R E G I O N A L E M A A T S C H A P M E D I S C H E M I C R O B I O L O G I E & I M M U N O L O G I E VADEMECUM MICROBIOLOGISCH EN IMMUNOLOGISCH ONDERZOEK UITGAVE 2015 Versie: 3, maart 2015 Bereikbaarheid tijdens kantoortijden: Bereikbaarheid buiten kantoortijden: 088-250 6518 088-250 5000 R e g i o U t r e c h t S t. A n t o n i u s Z i e k e n h u i s N i e u w e g e i n, U t r e c h t, D i a k o n e s s e n h u i s U t r e c h t, Z e i s t e n D o o r n Z u w e H o f p o o r t Z i e k e n h u i s W o e r d e n 1
Vademecum Richtlijnen voor het afnemen en inzenden van patiëntenmateriaal voor microbiologisch en immunologisch onderzoek Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Gebruikte afkortingen... 4 Algemene gegevens... 5 Regionale maatschap Medische Microbiologie en Immunologie... 5 CCKL accreditatie... 5 Bereikbaarheid... 5 Routebeschrijving... 6 Fax/ telefoonnummer... 6 Activiteiten... 6 Aanvraagformulieren en afnamematerialen... 6 Invullen aanvraagformulier... 6 Cito-onderzoek... 7 Rapportage... 7 Informatie over uitslagen... 7 Klachtenprocedure... 8 Aanwijzingen voor het inzenden van patiëntenmateriaal... 9 Aanvraagformulieren... 9 Klinische informatie... 9 Afname van patiëntenmateriaal... 9 Bloedonderzoeken... 9 Verzenden van patiëntenmateriaal... 9 Overzicht prikpunten zuid-oost Utrecht...10 Instructies voor het versturen van materialen per post...10 Afnamematerialen...11 Onderzoeken MMI...16 A...16 B...22 C...27 D...35 E...37 F...43 G...43 H...46 I...53 J...56 K...56 L...57 M...59 N...64 O...65 P...66 Q...68 R...69 S...72 T...77 U...80 2
V...81 W...82 X...82 Y...82 Z...83 BIJLAGEN I Referentiewaarden IgG-subklassen...84 BIJLAGEN II Frequenties (%) van ANCA s bij verschillende vasculitiden (kleine vaten)...85 BIJLAGEN III Frequenties (%) van auto-antistoffen bij patiënten met verschillende autoimmuunziekten 86 BIJLAGEN IV Toelichting bij afnamemateriaal voor virologisch onderzoek...87 BIJLAGEN V Instructie bordetella diagnostiek...92 BIJLAGEN VI Weekoverzicht bepalingen serologie immunologie...93 3
Gebruikte afkortingen Afkorting Omschrijving ANA/ANF Anti Nucleaire Antistoffen / Anti Nucleaire Factoren ANCA Anti Neutrofiel Cytoplasmatische Antistoffen APNF/APF Anti Perinucleaire Factor AST Anti Streptolysine Titer BAL Broncho Alveolaire Lavage CBR Complement Bindings Reactie CMV Cytomegalovirus CTG College Tarieven Gezondheidszorg ELISA Enzym-Linked Immuno-Sorbent Assay Extraheerbare Nucleaire ENA Antigenen antistoffen FTA Fluorescent Treponemal Antibody (FTA-absorbtie) GAS Groep-A-Streptokokken GLY Galactose-Lactalbumine Yeast medium (transportmedium virusonderzoek) HiB Haemophilus-influenzae-type-B MCTD Mixed Connective Tissue Disease MRSA Meticilline Resistente Staphylococcus aureus PCR Polymerase-Ketting (Chain)-Reactie PNF (Anti) Perinucleaire Factor PRSP Penicilline Resistente Streptococcus Pneumoniae RIA Radio Immuno Assay SLE Systemische Lupus Erythematosus TPHA Treponema Pallidum Haemagglutinatie test VDRL Venereal Disease Reference Laboratory 4
Algemene gegevens Regionale maatschap Medische Microbiologie en Immunologie De Regionale maatschap Medische Microbiologie en Immunologie (MMI) is een samenwerkingsverband van de afdelingen medische microbiologie en immunologie van de volgende ziekenhuizen: St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein en Utrecht, Diakonessenhuis Utrecht, Zeist en Doorn, Hofpoort Ziekenhuis Woerden, Samen vormen de laboratoria van de genoemde afdelingen het Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid van de regio Utrecht. In deze laboratoria wordt patiëntenmateriaal onderzocht ten behoeve van preventie, diagnostiek en therapie van infecties en ziekten van het immuunapparaat. Het belang van de patiënt en dienstverlening aan de aanvragers staan centraal in de werkzaamheden. De laboratoria voeren ieder een