JAARVERSLAG 2012 Wat SURFNET realiseerde in 2012
INHOUDsopgave 1 Voorwoord 3 2 Netwerkinfrastructuur 7 2.1 Diensten 8 2.2 Nieuwe verbindingen en experimenten 9 2.3 Bijzondere activiteiten en evenementen 10 3 Samenwerkingsinfrastructuur 17 3.1 De dienst SURFconext 18 3.2 Innovatie SURFconext 19 3.3 Uitfasering SURFmedia, SURFcontact en SURFgroepen 20 3.4 Edu-apps, 4K en MediaMosa 21 4 Kennisdeling, samenwerking en professionalisering 24 4.1 Bijeenkomsten 25 4.2 Beveiliging 26 4.3 Cloud computing 27 4.4 Duurzaamheid 27 5 Personeel en organisatie 28 6 Financiën 31 6.1 Balans 33 6.2 Winst- en verliesrekening 34 De verschillende SURF-organisaties presenteren hun belangrijkste, gezamenlijke resultaten van 2012 in een online jaarbeeld. Daar zijn ook de jaarverslagen van SURF, SURFsara en SURFmarket te vinden. www.surf.nl/jaarbeeld 2
1 VOORWOORD Al bijna vijfentwintig jaar bewijst SURFnet dat samenwerking tussen hoger onderwijs- en onderzoeksinstellingen loont, door innovatieve ICT-oplossingen te realiseren die het belang en de grenzen van een individuele instelling overstijgen. SURFnet zorgt ervoor dat onderzoekers, docenten en studenten eenvoudig en krachtig kunnen samenwerken met behulp van ICT. Dat doen we door het stimuleren, ontwikkelen en exploiteren van een vertrouwde en verbindende ICT-infrastructuur. Via die infrastructuur kunnen de mogelijkheden die ICT biedt, optimaal worden benut. > 3 Directie SURFnet: Erik Huizer Karen de Bruijn Erwin Bleumink
In een wereld waarin steeds meer ICT-diensten beschikbaar zijn, verschuift de bijdrage van SURFnet meer nog dan voorheen naar het toegankelijk maken en verbinden van deze ICT-diensten. Daarom richten de activiteiten van SURFnet zich op twee gebieden: de netwerkinfrastructuur en de samenwerkingsinfrastructuur. Onbegrensd en efficiënt datatransport wordt gerealiseerd door de nieuwe generatie netwerkinfrastructuur SURFnet7. Dit hybride fixed-wireless netwerk maakt gebruik van Next Generation Ethernettechnologie. de hogeronderwijsinstellingen kunnen in de toekomst uit deze cloud app store clouddiensten afnemen die aan de samenwerkingsinfrastructuur SURFconext gekoppeld zijn. Met SURF hebben we afgelopen jaar opgetrokken op het vlak van digitale leer- en werkomgevingen (DLWO). Het doel daarvan was om samen met instellingen beleid te vormen over het gebruik van clouddiensten bij het opzetten van een DLWO. SURFnet bracht daarnaast technische expertise in bij het SURF-programma Toetsing en Toetsgestuurd Leren (TTL). Na een periode van intensieve voorbereiding binnen het innovatieproject GigaPort3 stond 2012 in het teken van de transitie van SURFnet6 naar SURFnet7. De samenwerkingsinfra structuur SURFconext, die in 2011 in productie ging, verbindt systemen, diensten, instrumenten en mensen van vele leveranciers en instellingen naadloos met elkaar. Het aantal leveranciers en instellingen dat hieraan gekoppeld is vertoonde in 2012 een sterke groei, evenals het aantal logins. Vanzelfsprekend bundelt SURFnet ook internationaal de krachten. Dat gebeurt met zusterorganisaties zoals Internet2, met gebruikersgroepen, in fora als TERENA, e-irg en GLIF en in projecten als GN3 en GLORIAD/Taj. Zo kunnen we niet alleen binnen de grenzen van Nederland maar ook ver daarbuiten waarde creëren voor het hoger onderwijs en onderzoek. Via grensoverschrijdende samenwerkingstrajecten slaan we bruggen tussen de gebruikersgroepen in de verschillende landen. Kees Neggers wordt benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau bij zijn afscheid van SURFnet 4 Samenwerking staat bij SURFnet hoog in het vaandel. Alleen door intensieve samenwerking met leveranciers van ICT-producten en -diensten zijn we steeds opnieuw in staat zeer geavanceerde dienstverlening te bieden. Ook binnen SURF doen we steeds meer samen. Zo is er de in 2011 opgerichte SURF-brede taskforce Cloud, die de activiteiten op het gebied van cloud computing coördineert tussen de SURF-organisaties en met de instellingen. Ook heeft SURFnet sinds september 2011 met SURFmarket een gezamenlijk vendormanagementteam, waardoor aanbieders van clouddiensten één aanspreekpunt hebben. In 2012 werkten we met SURFmarket aan de realisatie van een cloud distributiekanaal. Studenten en medewerkers van 2012 was een bijzonder jaar voor SURFnet: we namen afscheid van Kees Neggers, die de pensioengerechtigde leeftijd bereikte. Tijdens een ter gelegenheid daarvan georganiseerd symposium werd hij benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Kees heeft sinds de oprichting van SURFnet in 1988 leiding gegeven aan onze organisatie en blijft als strategisch adviseur actief voor SURF. Per 1 juni trad Erik Huizer in dienst als directeur technologie. Erik geeft sturing aan onze innovatieprogramma s en initieert en onderhoudt strategische relaties met nationale en internationale partners en leveranciers. Hij werkte al eerder bij SURFnet, van 1989 tot 2000.
