor heel Nederland is 2,1%. Haaglanden 21
Winning van delfstoffen De sectie winning van delfstoffen is de kleinste in Haaglanden. Het gaat voor het overgrote deel om dienstverlening ten behoeve van aardolie- en aardgaswinning. Tot 27 neemt de sectie gestaag toe. Het laatste jaar laat een daling zien van 57 banen (-5,7%) tot 946. Delfstoffenwinning heeft een aandeel van,2% in de regionale werkgelegenheid, maar draagt (in 27) 1,5% bij aan het regionale product. Het landelijke aandeel in de toegevoegde waarde is 3,1%. Industrie De werkgelegenheid in de industrie is in 28 met 4,4% afgenomen tot 21.68 per 1 januari 29. Daarmee zet de dalende trend sinds 24, met een onderbreking in 27 (+3,3%), zich voort. Het aantal vestigingen neemt door de jaren heen wel steeds toe: sinds 24 met 8,5%, in het laatste jaar met 1,3%. De gemiddelde vestigingsgrootte komt daarmee per 1 januari 29 op 12,5. Het aandeel van de sectie in de totale werkgelegenheid van Haaglanden daalde in de afgelopen vijf jaar van 5,% naar 4,1%. Samen met de energiesectie (zie hierna) is er een teruggang van 5,4% naar 4,3%. De vergelijkbare bijdrage aan het regionaal product ligt in 27 op 5,5%. Nationaal is deze bijna drie keer zo groot. Energie, water en afval In de nieuwe sectie-indeling zijn openbare nutsbedrijven onderscheiden in productie, distributie en handel in elektriciteit en aardgas enerzijds en waterwinning en -distributie, afval(water)beheer en sanering anderzijds. Door inkrimping bij Eneco en vertrek van Tennet Zuid-Holland loopt de werkgelegenheid in de energiesectie in Haaglanden in 28 terug met meer dan 1%. De watersectie groeit met ruim 3%. Het werkgelegenheidsaandeel van beide secties samen is,6%. De gemiddelde vestigingsgrootte is vergelijkbaar met die in de delfstoffenwinning, circa 5, en is daarmee bijna de hoogste in Haaglanden. Bouwnijverheid Sinds 24 laat de sectie bouwnijverheid een doorgaande stijging zien. Het aantal vestigingen is in die vijf jaar meer dan verdubbeld. De werkgelegenheid is met eenderde gestegen. De sterkste stijging deed zich voor in 27. In 28 beperkt de toename in werkgelegenheid zich tot 1,3%. Wel blijft de stijging van het aantal vestigingen aanhouden. Motor achter deze ontwikkeling is het grote aantal startende zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers). Door het grote aantal eenpersoonsbedrijven komt de gemiddelde vestigingsgrootte in deze bedrijfstak in Haaglanden op niet veel meer dan 3, het laagste aantal van alle secties. Het aandeel van de bouwnijverheid in de totale werkgelegenheid van Haaglanden loopt in de afgelopen vijf jaar op van 4,2 naar 5,3%. De bijdrage aan het regionale product is van dezelfde orde van grootte: 4,6% in 27, iets minder dan het landelijke aandeel van 5,5%. Handel en reparatie Deze qua bruto werkgelegenheidsaandeel (15%) grootste sectie in Haaglanden groeit sinds 25. Een groei die in 28 omslaat in een afname met 1.866 werkzame personen (-2,3%). Netto is de teruggang 2.667 (-4,1%). Ook het aantal vestigingen laat - voor het eerst sinds 23 - een afname zien: met 365 tot 13.355 per 1 januari 29. De detailhandel heeft binnen de sectie verreweg het grootste aandeel en is de bedrijfsklasse met het hoogste percentage werkzame vrouwen: ruim 57%. Traditioneel is een groot deel van de banen in handel en reparatie van geringe omvang: in 29 werkt bijna 2% van de werkzame personen minder dan 12 uur per week. Het aandeel van de sectie in de netto werkgelegenheid dan ook 2% lager dan het bruto aandeel. Dit netto aandeel is juist iets lager dan dat van openbaar bestuur. De bijdrage van handel en reparatie aan de regionale productie is 9,6% (in 27). 22 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29
Tabel 7b Werkzame personen in Haaglanden per sectie, totaal (bruto), 24-29 Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal 24 25 26 27 28 29 18.316 786 24.952 1.687 2.175 2.665 75.129 18.294 16.94 27.298 17.686 6.479 47.214 28.724 68.57 31.456 6.67 1.42 15.87 4.43 497.131 17.79 86 23.946 715 2.229 21.12 73.688 18.193 16.56 27.526 17.162 6.247 47.74 26.357 68.39 31.823 62.11 1.635 16.325 4.135 493.335 17.546 882 22.68 991 2.17 22.583 74.279 18.87 16.798 26.776 15.961 6.378 49.91 23.773 65.954 32.712 62.33 1.836 16.514 4.285 49.626 17.299 1.36 22.378 984 2.64 24.86 75.786 18.47 17.765 26.92 15.421 6.443 52.168 26.5 65.84 33.395 64.497 11.323 16.467 4.531 52.95 18.54 1.3 23.13 1.66 2.138 27.38 79.897 18.84 19.179 28.76 15.35 6.695 56.426 29.116 66.16 33.57 65.813 12.99 17.62 4.879 525.744 18.341 946 21.68 952 2.26 27.671 78.31 18.772 18.539 26.719 15.26 6.49 56.556 28.864 65.666 34.232 67.75 11.967 16.717 4.896 521.949 verschil 28-29 absoluut % 287-57 -1.522-114 68 363-1.866-68 -64-1.357-324 -25 13-252 -44 725 1.937-132 -345 17-3.795 1,6-5,7-6,6-1,7 3,2 1,3-2,3 -,4-3,3-4,8-2,1-3,1,2 -,9 -,7 2,2 2,9-1,1-2,,3 -,7 Vervoer en opslag Laat de sectie vervoer en opslag in 27 ruim 4% werkgelegenheidsgroei