Huisbezoekproject 75 jarigen IJsselstein Noord 2013 1
Inleiding Dit rapport Huisbezoekproject 75 jarigen in IJsselstein Noord 2013 geeft informatie over de resultaten van de 232 interviews die gehouden zijn onder de zelfstandig wonende 75-plussers in Europaen Oranjekwartier, IJsselveld Oost en IJsselveld West in IJsselstein Noord. De interviews zijn gehouden door 10 enthousiaste vrijwillige senioren voorlichters van Stichting Pulse. Het doel van het huisbezoek was tweeledig. Enerzijds hulp bieden om het zelfstandig functioneren bij ouderen te verbeteren en anderzijds beleidsinformatie te verzamelen over de leefsituatie en ondersteuningsbehoefte van ouderen. Er heeft een prettige samenwerking met de GGD en de gemeente IJsselstein plaatsgevonden. Door de GGD regio Utrecht zijn de vragenlijsten ontwikkeld en de resultaten beschreven. De gemeente IJsselstein heeft de adressen van de 75-plussers aangeleverd. Op dit moment zijn de vrijwilligers actief met het houden van interviews in IJsselstein West. 2
Demografie In dit verslag zijn de vragenlijsten gebruikt van 232 huisbezoeken. 60% van de onderzoeksgroep is vrouw. Ruim de helft (55%) van de 75-plussers woont samen of is gehuwd. Aantal Aantal huis- % 75-plussers bezoeken 75-plussers uitgenodigd uitgevoerd bereikt Europakwartier/Oranjekwartier 172 79 46% IJsselveld Oost 98 60 61% IJsselveld West 195 93 48% Totaal 465 232 50% Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Vrouwen 63% 58% 60% Mannen 37% 42% 40% Samenwonend 47% 58% 58% Gezondheid Aan de 75-plussers is gevraagd hoe zij hun eigen gezondheid ervaren. 56% van de 75-plussers beoordeelt zijn/haar gezondheid als goed tot uitstekend. Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Ervaren gezondheid: - Uitstekend/goed 61% 47% 59% - Lichte tot ernstige lichamelijke beperking 46% 63% 56% Toch ondervinden ouderen soms beperkingen in allerlei dagelijkse handelingen zoals aankleden of zich wassen. In de gemeente IJsselstein Noord heeft 54% van de 75-plussers een lichte tot ernstige lichamelijke beperking. Mobiliteitsproblemen komen het meest voor. In figuur 1 een overzicht van de beperkingen die het meest voorkomen. 3
Figuur 1 Beperkingen... 400m aan een stuk lopen... In en uit bed stappen... Buigen en iets van de grond pakken... Zitten en opstaan uit een stoel... Voorwerp van 5kg 10 m tillen...trap op en aflopen 0 10 20 30 40 50 60 personen Ruim een derde (36%) van de 75 jarigen is in de 12 maanden voor het bezoek 1 of meer keer gevallen. Als gevolg van de val heeft de helft van de 75-plussers lichamelijk letsel opgelopen, voornamelijk breuken en kneuzingen. In IJsselstein Noord heeft een derde (32%) van de ouderen aangegeven zichzelf vergeetachtig te vinden. 35% van de 75-plussers maakt zich een beetje tot veel zorgen over hun vergeetachtigheid. Deze zorgen kunnen vervolgens slaapproblemen veroorzaken. 38% van de 75 jarigen heeft aangegeven soms tot vaak niet goed te slapen. Eén op de vijf (19%) 75-plussers gebruikt medicijnen om in slaap te komen. 92% van de 75-plussers gebruikt naast de medicijnen om in slaap te komen nog andere medicijnen. Twee op de drie gebruikt 4 of meer medicijnen per dag. Veel genoemde medicijnen zijn medicijnen voor de bloeddruk, cholesterol en diabetes. Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Een of meer keer vallen 34% 45% 31% Vergeetachtig 29% 38% 31% Soms tot vaak slaapproblemen, 42% 27% 41% Medicijnen om in slaap te komen 18% 22% 18% Wonen en mobiliteit Bijna zes op de tien (58%) 75-plussers woont in een flat/etagewoning/ appartement of maisonnette en 39% woont in een eengezinswoning. 62% van de 75-plussers woont in een huurwoning, waarvan 78% in een sociale huurwoning en 22% in een vrije sector huurwoning. 4
Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Huurwoning 44% 73% 70% - Sociale huur 79% 86% 73% - Vrije sector huur 21% 14% 27% 23% van de 75-plussers heeft aangegeven dat er in relatie tot hun zelfredzaamheid aanpassingen aan hun woning wenselijk zijn. Aanpassingen die het meest genoemd worden zijn aanpassingen aan het toilet en douche. 18% van de 75-plussers heeft aangegeven dat ze binnen vijf jaar willen verhuizen. De meest voorkomende redenen die aangegeven worden om te willen verhuizen zijn: 1; ze vinden hun huidige woning te groot, 2; de slaapkamers en douche zijn alleen met een trap te bereiken en 3; de tuin is te bewerkelijk. De 75-plussers verhuizen het liefst naar een aanleunwoning bij een verzorgingshuis. De helft (51%) van de 75-plussers staat ingeschreven voor een andere woning. Een op de vijf 75-plussers staat ingeschreven bij Woonnet en een op de drie 75-plussers staat ingeschreven voor een aanleunwoning. Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Verhuizen binnen 5 jaar 21% 25% 11% Vervoersproblemen 27% 22% 13% De vervoersmogelijkheden waar de 75-plussers in IJsselstein Noord het meest gebruik van maken zijn weergegeven in figuur 2. Bijna één op de vijf (20%) heeft aangegeven soms tot regelmatig vervoersproblemen te hebben waardoor ze niet ergens naar toe konden waar ze wel heen hadden gewild. 72% van de 75-plussers kent de regio taxi en 20% maakt wel eens gebruik van deze taxi. Ruim de helft (53%) van de 75-plussers die gebruik maken van de regionale taxi, is hier tevreden over. Wanneer de 75-plussers met een mobiliteitsbeperking buiten de regio vervoer nodig heeft kunnen ze gebruik maken van Valys. Ruim de helft (54%) van de 75-plussers is hiermee bekend, 25% maakt hier ook gebruik van. Driekwart (74%) van de gebruikers heeft aangegeven tevreden te zijn met Valys. 5
In IJsselstein Noord kunnen de 75-plussers gebruik maken van het ouderenvervoer van Pulse. Driekwart van de ouderen is bekend met het ouderen vervoer en 21% maakt hier gebruik van. Van degene die gebruik maken van het ouderenvervoer is 89% hier tevreden mee. Figuur 2 Gebruik vervoersmiddelen... Lopen... Auto, partner, familie of kennis rijdt... Fietsen... Auto, ik rijd...tram 0 10 20 30 40 50 60 70 80 6% van de 75-plussers heeft aangegeven dat ze zich overdag soms tot vaak onveilig voelen. s Avonds is dit bij 14% van de ouderen het geval. 42% van de 75-plussers heeft aangegeven dat ze s avonds niet meer de deur uit gaan omdat ze zich onveilig voelen. Een op de vijf (22%) 75-plussers heeft aangegeven dat er plekken in de wijk zijn waar ze s avonds liever niet alleen komen. Veel genoemde plekken zijn bij de Jumbo, omgeving tramhalte Clinckhoef en omgeving Poortdijk. Zorg en zelfredzaamheid 25% van de 75-plussers in IJsselstein Noord heeft wekelijks hulp bij het huishouden van de thuiszorg. 21% van de ouderen heeft een particuliere hulp in de huishouding. Naast huishoudelijk hulp wordt er ook hulp bij de persoonlijke verzorging en medische hulp gegeven. Van de 75-plussers ontvangt 13% wekelijks hulp bij de persoonlijke verzorging en 6% ontvangt wekelijks medische hulp (bijvoorbeeld bij het verzorgen van wonden, geven van injecties). Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Hulp thuiszorg wekelijks 20% 27% 28% Hulp particuliere zorg wekelijks 22% 15% 25% Persoonlijke verzorging wekelijks 8% 16% 16% Medische hulp wekelijks 4% 15% 1% 6
