Naleving essentiële eisen verpakkingen

Naleving essentiële eisen verpakkingen

Colofon VROM-Inspectie Directie Uitvoering Programma Bodem en Afval Nationaal Nieuwe Uitleg 1 Postbus 16191 2500 BD Den Haag Datum: 30 november 2011 Publicatienummer: VI-2011-124 Deze publicatie is te downloaden via www.vrominspectie.nl Pagina 2 van 21

Inhoud Samenvatting... 4 1 Inleiding en werkwijze... 6 1.1 Inleiding... 6 1.2 Werkwijze en selectie bedrijven... 7 2 Bevindingen... 9 2.1 Kennis over de wet- en regelgeving en toegepaste methode... 9 2.2 Verantwoordelijkheid productverpakkingen in het bedrijf... 11 2.3 Kwaliteit en milieuzorg... 11 2.4 Dossieronderzoek geselecteerde verpakking... 12 2.5 Zware metalen in verpakkingen... 12 2.6 Overige bevindingen... 13 2.7 Handhaving... 13 3 Conclusies... 14 4 Begrippenlijst... 16 5 Literatuurlijst... 17 Bijlage: Vragenlijst preventie verpakkingen...17 Pagina 3 van 21

Samenvatting Voordat een product in een verpakking op de markt wordt gebracht, moet de producent of importeur nagaan of de verpakking van het product voldoet aan de zogenaamde essentiële eisen (hierna EE). De verpakking moet: niet te zwaar of te groot zijn goed recyclebaar zijn als deze wordt afgedankt (deels) vervaardigd worden van recyclaat geen gevaarlijke en schadelijke stoffen bevatten. Om na te gaan of producenten en importeurs voldoen aan de eisen en hoe ze dat in hun bedrijfsvoering verankerd en geborgd hebben, heeft de VROM-Inspectie aan 16 bedrijven een vragenlijst voorgelegd met algemene vragen over preventie, EE, interne organisatie en kwaliteitszorg en meer specifieke vragen over verpakkingen of een verpakt product. De gekozen bedrijven kunnen niet als representatief worden aangemerkt voor de hele sector van producenten en importeurs van producten in verpakking, echter de uitkomsten leveren wel een eensluidend beeld op. Bedrijven blijken goed op de hoogte van de limiet somwaarde 1 van zware metalen in verpakkingen, maar de overige EE zijn onvoldoende bekend en verpakkingen worden niet of niet aantoonbaar op de EE getoetst. Projectmatig worden bij bedrijven initiatieven ontplooid om verpakkingen van producten en verpakkingsmateriaal te verminderen, de recyclebaarheid te verbeteren of recyclaat hierin toe te passen. Van een systematische aanpak gericht op het gehele verpakkingenassortiment is geen sprake. Aan het verzoek documenten te overleggen die laten zien dat een geselecteerde verpakking is getoetst aan alle EE kon niet worden voldaan. De VROM-Inspectie heeft in dit onderzoek ook zelf verpakkingen van producten gemeten op het voorkomen van zware metalen. 183 Verpakkingen van producten zijn gescreend op het voorkomen van zware metalen. Bij 17 verpakkingen werd een overschrijding gemeten (dus bij bijna 10% van de onderzochte verpakkingen), waarvan 15 op cadmium en 2 op lood. Alle verpakkingen met een overschrijding zaten in het goedkopere marktsegment en betroffen non-food verpakkingen. Door de bedrijven is de verkoop van de producten in verpakking met een overschrijding direct stop gezet en zijn de producten teruggehaald naar het distributiecentrum. Tot slot ontbreekt het bij bedrijven aan kennis over het recycleproces, waardoor de recyclebaarheid van eigen verpakkingen vaak niet bekend is. Dat geldt eveneens voor kennis over de mogelijkheden van toepassing van recyclaat in nieuwe verpakkingen. Bedrijven geven aan hier graag meer informatie over te ontvangen. Alle gecontroleerde bedrijven hebben van de VROM-Inspectie een brief ontvangen met de bevindingen. Geen van de bedrijven voldeed volledig aan de eisen die het Besluit aan verpakkingen van producten stelt. De bedrijven dienen relevante keuzen waaruit blijkt dat verpakkingen van producten die ze importeren of produceren voldoen aan de EE, zorgvuldig vast te leggen. Ze dienen de VROM-Inspectie binnen drie maanden te informeren over de plannen en voortgang in deze. Als bij 1 Limiet somwaarde: de totale concentratie van lood, cadmium, kwik, zeswaardig chroom in verpakkingen mag maximaal 100 ppm bedragen. Pagina 4 van 21

hercontrole blijkt dat geen verbetering is opgetreden, zullen bestuursrechtelijke maatregelen getroffen gaan worden. Pagina 5 van 21