SURFNET IS VOOR MIJ INNOVATOR Antwoorden op deze stelling uit het Gebruikersonderzoek 2012 helemaal mee eens 22% 2012 De aangesloten instellingen waren volgens het jaarlijkse klanttevredenheidsonderzoek opnieuw zeer tevreden over SURFnet. Bijna alle respondenten vinden SURFnet een veilige keuze en zijn van mening dat SURFnet als organisatie vertrouwen wekt. mee eens neutraal niet mee eens 2% 19% 57% In juni vierden we het 25-jarig bestaan van Stichting SURF. Wat in 1987 begon als een ambitieus project voor de bouw van een onderzoeksnetwerk, groeide in een kwart eeuw uit tot een drijvende kracht achter ICT-vernieuwingen in het hele hoger onderwijs en onderzoek. Een jaar na de start van dit project werd SURFnet BV opgericht. Daardoor is voor ons 2013 een jubileumjaar, wat we bescheiden zullen vieren. helemaal niet mee eens 2% Directie SURFnet: Erwin Bleumink, Karen de Bruijn en Erik Huizer OVER SURFNET Samenwerken, onderzoeken en leren, maar ook het delen van kennis, data en instrumenten zijn belangrijke voorwaarden voor de kwaliteit van het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek. Het is de taak van SURFnet om onderzoekers, docenten en studenten met elkaar te verbinden en hun via een vertrouwde ICT-infrastructuur toegang te bieden tot allerlei innovatieve ICT-diensten. Daardoor kunnen instellingen en hun gebruikers de mogelijkheden die ICT biedt, optimaal benutten. Daarnaast stimuleert SURFnet het gebruik en de ontwikkeling van nieuwe ICT-toepassingen. Na bewezen succes vinden die via leveranciers en kennisoverdracht hun weg naar de markt. Daarmee versterkt SURFnet de Nederlandse kenniseconomie en is het een motor voor innovatie. 5
Kansen grijpen voor internationale samenwerking Nationale onderzoeks- en onderwijsnetwerkorganisaties zoals SURFnet en Internet2 in de VS zorgen ervoor dat universiteiten en onderzoeksinstituten kunnen beschikken over voor hen onmisbare betrouwbare verbindingen met grote bandbreedte. Daarnaast is onze netwerkinfrastructuur van grote waarde voor de economie, want connectiviteit stimuleert innovatie en de overdracht van nieuwe technologieën naar de maatschappij en het bedrijfsleven. Het langetermijnsucces van netwerkorganisaties als de onze hangt sterk af van de samenwerking met zusterorganisaties in het buitenland. Onderwijs en onderzoek houden nu eenmaal niet op bij onze landsgrenzen. Via samenwerkingstrajecten slaan we een brug tussen onze gebruikersgroepen. In 2012 hebben Internet2 en SURFnet de voorbereidingen gestart voor een pilot waarmee we Open Exchanges met elkaar kunnen koppelen via een 100 Gbit/s-verbinding. Ook zijn we gaan samenwerken op het gebied van cloudtechnologie, zodat we die aan onze internationale partners kunnen aanbieden. Om gebruikers wereldwijd te onder steunen, werken we aan een robuuste en naadloze koppeling van federaties voor identity management. Tot slot zijn Internet2 en SURFnet bezig met de voorbereidingen van de eerste internationale editie van Enlighten Your Research. Via deze wedstrijd kunnen onderzoekers in alle disciplines de voordelen van de snelle netwerkinfrastructuur uitproberen in hun eigen onderzoeksproject. Samenwerkingstrajecten slaan een brug tussen onze gebruikersgroepen Dave Lambert CEO Internet2 6
2 Netwerkinfrastructuur Voor het realiseren van een vertrouwde en verbindende ICT-infrastructuur is een hybride fixed-wireless netwerk met onbegrensd en efficiënt datatransport de basis. Na een periode van intensieve voorbereiding binnen het innovatieproject GigaPort3 stond 2012 in het teken van de transitie van SURFnet6 naar de nieuwe generatie netwerkinfrastructuur SURFnet7. > 7 Studenten diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht nemen deel aan een 4G-pilot, waarbij docenten hun verrichtingen live kunnen volgen
OMZET PER DOELGROEPSEGMENT 6,2 4,1 2 8,7 28,4 Universiteiten 28,4% HBO 23,2% Research 16,4% MBO 10,7% 198. Het aantal lichtpaden met een internationale bestemming groeide sterk, van 7 naar 21. Ook het gebruik van dynamische lichtpaden steeg flink. Eind 2012 waren er 35 poorten in gebruik waartussen deze lichtpaden kunnen worden opgezet. In 2011 waren dit er 21. 10,7 16,4 23,2 UMC s 6,2% Overig HO 4,1% Bibliotheken 2,2% Overig 8,7% 2.1 Diensten Het aantal aangesloten instellingen op het SURFnetnetwerk was afgelopen jaar stabiel. Het totale aantal aangesloten instellingen bleef gelijk op 165. Naast de gegarandeerde bandbreedte en beschikbaarheid is een bijkomend voordeel van lichtpaden dat zij geheel zijn afgeschermd van het internet. Daarmee zijn zij ongevoelig voor aanvallen van buiten. De eerste dienstenaanbieder die op dit voordeel inspeelt is OneXS, die via NetherLight zijn telefoniedienst aan de SURFnet-doelgroep beschikbaar stelt. Hogeschool Windesheim maakte hiervan als eerste gebruik. NetherLight fungeert hierbij als marktplaats voor clouddiensten die instellingen via lichtpaden kunnen afnemen. Door aan te sluiten op NetherLight kunnen leveranciers van clouddiensten koppelen met op SURFnet aangesloten instellingen waarbij grote hoeveelheden verkeer veilig en efficiënt kunnen worden afgehandeld. In 2012 deed Next Generation Ethernet-technologie zijn intrede in de productieomgeving van SURFnet. In april werd gestart met het plaatsen van de apparatuur in de hoofdlocaties; eind mei liep het eerste IP-verkeer over SURFnet7. Dit hybride netwerk speelt in op het toenemend gebruik van lichtpaden in zeer verschillende configuraties. Lichtpaden bieden onder meer hoge bandbreedtes die via het normale internet niet mogelijk zijn of niet gegarandeerd kunnen worden. Daarmee hebben onderzoekers gebruiksvriendelijk en snel toegang tot wetenschappelijke instrumenten en grote dataverzamelingen. Het gebruik van de dienst SURFlichtpaden steeg gestaag. Het aantal nationale vaste lichtpaden nam toe van 169 naar Door de aanleg van een Cross Border Fiber tussen Hasselt en Maastricht zijn de netwerken van SURFnet en het Belgische onderzoeksnetwerk Belnet redundant verbonden, wat de betrouwbaarheid van het netwerk vergroot. Eind juni nam radiotelescoop LOFAR een dynamisch lichtpad van 10 Gbit/s in gebruik tussen SURFsara en de Rijksuniversiteit Groningen. Het lichtpad maakt onderdeel uit van een infrastructuur die in het kader van het Europese 7e kader project NEXPReS voor de Europese radioastronomie wordt gerealiseerd. Met het nieuwe dynamische lichtpad kunnen, wanneer daar behoefte aan is, grote hoeveelheden data tussen de locaties worden getransporteerd. 8