9% van de 75-plussers heeft aangegeven dat ze behoefte hebben aan extra ondersteuning of aanpassingen en zou daarvoor graag een afspraak maken met een ouderenadviseur. Dit zijn 21 van de in totaal 232 bezochte 75-plussers. De dagelijkse boodschappen, het bereiden van de warme maaltijden en het licht huishoudelijk werk wordt vooral door de 75-plussers zelf gedaan. Voor het invullen van formulieren (46%) en de kleine reparaties in en bij het huis/tuinonderhoud (54%) wordt vaak de hulp van partner, familie en kennissen ingeroepen. Voor het zwaar huishoudelijk werk wordt vaak gebruik gemaakt van de thuiszorg en de particuliere hulp (45%). Mantelzorg Mantelzorg is de zorg (meer dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is) die familieleden, vrienden of buren vrijwillig en onbetaald verlenen aan hun naasten. In totaal ontvangt 22% van de 75-plussers in IJsselstein Noord mantelzorg. Men ontvangt de mantelzorg van de partner en de (klein)kinderen. De hulp bestaat voornamelijk uit klaar maken van maaltijden, hulp in de huishouding, het geven van troost en afleiding en begeleiding en/of vervoer. Eén op de zes (16%) 75-plussers geeft nog mantelzorg. Zij verlener die zorg voornamelijk aan de partner en aan buren/vrienden en kennissen. De zorg bestaat uit klaar maken van de warme maaltijden, hulp in de huishouding, begeleiding en/of vervoer en het geven van gezelschap, troost en afleiding. Van de 75-plussers die mantelzorg geven voelt 23% zich enigszins tot zeer zwaar belast door de verzorging van een naaste. De helft (49%) van de mantelzorgers is niet bekend met het steunpunt mantelzorg. Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Ontvangt mantelzorg 18% 27% 24% Geeft mantelzorg 14% 17% 16% 7
Eenzaamheid, tijdsbesteding en zelfredzaamheid Eenzaamheid is een aspect dat invloed heeft op iemands welbevinden. Vragen rond eenzaamheid kunnen voor sommige mensen te indringend zijn. 2% van de 75-plussers gaf daarom aan deze vragen niet te willen beantwoorden. Van de 75-plussers die wel antwoord gaf op deze vragen, komt naar voren dat 43% van de 75-plussers in IJsselstein Noord zich eenzaam voelt (36% matig eenzaam en 7% ernstig eenzaam). De 75-plussers hebben even vaak last van emotionele eenzaamheid als van sociale eenzaamheid. Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Eenzaam 38% 56% 39% Naast gevoelens van eenzaamheid hebben de ouderen ook vragen beantwoord over sociale activiteiten (zie tabel 1). Zo n 14% van de 75-plussers blijkt vrijwel nooit tot een paar keer per jaar bezoek te ontvangen. Dit zijn ook de ouderen die hoog scoren op de ernstig eenzaamheidsgevoelens. Tabel 1 Activiteiten en contacten Wekelijks of vaker Maandelijks tot wekelijks Bezoek ontvangen 52% 35% Hobby of cursus 51% 5% Wandelen 46% 8% Fietsen 32% 7% Op bezoek gaan 40% 39% Internet/emaillen 42% 5% Verenigingsactiviteiten 17% 8% Vrijwilligerswerk 12% 4% Ouderensport 17% 1% Overige sporten 7% 0% Passen op de kleinkinderen 5% 12% Werk voor de kerk 4% 5% Bibliotheekbezoek 6% 11% Bij anderen klusjes doen 4% 5% Betaald werk 2% 0% 8