1 Inleiding en werkwijze 1.1 Inleiding De Richtlijn 94/62/EG Verpakking en verpakkingsafval (hierna de Richtlijn) bepaalt, dat een verpakking in de EU alleen in de handel mag worden gebracht, als deze voldoet aan de zogenaamde essentiële eisen (hierna EE). De Richtlijn is in Nederland verankerd in het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton (hierna het Verpakkingenbesluit). De VROM-Inspectie houdt toezicht op dit Besluit. De EE kunnen als volgt worden samengevat: - Het gewicht en het volume van een verpakking moet tot de minimale hoeveelheid worden beperkt die met het oog op de veiligheid, hygiëne en aanvaardbaarheid voor het verpakte product nodig is. - Een verpakking moet zodanig worden ontworpen, vervaardigd en in de handel worden gebracht dat deze op een milieuverantwoorde wijze kan worden hergebruikt, teruggewonnen of gerecycled. - Schadelijke en andere gevaarlijke stoffen en materialen als onderdeel of bestanddeel van de verpakking moeten bij storting of verbranding een zo gering mogelijke invloed hebben op het milieu. In het bijzonder mag de totale concentratie van lood, cadmium, kwik, zeswaardig chroom in verpakkingen maximaal 100 ppm bedragen. - In nieuwe verpakkingen dient zo veel mogelijk hergebruikt materiaal te worden toegepast. Het Europese normalisatie instituut (CEN) heeft normen ontwikkeld waarmee kan worden aangetoond dat een verpakking voldoet aan de EE. De normen richten zich op producenten en importeurs van verpakkingen en verpakte producten. Het gebruik van deze normen is vrijwillig. De Richtlijn bepaalt dat er sprake is van een vermoeden van conformiteit met de EE, als de verpakking is geproduceerd volgens de geharmoniseerde normen. 2 Als een producent of importeur een verpakking of verpakt product op de markt brengt, verklaart hij tevens dat deze voldoet aan de EE. In principe moet de producent of importeur voor elke verpakking of verpakt product documentatie voorhanden hebben waarmee kan worden aangetoond dat de verpakking voldoet aan de EE. Vanaf 1 januari 1998 moeten alle verpakkingen voldoen aan de EE. De VROM- Inspectie heeft de afgelopen jaren regelmatig onderzoek gedaan naar het voorkomen van zware metalen in verpakkingen, één van de essentiële eisen. De preventie-eis en de eis dat een verpakking recyclebaar moet zijn, zijn nu ook nader onderzocht. 2 De geharmoniseerde normen waarvan de referenties in Het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen zijn gepubliceerd. Die referenties zijn verschenen in het PB C 44 van 19 februari 2005. Voor verpakkingen zijn de volgende normen van belang: EN 13427 (procedure voor toepassen reeks normen en rapporten (paraplunorm)), EN 13428 (preventienorm), EN 13429 (norm producthergebruik), EN 13430 (norm materiaalhergebruik), EN 13431 (norm energieterugwinning), EN 13432:2000 (norm compostering). Pagina 6 van 21

1.2 Werkwijze en selectie bedrijven Met dit project wil de VROM-Inspectie allereerst zicht krijgen op de wijze waarop producenten en importeurs de EE uit het Verpakkingenbesluit naleven. Daartoe is in samenwerking met het RIVM een vragenlijst opgesteld (bijlage 1). Hierin staan algemene vragen over preventie en EE aan verpakkingen (interne organisatie, kwaliteitszorg met betrekking tot dit onderwerp) en een aantal meer specifieke vragen gericht op te selecteren verpakkingen en/of verpakte producten. De vragenlijst is voorgelegd aan producenten en importeurs die in hoofdzaak consumentenverpakkingen op de Nederlandse markt brengen. Deze verpakkingen komen voor een groot deel terecht in het gescheiden ingezamelde en nagescheiden plastic verpakkingsafval. In alle Nederlandse gemeenten wordt plastic verpakkingsafval uit huishoudens gescheiden ingezameld of nagescheiden uit het restafval. In 2010 heeft de VROM- Inspectie de inzameling, sortering en toepassing van dit kunststof verpakkingsafval onderzocht 3. In het onderzoek is veel kennis opgedaan over de mogelijkheden, maar ook onmogelijkheden van het recyclen van dit afval. Die kennis is bruikbaar aan het begin van de keten, daar waar de producten in verpakking op de markt worden gebracht. Citaat uit het rapport Kunststof verpakkingsafval uit huishoudens in beeld, 15 januari 2011 Verontreinigingen met bijvoorbeeld PVC deeltjes werken verstorend bij de productie van nieuwe producten. PVC heeft een laag smeltpunt en vergast bij spuitgietprocessen. Daardoor ontstaan onregelmatigheden in het materiaal. Donkere, met name zwarte verpakkingen, worden in het proces nauwelijks uitgesorteerd en komen grotendeels in de sorteerrest terecht. Doordat ze infrarood licht niet reflecteren worden ze in de detectie niet herkend. De reststroom bevat dan ook veel donkere verpakkingen. Dit betekent dat zwarte verpakkingen nauwelijks als materiaal worden hergebruikt maar thermisch worden verwerkt. De controles zijn uitgevoerd bij de volgende 16 geselecteerde bedrijven: - 2 groothandel-bedrijven - 5 supermarkten - 4 retailers in huishoudelijke artikelen en non-food - 1 producent van food- en non-foodproducten - 1 inkooporganisatie voor retailorganisaties - 1 leverancier van foto- en fotokopieerapparatuur - 1 producent van speelgoed - 1 warenhuisketen voor food- en non-food-producten met 100% huismerk. Omdat dit een eerste onderzoek is naar de naleving van de EE is gekozen voor verschillende typen bedrijven (producenten, importeurs en retailers) en bedrijven in de food en non-food sector. De gekozen bedrijven kunnen niet als representatief worden aangemerkt voor de hele sector van producenten en importeurs van 3 Kunststof verpakkingsafval uit huishoudens in beeld, inzameling, sortering en toepassing van plastic, 15 januari 2011 Pagina 7 van 21