70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 IP-VOLUME AANGESLOTEN INSTELLINGEN Binnenkomend verkeer (van instelling naar SURFnet-netwerk) en uitgaand verkeer (van SURFnet-netwerk naar instelling) in terabyte (TB). TB In TB Uit 2009 2010 2011 2012 inloggegevens van hun eigen onderwijsinstelling, dus zonder administratieve rompslomp, veilig en eenvoudig toegang krijgen tot campusnetwerken en hotspots op steeds meer publieke plaatsen verspreid over de hele wereld. De afgelopen tien jaar is de eduroam-infrastructuur steeds verder ontwikkeld. Wereldwijd zijn er dagelijks meer dan 20 miljoen gebruikers. De uitrol van eduroam binnen de andere Nederlandse onderwijssectoren vindt plaats in samenwerking met Kennisnet. Het aantal op SURFnet aangesloten instellingen dat van eduroam gebruikmaakt nam toe van 61 naar 72. Tilburg was in 2012 de eerste Nederlandse gemeente waar studenten en medewerkers van onderwijsinstellingen in de binnenstad via eduroam gratis gebruik kunnen maken van het draadloze netwerk dat de gemeente daar heeft aangelegd. Intussen is dat ook het geval in Eindhoven en Enschede. 9 Om flexibel en on demand dynamische lichtpaden tussen verschillende locaties te kunnen opzetten, hetzij als gebruiker, hetzij direct vanuit een toepassing, ontwikkelde SURFnet speciale Bandwidth on Demand-software (BoD). BoD vervangt de bestaande SURFnet6-software (OpenDRAC) die ontwikkeld was voor de aansturing van lichtpaden in het oude netwerk. Op termijn kunnen gebruikers met BoD ook dynamische lichtpaden opzetten naar internationale bestemmingen. Via SURFconext krijgen gebruikers toegang tot de resources binnen BoD. In 2012 vierde eduroam zijn tiende verjaardag. Met deze dienst, bedacht en geïnitieerd door SURFnet, kunnen onderzoekers, docenten en studenten in 54 landen met de De waardering van instellingscontactpersonen en beslissingsbevoegden bij de instellingen was van alle SURFnet-diensten voor SURFinternet het hoogst (8,5), gevolgd door SURFlichtpaden (8,1) en eduroam (8,1). Het aantal instellingen dat gebruik maakt van de dienst SURFinternetpinnen steeg van 32 naar 45. 2.2 Nieuwe verbindingen en experimenten Mobiele communicatie speelt een steeds belangrijkere rol in het hoger onderwijs en onderzoek. In het kader van de in 2011 tussen KPN en SURFnet afgesloten overeenkomst voor gezamenlijk onderzoek naar een naadloze integratie van mobiele datanetwerken, vond een pilot plaats met studenten diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. Via het zo genaamde 4G- of LTE-netwerk kunnen docenten via 4G-devices (smartphones of tablets) studenten live
Mobiele communicatie speelt een steeds belangrijkere rol in het hoger onderwijs en onderzoek volgen bij hun medische handelingen op dieren in de stal, het weiland en de universiteitskliniek, zonder daar fysiek aan wezig te hoeven zijn. Ook kunnen studenten en docenten het elektronische patiëntendossier van de dieren op afstand bekijken en bijhouden. Het proefproject was een van de tien genomineerden voor een Partner van het jaar Award van het ICT-vakblad Computable. Deze Award is bedoeld om de aandacht te vestigen op een aansprekend ICT-project waarin verschillende ICT-partners met succes hebben samengewerkt. Ook Hogeschool Utrecht en het Universitair Medisch Centrum Utrecht sloten zich aan bij de pilot op Utrecht Science Park. Zij richten zich in de proef voornamelijk op het gebruik van het snelle mobiele netwerk binnen het onderwijs, bij patiëntenzorg en onderzoek. SURFnet sloot daarnaast een overeenkomst met Tele2 en de Radboud Universiteit Nijmegen voor een proef met snel draadloos mobiel netwerk op de campus. Onderzoeksonderwerpen in deze proef zijn het toepassen van LTE in de botanische kassen van de universiteit en net als op Utrecht Science Park de beveiligingsaspecten van de integratie van LTE met Wi-Fi-netwerken op basis van eduroam-credentials. Op het gebied van vaste netwerken demonstreerde SURFnet dat 100Gbit/s-transmissie mogelijk is over een bestaande DWDM-link tussen Amsterdam en Genève van meer dan 1.500 km. De demonstratie liet zien dat SURFnet zonder noemenswaardige aanpassingen de huidige glasvezelinfrastructuur kan gebruiken voor 100Gbit/s-transmissie en dat hierop nieuwe 100G-datadiensten kunnen worden aangeboden. 2.3 Bijzondere activiteiten en evenementen De voortgang van het grootschalige innovatieproject Giga- Port3 (2009-2013) verliep grotendeels volgens plan. Het fotonische netwerk werd volledig geschikt gemaakt voor SURFnet7 en tegelijkertijd flexibeler gemaakt, en de Next Generation Ethernet-technologie werd in grote delen van het netwerk geïmplementeerd. De ambitie om ook 100 Gbit/s breed beschikbaar te maken moest worden doorgeschoven naar 2013 vanwege het later beschikbaar komen van de benodigde apparatuur. Om instellingen te stimuleren hun campusinfrastructuur naar het niveau te brengen waarop gebruikers volledig gebruik kunnen maken van de innovaties die het GigaPort3-project ontwikkelt, organiseerde SURFnet met SIDN (het bedrijf achter.nl) de GigaPort3 Campus Challenge. Van de negen ingediende voorstellen vielen er vijf in de prijzen. Universiteit Twente, VU medisch centrum, Rijksuniversiteit Groningen, het Leids Universitair Medisch SURFNET7/GIGAPORT3 Via het innovatieproject GigaPort3 brengt SURFnet de SURFnet-netwerkinfrastructuur naar een hoger plan. Voor het ontwerpen en bouwen van SURFnet7 dat een volgende generatie netwerken mogelijk maakt en dynamische diensten ondersteunt heeft de overheid 32 miljoen euro subsidie beschikbaar gesteld uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES). In 2010 ging GigaPort3 officieel van start. De uitrol van SURFnet7 is in 2012 gestart. Het project komt tot stand met steun van Stichting SURF en in samenwerking met leveranciers, gebruikers en onderzoekspartners. 10
250 200 150 100 50 AANTAL NATIONALE LICHTPADEN 152 154 160 219 In het kader van IPv6 Launch Day organiseerde SURFnet met een aantal partners een evenement in het Science Park in Amsterdam. Ter gelegenheid daarvan reserveerde SURFnet voor alle instellingen een reeks IPv6-adressen. Door deze IPv6-adresruimte beschikbaar te stellen, stimuleert SURFnet de aangesloten instellingen om IPv6 te implementeren zodat de communicatie tussen instellingen en andere personen, organisaties, websites en diensten op het internet gewaarborgd blijft. De overstap naar IPv6 is uiteindelijk noodzakelijk omdat de IPv4-internetadressen op zijn. 0 2009 2010 2011 2012 Centrum en de combinatie van AMOLF, CWI en NIKHEF ontvingen van SURFnet en SIDN een bedrag waarmee zij lichtpaden tot de werkplek implementeren of DNSSEC en IPv6 invoeren. Daarnaast gaan de instellingen via SURFconext diensten koppelen, bijvoorbeeld voor het uitwisselen van Big Data. SURFnet is al enige jaren actief op het gebied van DNSSEC. Daarmee kan het Domain Name System (DNS), het telefoonboek van het internet, beter worden beveiligd. De Nederlandse overheid voegde DNSSEC in 2012 toe aan de pas toe of leg uit -lijst, een erkenning van het belang van DNSSEC voor een veilig internet. Van het whitepaper Deploying DNSSEC validation, dat SURFnet in 2011 gepu bliceerde, verscheen een nieuwe uitgave. In september activeerde Tilburg University als eerste universiteit DNSSEC voor haar 200 internetdomeinen. Daarbij maakte de universiteit gebruik van OpenDNSSEC, een initiatief waarin SURFnet participeert. Parallel aan de GigaPort3 Campus Challenge organiseerde SURFnet voor de instellingen vijf workshops. SURFnet gebruikt de trends die deelnemers tijdens de workshops signaleerden om toekomstige ontwikkelingen in kaart te brengen. Daarnaast dienen deze trends als input voor een blauwdruk waarmee de instellingen hun campusinfrastructuur op een hoger plan kunnen brengen. 11
