Dienst Leefmilieu December 2009
Overzicht inhoud: Inleiding 1. Doelstellingen A. Milieubeleidsplan 2005-2009 B. Milieujaarprogramma (MJP) 2008 en 2009 2. Verbintenissen A. Lokaal Kyoto Protocol B. Convenant of Mayors 3. Sustainable Energy Action Plan Convenant of Mayors 2
Inleiding De stad Hasselt heeft al enige jaren doelstellingen wat betreft het energieverbruik een hernieuwbare energie-gebruik opgenomen in zijn beleidsplannen. Hieronder worden de relevante stukken uit de beleidsplannen samengevat en gegroepeerd. Ook wordt er aangegeven welke doelstellingen en/of verbintenissen de stad Hasselt is aangegaan en hoe het Sustainable Energy Action Plan van de Convenant of Mayors is opgevat. 1. Doelstellingen A. Milieubeleidsplan 2005-2009 Dit plan bevat de uitwerking van het milieubeleid over een periode van 5 jaar. Het is opgesteld in 2004 en recent hervastgesteld en verlengd in 2009. In 2010 zal er een nieuw milieubeleidsplan opgesteld worden. Verschillende onderwerpen komen aan bod: afval, water, natuur, mobiliteit, energie, landbouw, Elk hoofdstuk bevat de volgende items: beschrijving met een situatieschets van de bestaande toestand, beleidskader, knelpunten, doelstellingen en acties. Hoofdstuk 6 behandelt het thema energie. Deze cluster kadert binnen het beleid dat de Vlaamse overheid wil voeren inzake energie. Er wordt vooral aandacht besteed aan energie besparen (een duurzaam energiebeleid dat het primair energieverbruik moet verminderen), energie-efficiëntie (rationeel energieverbruik dat de CO 2 -uitstoot moet verminderen) en hernieuwbare energiebronnen. De stad Hasselt wil haar duurzaam energiebeleid verder uitbouwen en in de aandacht brengen. Jaarlijks wordt het energiebeleid geëvalueerd en bijgestuurd. De voorbeeldfunctie van de stad als lokale overheid speelt een belangrijke rol. De stad zal zelf een energiebeleid voeren dat zo weinig mogelijk milieubelastend is en tegelijkertijd onderneemt ze acties en maatregelen om eenzelfde gedrag bij haar inwoners te stimuleren. De stad Hasselt heeft een energieboekhoud- en energiezorgsysteem opgezet, maakt werk van sensibilisatie bij eigen personeel en bij de inwoners, past energiebesparende maatregelen toe en implementeert hernieuwbare energie door zelf te investeringen in installaties en door subsidies te geven aan inwoners die investeren in PV, zonneboilers en warmtepompen. Sinds 2009 worden er ook subsidies voor isolatie gegeven. De doelstellingen zijn opgesplitst in strategische, operationele en educatieve doelstellingen. Strategische doelstellingen: Vermindering van het primaire energieverbruik door bij de eindgebruiker (het gemeentebestuur, de inwoners van de stad) een verbeterde energiehuishouding te bewerkstelligen, waarmee energie bespaard wordt en aan comfort gewonnen wordt. Ondersteuning en versterking van het gewestelijk klimaatbeleid door pro-actief bij te dragen tot een vermindering van broeikasgassenemissies op lokaal niveau. Streven naar een verlaging van fossiele of nucleaire brandstoftoepassingen in het voordeel van hernieuwbare energiebronnen. De mogelijkheden om de productie van groene stroom te verhogen, onderzoeken. De stad Hasselt wil een actieve rol spelen in de zoektocht naar hernieuwbare energiebronnen met het oog op de toepassing ervan (windkracht, zonneenergie, toepassing van restwarmtefractie, ). Duurzame verplaatsingen (fiets, carpooling, openbaar vervoer) nemen toe. 3