producten in verpakking. Hoewel de steekproef niet als representatief kan worden aangemerkt, levert deze wel een eensluidend beeld op. De keuze voor de supermarkten heeft daarnaast nog een relatie met een in 2010 door de VROM-Inspectie uitgevoerde Benchmark Eenvoudige Productverpakkingen. In de benchmark zijn de gewichten van wijnflessen en cornflakesverpakkingen vergeleken. De resultaten van de benchmark zijn tijdens de bezoeken aan de supermarkten besproken. Eén van de EE uit de Richtlijn is de limiet somwaarde voor zware metalen in verpakkingen. Deze eis is neergelegd in artikel 14 van het Verpakkingenbesluit. De totale concentratie aan lood, kwik, cadmium en zeswaardig chroom of verbindingen daarvan in een verpakking(-scomponent) mag, sinds 2001, maximaal 100 ppm 4 bedragen. Bij 3 van de 5 bezochte supermarkten, 4 retailers en de producent van food- en non-food-producten zijn met een XRF-analyser 5 indicatief verpakkingen gemeten op het voorkomen van zware metalen. 4 ppm=parts per million (100 ppm = 100 mg per kg) 5 XRF staat voor X-Ray Fluorescence. Door middel van laag energetische röntgenstralen kunnen de verboden zware metalen worden gemeten. Pagina 8 van 21

2 Bevindingen In de vragenlijst zijn de volgende onderwerpen behandeld: - kennis over de wet- en regelgeving en toegepaste methode; - verantwoordelijkheid en betrokkenheid met betrekking tot productverpakkingen binnen de organisatie; - kwaliteit- en milieuzorg; - dossieronderzoek geselecteerde verpakking; - zware metalen in verpakkingen; - overige bevindingen. 2.1 Kennis over de wet- en regelgeving en toegepaste methode De regelgeving met betrekking tot het verplicht reduceren van verpakkingsgewicht is matig bekend bij de onderzochte bedrijven. Bij de bedrijven is weinig, soms zelfs geen kennis paraat over de EE en de NEN-normen. Slechts 1 bedrijf is goed op de hoogte en heeft documentatie voorhanden. Een aantal antwoorden op de vraag Bent u op de hoogte van de eisen die de wet aan u stelt met betrekking tot preventie van verpakkingen (de EE, NEN 34128), geven een goede indruk: - In grote lijnen zegt het ons iets. Vooral zware metalen. De NEN-normen kennen we niet. - Nee, wel zware metalen. - Onvoldoende tot niet bekend. Het zo veel mogelijk reduceren van het verpakkingsgewicht is bij ons wel een issue. Dit in verband met de verpakkingenbelasting. - We zijn globaal op de hoogte. De NEN-normen kennen we niet. - Wel bekend maar weggezakt. Bij het CBL is wel kennis aanwezig. - We onderzoeken al jaren op zware metalen. Het merendeel van onze verpakkingen proberen we zo klein mogelijk als nog maar verantwoord te maken. We stellen ook eisen aan onze transportverpakkingen. - Er ging een belletje rinkelen. We weten wel dat we producentenverantwoordelijkheid hebben. - Product- en voedselveiligheid heeft bij ons de meeste aandacht. Van de EE kent men over het algemeen het bestaan van de limiet somwaarde voor zware metalen. De preventie-eis en de eis dat een verpakking recyclebaar of voor hergebruik geschikt moet zijn zijn niet tot onvoldoende bekend. Geen enkel bedrijf gebruikt een vastgelegde methode waarin alle EE aan bod komen. Wel hanteert men termen als MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen), Duurzaam Ondernemen, duurzaamheidbeleid. Dit komt tot uiting in de jaarplannen en in diverse projecten en campagnes. Het terugdringen van verpakkingsafval is daar dan een onderdeel van. Voorbeelden zijn: overstappen van foamschaaltjes naar doorzichtig PET, het lichter maken van frisdrankflessen, het lichter maken van wijnflessen, het slimmer verpakken van producten in het logistieke proces waardoor ruimte en karton bespaard wordt, retoursystemen voor alle logistieke (secundaire) verpakkingen, het toepassen van dunnere stretchfolie. De meeste besparingen liggen op het vlak van de secundaire (transport)verpakkingen. Daar hebben de bedrijven meer rechtstreeks invloed op. Zie ook de voorbeelden in het kader op pagina 9. Eén onderneming springt in het oog. Zij presenteren een uitgewerkt plan voor de verplichtingen uit de Richtlijn. In dit plan zijn vuistregels opgenomen voor duurzamer verpakken. Deze vuistregels zijn uitgewerkt en specifiek gemaakt. In het Pagina 9 van 21