De app van SURFnet voor mobiele authenticatie, tiqr, werd in november genomineerd voor de ISOC.nl Awards 2012 in de categorie Veiligheid en privacy. Met deze ISOC.nl Awards wijst Internet Society Nederland eens in de vijf jaar de belangrijkste initiatieven aan in en rond de internetgemeenschap. Tijdens het jaarlijkse smartcardcongres Cartes in Parijs won een Franse start-up die tiqr heeft geïntegreerd in zijn authenticatieoplossing OpenOTP, een prijs. Het bedrijf won ook de Highly Commended Award op de SC Awards Europe 2012 in Londen. Deze Awards worden georganiseerd door SC Magazine, een toonaangevend internationaal tijdschrift voor beveiligingsprofessionals. De tussentijdse evaluatie van het vierjarige Europese project GN3 was positief. In dit project werken de Europese nationale onderzoeks- en onderwijsnetwerkorganisaties samen met de Trans-European Research and Education Networking Association (TERENA) en de Europese uitvoeringsorganisatie DANTE onder de naam GÉANT samen aan een nieuwe generatie Europese onderzoeksinfrastructuur. In dat kader wordt (in navolging van NetherLight in Amsterdam) een open lichtpadknooppunt in Londen aangelegd. Het project GN3 ging in 2009 van start en wordt in 2013 afgerond. GN3 wordt deels gesubsidieerd door de Europese Unie. Er zijn 15 medewerkers van SURFnet bij betrokken. De samenwerking wordt voortgezet in een nieuw project, GN3+. http://www.youtube.com/watch?v=7wg9rxluzsq Hoe werkt tiqr en wat kun je ermee? 12
Migiel de Vos Medewerker Innovatie & Ontwikkeling, afdeling Netwerkdiensten, SURFnet NetherLight als marktplaats voor clouddiensten Lichtpaden zijn veilige verbindingen met een gegarandeerde bandbreedte en beschikbaarheid en ongevoelig voor aanvallen van buitenaf. Daarnaast kun je via lichtpaden clouddiensten deel laten uitmaken van je eigen, lokale infrastructuur. Met SURFnet7 en Bandwidth-on-Demand is het voor instellingen met een SURFnet-aansluiting heel eenvoudig om lichtpaden op te zetten naar cloudaanbieders op NetherLight. Dat maakt het erg aantrekkelijk om clouddiensten via een lichtpad af te nemen. Met het aansluiten van leveranciers op NetherLight zijn we afgelopen jaar begonnen. Instellingen kunnen nu telefoniediensten van OneXS uit de cloud afnemen, wat analoge lijnen of ISDN-verbindingen overbodig maakt. Ook Vancis, leverancier van off-site back-updiensten en GreenQloud, leverancier van rekenkracht en opslagcapaciteit, bieden al enige tijd hun diensten via NetherLight aan. Beheerders van instellingen die op zoek zijn naar clouddiensten die beschikbaar zijn via een snelle en betrouwbare verbinding, hebben met NetherLight een laagdrempelige oplossing. De infrastructuur is namelijk al beschikbaar en een lichtpad opzetten vergt meestal geen extra hardware, patching of kosten. Voor de leveranciers biedt aansluiten op NetherLight toegang tot de SURFnet-doelgroep. Bovendien hoeven zij geen eigen fiber aan te leggen of te huren. Als marktplaats voor clouddiensten gaat NetherLight een nieuwe fase in. Beheerders van instellingen die op zoek zijn naar clouddiensten die beschikbaar zijn via een snelle en betrouwbare verbinding, hebben met NetherLight een laagdrempelige oplossing
Telefoneren over een lichtpad In 2012 is Hogeschool Windesheim met ruim 20.300 studenten, duizenden cursisten en 1.800 medewerkers overgestapt van het gebruik van ISDN-telefoonlijnen naar de clouddiensten van telecomleverancier OneXS. Die nemen we nu af via een extra lichtpad van SURFnet naar NetherLight. Nu is onze hele infrastructuur redundant uitgevoerd, van serverruimtes tot data- en telefoonverbindingen. Je kunt je infrastructuur wel dubbel neerzetten, maar daar heb je weinig aan als de verbindings lijnen uitvallen. Bovendien is de hoofdvestiging van Windesheim in Zwolle in geval van calamiteiten een uitwijklocatie van de gemeente. We zijn in februari met de voorbereidingen begonnen en op 1 oktober zijn we overgestapt op tele fonie via ons lichtpad. Zowel met SURFnet als met OneXS was de samenwerking heel plezierig. Natuurlijk hebben we alles uitvoerig getest, vooral de fallbackscenario s. Het bleek allemaal goed te werken; bij uitval neemt een andere verbinding het binnen 2 seconden over. Onze studenten en medewerkers hebben van de hele operatie niets gemerkt. Tegen een iets hogere prijs is onze omgeving nu veel bedrijfszekerder. En ook nog eens schaalbaar: als de capaciteit van de telefoon verbindingen te klein wordt, kunnen we er heel eenvoudig extra lijnen bij laten schakelen. Bij uitval neemt een andere verbinding het binnen 2 seconden over Robert Slagter Projectmanager bij het ICT-bedrijf, Hogeschool Windesheim 14
Vroeg ervaring opdoen met 4G Voorafgaand aan de uitrol van ons 4G-netwerk wilde KPN in een vroeg stadium ervaring opdoen met 4G. Hoe gebruiken mensen dit mobiele netwerk, dat tot tienmaal sneller is dan 3G, in de praktijk? Hoe kunnen we ze helpen het maximale uit deze nieuwe technologie te halen? Vandaar dat we in 2012 met SURFnet een pilot hebben gedaan bij de faculteit Dier geneeskunde op het Utrecht Science Park. Docenten konden op afstand realtime meekijken met studenten in de onderwijsboerderij en hun feedback geven en beoordelen. 4G maakt onderwijs op afstand mogelijk, ongeacht tijdstip of locatie. Of het nu gaat om het zonder haperingen afspelen van een opgenomen college op je smartphone, het bekijken van slides op je tablet of een videoverbinding met HD-kwaliteit. Onderwijsinstellingen zijn voor ons belangrijk, net als voor SURFnet, dé kennispartner in deze sector. Via zulke pilots met SURFnet willen we het onderwijs in Nederland beter maken. Zo n pilot laat studenten en docenten de nieuwe mogelijkheden ervaren en helpt ons onze dienstverlening te verbeteren. Daarom gaan we ook na de lancering van onze 4G-dienst in februari 2013 met SURFnet verder, zowel in Utrecht als op andere campussen. Zo n pilot laat studenten en docenten de nieuwe mogelijkheden van 4G ervaren 15 Joost Verboom Manager Mobiel data Zakelijke Markt, KPN