basis-verrichtingenpakket uit. Bijzondere onderzoeken of onderzoeken die minder frequent voorkomen vinden in principe plaats op één van de locaties. De ziekenhuishygiëne en infectiepreventie in de ziekenhuizen wordt gecoördineerd vanuit de afdelingen medische microbiologie. CCKL accreditatie Het MMI is sinds 27 mei 2009 CCKL geaccrediteerd. Uit een beoordeling van een team onafhankelijke deskundigen is gebleken dat het laboratorium kwaliteit levert en patiëntveiligheid voorop stelt. Registratienummer 281 CCKL toetst al 25 jaar de kwaliteit en zorgvuldigheid van medische instellingen. Als zij voldoen aan strenge kwaliteitsnormen, verstrekt CCKL een accreditatiebewijs. De instelling met het CCKL-keurmerk heeft een goed kwaliteitssysteem, gaat zorgvuldig om met de toevertrouwde (lichaams)materialen en wordt periodiek opnieuw gekeurd. Patiënt en zorgverzekeraar zijn daardoor blijvend verzekerd van kwaliteit. CCKL is een onafhankelijke keurmerkinstelling (onderdeel van de Raad van Accreditatie) en vooral actief in academische centra, samenwerkende topklinische opleidingsziekenhuizen, perifere ziekenhuizen, zelfstandige huisartsenlaboratoria, IVF-klinieken, semenbanken, stamceltransplantatiecentra en trombosediensten. Bereikbaarheid Openingstijden maandag t/m vrijdag zaterdag zon- en feestdagen 08.00-17.30 uur 09.00-12.00 uur 11.00-12.00 uur 5
Buiten openingstijden Buiten de openingstijden van de afdeling is er altijd een arts-microbioloog en een analist per (mobiele) telefoon en/of semafoon bereikbaar. Het telefoon- en/of semafoonnummer van de dienstdoende arts-microbioloog c.q. analist is bekend bij de portier en/of de telefooncentrale van het ziekenhuis. Routebeschrijving Het laboratorium is te bereiken door het volgen van routenummer 314 vanaf de hoofdingang van het ziekenhuis. Het bevindt zich op de 2 e etage, gaarne melden bij het loket. Fax/ telefoonnummer Telefoonnummer: 088 2506518 Faxnummer: 088 2506695 Activiteiten De deelnemende laboratoria bieden een breed diagnostisch pakket. De volgende diensten worden aangeboden: microbiologische diagnostiek bacteriologisch virologisch mycologisch parasitologisch infectieserologisch onderzoek immunologisch onderzoek intercollegiaal consult inzake diagnostiek, behandeling en preventie van infecties door dienstdoende arts-microbioloog: telefoonnummer (088-250)6036. intercollegiaal consult ten behoeve van diagnostiek van immunologische, hematooncologische en allergische aandoeningen door medisch immunoloog: telefoonnummer 6697. hygiëne en infectiepreventie activiteiten als Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid voor GG&GD en epidemiologisch onderzoek voor het RIVM. Aanvraagformulieren en afnamematerialen Aanvragers binnen het Diakonessenhuis kunnen aanvraagformulieren via het centraal magazijn bestellen. Afnamematerialen kunnen 24 uur per dag bij het laboratorium worden opgehaald. Aanvragers buiten het Diakonessenhuis kunnen aanvraagformulieren en afnamematerialen telefonisch bij het laboratorium aanvragen. Een goede afname en verzending bepaalt voor een belangrijk deel de waarde van het onderzoek. Sommige micro-organismen vereisen namelijk specifieke media om te overleven. In de alfabetische verrichtingenlijst staat aangegeven welke afnamematerialen nodig zijn. Algemene aanwijzingen over afnemen en verzenden staan bij Aanwijzingen voor het inzenden van patiëntenmateriaal. Invullen aanvraagformulier Een volledig ingevuld aanvraagformulier is van belang voor een goede identificatie van de patiënt en de aanvrager. Gebruik bij voorkeur stickers met de patiëntgegevens. 6