plan is opgenomen dat de merkeigenaar beslisser is en dus verantwoordelijk. Het bevat checklisten die de inkoper straks moet hanteren. De onderneming is op dit moment in de fase dat het document binnen de gehele onderneming geïmplementeerd gaat worden ( het moet tussen de oren komen ). Ook de leveranciers worden hierin betrokken. Het huidige assortiment wordt dit jaar geheel doorlopen en getoetst aan het plan. Dat gaat vanaf het vierde kwartaal 2011 van start. Pas vanaf dat moment is sprake van het gebruik van een vastgelegde methode. Bedrijven kunnen door het testen van verpakkingen aan de hand van de CEN/ENnorm, aantonen dat er sprake is van conformiteit met de EE. Geen enkel bedrijf past op dit moment de NEN-norm voor preventie (NEN-EN 13428) toe. De norm is ook nauwelijks bekend bij de bezochte bedrijven. Over het algemeen gaan de bedrijven projectmatig te werk en bestaat geen methodische aanpak. Men streeft vaak wel naar lichtere of beter recyclebare verpakkingen maar bij de meeste bedrijven is niet bekend dat het een essentiële, dus wettelijke, eis is het gewicht en volume van de verpakking te minimaliseren. De drive om te komen tot lichtere verpakkingen (primair en secundair) is veelal kostprijs gestuurd. Lichtere verpakkingen en kostprijsbesparingen gaan regelmatig gelijk op. Dit is niet altijd het geval. Vanuit marketingoverwegingen wordt ook regelmatig gekozen voor grotere -en daarmee zwaardere- verpakkingen dan nodig. Door de verpakking groter te maken valt het product in de winkel meer op. Ook zijn voorbeelden ter sprake gekomen waarbij, om het product een luxere uitstraling te geven, zwaardere en meer soorten verpakkingsmateriaal zijn gebruikt dan vanuit de beschermingsfunctie van een verpakking strikt noodzakelijk is. Ook gaf een bedrijf aan vanwege de lagere kosten specifiek voor PVC-verpakkingen te kiezen, in plaats van iets duurdere PET verpakkingen. De sorteer- en recyclebaarheid van PVC verpakkingen is slecht (zie kader pag. 1.2). Voorbeelden uit plannen, MVO-rapportages, interviews en reclamecampagnes: - Bij onze huiswijnen gaan we werken met lichtgewicht flessen. We besparen hiermee 110 gram verpakkingsmateriaal per fles. - We gaan het eenvoudiger maken om verpakkingen te recyclen door materialen te gebruiken die het best passen bij de afvalverwerkingsinfrastructuur van een land. - Tegen 2020 zullen we het gewicht van ons verpakkingsmateriaal met een derde hebben gereduceerd ten opzichte van 2008. - We staan het gebruik van PVC in onze verpakkingen niet toe. - Het gewicht van onze flessen is tot 30% gereduceerd. Bovendien bestaan deze PETflessen voor eenderde uit gerecycled PET-materiaal. Pagina 10 van 21

2.2 Verantwoordelijkheid productverpakkingen in het bedrijf De verantwoordelijkheid voor het product in verpakking ligt bij de bedrijven soms bij één afdeling, soms bij meerdere afdelingen. Genoemd worden de afdeling inkoop, marketing, Research & Development, de afdeling logistiek, de afdeling inkoop in samenwerking met de leverancier. Of er bepaalde beslissingen worden genomen met betrekking tot de EE en wie dat doet kan men onvoldoende duidelijk maken. Vaak staat in een Order Confirmation of in de Inkoopvoorwaarden of is in een contract opgenomen dat het product in verpakking dient te voldoen aan de van toepassing zijnde wet- en regelgeving. Soms wordt de Richtlijn 94/62/EG letterlijk genoemd. Op deze wijze legt men de verantwoordelijkheid neer bij de leverancier. Als een of meerdere redenen voor het niet zelf systematisch oppakken van het onderwerp EE aan verpakkingen voeren bedrijven aan: - specialistische kennis over verpakkingen ontbreekt binnen onze onderneming; - we weten niet hoe we dit onderwerp goed kunnen oppakken; - we vrezen een toename van de administratieve lasten; - het toezicht op de preventieplicht ontbreekt tot op heden waardoor je het onderwerp niet oppakt; - we hebben nauwelijks tot geen invloed op de verpakking, de leverancier bepaalt de verpakking; - we kunnen alleen bestaande verpakkingen afnemen bij een leverancier; - we zijn een veel te kleine speler in de keten en kunnen daarom geen invloed uitoefenen op de producent van het product in verpakking; - onze inkooporganisatie bepaalt het product in verpakking. Wel wordt meermalen opgemerkt met name bij bedrijven die opereren in het lagere marktsegment- dat de komst van de verpakkingenbelasting in 2008 aanleiding is geweest alle verpakkingen of de verpakkingen met de grootste omzet kritisch onder de loep te nemen. Waar kan verpakking en dus ook geld bespaard worden? Hoe lichter de verpakkingen, hoe goedkoper het product en hoe lager de verpakkingenbelasting. De verpakkingen, zowel primair als secundair vormen onderdeel van de onderhandelingen met de leverancier. In het onderzoek hebben we overigens ook gezien dat verpakkingenpreventie en kostenbesparing niet altijd hand in hand gaan. Kosten voor de ontwikkeling van een nieuwe verpakking of meer uitval omdat een verpakking kwetsbaarder is, kunnen leiden tot hogere kosten. Om kosten te besparen wordt nog veelvuldig gebruikt gemaakt van goedkopere- PVC blisterverpakkingen. 2.3 Kwaliteit en milieuzorg De leverancier van foto- en kopieerapparatuur is ISO 14001 gecertificeerd. Preventie en recyclebaarheid van verpakkingen maakt daar geen onderdeel van uit. Eén groothandel is ISO 9002 gecertificeerd. Alle producten in verpakking zijn aan dat systeem onderworpen. Alle overige bedrijven zijn niet gecertificeerd, maar doen wel -in meer of mindere mate- aan kwaliteitszorg. Voedselveiligheid en productveiligheid speelt een grote rol. Nagenoeg alle bezochte bedrijven staan daarvoor onder regelmatig toezicht van de nvwa 6. 6 nvwa: de nieuwe Voedsel en Waren autoriteit Pagina 11 van 21