Operationele doelstellingen Het optimaliseren van een intern milieuzorgsysteem in 3 deelgebieden: het energieverbruik in de gemeentelijke gebouwen, het brandstofverbruik in het gemeentelijk wagenpark en het energieverbruik in de openbare verlichting op het grondgebied Hasselt. Het opstellen van een energiebeleidsplan op basis van vijf jaren, waarin de evolutie van het energiebeleid van de stad Hasselt duidelijk omschreven wordt. Het blijven zoeken naar mogelijkheden voor de toepassing van hernieuwbare energie, met de bedoeling op termijn deze te kunnen integreren in de stedelijke diensten, het patrimonium of het grondgebied. Ook het gebruik van elektrische verwarming controleren. In een aantal gevallen is het misschien mogelijk deze te vervangen door een gedecentraliseerde gasketelverwarming. Educatieve doelstellingen Realiseren van de voorbeeldfunctie t.o.v. de lokale bevolking en andere sectoren. De bevolking informeren over en sensibiliseren voor REG. In het REG-beleid zal niet nagelaten worden campagnes te voeren of te ondersteunen voor de informatie en sensibilisatie van de gemeentelijke diensten en andere doelgroepen (inwoners, scholen, bouwers), eventueel ondersteund door de intercommunale Infrax, de provincie Limburg of andere organisaties. Ook in hoofdstuk 5, het hoofdstuk over mobiliteit, zijn doelstellingen opgenomen om de uitstoot van CO 2 te reduceren. Duurzame verplaatsingen worden gepromoot zowel bij de inwoners als bij het eigen personeel en in het gemeentelijk wagenpark wordt aandacht besteed aan milieuvriendelijke voertuigen. De doelstellingen van het milieubeleidsplan worden jaarlijks concreter uitgewerkt in het milieujaarprogramma. De integrale tekst van het milieubeleidsplan kan teruggevonden worden op www.hasselt.be bij leefmilieu en milieubeleid. B. Milieujaarprogramma (MJP) 2008 en 2009 Het milieujaarprogramma fungeert als een concretere uitwerking van het milieubeleidsplan. Het is bovendien een verplichting voor de samenwerkingsovereenkomst met de Vlaamse overheid (Milieu als opstap naar duurzame ontwikkeling 2005-2007, samenwerkingsovereenkomst 2008-2013). Het MJP wordt jaarlijks opgemaakt en bevat de rapportering van de acties die het vorige jaar zijn uitgevoerd en de planning van de acties van het volgende jaar. Het wordt eveneens opgedeeld in verschillende thema s: instrumentarium, afval, milieuverantwoord productgebruik, water, hinder, energie, mobiliteit, natuur, bodem en duurzame ontwikkeling. Hoofdstuk 6 verwijst opnieuw naar het thema energie. Het bevat de acties die ondernomen worden op het gebied van energie: het aanstellen van een energiecoördinator, de energieboekhouding, de samenwerking met de netbeheerder, technische energiebesparende maatregelen, sensibilisatie- en informatie-acties voor personeel en inwoners, de toepassing van en informatie over hernieuwbare energie. De integrale tekst van het milieubeleidsplan kan teruggevonden worden op www.hasselt.be bij leefmilieu en milieubeleid. 2. Verbintenissen 4
A. Lokaal Kyoto Protocol Hasselt heeft het Lokaal Kyoto Prococol (LKP) ondertekend op 20 april 2008. Het LKP is een initiatief van de Bond Beter Leefmilieu en wil hiermee locale overheden stimuleren om dezelfde doestellingen als het Kyoto Protocol na te streven. De engagementen van het LKP zijn: - Intern: de nodige stappen ondernemen om de eigen CO 2 -uitstoot en het energieverbruik (gebouwen, straatverlichting en het wagenpark) conform de Kyotodoelstelling met minstens 7,5% te verminderen tegen 2012 (t.o.v 2006 of eerder) - Extern: de inwoners en bedrijven op het grondgebied aansporen en helpen om hetzelfde te doen en daarbij samen te werken met (milieu)verenigingen, netbeheerders, scholen, - Rapporteren: evolutie eigen energieverbruik. Jaarlijks rapporteert het gemeentebestuur het energieverbruik van resp. het gebouwenpatrimonium, het eigen wagenpark en de openbare