Snelle, draadloze videoverbinding in de stal De faculteit Diergeneeskunde heeft op de campus een academisch dierenziekenhuis met klinieken voor gezelschapsdieren en paarden en een onderwijsboerderij met koeien, varkens, schapen en pluimvee. Masterstudenten verrichten daar zelfstandig diergeneeskundige handelingen. Door de proef van KPN en SURFnet met 4G in de Uithof kunnen docenten vanachter hun bureau via een snelle, draadloze interactieve videoverbinding meteen instructies en feedback geven aan studenten in de stal. Omdat die in drietallen samenwerken, kunnen zij elkaar met een 4G-device filmen. Studenten krijgen op deze manier frequenter en kwalitatief rijkere feedback. Dat is leerzaam en verhoogt het leerrendement. Deze technologie biedt ook meerwaarde in de beroepspraktijk. Goede internetverbindingen in de stal en de wei zijn schaars. Als het 4G-netwerk grootschalig is uitgerold, kan een dierenarts eenvoudig met een collega of specialist op afstand via een interactieve videoverbinding overleggen. Na de proef in 2012 op ons departement Paard gaan we in 2013 met enige tientallen studenten een proef doen bij het departement Landbouwhuisdieren. We verwachten veel van deze technologie in het onderwijs en gaan de meerwaarde ook wetenschappelijk onderzoeken. Omdat we er nu al vroeg mee bezig zijn, kunnen we het snel structureel in ons onderwijs gaan gebruiken. Net als SURFnet lopen we graag voorop in de wereld. Studenten krijgen frequenter en kwalitatief rijkere feedback. Dat is leerzaam en verhoogt het leerrendement. 16 Jan Haarhuis Hoofd Onderwijs- en Studentenzaken / Bureau Internationale Contacten, faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht
3 Samenwerkingsinfrastructuur SURFnet heeft de ambitie om online samenwerken nationaal en internationaal, binnen de instellingen en instellingsoverstijgend, eenvoudig en maximaal te faciliteren. Om de diensten en instrumenten van commerciële aanbieders, aangesloten instellingen en andere SURFwerkmaatschappijen met elkaar te kunnen gebruiken, ontwikkelde SURFnet de grensverleggende samenwerkingsinfrastructuur SURFconext. > 17 Tijdens de Summerschool ontwikkelden de deelnemers innovatieve apps voor onderwijs en onderzoek
AANTAL UNIEKE LOGINS OP SURFCONEXT 9.000.000 8.000.000 8.356.624 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.716.247 2.000.000 1.000.000 960.414 0 451.702 2009 2010 2011 2012 3.1 De dienst SURFconext Via de samenwerkingsinfrastructuur SURFconext, die sinds september 2011 in productie is, kunnen instellingen diensten van verschillende aanbieders met die van henzelf gebruiken en zijn die diensten via federatieve login veilig toegankelijk. Omdat de authenticatiedienst SURFfederatie functioneel overeenkomt met SURFconext, is in 2012 begonnen deze daarin onder te brengen. Dit zorgt voor een efficiëntere en eenduidige opzet. SURFnet kan hiermee bovendien beter inspelen op de behoeften van instellingen (identity providers), gebruikers en leveranciers (service providers). Voor hen zal de samenvoeging resulteren in kortere doorlooptijden en betere dienstverlening. 1600 140 AANTAL OP SURFFEDERATIE/SURFCONEXT AANGESLOTEN IDENTITY PROVIDERS EN SERVICE PROVIDERS 2009 en 2010 alleen SURFfederatie, 2011 en 2012 SURFfederatie en SURFconext identity providers service providers 146 Eind 2012 waren 91 identity providers (2011: 77) en 146 service providers (2011: 79) federatief gekoppeld aan de samenwerkingsinfrastructuur. Naast diensten van Google, Microsoft, Cisco, IBM en SAP) zijn nu onder andere PedIT, TOPdesk, Sunday Afternoon, Teachers Channel, Itslearning en diensten voor document sharing via SURFconext beschikbaar. Van de 146 diensten kunnen er (eind 2012) 32 via SURFmarket worden aangeschaft. De overige diensten zijn voornamelijk eigen diensten van op SURFnet aangesloten instellingen. 120 100 80 60 40 20 0 18 91 77 79 67 46 48 21 2009 2010 2011 2012 Het aantal unieke logins op SURFconext steeg van 2,7 naar 8,3 miljoen. Die grote toename wordt veroorzaakt door het veel grotere aantal aangesloten service providers, maar ook doordat steeds meer samenwerkingsdiensten (zoals document sharing en wiki's) via SURFconext gebruikt worden. Die genereren veel meer logins dan bijvoorbeeld contentdiensten. Om nieuwe relevante diensten professioneel en snel aan het portfolio te kunnen toevoegen en aan SURFconext te koppelen, hebben SURFnet en SURFmarket in 2011 een gezamenlijk
vendormanagement team opgericht. Dit team onderhandelt met aanbieders over het gebruik van hun online diensten door de op SURF aangesloten instellingen. Ook coördineert het team de aansluitprocedure van service providers op SURFconext. Met het Platform Onderwijs en ICT van SURF wordt samengewerkt op het gebied van Toetsing en Toetsgestuurd Leren en Digitale Leer- en Werkomgevingen (DLWO). SURF helpt instellingen bij het ontwikkelen van visie en beleid op de DLWO. Daarbij biedt SURFnet technische expertise en zorgt het vendor management team voor licenties met goede voorwaarden met aanbieders van DLWO s. De Universiteitsbibliotheek van Utrecht sloot een aantal van zijn diensten aan op SURFconext, waardoor het mogelijk wordt om gebruikers van andere instellingen met hun eigen instellingsaccount te laten inloggen. Met de IJslandse cloudaanbieder GreenQloud voerde SURFnet een pilot uit waarin hun hardwarediensten voor rekenkracht en opslag zodanig zijn aangepast dat zij aan SURFconext kunnen worden gekoppeld. De innovatieactiviteiten ten behoeve van SURFconext werden in 2012 bekostigd uit SURFworks, GigaPort3 en de exploitatie. 3.2 Innovatie SURFconext Om de instellingen te helpen bij de adoptie van clouddiensten via SURFconext en het delen van hun eigen diensten met collega-instellingen, zijn in 2012 26 pilots met SURFconext uitgevoerd. Zo experimenteerden vier hogescholen met een gezamenlijk onderwijsportal op basis van SharePoint, om kleine vakken landelijk gespreid te kunnen blijven aanbieden. Bij Avans Hogeschool werd het portal iavans geschikt gemaakt om communities of practice te faciliteren. Daardoor kunnen teams van studenten en/of medewerkers in hun eigen Avans-portaal online diensten delen, die via de SURFconext-infrastructuur toegankelijk zijn. Deze 'virtuele teams' worden aangemaakt in SURFteams, een onderdeel van SURFconext. De Vrije Universiteit deed een pilot met instellingsoverstijgend gebruik van de samenwerkingsomgevingen Google Apps for Education en Sakai OAE via SURFconext. De Rijksuniversiteit Groningen voerde een pilot uit met een nieuwe gepersonaliseerde universiteitsportal, waarbij authenticatie en autorisatie verloopt via SURFconext. SURFWORKS Het SURFnet-innovatieprogramma SURFworks richt zich in de periode 2011-2014 op de ontwikkeling van de grensverleggende samenwerkingsinfrastructuur SURFconext. De ambitie is om aan het einde van die periode een omgeving te hebben gerealiseerd waarin studenten en medewerkers van bij SURFnet aangesloten instellingen eenvoudig en veilig samenwerken, met elkaar en met hun relaties buiten de SURFnet-doelgroep, nationaal en internationaal. Instellingen voor hoger onderwijs en onderzoek en (internationale) partners zijn nauw betrokken bij SURFworks. Binnen SURFnet werken drie inno vatieteams aan SURFconext: Infrastructure, Vendor Management en Adoption. Het programma SURFworks komt tot stand met steun van Stichting SURF. 19