2.4 Dossieronderzoek geselecteerde verpakking Bij geen van de bedrijven zijn verpakkingsdossiers voorhanden per verpakking/verpakt product waarin zichtbaar wordt welke overwegingen ten grondslag liggen bij de totstandkoming van het product in verpakking. Bedrijven tonen documenten zoals bijvoorbeeld een Order Confirmation, een contract, een Declaration of Conformity, een shipping instruction of een Statement of Compliance waarin staat dat men voldoet aan de geldende wet- en regelgeving. In sommige gevallen wordt expliciet verwezen naar de Verpakkingsrichtlijn of de NEN-norm. Echter, documentatie die deze conformiteit onderbouwt ontbreekt. Op basis van de informatie heeft de VI niet kunnen vaststellen dat de geselecteerde producten in verpakking voldoen aan de EE. Daarvoor is de informatie onvoldoende specifiek. De bedrijven geven overigens wel aan, dat dit niet betekent dat er in het geheel geen rekening met de verpakking wordt gehouden. Het aspect van een zo laag mogelijk verpakkingsgewicht van verpakkingen zit vaak wel tussen de oren van inkopers en wordt integraal met andere afwegingen meegenomen. Het wordt alleen niet specifiek vastgelegd. Afwegingen voor wat betreft recyclebaarheid van verpakkingen worden alleen incidenteel meegenomen. Gebrek aan kennis van het recyclingproces en recyclebaarheid van verpakkingsmateriaal liggen hier vaak aan ten grondslag. 2.5 Zware metalen in verpakkingen Eén van de EE uit de Richtlijn is de limiet somwaarde voor zware metalen in verpakkingen. Deze eis is neergelegd in artikel 14 van het Besluit verpakkingen. De totale concentratie aan lood, kwik, cadmium en zeswaardig chroom of verbindingen daarvan in een verpakking(-scomponent) mag, sinds 2001, maximaal 100 ppm bedragen. Bij nagenoeg alle bedrijven is deze limiet somwaarde van 100 ppm zware metalen in verpakkingen bekend en is de verantwoordelijkheid om aan de norm te voldoen bij de leverancier neergelegd. Een tweetal bedrijven meet zelf indicatief op zware metalen omdat ze in het bezit zijn van een XRF. In het ene geval selectief (vermoeden van voorkomen van cadmium of lood), in het andere geval worden alle verpakkingen gescreend. De overige bedrijven maken gebruik van conformiteitverklaringen of leggen dit vast in de inkoopvoorwaarden. In dit onderzoek heeft de VROM-Inspectie bij 7 van de 16 bezochte bedrijven zelf productverpakkingen gemeten op het voorkomen van zware metalen. Bedrijf Aantal gemeten Overschrijdingen producten Retailer non-food 32 2 op cadmium Supermarkt 39 4 op cadmium Supermarkt 25 1 op lood Retailer non-food 27 9 op cd, 1 lood Supermarkt 35 0 Producent food en non-food 25 0 Totaal 183 17 Zowel food- als de non-foodproducten zijn gemeten, in het duurdere en in het goedkopere marktsegment. De overschrijdingen op cadmium werden in alle gevallen aangetroffen in doorzichtige onbedrukte stevig plastic hoezen (om plaids, gordijnen, dekens, sportschoenen e.d.). De overschrijdingen op lood betrof gekleurde kunststof (een gele fles en een groen net). Alle producten met een overschrijding zaten in het goedkopere marktsegment en betroffen non-food. Door de bedrijven is de verkoop van de producten in verpakking met een indicatieve Pagina 12 van 21