26% van de 75-plussers ervaart belemmeringen om deel te nemen aan activiteiten buitenshuis. Ze voelen zich met name belemmerd door hun slechte gezondheid of handicap, vinden het moeilijk om alleen te gaan en voelen zich te oud. De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is volop in beweging. Belangrijke onderdelen van de Wmo zijn het versterken van de eigen kracht, participatie, inzet van het informele netwerk (bijv. hulpvragen aan uw familie, kinderen, buren of iemand uit de wijk/directe leefomgeving) en indien gewenst het vergroten van het netwerk. In het kader daarvan is er aan de 75-plussers gevraagd of zij vrijwilligerswerk doen. 14% van de 75-plussers in IJsselstein Noord heeft aangegeven dat zij vrijwilligerswerk doen, 1% heeft aangegeven dit wel te willen gaan doen. Aan de 75-plussers is ook gevraagd of zij hulp durven te vragen als zij deze nodig hebben. Bijna zes op de tien (56%) durft dit zonder moeite, 41% heeft hier enige tot grote moeite mee en 4% van de 75-plussers geeft aan dat hij/zij dat niet goed kan. Het inzetten van het informele netwerk wordt steeds belangrijker. Aan de 75-plussers is gevraagd van wie zij financiële, emotionele en praktische hulp kunnen krijgen indien zij dat nodig hebben. Eén op de zeven (14%) 75-plussers in IJsselstein Noord heeft aangegeven dat zij geen financiële steun kunnen krijgen van partner, (klein)kinderen, andere familie of vrienden/kennissen. Ook kan 6% niet bij hun netwerk terecht voor emotionele steun en 8% niet voor praktische steun. Europakwartier/ IJsselveld IJsselveld Vrijwilligerswerk 17% 12% 14% Hulp vragen: Zonder moeite 54% 58% 56% Hulp vragen: Enige tot grote moeite 42% 40% 40% Hulp vragen: Durft het niet 4% 2% 4% Financiële steun 21% 12% 9% Emotionele steun 8% 10% 1% Praktische steun 13% 7% 3% 9
Diensten en voorzieningen Tijdens het huisbezoek is er aan de 75-plussers gevraagd van welke diensten en voorzieningen ze op dit moment gebruik maken en waar ze nu nog geen gebruik van maken, maar dat wel zouden willen. In figuur 3 een overzicht van de gebruikte diensten en voorzieningen. Figuur 3 Gebruikte diensten en voorzieningen... Hulp via vrijwillige hulpdienst... Advies/voorlichting ouderenadviseur... Maaltijdvoorziening aan huis... Hulp en klussendienst... Diensten en voorzieningen... Open eettafels...vervoer naar voorzieningen... Personenalarmering 0 5 10 15 20 25 30%... Sociaal culturele activiteiten voor ouderen Ja, gebruik ik weleens Nee, maar zou ik wel willen In figuur 3 is te zien dat 75-plussers in IJsselstein Noord al regelmatig gebruik maken van sociaal culturele activiteiten voor ouderen en de personenalarmering. Toch zijn er ook veel 75-plussers die nog geen gebruik maken sociaal culturele activiteiten voor ouderen, maar dit wel graag zouden willen. Ook zouden ze graag gebruik maken van vervoer naar voorzieningen, diensten en voorzieningen en de hulp en klussendienst. Financiën Aan de 75-plussers is gevraagd of zij het afgelopen jaar moeite hebben gehad om van het inkomen van hun huishouden rond te komen. 3% van de 75-plussers heeft aangegeven enige tot grote moeite te hebben om rond te komen. Wanneer het inkomen van mensen in Nederland niet hoog genoeg is, is het mogelijk om gebruik te maken van de verschillende financiële regelingen, zoals huurtoeslag, zorgtoeslag, woon en vervoersvoorzieningen WMO of bijstand/minimabeleid. In figuur 4 een overzicht van het gebruik van de financiële regelingen van de 75-plussers. 10