Relevante klinische gegevens zijn voor het laboratorium erg belangrijk voor een goede uitvoering van het onderzoek en een goede interpretatie van de uitkomsten daarvan. De volgende gegevens zijn van belang: Patiëntgegevens Identificatie aanvrager Klinische gegevens patiëntnaam (meisjesnaam/geboortenaam) geboortedatum geslacht adresgegevens patiënt BSN naam huisarts ziektekostenverzekeraar (naam + verzekeringsnummer) naam aanvrager afdeling/poliklinisch telefoonnummer, zeker indien cito onderzoek gewenst ziektegeschiedenis (inclusief eventueel verblijf in buitenland) afnamedatum (bij antibioticaspiegels ook afnametijd) aard patiëntenmateriaal zo nodig herkomst materiaal eerste ziektedag, vooral bij serologisch onderzoek antibiotica gebruik Cito-onderzoek Cito-onderzoek op microbiologisch en immunologisch gebied kan alleen uitgevoerd worden na telefonisch overleg. Buiten de kantooruren is de dienstdoende arts-microbioloog te bereiken via de portier of telefooncentrale. Uitslagen van cito-onderzoeken worden altijd telefonisch gerapporteerd en daarna schriftelijk bevestigd. Vermeld daarom de naam en het telefoonnummer van de aanvragend arts op het aanvraagformulier. Cito-aanvragen tijdens openingstijden MMI: meldt deze altijd aan het loket Cito-aanvragen buiten openingstijden MMI: roep via de portier en/of de telefooncentrale de dienstdoende arts-microbioloog op. Rapportage Uitslagen worden elektronisch verzonden op de dag waarop het onderzoek is geautoriseerd. Daarnaast wordt voor externe partijen een papieren verstuurd, wanneer er geen mogelijkheid is voor een elektronische verzending. Indien van belang, worden voorlopige uitslagen afgegeven. Uitslagen van cito-aanvragen worden telefonisch gerapporteerd, evenals aanvragen waarvan het resultaat of de toestand van de patiënt snelle terugkoppeling noodzakelijk maakt. Telefonisch gerapporteerde uitslagen worden schriftelijk bevestigd. Uitslagen worden aan de aanvragend arts en/of aan de afdeling waarop de patiënt is opgenomen verzonden. Infectieziekten waarvoor een wettelijke meldingsplicht bestaat worden door het laboratorium aangegeven bij de GG & GD. Informatie over uitslagen Voor informatie over uitslagen kan telefonisch contact worden opgenomen met het laboratorium: 088 2506518. 7
Klachtenprocedure De MMI van het Diakonessenhuis streeft naar een optimale service voor patiënten en gebruikers. Daarom wordt veel aandacht besteed aan de kwaliteit van de dienstverlening, niet alleen op organisatorisch en vakinhoudelijk gebied, maar ook ten aanzien van de houding van medewerkers. Indien u een klacht heeft kunt u daarmee bij de leiding van het MMI terecht. Zij zullen pogen de klacht zo snel mogelijk en naar tevredenheid op te lossen. Daarnaast zal de klacht in de interne klachtenprocedure worden behandeld ter voorkoming van soortgelijke incidenten in de toekomst. 8
Aanwijzingen voor het inzenden van patiëntenmateriaal Aanvraagformulieren Tijdens openingstijden zijn aanvraagformulieren verkrijgbaar aan het loket van het MMI. In te leveren formulieren bij aanvraag voor bacteriologie, virologie, parasitologie, mycologie: Klinische patiënt: geel aanvraagformulier. Poliklinische patiënt: wit aanvraagformulier. Voor serologie/immunologie: Serologie/immunologie formulier Klinische informatie De waarde van het diagnostisch onderzoek wordt voor een belangrijk deel bepaald door de klinische informatie. Door het vermelden van goede klinische gegevens, zoals symptomen, duur van de ziekte/eerste ziekte dag en epidemiologische gegevens, kan gerichter onderzoek plaatsvinden. De waarde van de (voorlopige) uitslag neemt daarmee toe, waardoor eerder met een gerichte therapie kan worden begonnen of gestopt. In sommige gevallen kan het zinvol zijn over de diagnostische mogelijkheden bij een individuele ziektegeschiedenis te overleggen met de arts-microbioloog of medisch immunoloog. Afname van patiëntenmateriaal De kwaliteit van het patiëntmateriaal heeft een directe invloed op de kwaliteit van onderzoek. Verontreiniging met micro-organismen van een andere plaats dan de afnameplaats zal het resultaat negatief beïnvloeden. Bij virologisch