http://youtu.be/h_z0wsf4r40 SURFconext bij virtuele organisaties NBIC en CTMM 20 http://youtu.be/iko2n00y8se SURFconext bij VU en UVA Voor ICT-beheerders en gebruikers bij de instellingen is een eerste versie ontwikkeld van een self-serviceportal. Hier kunnen zij zien welke diensten aan SURFconext gekoppeld zijn en welke daarvan voor hun instelling beschikbaar zijn. Ook kunnen hierin aanpassingen worden doorgevoerd. Dit portal komt in 2013 voor alle aangesloten instellingen beschikbaar. Virtuele organisaties vormden in 2012 een nieuwe doelgroep voor SURFnet. Vanwege het toenemende belang van virtuele organisaties in onderwijs en onderzoek kunnen zij nu ook via SURFconext samenwerken. SURFnet faciliteert een aantal samenwerkingsverbanden, waaronder het Netherlands BioInformatics Centre (NBIC), het Nationaal Modellen- en Datacentrum (NMDC, zes onderzoeksinstituten in het domein van milieu en leefomgeving) en CLARIN (een Europees programma op het gebied van ehumanities). In het kader van SURFconext is ook gekeken naar open onderwijsdata. Meerdere instellingen stellen interne (semi) publieke en persoonlijke informatie zoals vakbeschrijvingen, bibliotheekcatalogi, cijfers en roosters beschikbaar voor het maken van webapplicaties of mobiele apps. SURFnet ontwikkelde in 2012 software om dit op een veilige en gecontroleerde manier te doen en wil in samenwerking met SURF de uitwisseling van applicaties tussen onderwijsinstellingen bevorderen. Tijdens een seminar bespraken ruim twintig instellingen de kansen en bedreigingen hiervan op het gebied van privacy, beveiliging en standaardisatie. Naar aanleiding daarvan is voor dit onderwerp een SURFnet-werkgroep opgericht, die zich richt op de technische uitwerking van standaarden op dit gebied. Juridische en beleidskwesties op dit gebied worden opgepakt in de SIG Onderwijslogistiek van SURF.In een innovatieproject samen met SURFmarket werkte SURFnet aan een nieuw clouddistributiekanaal. Studenten en medewerkers van de hogeronderwijsinstellingen krijgen via dit kanaal een overzicht van alle clouddiensten die aan SURFconext gekoppeld zijn, voorzien van uitgebreide productinformatie. Een eerste bèta-versie komt in 2013 beschikbaar. Onder de naam OpenConext is SURFconext beschikbaar gesteld als open source software (www.openconext.org). Daarmee kunnen internationale virtuele organisaties, buitenlandse onderzoeks- en onderwijsnetwerkorganisaties en anderen zelf aan de slag om een eigen samenwerkingsomgeving te realiseren. JISC, de organisatie die innovatie in onderwijs en onderzoek in het Verenigd Koninkrijk bevordert, voerde in 2012 een succesvolle proef uit met OpenConext. JISC is van plan hiermee een nieuwe samenwerkingsomgeving op te zetten. 3.3 Uitfasering SURFmedia, SURFcontact en SURFgroepen Per 31 december 2012 zijn de diensten SURFmedia, SURFcontact en SURFgroepen uitgefaseerd. Samen met SURFmarket en vertegenwoordigers uit de doelgroep werd een vernieuwende en succesvolle aanpak opgezet. Daarbij werden voor instellingen die alternatieven zochten voor deze diensten speciale vendordagen georganiseerd, waar tientallen aanbieders van clouddiensten hun oplossingen toonden. Er kwam een breed aanbod van vervangende diensten tot stand, zodat instellingen keuzevrijheid hebben en invulling kunnen geven aan hun multivendorbeleid. Ook is voorzien in gastgebruik waardoor gebruikers uit instellingen kunnen samenwerken met mensen buiten die doelgroep. Ook voor de onderwerpen Open Unified Communications en storage werden vendordagen georganiseerd. Op het gebied van document sharing is namens een groep universiteiten een aanbesteding uitgevoerd door SURFmarket. Vervolgens heeft
21 Tijdens de Summerschool ontwikkelden de deelnemers innovatieve apps voor onderwijs en onderzoek SURFnet vijf docsharing-oplossingen aan SURFconext gekoppeld, als opvolgers van SURFgroepen. 3.4 Edu-apps, 4K en MediaMosa Het belang van goede apps in het hoger onderwijs en de onderzoekspraktijk wordt steeds groter. Om de bouw van edu-apps te stimuleren en de mogelijkheden van mobiele apps, devices en draadloos internet te demonstreren, organiseerden SURFnet en Waag Society in de tweede helft van 2012 de wedstrijd Apps On. De wedstrijd was bedoeld voor studenten, onderzoekers en medewerkers van alle in stellingen voor hoger onderwijs en onderzoek in Nederland, voor app-ontwikkelaars, start-ups en MKB. De wedstrijd werd gewonnen door Tom Kuipers van het Informatiseringscentrum van de Universiteit van Amsterdam met de app Present!, een open source-app voor het verhogen van interactie in de collegezaal. Voorafgaand aan de bekendmaking van de wedstrijd organiseerde SURFacademy in augustus een driedaagse Summerschool over mobiele apps voor onderwijs en onderzoek. Die was met 33 deelnemers druk bezocht. Er werd onder meer een app gemaakt om studieboeken te kopen en te verkopen, om labinstrumenten te delen en een app ter ondersteuning van gedragstherapie. In maart werden de hoofdprijswinnaars bekend gemaakt van de 4K-videowedstrijd 'Betoverend detail' uit 2011. Die wedstrijd werd in het kader van CineGrid Amsterdam georganiseerd door SURFnet, The One Minutes en Waag Society. Studenten werden uitgedaagd om in de categorieën wetenschap, geneeskunde en kunst een scenario te bedenken voor een video van een minuut waar het detail de hoofdrol speelt. Binnen elke categorie werden drie winnaars aangewezen die hun 4K-film konden realiseren. Tijdens een 4K award gala konden de uiteindelijke hoofdprijswinnaars, de andere filmmakers en genodigden de creaties op het grote doek zien. Het CineGrid-event 2012 had als thema De toekomst met 4K. SURFnet verzorgde daar onder meer een demonstratie met meerdere live video streams vanuit Poznań (Polen), die vervolgens in Full HD, 3D en 4K Ultra High Definition in Amsterdam ter vergelijking vertoond werden. Als gevolg van de populariteit van de open source software MediaMosa is in samenwerking met Kennisnet een zelfstandige stichting opgericht onder de naam MediaMosa Foundation. Het borgen van de toekomst van MediaMosa, het behartigen van de belangen van de gebruikers, het bevorderen van het gebruik van de MediaMosa-software en de doorontwikkeling ervan behoren tot de kernactiviteiten van de nieuwe stichting. MediaMosa is open source software die onderwijsinstellingen en onderzoekscentra in staat stelt zelf een videodistributieplatform te bouwen. Steeds meer Nederlandse en buitenlandse organisaties, binnen en buiten het hoger onderwijs en onderzoek, maken gebruik van MediaMosa. Daarmee behoort de oplossing tot de meest succesvolle innovaties die SURFnet en Kennisnet gezamenlijk tot stand hebben gebracht in het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma. Ook commerciële aanbieders baseren hun producten op MediaMosa. Zo kwam in 2012 MediaSalsa op de markt, een online videodienst die gekoppeld is aan SURFconext en via SURFmarket wordt aangeboden.