Figuur 4 Percentage 75-plussers dat gebruik maakt van de verschillende financiële regelingen 80 60 40 20 0 Huurtoeslag Zorgtoeslag Bijstand en/of minimabeleid Maak ik gebruik van Wel van gehoord maar maak ik geen gebruik van WMO/zorgloket Evaluatie Het huisbezoek is op twee manieren geëvalueerd. Aan de oudere zelf en aan de seniorenvoorlichter is gevraagd of men het bezoek als zinvol heeft ervaren. Van alle 75-plussers vond 87% het gesprek met de seniorenvoorlichter zinvol. De seniorenvoorlichters gaven aan dat ze bij negen van de tien van de bezoeken een prettig gesprek hadden gehad. Zes op de tien (59%) bezoeken waren zinvol, 2% van de bezoeken waren heel hard nodig, 27% van de bezoeken was eigenlijk overbodig, bij 8% was het alleen maar gezellig en bij 3% verliep het gesprek moeizaam of was moeilijk te peilen. Gemiddelde heeft de seniorenvoorlichter aan elk huisbezoek 97 minuten besteed. Deze tijd varieerde van 30 minuten tot 4 uur. 44% van de gesprekken vond alleen met de oudere plaats. Bij de andere gesprekken was de partner ook aanwezig en bij enkele gesprekken was iemand anders aanwezig. Tijdens de evaluatie van de seniorenvoorlichters wordt ook gevraagd over welke onderwerpen zij advies hebben gegeven of bemiddeld hebben. Vier op de tien 75-plussers heeft advies gehad over diensten en voorzieningen, 35% over mobiliteit, 24% over wonen, 25% over tijdsbesteding en 22% over zorg en zelfredzaamheid. 11
Conclusies: Ruim de helft (56%) van de 75-plussers beoordeelt zijn gezondheid als goed tot uitstekend. Toch ondervindt 54% van de 75-plussers in IJsselstein Noord lichte tot ernstige lichamelijke beperkingen. Ruim een derde (36%) van de 75-plussers is in de 12 maanden voor het onderzoek één of meer keer gevallen. Als gevolg van de val heeft de helft van de 75-plussers lichamelijk letsel opgelopen. Een derde van de 75-plussers vindt zichzelf vergeetachtig. 35% van deze groep maakt zich een beetje tot veel zorgen over deze vergeetachtigheid. 38% van de 75-jarigen heeft aangegeven soms tot vaak niet goed te slapen. 19% gebruikt medicijnen om in slaap te komen. 92% van de 75-plussers gebruikt naast de medicijnen om in slaap te komen nog andere medicijnen. Twee op de drie ouderen gebruikt naast slaapmedicijnen 4 of meer medicijnen per dag. Veel genoemde medicijnen zijn medicijnen voor de bloeddruk, cholesterol en diabetes. Het percentage 75-plussers dat aan heeft gegeven binnen 5 jaar te willen verhuizen is 18%. De helft van de 75-plussers staat daadwerkelijk ingeschreven voor een andere woning. 20% van de 75-plussers maakt gebruikt van de regiotaxi. Vijf op de tien ouderen die gebruik maken van de regiotaxi, is hier tevreden over. 25% van de 75-plussers met mobiliteitsbeperkingen maakt voor vervoer buiten de regio gebruik van Valys. Drie kwart van de gebruikers is hier tevreden over. Driekwart van de ouderen is bekend met het ouderen vervoer van Pulse en 21% maakt hier gebruik van. Van degene die gebruik maken van het ouderenvervoer is 89% hier tevreden mee. 6% van de 75-plussers in IJsselstein Noord voelt ze overdag weleens onveilig. s Avonds voelt 14% van de 75-plussers zich soms tot vaak onveilig. Een kwart van de 75-plussers in IJsselstein Noord heeft wekelijks huishoudelijk hulp van de thuiszorg. 21% van de 75-plussers heeft een particuliere hulp in de huishouding. 13% van de 75-plussers heeft hulp bij de persoonlijke verzorging en 6% heeft hulp bij medische verzorging. 12