onderzoek is belangrijk dat het materiaal zo vroeg mogelijk na het begin van de ziekte wordt ingezonden omdat de duur van de virusuitscheiding vaak beperkt is. Algemene aanwijzingen over de afnamematerialen staan bij Afnamematerialen. In het overzicht Onderzoeken MMI kan per onderzoek eventuele bijzonderheden worden opgezocht. Bloedonderzoeken Zowel serologisch/immunologisch onderzoek als bloedkweken worden door het Klinisch Chemisch Hematologisch Laboratorium afgenomen. Aanvraag verloopt via het KCHL; gebruik aanvraagformulieren van het MMI of vraag het onderzoek electronisch aan met behulp van Chipsoft. Verzenden van patiëntenmateriaal Een goede verzending draagt ook bij aan goede diagnostiek. Materialen als urine, feces, liquor, lavage en aspiraat kunnen als zodanig worden ingestuurd. Voorwaarde is wel dat het materiaal zo spoedig mogelijk wordt ingezonden. Men wordt verzocht patiëntmateriaal voor microbiologisch onderzoek vóór 16.00 uur in te leveren, in het weekend vóór 11.00 uur. Materiaal dat later wordt ingeleverd, wordt de volgende dag in behandeling genomen. Tijdens openingstijden MMI: lever het materiaal in bij het loket. 9
Buiten de openingstijden: Op de koelkast in de hal van het MMI is een overzicht aanwezig waarop per materiaal vermeld staat of het materiaal in de koelkast of bij kamertemperatuur (bak bovenop de koelkast) bewaard moet worden. N.B.: Een liquor voor (bacteriologisch) onderzoek is ALTIJD cito! Als het niet mogelijk is materiaal direct in te zenden kunnen de meeste materialen in de koelkast worden bewaard. Liquoren en ander materiaal voor kweek dat onderzocht moet worden op de aanwezigheid van Neisseria species mogen niet in de koelkast worden bewaard. Ook bloedkweken mogen niet in de koelkast worden bewaard. Bewaar de materialen bij kamertemperatuur. Materiaal voor virologisch onderzoek kan tot verzending in de koelkast worden geplaatst. Dit materiaal kan eventueel worden gemengd met virologisch transportmedium (UTM-medium). Materiaal voor kwantitatieve bepalingen niet verdunnen of mengen met ander medium. Verzend uitstrijkwatten voor virologisch onderzoek nooit droog. Plaats deze altijd in universeel transportmedium (UTM-medium). UTM-medium is via het medisch microbiologische laboratorium verkrijgbaar. Verzending kan bij kamertemperatuur plaatsvinden. Algemeen geldt dat materiaal voor bacteriologisch en moleculair diagnostisch onderzoek binnen 72 uur na afname op het laboratorium aanwezig dient te zijn. Indien bij een onderzoek een kortere termijn noodzakelijk is staat dit vermeld bij het betreffende onderzoek, zie het overzicht Onderzoeken MMI. Serum ten behoeve van serologisch of immunologisch onderzoek kan tijdelijk in de koelkast worden bewaard. Binnen uiterlijk 12 uur na afname dient op het laboratorium het serum gescheiden te worden van de cellen door middel van centrifugatie. Bloed en beenmergaspiraat (in EDTA) ten behoeve van fenotyperingsonderzoek altijd direct verzenden bij kamertemperatuur. Uitzonderingen en bijzonderheden over de verzending en opslag van patiëntenmateriaal staan bij de verrichtingen, zie het overzicht Onderzoeken MMI. Overzicht prikpunten zuid-oost Utrecht Voor de afname van bloed kunt u patiënten ook doorverwijzen naar één van de externe prikpunten van de Trombosedienst Zeist. Het adres en de openingstijden van deze prikpunten kunt u raadplegen via www.diakonessenhuis.nl. Instructies voor het versturen van materialen per post Materiaal kan ook per post verzonden worden. Gebruik de daarvoor bestemde verzendenvelop. De verzendenvelop voldoet aan de verpakkingseisen om biologische stoffen uit categorie B veilig te kunnen verzenden via briefpost. De verzendenvelop wordt geleverd conform de UN-regelgeving en het ADR (verpakkingsinstructie P650) en voldoet aan de aanvullende eisen van TNT Post voor het verzenden als briefpost van diagnostische monsters categorie B (UN3373). Indien er materiaal wordt verstuurd volg dan onderstaande werkwijze. 10