verlichting op gemeentewegen aan de andere gemeenten die het Lokaal Kyotoprotocol tekenden. Meer informatie over het LKP kan gevonden worden op www.lokaalkyotoprotocol.be. B. Convenant of Mayors De EU heeft de strijd tegen de klimaatverandering als een van zijn topprioriteiten gesteld. Het heeft ambitieuze doelstelling gezet in de vorm van het 20-20-20 tegen 2020 initiatief binnen het Climate Action and Renewable Energy Package. Als gevolg hiervan zijn de deelstaten verplicht hun CO 2 -emissies met minstens 20% te reduceren tegen 2020. De Convenant of Mayors gaat nog iets verder door middel van een vrijwillige overeenkomst om verder dan deze doelstellingen te gaan. De coördinatie van de Europese en nationale instellingen is uitermate belangrijk, maar ook lokale overheden hebben een belangrijke rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Doelstellingen voor de lokale overheden omhelzen: - een reductie van meer dan 20% CO 2 tegen 2020 - het opstellen van een uitgangsemissie-inventaris - en het indienen van een duurzaam energie actie plan (SEAP). 3. Sustainable Energy Action Plan (SEAP)- Convenant of Mayors Voor het opstellen van de uitgangsemissies (baseline emission inventory) is er uit gegaan van de verbruiksgegevens van het jaar 2006. In eerste instantie worden enkel de gegevens van de eigen organisatie opgenomen omdat deze duidelijk meetbaar en kwantificeerbaar zijn. Later zullen ook de verbruiken van inwoners opgenomen worden. Bij de opmaak van het SEAP is er uitgegaan van een aantal veronderstellingen. Indien er geen actie ondernomen wordt, zal het energieverbruik van de gebouwen met 0,70% per jaar toenemen en het transport met 1,80%. Indien er nu geen acties ondernomen worden, zal de hoeveelheid CO 2 -uitstoot in de toekomst alleen maar toenemen. Dit is ook te zien in grafiek 1. De prioriteiten van het energie-actieplan kunnen gesitueerd worden in de volgende domeinen: - energie-efficiëntie: moderne technologie, doorgedreven isolatie, zorgen ervoor dat er minder energie verloren gaat en dus minder energie nodig is 5
- investeren in hernieuwbare energie-toepassingen - gedragswijziging Grote besparingen voor het gemeentelijk verbruik kunnen bereikt worden bij de openbare verlichting. Dit vormt dus zeker een belangrijk aandachtspunt. De stad Hasselt wil aan de hand van verschillende acties en maatregelen streven naar de volgende doelen: - besparing van 7,5% CO 2 tegen 2012 (t.o.v. 2006) - besparing van meer dan 20% CO 2 tegen 2020 (t.o.v. 2006). De opvolging van de verbruiken wordt gevolgd in het energieboekhoud- en energiezorgsysteem. In dit systeem in acces zijn alle gebouwen van het stadsbestuur opgenomen (water, elektriciteit, gas, stookolie). Het meten en registeren van deze gegevens kan op zich ook al tot een besparing leiden aangezien er vlug op eventuele afwijkingen (lekken, verouderde apparatuur, ) kan gereageerd worden. De acties die moeten leiden tot het behalen van deze doelstellingen worden opgedeeld in de volgende categorieën: gebouwen, transport en lokale elektriciteitsproductie. A. Gebouwen A.1. Communicatie en gedragsverandering Door te informeren en sensibiliseren rond rationeel energieverbruik met simpele tips (zoals het licht doven als je je bureau verlaat) wordt er getracht een gedragsverandering te bewerkstelligen bij het personeel. Ook de communicatie rond het energieverbruik en de daarbij horende CO 2 -uitstoot moet er voor zorgen dat het draagvlak vergroot wordt. Hierbij dient wel opgemerkt dat het nodig is om zulke initiatieven regelmatig te herhalen om de aandacht scherp te houden. A.2. Een nieuw administratief gebouw De bouw van een nieuw