zien, in 28 is er enige afname (-,4%) tot een totaal van 18.7872 banen. Toch ligt dit niveau nog 2,6% boven dat van 24. Het aantal vestigingen maakt sinds 24 een doorgaande groei door. Met ruim 3 tot 1.332 per 1 januari 29. De gemiddelde vestigingsgrootte is dan 14,1. Vervoer en opslag is goed voor 3,6% van de werkgelegenheid in Haaglanden, minder dan het landelijke percentage (5,4%). Logies-, maaltijd- en drankverstrekking De sectie logies-, maaltijd- en drankverstrekking, voorheen horeca, laat tussen 25 tot 28 een doorgaande groei zien van gemiddeld 5% per jaar, gevolgd door een afname in het laatste jaar van ruim 3%. Ook het aantal vestigingen volgt het patroon van stijging tot 28 en teruggang in het laatste jaar: met bijna 4%. De gemiddelde vestigingsgrootte is sectie is 6. De sectie is goed voor 3,6% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Informatie en communicatie De nieuw gevormde sectie informatie en communicatie is goed voor ruim 5% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Vooral door ontwikkelingen in de telecomsector neemt het aantal banen in deze sectie het afgelopen jaar af: met 1.357 (-4,8%). De twee jaren daarvoor was er wel werkgelegenheidsgroei. Het aantal vestigingen blijft toenemen: in 28 met 117 (+3,4%). Sinds 24 is dit aantal met 75% gegroeid. Gemiddeld werken er in 29 ruim 7 personen per vestiging. Financiële instellingen De werkgelegenheid bij banken en verzekeringsinstellingen, die samen de sectie financiële instellingen uitmaken, laat tussen 24 en 29 een voortdurende teruggang zien. Gemiddeld is de teruggang 3% per jaar, in het laatste jaar 2%. Het aantal vestigingen vertoont een stabiel verloop tot 27. In dat jaar is er een teruggang van 1 en een gelijkblijvend niveau sindsdien (1.154). Daarmee komt de gemiddelde vestigingsgrootte op 13. Van alle werkzame personen in Haaglanden is 3% actief in deze sectie, vergelijkbaar met het landelijke aandeel. Daarmee blijft de sectie nog onder het aandeel van land- en tuinbouw. De bijdrage aan het regionaal product is 7,4% in 27. Landelijk is die bijdrage 5,8%. Haaglanden 23
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Figuur 5 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Haaglanden, 29 3,5%,2% 4,1%,2%,4% 5,3% 14,9% 3,6% 3,6% 5,1% 2,9% 1,2% 1,8% 5,5% 12,6% 6,6% 13,% 2,3% 3,2%,9% % 5% 1% 15% Verhuur van en handel in onroerend goed De van vastgoed en zakelijke dienstverlening afgesplitste sectie verhuur van en handel in onroerend goed is gering van omvang: 1,2% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Zowel het aantal vestigingen als werkzame personen gaat in 28 terug: -25 banen respectievelijk -9 vestigingen. Qua banen bevindt de sectie zich weer op het niveau van 24. Het aantal vestigingen is sindsdien per saldo met bijna 38% gestegen. Gemiddeld werken er per vestiging nu 5 personen, in 24 waren er dat nog ruim 6. Advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening Ook de sectie advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening maakte eerder onderdeel uit van de voormalige - veel grotere - sectie vastgoed en zakelijke dienstverlening. De sectie bestaat merendeels uit juridische en financiële dienstverlening, ontwerp- en ontwikkeling, marktonderzoek, reclame, keuring en controle. De sectie maakt sinds 24 een doorgraande groei door, gemiddeld ruim 4,6% per jaar, zij het dat het laatste jaar de groei beperkt blijft tot,2%. Het aantal vestigingen neemt ook voortdurend toe: sinds 24 met gemiddeld 14% per jaar. De sectie is in 29 goed voor circa 11% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening In de sectie verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening is het restant van de voormalige sectie vastgoed en zakelijke dienstverlening ondergebracht. Het gaat om 5,5% van de werkgelegenheid in Haaglanden. De sectie gaat in het laatste jaar,9% in werkgelegenheid terug, bij een met 2 (+5,2%) stijgend aantal vestigingen. De twee jaren daarvoor was er sterke groei: 1% of meer per jaar. De vestigingsgrootte is begin 29 circa 7, ten opzichte van circa 11 in 24. Openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen Aan de groei van de werkgelegenheid bij het openbaar bestuur komt in 26 een einde. Dan zet een daling in, die in 27 niet doorzet, maar in 28 continueert: -,7%. Op 1 januari 29 werken er in deze sectie in Haaglanden 65.666 personen, 13% van het totaal. Daarmee is de sectie na handel en reparatie de tweede werkgever in de regio. De bijdrage van de sectie in de regionale toegevoegde waarde beloopt een overeenkomstig percentage, dat ongeveer het dubbele is van het landelijke aandeel. De sectie omvat uitsluitend overheidsbestuur en -diensten (defensie, justitie, politie en brandweer) alsmede sociale verzekeringsorganen. Daaronder zijn enkele aantal zeer grote entiteiten, zoals ministeries. Vandaar dat de sectie het hoogste aantal 24 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 29