Stap 1 Primaire vloeistofdichte verpakking goed sluiten en omwikkelen met voldoende vochtabsorberend materiaal. Zorg dat het dopje mee wordt ingewikkeld. Stap 2 Primaire verpakking met vochtabsorberend materiaal plaatsen in een Transportblister. Transportblister goed sluiten. Stap 3 Transportblister met inhoud plaatsen in de vloeistofdichte Safetybag. Afdekstrip van de Safetybag verwijderen en voor- en achterzijde goed aandrukken. Stap 4 Safetybag en aanvraagformulier plaatsen in een Polymed etui en deze met zipper sluiten. Uw diagnostische monster is nu klaar om als briefpost verstuurd te worden (maximaalformaat: 380 x 265 x 32 mm) Doe de envelop dezelfde dag op de brievenbus bij u in de buurt of geef hem af op het postkantoor. Stap 5 Dat kan van maandag t/m vrijdagmiddag in een gewone brievenbus. In het weekend kunt u de envelop in een speciale weekendvrievenbus deponeren. De locaties van de weekendbrievenbussen vindt u op de website van PostNL: www.postnl.nl/zakelijk-medisch. Op de envelop hoeft geen postzegel. Indien u niet in de gelegenheid bent om de envelop dezelfde dag op de post te doen, bewaar het pakketje dan op de volgende wijze: Cervix/vaginakweek: bij kamertemperatuur Alle overige materialen: in de groentelade van uw koelkast (niet in de vriezer). NB: Materialen kunnen altijd direct worden afgegeven in het Diakonessenhuis Utrecht, Zeist of Doorn op werkdagen bij de bloedafnamepoli of gedurende het weekend bij het Diakonessenhuis Utrecht laboratorium MMI. Afnamematerialen Steriele materialen voor afname van bacteriologische en virologisch onderzoek (urine-, feces- en sputumpotjes, steriele plastic buizen, wattenstokken met transportmedium voor bacteriologische kweken, wattenstok voor GO/Chlamydia PCR) staan in de hal van het MMI; deze ruimte is ook buiten werktijd bereikbaar. 11
Omschrijving Afbeelding Toepassing Instructie voor afname Fecespotje Flexibele wattenstok Copan eswab afname-medium met roze dop (reguliere materialen bv. cervix) Zowel voor kweek, als voor onderzoek op Clostridium difficile toxine, Helicobacter pylori, parasieten en Rota, Adeno, Entero, Parecho en Norovirus. Afname/ uitstrijk kinkhoestkweek of PCR. Minimaal een hoeveelheid feces ter grootte van een erwt inzenden. Het potje niet meer dan één derde vullen. Neem met de flexibele wattendrager een uitstrijk van de achterwand van de neuskeelholte. Cervix: Verwijder overtollig slijm van de exocervix met de bijgeleverde grote wattenstok. Open de eswab verpakking (roze dop) en haal de swab eruit. Roteer de afname wattentok 3-5 seconden endocervicaal. De swab bovenaan vastpakken om het monster te nemen en niet onder het rode streepje. Haal de stok uit de endocervix zonder het vaginaal slijmvlies te raken Open het buisje en plaats de swab erin. Breek de swab af aan het breekpunt (zie rode streep) Draai de dop op het buisje en schroef deze goed vast Breng de identificatiegegevens op het buisje aan. 12
Omschrijving Afbeelding Toepassing Instructie voor afname Urethra: Voor de urethra is een aparte set beschikbaar met een dunnere swab (oranje dop) Een uur voor afname niet meer urineren Open de verpakking en haal de swab eruit Wattenstok 2-4 cm in de urethra leiden 3-5 seconden roteren Wattenstok eruit halen. Copan eswab afname-medium met oranje dop (urethrale swab) Open het buisje en plaats de swab erin. Breek de swab af aan het breekpunt (zie rode streep) Draai de dop op het buisje en schroef deze goed vast Breng de identificatiegegevens op het buisje aan. liquorbuis Zowel voor banale kweek als PCR op virussen, Borrelia Liquor bij kamertemperatuur bewaren! mgit-buis Kweek op Mycobacteriën van bloed en beenmerg Direct gebruiken bij afname van de patiënt. Maximaal vullen tot paarse streep. Potje, steriel Voor kweken van sputa, vloeibare materialen (geen urine), drains, punten van lijnen, haren, nagels, weefsel enz. Afhankelijk van het materiaal. Potje met trinatrium fosfaatbuffer Voor kweek op Mycobacteriën van maaginhoud. Maaginhoud binnen 30 minuten in de buffer, liefst meteen bij afname. 13