overschrijding direct stop gezet en zijn de producten teruggehaald naar het distributiecentrum. Door een erkend laboratorium zijn alle monsters representatief geanalyseerd. In alle gevallen werd ook door het laboratorium een overschrijding van de norm vastgesteld. Geen van de bedrijven heeft er voor gekozen de producten om te pakken. Alle producten zijn in verpakking teruggestuurd naar de oorspronkelijke leverancier die in alle gevallen ook in Nederland gevestigd was. De VROM-Inspectie ziet ook toe op deze leveranciers en heeft bij een aantal van hen al onderzoek verricht. 2.6 Overige bevindingen - In het goedkopere marktsegment wordt nog veelvuldig PVC als verpakkingsmateriaal gebruikt. - Bij een aantal bedrijven wordt per product het gewicht en de samenstelling van de verpakking in een database geregistreerd. Dit voor het bepalen van de af te dragen verpakkingenbelasting. - Uit de gesprekken en verpakkingsdossiers kwam naar voren, dat producenten/importeurs over het algemeen niet actief sturen op het gebruik van recyclaat in nieuwe verpakkingen. Er wordt dan ook nog maar heel beperkt recyclaat in nieuwe verpakkingen toegepast. In een aantal gevallen werd bij nieuwe PET-verpakkingen recyclaat als tussenlaag gebruikt of werd R-PET gebruikt in draagtasjes. Gebruik van recyclaat van andere kunststoffen zoals PP en PE werd niet aangetroffen. - Bedrijven geven aan behoefte te hebben aan kennis en informatie over recycling en recyclebaarheid van verpakkingen. - Het verminderen van verpakkingsgewicht kan tot gevolg hebben dat verpakkingen minder hoogwaardig worden gerecycled. Als voorbeeld wordt genoemd de toepassing van dunne meerlaagse folies. Het materiaal kan wel worden gerecycled maar er zal dan gedowncycled worden. Met andere woorden, voor minder hoogwaardige toepassingen en dus niet in productverpakkingen. 2.7 Handhaving Alle gecontroleerde bedrijven hebben van de VROM-Inspectie een brief ontvangen met de bevindingen. Geen van de bedrijven voldeed volledig aan de eisen die het Besluit aan verpakkingen van producten stelt. De bezochte bedrijven dienen relevante keuzen waaruit blijkt dat verpakkingen van producten die ze importeren of produceren voldoen aan de EE, zorgvuldig vast te leggen. Men kan zelf een systeem opzetten voor de controle op de EE óf de leverancier verzoeken om een conformiteitverklaring die op verzoek- inhoudelijk onderbouwd moet kunnen worden. Het is van belang dat de EE een zichtbare en vooral ook controleerbare plek krijgen binnen de bedrijven. De bezochte bedrijven dienen de VROM-Inspectie binnen drie maanden te informeren over de plannen en voortgang in deze. Als bij hercontrole blijkt dat de eisen niet voldoende worden nageleefd, zullen bestuursrechtelijke maatregelen getroffen gaan worden. Pagina 13 van 21

3 Conclusies Algemeen De CEN/EN-norm waarmee kan worden aangetoond dat een productverpakking voldoet aan de eisen uit het Verpakkingenbesluit is onvoldoende bekend en wordt door geen enkel onderzocht bedrijf gebruikt. De kennis binnen bedrijven over productverpakkingen zit in hoofden van medewerkers. Ten tijde van de controles werd niet gewerkt met vastgelegde methodes of werkafspraken aan de hand waarvan getoetst kon worden aan de EE. Supermarkten hebben vooral invloed op de verpakking van de eigen merkartikelen. Echter, initiatieven tot verpakkinginnovaties worden veelal overgelaten aan de oorspronkelijke producent of leverancier. De invloed die de bedrijven hebben op de productverpakking is divers. De een geeft aan veel invloed te hebben, de ander weinig tot geen. Veel is afhankelijk van het segment van de markt waar men opereert en het marktaandeel. De invloed op secundaire verpakkingen is groter. Vastgelegde afspraken in orderbevestigingen of contracten worden niet gecontroleerd. Reductie verpakkingsgewicht Reductie van verpakkingsgewicht vindt alleen bij een beperkt aantal producten plaats en is dan meestal kostprijs gestuurd (minder verpakkingsmateriaal betekent een goedkoper product). De regelgeving met betrekking tot het verplicht reduceren van verpakkingsgewicht is vaak onbekend. Een systematische aanpak op minimalisatie van verpakkingsgewicht ontbreekt. Recyclebaarheid verpakkingen Er is geen aandacht voor het vergroten van de reyclebaarheid van verpakkingen. In onderzochte productdossiers is over deze essentiële eis niets vastgelegd of terug te vinden. Het ontbreekt bij bedrijven aan kennis over recyclingprocessen en recyclebaarheid van verpakkingen. Bedrijven geven aan over meer kennis en informatie te willen beschikken. Een lichtere verpakking betekent in de praktijk niet altijd dat deze ook beter - hoogwaardiger- recyclebaar is. Gebruik van multilayers (in kunststof) of meerdere soorten verpakkingsmateriaal (papier/kunststof-combinaties) kan een goede recycling in de weg staan. Pagina 14 van 21