administratief gebouw met toepassing van de meest geavanceerde energietechnieken, doorgedreven isolatie en energiezuinig verlichting ter vervanging van twee verouderde administratieve centra moet leiden tot een efficiënter gebruik van energie en een reductie van de CO 2 -uitstoot. A.3. Nieuw zwembad In plaats van het oude zwembad waar weinig aandacht was voor het energieverbruik, wordt er een nieuw zwembad gebouwd. De mogelijkheden om een WKK te implementeren worden momenteel onderzocht. Verwacht wordt dat hoewel het nieuwe zwembad groter zal zijn dan het oude, er toch een energiebesparing zal optreden. A.4. Nieuwe school in Spalbeek Het oude schoolgebouw en de oude sporthal in Spalbeek worden vervangen door nieuwe gebouwen. De buitenschoolse opvang, die nu in gedeeltelijk in prefab-lokaaltjes is gevestigd, wordt dan ondergebracht in een gedeelte van het oude schoolgebouw zodat er hier ook sprake is van een energiebesparing. A.5 Grondige renovatie school in Kuringen De school in Kuringen zal een grondige renovatie ondergaan. A.6. Automatisch afsluiten van computers In de bestekken voor nieuwe computers en computerschermen neemt energiezuinigheid een belangrijke plaats in. De nieuwe computers zullen uitgerust zijn met een functie waar bij een langere periode van inactiviteit de computers automatisch uitschakelen. Op deze manier zullen de computers die niet afgesloten worden niet meer ganse nachten of weekends elektriciteit verbruiken. 6
A.7. Verwarming 1 lager Door de verwarming standaard een graadje lager te schakelen kan er 7% energie bespaard worden. Sensibilisering rond deze actie wordt elk jaar gevoerd bij de DikkeTruienDag in februari. A.8. Hoogrendementsketels Oude stookolieketels worden op termijn vervangen door hoogrendements condensatieketels. A.9. Openbare Verlichting De openbare verlichting zorgt voor het grootste deel van het elektriciteitsverbruik. Door efficiënt schakelen, het aanpassen van de schakeltijden en/of dimmen kan hier op een eenvoudige manier een grote elektriciteitsbesparing bekomen worden. In samenspraak met de lichtarchitect wordt er gewerkt aan energiezuinig en efficiënt verlichten met zo weinig mogelijk lichthinder. A.10. Isolatie van sporthallen Runkst & Kiewit De buitenschil van de sporthallen wordt energetisch verbeterd door het plaatsen van doorgedreven isolatie. A.11. Groene stroom Hasselt heeft een contract met de stroomleverancier om tot juli 2013 30% groene stroom te leveren. Van juli 2008 tot juli 2010 is dit percentage zelfs opgetrokken tot 100%. B. Transport B.1. Ecodriving Er worden cursussen ecodriving georganiseerd voor het gemeentepersoneel die regelmatig dienstvoertuigen gebruiken en ook voor inwoners. Vrachtwagenchauffeurs krijgen een aparte opleiding ecodriving specifiek voor grotere voertuigen. Deze ecodriving-principes moeten regelmatig opgefrist worden zodat ze ook toegepast blijven tijdens de dienstverplaatsingen. Ecodriving zou 5% brandstofbesparing kunnen opleveren. B.2. Vervangingen van de gemeentelijke vloot Jaarlijks worden enkele oudere voertuigen en wagens met een hoog brandstofverbruik vervangen door nieuwe zuinigere exemplaren. Vooral bij vrachtwagens kan een overstap van Euronorm 0 naar Euronorm 5 een groot verschil maken in verbruik. B.3. Hybride wagens / elektrische wagens In het eigen wagenpark wordt ook uitgekeken naar nieuwe technologieën. Er zijn reeds enkele hybridewagens in dienst en er zullen er nog enkele bij aangekocht worden ter vervangen van gewone personenwagens. Momenteel loopt er ook een project ivm het gebruik en toepassingsmogelijkheden van elektrische wagens (en laadpalen) voor de gemeentelijke vloot. B.4. I bike I move Bedrijven in Hasselt kunnen instappen in het I Bike I Move project. Via dit project kunnen bedrijven goedkoper fietsen aankopen en hun werknemers stimuleren om de woon-werk verplaatsingen met de fiets af te leggen. Er wordt ook voorzien in een opfrissingsruimte en hersteldienst. Reeds enkele bedrijven zijn ingestapt in het pilootproject. Het stadsbestuur plant eveneens in te stappen in dit project. Personeelsleden kunnen nu al genieten van een fietsvergoeding en terugbetaling van het abonnement voor openbaar vervoer. 7