Omschrijving Afbeelding Toepassing Instructie voor afname Ureum ademtest (helicobacter) afnameset Urinepotje De test heeft een hoogvoorspellende waarde voor de aan- of afwezigheid van Helicobacter pylori in de maag van patiënten. Vraag of de patiënt nuchter is. Verwijder de afsluitdop van het 0 - compartiment van de opvangzak en bevestig het mondstuk op de toevoerslang. Laat de patiënt dit compartiment, via een lange teug, vol blazen met midstrooms uitgeademde lucht (eerste gedeelte van de uitgeademde lucht niet opvangen). Knijp de toevoerslang van het compartiment af, verwijder het mondstuk en bevestig de afsluitdop. Laat de patiënt 1 beker sinaasappelsap opdrinken. De patiënt drinkt vervolgens de ureumoplossing in één teug op. Noteer de tijd of start een stopwatch voor het meten van 30 minuten. Zorg ervoor dat de ureumoplossing niet te lang in de mond blijft. Laat de patiënt de 2 e beker sinaasappelsap opdrinken. De patiënt neemt plaats in de wachtruimte en moet nuchter blijven tot ná de 2 e keer blazen. Verzamel 30 minuten na het drinken van de ureumoplossing ademmonster 2, op dezelfde wijze als ademmonster 1, maar nu in het 30 - compartiment van de opvangzak. Plaats de opvangzak met het MMI aanvraagformulier bij de overige aanvragen voor de MMI. banale kweek: na grondig wassen van de genitalia 1e deel urinelozing weg laten lopen, 2e gedeelte opvangen in het potje. CMV: idem Legionella en Pneumokokken antigeen: idem TBC: idem PCR C. trachomatis en N. gonorrhoeae: vang de eerst geloosde urine op 14
Omschrijving Afbeelding Toepassing Instructie voor afname Wattenstok in UTM-medium Voor viruskweek of moleculaire diagnostiek. Met bijgeleverde wattenstok materiaal afnemen, in buisje medium doen, stok afbreken. Wattenstok in Stuart-medium (spons) Wattenstok uit verpakking halen, uitstrijk afnemen, daarna wattenstok in buisje doen. NB: cervix/vaginakweken niet in koelkast plaatsen. 15
Onderzoeken MMI (alfabetische volgorde) A Acantamoeba Conjunctivitis bij contactlensgebruik. Conjunctiva, cornea Potje, steriel Niet mogelijk, overleg met laboratorium Wordt opgestuurd Acetylcholinereceptoren, antistoffen tegen Uitgevoerd door KCHI Antistoffen tegen acetylcholinereceptoren zijn zeer specifiek voor myasthenia gravis. Serum, 4 ml Wordt opgestuurd Actinomyces Gemiddelde doorlooptijd: Aantonen Actinomyces-infectie. Divers, met name respiratoire materialen, liefst via bronchoscopie Potje, steriel Kweek Geen groei Dagelijks Kweek kan tot 14 dagen duren Adenovirus, moleculaire detectie Verwekker van luchtweginfecties, conjunctivitis en gastro-enteritis. Keel- of oogwat, sputum, EDTA-plasma of feces. Stuur geen heparine-ontstold bloed in! Fecespotje, wattenstok in eswab-medium, zie eswab afnameset Real-time PCR. Maakt onderdeel uit van het respiratoire viruspakket (PCR) Alle werkdagen 16
Adenovirus, sneltest Sneltest voor aantonen adenovirus antigeen in feces. Feces Fecespotje Immunochromatografie Geen adenovirus antigeen detecteerbaar Dagelijks Met name geïndiceerd bij diarree op kinderleeftijd. Aeromonas Gemiddelde doorlooptijd: Aantonen van Aeromonas spp. in feces. Aeromonas is een zeldzame verwekker van diarree en huidafwijkingen, al zijn de ziekteverwekkende eigenschappen nog maar ten dele bekend. Feces Fecespotje Kweek Dagelijks 3 dagen Allergie type I Uitgevoerd door KCHI Bepaling van allergeen specifiek- of totaal-ige bij patiënten verdacht van een type I allergie. Screening op sensibilisatie voor inhalatie- of voedselallergenen. Fluoro-enzym-immuno assay screening: negatief; allergeen-specifiek IgE < 0,35 kie/l = negatief; totaal IgE zie tabel hieronder Referentiewaarden IgE totaal: Leeftijd IgE in ku/l 0-3 mnd < -2 4-12 mnd < -5 1-4 jr < -10 4-7 jr < -25 7-10 jr < -50 3x per week 17