Zware metalen in verpakkingen De wetgeving met betrekking tot zware metalen in verpakkingen is bij de bedrijven goed bekend. Dit is deels ook het gevolg van de aandacht voor product- en voedselveiligheid vanuit de warenwetgeving. Eén van de bezochte bedrijf controleert doorlopend alle producten en de verpakking op alle zware metalen, één bedrijf controleert steekproefsgewijs op met name cadmium. De overige bedrijven controleren niet zelf op het voorkomen van zware metalen in verpakkingen van producten die ze in Nederland op de brengen. Bedrijven verzoeken de leverancier een conformiteitverklaring te overleggen of leggen vast in inkoopvoorwaarden dat de verpakkingen van producten geen zware metalen mogen bevatten. Systematische controle op deze documenten ontbreekt. Van de 183 verpakkingen van producten die zijn gescreend met een XRFanalyser, vertoonden 17 producten (dus bijna 10% van de onderzochte producten) een overschrijding op zware metalen; 15 op cadmium, 2 op lood. Toepassing recyclaat in verpakkingen Bij opdrachtverstrekking op productniveau wordt niet actief ingezet op het gebruik van recyclaat in verpakkingen. Wel is er in projectvorm aandacht voor de inzet van recyclaat: o De meeste supermarkten hebben de schuimschaaltjes voor vers vlees vervangen door heldere schaaltjes van R-PET met een laagje virgin PET. o Eén bedrijf heeft bij het ontwerpen van een nieuwe verpakking een LCA (LevensCyclusAnalyse) laten uitvoeren om na te gaan welk materiaal het beste gebruikt kon worden voor de nieuwe verpakking, R-PET (gerecycled PET materiaal) óf PTA (biologisch verpakkingsmateriaal). De uitkomst was R-PET. Pagina 15 van 21

4 Begrippenlijst Producent of importeur is volgens de definitie in het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton degene die: -als eerste stoffen, preparaten of andere producten in een verpakking aan een ander ter beschikking stelt; -als eerste stoffen, preparaten of andere producten in een verpakking invoert en zich van de verpakking ontdoet; -in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf in Nederland een ander opdracht geeft de verpakking van stoffen, preparaten of andere producten te voorzien van zijn naam en deze daartoe aan die ander ter beschikking stelt; -als eerste een verpakking aan een ander ter beschikking stelt die is bestemd om bij het aan de gebruiker ter beschikking stellen van de stoffen, preparaten of andere producten daaraan te worden toegevoegd; -als eerste papier of karton aan een ander ter beschikking stelt, dat niet gebruikt wordt voor de vervaardiging van verpakkingen. CEN: (Frans: Comité Européen de Normalisation, Engels: European Committee for Standardization) is een standaardiseringsorganisatie opgericht in 1961 door de nationale standaardiseringscomités in de Europese Economische Gemeenschap en de Europese Vrijhandels Associatie. De normen van het CEN staan bekend als ENnormen. (bron: Wikipedia) NEN: is de afkorting van Nederlandse Norm en de naam van het nauwe samenwerkingsverband van het Nederlands Normalisatie-instituut en de Stichting NEC (gespecialiseerd in de normalisatie van elektrotechniek en ICT). NEN begeleidt en stimuleert de ontwikkeling van normen. Normen zijn afspraken die marktpartijen met elkaar maken over de kwaliteit en veiligheid van hun producten, diensten en processen. Als neutrale partij inventariseert NEN aan welke normen behoefte is en brengt de organisatie belanghebbenden bij elkaar om deze normen te financieren en ontwikkelen. Dat doet NEN zowel binnen sectoren als op nationaal, Europees en mondiaal niveau. (bron: Wikipedia). RIVM: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne. Pagina 16 van 21

5 Literatuurlijst Europen, vierde editie, februari 2006, Voor een beter begrip van de CENnormen inzake verpakking en milieu: enkele vragen en antwoorden SVM-PACT: Europese eisen aan individuele verpakkingen, niet gedateerd. Sinds 2005 bestaat SVM-PACT niet meer maar is Stichting Nedvang opgericht. Compliance with the Packaging and Packaging Waste Directive s Essential Requirements for Source Reduction, A survey of Best Practises op EUROPEN Member Companies, Ffact management Consultants, Rijen, The Netherlands, december 2003 Verpakkingenadministratie, Belastingdienst, januari 2011, Handreiking VMK, Eisen aan verpakkingen Benchmark eenvoudige productverpakkingen, VROM-Inspectie, 16 mei 2011 Pagina 17 van 21