Marieke de Wit Teamleider Adoptie SURFconext, SURFnet Grootschalig gebruik creëren voor SURFconext SURFnet wil instellingsoverstijgende samenwerking bevorderen en ondersteunen, bijvoorbeeld door clouddiensten van allerlei aanbieders en instellingen te koppelen aan de samenwerkingsinfrastructuur SURFconext. Daardoor kunnen gebruikers met hun instellingsaccount op deze diensten inloggen en ze gebruiken in teams die instellingsoverstijgend willen samenwerken. Dat werkt pas echt goed wanneer veel diensten aan SURFconext gekoppeld zijn, waar veel instellingen gebruik van maken. Om dit te stimuleren heeft het in 2012 opgerichte innovatieteam Adoptie met 26 instellingen in pilotprojecten samengewerkt. Een groot aantal testte Google Apps for Education via SURFconext. Andere instellingen pasten hun portal aan, zodat hun gebruikers via hun portal clouddiensten kunnen gebruiken die aan SURFconext gekoppeld zijn. Weer anderen combineerden hun software voor groepenmanagement (tot welke groep hoort een gebruiker) met die van SURFconext. Instellingen die in 2013 met SURFconext aan de slag gaan, maken met de ervaringen uit deze pilots een vliegende start. Wat niet onvermeld mag blijven, zijn de projecten met zogenaamde virtuele organisaties, meerjarige instellingsoverstijgende samenwerkingsverbanden zoals het Netherlands Bioinformatics Centre (NBIC). Ook in 2013 zullen we virtuele organisaties ondersteunen. Daarnaast gaan we internationale (virtuele) organisaties helpen bij het gebruik van de open source versie van SURFconext, OpenConext genaamd. Om instellingsoverstijgende samenwerking te bevorderen heeft SURFnet met 26 instellingen in pilotprojecten samengewerkt 22
SURFconext: een essentiële schakel Bij Avans hebben we voor onze bijna 27.000 studenten en ruim 2.200 medewerkers een portal ingericht. Via iavans krijgen zij toegang tot gepersonaliseerde informatie en kunnen ze gebruik maken van diverse diensten. Ze vinden er alles wat ze nodig hebben om hun werk te kunnen doen. In de derde fase van onze portal, waar we nu mee bezig zijn, willen we samenwerking faciliteren in zogenaamde communities of practice. Dat zijn gemeenschappen van mensen die aan hetzelfde onderwerp werken, in onderwijs of onderzoek. Hen willen we een eigen, centrale plek geven om informatie te delen. SURFconext past daar perfect bij: het is een kleine maar essentiële schakel die de toegang regelt tot onze diensten en die van commerciële aanbieders. Dat gebeurt via de ingebouwde faciliteit voor groepenbeheer, waarmee je kunt aangeven wie tot welke groep(en) behoort en welke rechten die persoon heeft. In 2012 hebben we met SURFnet een pilot gestart zodat gebruikers een eigen samenwerkingsomgeving kunnen samenstellen met voor hun team relevante diensten, zoals videoconferencing, agendabeheer en Google Docs. Voor mij was het de eerste keer dat ik met SURFnet samenwerkte. Dat is me prima bevallen: SURFnetters reageren vlot op vragen en verzoeken en SURFconext sluit precies aan op onze wensen. SURFconext sluit precies aan op onze wensen 23 Piet Brekelmans ICT-ontwikkelaar, Avans Hogeschool
4 Kennisdeling, samenwerking en professionalisering SURFnet wil samenwerking tussen de instellingen, leveranciers en zusterorganisaties stimuleren, kennisbundeling bevorderen en de instellingen helpen hun expertise te vergroten. Thema s in 2012 waren onder meer beveiliging, cloud computing en duurzaamheid. De bekende professionaliserings- en kennisdelingsactiviteiten zoals SURFacademy, de SURFnet Relatiedagen en de Special Interest Groups werden in 2012 aangevuld met een Innovatieblog. > 24 Ruim 300 deelnemers bezochten de tweejaarlijkse SURFnet Relatiedagen in Noordwijkerhout
Demonstratie van twee robotarmen die met elkaar communiceren over een netwerkafstand van 1.800 km, zonder waarneembare vertraging 25 4.1 Bijeenkomsten Het scholings- en professionaliseringprogramma SURF academy, dat SURFnet en SURF sinds 2009 gezamenlijk aanbieden, organiseert bijeenkomsten over actuele ICT-thema s in het hoger onderwijs. Daarbij ligt de focus op intensieve overdracht van kennis en vaardigheden. De bijeenkomsten worden voor bereid binnen de innovatieprogramma s van SURF en SURFnet, in nauwe samenspraak met de Special Interest Groups. Er werden 39 activiteiten georganiseerd. De bezoekers beoordeelden de activiteiten gemiddeld met een 7,4. In oktober vonden de tweejaarlijkse SURFnet Relatiedagen plaats in Noordwijkerhout. Ruim 300 deelnemers (evenveel als in 2010) bezochten dit evenement met keynote speeches van onder meer Midas Dekkers en Barend Mons van het Netherlands Bioinformatics Centre. De deelnemers van de Relatiedagen waren erg tevreden over het event en beoordeelden het met een 8,5. SURFnet demonstreerde tijdens de Relatiedagen de bediening van een robotarm zonder waarneembare vertraging over een netwerkafstand van 1.800 kilometer. Dit gebeurde in samenwerking met de Universiteit Twente en het Poznań Supercomputing and Networking Center. Bezoekers konden door een robotarm te bedienen in Noordwijkerhout een spel spelen dat zich fysiek in Poznań (Polen) bevond. Een robotarm aan de andere kant kopieerde de bewegingen exact. Via twee verschillende videotechnieken kregen zij feedback. Omdat er geen merkbaar tijdverschil mocht zitten tussen de bedieningshandeling en de feitelijke gebeurtenis op afstand, was hiervoor een 40 Gbit/s-verbinding gerealiseerd met Poznań. Net als in andere jaren organiseerde SURFnet tweemaal een bijeenkomst voor instellingscontactpersonen, SURFnets vaste aanspreekpunten bij de instellingen. Tijdens die bijeenkomsten, waarvan de opkomst steeds hoog is, staat de onderlinge samenwerking en die met SURFnet op het gebied van ICT-innovatie voorop. Onderwerpen die in 2012 aan de orde kwamen, waren onder meer de migratie naar SURFnet7, het clouddistributiekanaal (een cloud app store voor aan SURFconext gekoppelde clouddiensten) en de adoptie van SURFconext. In juni startte SURFnet met een Innovatieblog (blog.surfnet.nl) over onderwerpen als mobiel, SURFnet7 en SURFconext. Via deze blog brengen de innovatieteams van SURFnet en professionals uit het veld de lezers op de hoogte van de innovatieprojecten, interessante technische ontwikkelingen, bevindingen van bijeenkomsten en ervaringen bij instellingen. In de tweede helft van 2012 telde de blog 3.445 unieke bezoekers. Er werden 77 posts geplaatst. Een andere vorm van kennisbundeling, kennisdeling en expertiseopbouw zijn Special Interest Groups (SIG). Specialisten en belangstellenden van hogeronderwijsinstellingen kunnen hieraan bijdragen met eigen inzichten, kennis en ervaringen. Er zijn onder meer SIG s voor Cloudimplementaties, Unified Communications, Virtuality, Creative Labs, Unwired en Webstroom. Op 20 april organiseerde SURF samen met de SIG's de jaarlijkse netwerkdag, waar iedere SIG ook een eigen bijeenkomst hield. Tijdens de jaarlijkse Networking Conference van de Trans-European Research and Education Networking Association (TERENA), die in 2012 in Reykjavik (IJsland) plaatsvond, werd net als in voorgaande jaren presentaties door SURFnet verzorgd. SURFnet kondigde in IJsland aan dat het de conferentie in 2013 in Maastricht zal organiseren. De voor bereidingen daarvan zijn in 2012 samen met TERENA gestart.