Amoeben ANA: anti-nucleaire antistoffen Referentie-waarden: Onderzoek naar Entamoeba histolytica bij diarree na tropenbezoek. Feces Fecespotje Realtime PCR Alle werkdagen Indien negatief resultaat, eventueel onderzoek met 1 à 2 dagen tussenpoos herhalen tot maximaal 3 maal. Bepaling van auto-antistoffen in bloed van patiënten die worden verdacht van een (systemische) autoimmuunziekte. Er wordt een screening (Elisa) uitgevoerd voor ANA en ds-dna. Indien de ANAscreening positief is, volgt automatisch de typering voor de klinisch relevante antigenen SS-A, SS-B, SmD, U1RNP, RNP70, Centromeren, Scl-70, Jo-1. Fluoro-enzym-immuno-assay ANA-screen a-ds-dna a-ss-a a-ss-b a- SmD P a- U1RNP a-rnp70 a- Centromeer a-scl-70 a- Jo-1 Eenheid Dubieus Positief ratio IE/m E/ml E/ml E/ml E/ml E/ml E/ml E/ml E/ml < 0,7 < 15 < 7 < 7 < 7 < 5 < 7 < 7 < 7 < 7 2x per week, kijk hier voor de bepalingsdag 0,7 1,0 7 10 7 10 7 10 5 10 7 10 7 10 7 10 7 10 Zie Frequenties (%) van auto-antistoffen bij patiënten met verschillende auto-immuunziekten > 1,0 > 15 > 10 > 10 > 10 > 10 > 10 > 10 > 10 > 10 18
ANCA, anti-neutrofiel cytoplasmatische antistoffen Referentie-waarden: Bijzonderheden Bepaling van auto-antistoffen gericht tegen de klinisch relevante antigenen proteïnase 3 (PR3) en myeloperoxidase (MPO) in bloed van patiënten verdacht van vasculitis van de kleine bloedvaten. Fluoro-enzym-immuno-assay Eenheid Dubieus Positief MPO-s IU/ml < 3,5 3,5-5,0 > 5,0 PR3-s IU/ml < 2,0 2,0 3,0 > 3,0 2x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Zie Frequenties (%) van ANCAs bij verschillende vasculitiden (kleine vaten) Antibioticaspiegels Anti-Neuronale Antigenen Synoniemen: - paraneoplastische antistoffen - anti-neuronale antistoffen Bepalen van dalspiegels ter monitoring van antibiotische therapie. De spiegels van gentamicine, en vancomycine kunnen worden gemeten in serum. Fluorescentie-polarisatie immunoassay Geldend bij dosering 1x daags: gentamicine dal <1 mg/l vancomycine dal 10-20 mg/l Dagelijks Afname dalspiegel < ½ uur voor volgende toediening. Bij gentamicine afname loopt infuus een half uur. Bij vancomycine loopt infuus in één uur in. Afwijkende uitslagen worden doorgebeld. Anti-neuronale antistoffen zijn gericht tegen ectopische onconeurale antigenen die kruisreageren met soortgelijke antigenen in het zenuwstelsel. Er wordt gescreend op a-hu, a-yo, a-ri, a-tr, a-amphi, a-cv2, a- Ma1, a-ma2 ; liquor, 2ml Wordt opgestuurd 19
AP (alternatieve activatieroute) Opgestuurd door KCHI AP is een maat voor de functionele activiteit van de alternatieve activatie route van het complementsysteem. 30-115% Overige diagnostische mogelijkheden: Serum uit stolbloed binnen 1 uur na afname bij -70 ºC bewaren ELISA (wordt opgestuurd) Zie ook CP (klassieke activatie-route) en MP (MBL activatie-route) ASCA, antistoffen tegen Saccharomyces cerevisiae Referentie-waarden: Overige diagnostische mogelijkheden: Antistoffen tegen Saccharomyces cerevisiae kunnen voorkomen bij patiënten met morbus Crohn en detectie kan bijdragen aan het vaststellen van de uiteindelijke diagnose. ELISA (wordt opgestuurd) Positief IgG (E) <20 >25 IgA (E) <20 >25 1x per 2 weken Vormt samen met de (fluorescentie) ANCA het immunologisch onderzoek bij inflammatoire darmziekten (IBD) Aspergillus fumigatus, antigeen Ter bevestiging van een invasieve aspergillose kan Aspergillusantigeen in serum worden aangetoond. Antigeenspiegels fluctueren. De conclusie wordt op grond van meerdere opeenvolgende antigeenbepalingen in monsters gesteld. Index >1.0 Bijzonderheden ELISA (wordt opgestuurd) Voor een betrouwbare test uitslag is het raadzaam niet te varen op een enkel monster maar 2-3 monsters op opeenvolgende dagen af te nemen en in te sturen. Fout positieve bepalingen zijn beschreven bij patiënten die worden behandeld met piperacilline/tazobactam. 20