Vragenlijst Preventie verpakkingen NAW-gevens bedrijf Bezoekdatum Naam producent/importeur Adres Vestigingsplaats(en) Hoe typeert u uw bedrijf? Kunt u een goede omschrijving geven van uw bedrijf in termen van : product-verpakkingcombinaties, jaarlijkse verkoopcijfers, belangrijkste verpakkingsmaterialen etc. Naam contactpersoon (als het gaat om verpakkingen) Telefoonnummer en e-mailadres Bent u lid van een brancheorganisatie en/of uitvoeringsorganisatie? Welke organisatie en sinds wanneer? Is uw bedrijf internationaal gevestigd? Zo ja, in welke landen? Preventie en overige essentiële eisen In hoeverre was u voor onze komst al op de hoogte van de Essentiële Eisen (EE) waaraan alle verpakkingen/verpakte producten moeten voldoen en kunt u dit toelichten? Gebruikt u een vastgelegde methode om aan te tonen dat verpakkingen/verpakte producten voldoen aan de EE? Zo ja, welke methode en vanaf wanneer gebruikt u deze methode? (Methode/onderliggende documentatie inzien. Wordt de methode voor alle nieuwe verpakkingen/verpakte producten gebruikt?) Hoeveel procent van de product-verpakking-combinaties zijn al volgens de gebruikte methode getest? Als u geen vastgelegde methode gebruikt, stelt u wel bepaalde eisen aan verpakkingen? Zo ja, welke eisen? Zo nee, waarom niet? Indien u een methode gebruikt, voor welke producten gebruikt u deze methode? (verpakkingsproducent, retailer, importeur, afvuller, groothandel, detaillist, anders ) Ja/Nee/NVT Ja/Nee/NVT Ja/Nee Ja/Nee (Nieuwe verpakkingen/bestaande verpakkingen/producten die door uw bedrijf worden verpakt/producten die door anderen worden verpakt/consumenten producten/niet-consumenten producten/producten ingevoerd van EU-lidstaten/Producten van buiten de EU) Pagina 18 van 21

Vragenlijst Preventie verpakkingen Heeft u nog aanvullende of afwijkende eisen m.b.t. preventie die niet in de essentiële eisen in bijlage II van de Richtlijn 94/62/EG staan? Zo ja, welke? Zijn er in bepaalde verpakkingen/verpakte producten wijzigingen aangebracht vanwege de EE? Zo ja, kunt u een concreet voorbeeld omschrijven en/of laten zien? PRODUCENT Wie zijn er binnen uw bedrijf betrokken bij de fabricage en afzet van productverpakkingen? Wie zijn er binnen uw bedrijf betrokken bij de innovatie en het ontwerp van nieuwe productverpakkingen? Bent u geaccrediteerd en/of gecertificeerd in de keten van processen van grondstof naar afzet van productverpakkingen? (Documentatie daarover inzien/kopie op vragen.) IMPORTEUR Wie zijn er binnen uw bedrijf betrokken bij de inkoop en import van producten in verpakking? Heeft u invloed op de samenstelling en uitvoering van de verpakking van de te importeren producten? Zo ja, op welke wijze? Zo nee, is dit van invloed op uw inkoopbeleid? Zo ja, op welke wijze? (voorbeelden hiervan inzien) Kwaliteit en milieuzorg Heeft u kwaliteit- en milieuzorgsystemen binnen uw bedrijf? Worden er in uw bedrijf externe en interne audits gehouden? Indien ja, hoe vaak intern? (Verslag van laatste interne audit opvragen.) Ja/Nee/NVT Ja/Nee/NVT Ja/Nee/NVT Ja/Nee/NVT Ja/Nee/NVT Ja/Nee/NVT Ja/Nee/NVT Indien ja, hoe vaak extern? (Verslag van laatste externe audit opvragen.) Pagina 19 van 21

Vragenlijst Preventie verpakkingen Dossieronderzoek geselecteerd(e) verpakking/product in verpakking Kunt u van de geselecteerde verpakking documenten overleggen waarin een beoordeling van de EE is gemaakt? (N.B. Product fotograferen, beschrijven en samenstelling noteren. Dossier inzien. Monster meenemen zodat nadien de verhoudingen van de materialen nog kunnen worden bepaald.) Toont het dossier aan dat het product voldoet aan de EE? Zo ja, op welke wijze? Denk aan prestatiecriteria, kritische factoren of een andere eigen methodiek. (kopieën opvragen van documenten.) Als kritische factoren niet zijn bepaald, waarom niet? Wat is de jaarlijkse omzet (stuks) van de geselecteerde verpakking of het verpakte product? Zware metalen in verpakkingen Bent u op de hoogte van de limiet somwaarde van 100 ppm zware metalen in verpakkingen? (artikel 14 Besluit Verpakkingen) Zo ja, controleert u het voorkomen van zware metalen in verpakkingen? Kunt u metingen overleggen (inzien en kopie opvragen) Overige vragen Welke innovaties en technologieën past u toe bij de ontwikkeling, productie en afzet van nieuwe productverpakkingen? Heeft u in het verleden al vragen gekregen van toezichthouders, consumenten- of milieuorganisaties over het onderwerp EE? Ja/Nee Ja/Nee Ja/Nee Ja/Nee Komt het onderwerp preventie en de behaalde prestaties standaard aan bod in de jaarplannen van uw bedrijf? Overige vragen, opmerkingen, notities Ja/Nee/NVT Pagina 20 van 21

Pagina 21 van 21