C. Lokale elektriciteitsproductie C.1. Zonnepanelen op de Centrale Uitvoeringsdiensten Op de daken van de Centrale Uitvoeringsdiensten zijn in april 2008 2062 zonnepanelen van 175 Wp in werking genomen met een totaal vermogen van 361 kwp en verwachte opbrengst van ongeveer 315.000 kwh per jaar. Er is ook een zonnetracker opgesteld die de helling en oriëntatie van de zonne-instraling kan volgen. C.2. Zonnepanelen op de kunstencampus Eind 2009 worden op de daken en gevels van de stedelijke kunstencampus 462 zonnepanelen met een totaal vermogen van 88 kwp geplaatst. De verwachte opbrengst is 80.000 kwh/jaar. C.3. Windmolens De 3 windmolens van 450kW aan de sluis in Godsheide worden vervangen door 2 exemplaren van 2MW. Aan de Grenslandhallen komen 3 nieuwe windmolens van 2 MW en op de terreinen van de Stedelijke Uitvoeringsdiensten wordt eveneens één exemplaar van 2 MW geïnstalleerd. De verwachte opbrengst van één zo n windmolen wordt geschat op 4.500 MWh per jaar. De investering gebeurt niet door het stadsbestuur. De gronden worden in recht van opstal gegeven. De stad participeert in de windmolens a.h.v. een coöperatieve. C.4. BioWKK De stedelijke diensten moeten jaarlijks een grote hoeveelheid snoeihout afvoeren. Er wordt onderzocht of dit materiaal nuttig kan gebruikt worden voor warmtewinning. Dit is echter nog in de onderzoeksfase. Voorlopig wordt hiervoor geen emissiereductie in rekening gebracht. 8
Tabel 1: Oplijsting van de acties met de verwachte impact GEBOUWEN Impact Commentaar Categorie Communicatie - -2% Per jaar vs 2006 Gedrag gedragsverandering Nieuw administratief gebouw -30% Vanaf 2014 vervangingsinvestering Nieuw zwembad -20% vanaf 2013 vervangingsinvestering Nieuwe school Spalbeek -30% Vanaf 2010 vervangingsinvestering Renovatie school Kuringen -30% Vanaf 2012 vervangingsinvestering Automatisch afsltuien PCs 125 PCs, 10 u/dag, 365 d/jaar Gedrag Verlagen verwarming -7% -1 C Gedrag Hoogrendementsketels tussen 2011 and 2015 Energie-efficiëntie Openbare Verlichting -7,5% 2010, -15% 2011(+) Energie-efficiëntie Isolatie sporthallen Runkst & Kiewit -30% Vanaf 2011 Energie-efficiëntie Groene stroom (GoOs) Tot juni 2010 Groene stroom (contract) TRANSPORT Ecodriving -5% Tov verbruik, na correctie voor vervangingsinvesteringen Replacement investments Input tot 2012, veronderstellingen tot 2015 Hybrid vehicles Toyota Prius ~ 60gCO2/km (2 in 2009, 2 in 2010) I bike I move -2% Per km gereden door personenwagens Gedrag Vervangingsinvestering Energie-efficiëntie Gedrag LOKALE ELECTRICITIETSPRODUCTIE PV cells 305 MWh / jaar Hernieuwbaar PV cells academy 80 MWh / jaar vanaf 2010 Hernieuwbaar Windmills (4x2 MW) 30% Aandeel vd productie (Garanties Hernieuwbaar van oorsprong) vanaf 2013 Bio WKK Niet in rekening gebracht N/A Grafiek 1 tco2e 9.000,00 8.000,00 7.000,00 6.000,00 5.000,00 4.000,00 3.000,00 2.000,00 1.000,00 0,00 2006 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Jaar PLAN Target (-20%) BAU 9
Tabel 2 Indicator (2020) tov 2006 tov 2006 Indexatie 13% 0% Daling energieverbruik 18% Aandeel hernieuwbare energie 13% Daling CO2e 20% 33% 10