26 BEVEILIGINGSINCIDENTEN BEHANDELD DOOR SURFCERT 10.000 9059 8.000 7566 7263 7083 6.000 4.000 2.000 0 2009 2010 2011 2012 Tijdens de conferentie besloot de General Assembly van TERENA tot oprichting van de zogeheten Reykjavik-groep, die de organisatie van nationale onderzoeks- en onderwijsnetwerkorganisaties in Europa onder de loep neemt. Algemeen directeur van SURFnet Erwin Bleumink neemt deel aan deze Reykjavik-groep. In augustus vertegenwoordigde hij SURFnet toen de leiders van de 14 meest vooraanstaande onderzoeksen onderwijsnetwerkorganisaties uit de hele wereld bijeenkwamen om een strategie te ontwikkelen voor een wereldwijde e-infrastructuur voor hoger onderwijs, onderzoek en innovatie. 4.2 Beveiliging Met een hack-contest in november werd het 20-jarig bestaan van SURFcert gevierd, het incident response team van SURFnet. SURFcert biedt de op SURFnet aangesloten instellingen ondersteuning bij incidenten op het vlak van netwerkbeveiliging. Het team onderzoekt daarnaast incidenten en biedt advies bij het oplossen ervan. Het aantal geregistreerde incidenten daalde in 2012 met 16% ten opzichte van 2011. Deze daling in met name het aantal virusbesmettingen komt gedeeltelijk doordat instellingen steeds beter in staat zijn om preventieve maatregelen te nemen en sneller op incidenten kunnen reageren. Wel zag SURFcert een toename in het aantal (distributed) denial-ofservice (DDoS) aanvallen op de aangesloten instellingen. SURFnet faciliteert de SURFnet Community van Incident Response Teams (SCIRT). Deze community is bedoeld voor CSIRT s van de op SURFnet aangesloten instellingen. In 2012 vonden drie reguliere SCIRT-bijeenkomsten plaats en werden er diverse workshops georganiseerd, onder andere over IPv6 security en AUP (acceptable use policy). Daarnaast vindt er steeds intensievere afstemming en kennisdeling plaats bij instellingsoverstijgende incidenten, zoals de nu.nl- en de Dorifel/xDocCrypt-besmetting in 2012. In beide gevallen bewees SCIRT zijn meerwaarde als community, door snelle informatiedeling over detectie, analyse en oplossing. SURFcert en het platform voor informatiebeveiligers in het onderwijs (SURFibo) organiseerden voor de vijfde keer een gezamenlijke beveiligingsconferentie. Tijdens die conferentie ontving het team High Tech Crime van de KLPD de SURFcert Security Award voor de wijze waarop het de problemen rechercheert die de georganiseerde misdaad in cyberspace met zich meebrengt. De SURFcert Security Award wordt jaarlijks uitgereikt aan een persoon of een organisatie die zich op inspirerende, proactieve wijze inzet voor verbetering van informatiebeveiliging, privacybescherming of bestrijding van cybercrime.
27 4.3 Cloud computing Eind 2011 besloot het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek om gezamenlijk de cloud te benutten middels een cloud first -strategie. De in SURF verenigde onderwijsinstellingen werken sindsdien samen aan cloudbeleid en juridische kaders. Ook hebben zij door gezamenlijk optreden goede gebruiksvoorwaarden kunnen bedingen bij diverse leveranciers. Er is een aantrekkelijk cloudaanbod voorhanden dat door een eerste groep instellingen in de praktijk wordt ingezet. Hiermee onderscheidt het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek zich en bevindt het zich wereldwijd in een kopgroep. De in 2011 opgerichte SURF-taskforce Cloud, waaraan ook SURFnet deelneemt, organiseerde in 2012 voor de tweede keer een bestuursberaad en een cloudberaad voor de directeuren ICT en de CIO s van de hogescholen en universiteiten. Voor die doelgroep verscheen ook zes keer de SURF Cloud Times, een digitale nieuwsbrief over cloud computing in het hoger onderwijs en onderzoek. De taskforce werd in 2011 opgericht omdat het belangrijk is dat universiteiten en hogescholen de kracht van cloud computing weldoordacht gebruiken. Door samen op te trekken in SURF-verband kunnen zij de voordelen op veel grotere schaal benutten en inkoopkracht bundelen. In 2012 is een Juridisch Normenkader Cloud Services HO opgesteld: best practice clausules op het gebied van privacy, vertrouwelijkheid, eigendom en beschikbaarheid van data in de cloud. Aan de hand hiervan kunnen met cloudleveranciers afspraken worden gemaakt die een veilig gebruik van clouddiensten waarborgen. Onder de titel Aan de slag met cloud computing publiceerden SURFnet en Kennisnet een stappenplan dat beschrijft hoe instellingen clouddiensten binnen het onderwijs kunnen implementeren. 4.4 Duurzaamheid Net als cloud computing wordt ook het thema duurzaamheid SURF-breed aangepakt. Kennisdeling vindt onder andere plaats via de Special Interest Group Groene ICT en duurzaamheid, een expertisenetwerk rondom duurzame ICT-innovatie in het hoger onderwijs. Om innovatieve duurzame ICT-projecten binnen onderwijs- en onderzoeksinstellingen te stimuleren, organiseert SURFnet sinds 2011 jaarlijks de Innovatieregeling Duurzaamheid & ICT. De winnaars uit 2011 presenteerden hun resultaten tijdens het symposium Groene ICT: daar kom je verder mee, dat SURF en Agentschap NL in januari hielden. Zo ontwikkelde de Open Universiteit een smartphone-app waarmee medewerkers het energieverbruik op hun werkplek kunnen monitoren, wat hen tot energiebesparing stimuleert. Tijdens het symposium werden ook mogelijkheden gepresenteerd om verduurzaming te ondersteunen, zoals een plan van aanpak waarmee hogeronderwijsinstellingen energiekosten kunnen besparen met behulp van powermanagementsoftware. Voor de Innovatieregeling 2012 konden instellingen projectvoorstellen indienen binnen de thema s verduurzamen van ICT en verduurzamen door middel van ICT. Vijf instellingen ontvingen een eenmalige bijdrage van SURFnet. Zij investeren zelf minimaal vijftig procent van het gewonnen bedrag in het project. Door de eigen expertise op het gebied van duurzame ICT-innovatie uit te breiden en te delen met de aangesloten instellingen, helpt SURFnet hen om duurzamer te opereren. In dat kader wordt het eigen SURFnet-netwerk en het SURFnet-kantoor jaarlijks onderworpen aan een energieverbruiksmeting. Daarmee legt SURFnet verantwoording af op duurzaamheidsgebied en kunnen indien nodig maatregelen worden getroffen.