16% van de 75-plussers geeft mantelzorg. Van de 75-plussers die mantelzorg geven voelt 23% zich enigszins tot zeer zwaar of overbelast door de verzorging van een naaste. 49% van de mantelzorgers is niet bekend met het steunpunt mantelzorg. 22% ontvangt mantelzorg. 43% van de 75-plussers in IJsselstein Noord voelt zich eenzaam. 36% voelt zich matig eenzaam en 7% voelt zich ernstig eenzaam. 14% van de 75-plussers in IJsselstein Noord doet vrijwilligerswerk, 1% heeft aangegeven dit wel te willen gaan doen. Vier op de tien 75-plussers heeft enige tot grote moeite om hulp te vragen indien dit nog is. 4% heeft aangegeven dat zij dit niet goed kunnen. 14% van de 75-plussers in IJsselstein Noord heeft aangegeven dat zij geen financiële steun kunnen krijgen van partner, (klein)kinderen, andere familie of vrienden/kennissen. Ook kan 6% niet bij hun netwerk terecht voor emotionele steun en 8% niet voor praktische steun. In IJsselstein Noord wordt al regelmatig gebruik gemaakt van verschillende diensten en voorzieningen. Toch zijn er ook veel 75-plussers die hier nu nog geen gebruik van maken. De 75-plussers hebben aangeven dat ze graag gebruik zouden willen maken van vervoer naar voorzieningen diensten en voorzieningen en de hulp en klussendienst. 3% van de 75-plussers heeft aangegeven enige tot grote moeite te hebben met rondkomen. Aandachtsgebieden zijn: eenzaamheid, rondkomen met de financiën, moeite om hulp te vragen, medicijnen gebruik, vergeetachtiger, mantelzorg 13
Problemen op tijd signaleren voorkomt een boel ellende. Kleine problemen zijn vaak nog op eigen kracht op te lossen, eventueel met een beetje professionele of vrijwillige hulp. Dat is fijn voor de mensen die het betreft en voor hun omgeving, maar ook voor de maatschappij: minder grote problemen betekent minder hoge kosten. Werk maken van signaleren is kiezen voor de langetermijnoplossing. In het kader van Preventief Huisbezoek bezochten 10 vrijwilligers dit jaar 283 75-plussers en spraken hen uitgebreid over hun leefsituatie. 14
Signalering Hoe gaat het? Resultaten Preventief huisbezoek 75+ IJsselstein wil graag weten hoe het met haar ouderen gaat. Waar hebben ze hulp bij nodig? Weten ze welke voorzieningen en activiteiten er zijn? En maken ze er gebruik van? Pulse startte daarom met Preventief Huisbezoek 75+ in Centrum en Zenderpark. Hiervoor werden vrijwilligers opgeleid om onderzoek te doen. Zij gaven voorlichting en namen een vragenlijst af over de leefsituatie, wensen en behoeften. Ouderen wilden leren computeren en bankjes naast de route naar het centrum. De computercursussen kwamen er. Net zoals de bankjes. En met de apotheek werd contact opgenomen om te praten over het hoge medicijngebruik onder ouderen in Zenderpark. Ouderen bleken ook weinig te bewegen. Reden voor Pulse om samen met Ewoud meer beweegactiviteiten op te zetten. In 2013 was IJsselstein-Noord aan de beurt. 10 vrijwilligers bezochten met een koffer vol voorlichtingsmateriaal en een vragenlijst 283 ouderen. Ine Voormolen (68) was een van de vrijwilligers. Ze trof ouderen met beperkingen die geen idee hadden dat ze ondersteuning aan konden vragen, of mensen die hun partner verloren en die daardoor erg eenzaam waren. Een andere man zorgde al lange tijd voor zijn ernstig zieke vrouw. Verzorgen, schoonmaken, koken, hij deed alles zelf en was daardoor overbelast. Hem kon ik verwijzen naar het steunpunt mantelzorg en tafeltje-dekje. De bezoeken vind ik soms best confronterend. Dan denk ik: hoe zou ik zelf zijn als ik die leeftijd heb bereikt? 15
Uitgave: Stichting Pulse Adres: Postbus 29, 3400 AA IJsselstein Bezoekadres: Jan van der Heydenweg 2C Telefoonnr: 030 6887030 www.stichting-pulse.nl