Aspergillus fumigatus, specifieke IgG antistoffen tegen (oude naam: precipitinen) Uitgevoerd door KCHI Specifieke IgG antistoffen tegen Aspergillus fumigatus kunnen voorkomen in bloed van patiënten met een allergische bronchopulmonaire aspergillose (ABPA), aspergilloom en extrinsieke allergische alveolitis (EAA; type III allergie). Fluoro-enzym-immuno-assay < 40 mg/l 1x per week Niet geschikt voor diagnostiek van een invasieve Aspergillusinfectie. Alleen positieve kweken uit biopt of positieve Aspergillus antigeen detectie zijn bewijzend voor een invasieve aspergillose. AST, anti-streptolysinetiter Overige diagnostische mogelijkheden: Streptolysine-O is een extracellulair product van groep-astreptokokken (GAS). Bepaling van antistoffen tegen Streptolysine- O kan een bijdrage leveren aan de serologische diagnostiek van infecties met GAS. Bij huid infecties met GAS blijft de AST vaak negatief, de anti-dnase-b is dan vaak wel positief. Nefelometrie 120 IE/ml 2x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Vooral het beloop van de AST is van betekenis Zie ook DNase-B, antistoffen tegen ASTA Zie Staphylolysine, antistoffen tegen (ASTA) 21
Auramine-preparaat Overige diagnostische mogelijkheden: Aantonen van zuurvaste staven (Mycobacteriën) Divers Potje, steriel Microscopie na kleuring met auramine Dagelijks Nocardia kan soms ook aankleuren, bij verdenking op een Nocardia infectie kan een gemodificeerde auramine kleuring van toegevoegde waarde zijn Zie ook Ziehl-Neelsen-preparaat. Door de verhoogde specificiteit en sensitiviteit heeft de auramine kleuring de ZN kleuring vervangen. Meestal volstaat een auramine kleuring, bij een onduidelijke aankleuring kan soms de ZN van toegevoegde waarde zijn. B Banale kweek, algemeen Referentie-waarde : Gemiddelde doorlooptijd: Bartonella henselae (kattenkrab), moleculaire detectie Overige diagnostische mogelijkheden: Aantonen van pathogene micro-organismen. Afhankelijk van het materiaal en de klinische gegevens wordt bepaald hoe het materiaal wordt ingezet en welke bacteriën worden uitgewerkt. Vermelden van aard materiaal en hoe het is verkregen alsmede de klinische gegevens is daarom belangrijk. Tevens graag vermelden of de patiënt reeds behandeld is met antibiotica en zo ja met welke Divers Potje, steriel, wattenstok in eswab-medium, zie eswab afnameset Kweek Geen groei van pathogene micro-organismen, bij in principe steriel materiaal geen micro-organismen Dagelijks 5 dagen Bij verdenking op kattenkrabziekte kan biopsie of punctie materiaal van een lymfeklier/weefsel worden onderzocht op de aanwezigheid van Bartonella henselae. Lymfeklier/weefsel Potje, steriel Wordt opgestuurd Zie ook Bartonella henselae (kattenkrab), serologie 22
Bartonella henselae (kattenkrab), serologie Overige diagnostische mogelijkheden: Aantonen van IgM- en IgG-antistoffen in bloed van patiënten verdacht van een Bartonella henselae (kattenkrabziekte) infectie. Wordt opgestuurd Zie ook Bartonella henselae (kattenkrab), moleculaire detectie Bijnierschors, antistoffen tegen Antistoffen tegen bijnierschors komen voor bij patiënten met de ziekte van Addison en autoimmuunadrenalitis (idiopathische bijnierschors insufficiëntie) Wordt opgestuurd Blastocystis hominis, moleculaire detectie Aantonen van B. hominis DNA. De parasiet wordt zeer frequent aangetroffen in feces en komt wereldwijd voor. De feces is vooral dun of brijig. B. hominis wordt geassocieerd met klachten als buikpijn, flatulentie en diarree. Feces Fecespotje Real-time PCR Alle werkdagen Maakt geen onderdeel uit van het parasietenpakket. Wordt alleen bepaald op aanvraag. 23
Bloedkweek Aantonen van micro-organismen in bloed. Bloedkweken worden geïncubeerd in een apparaat, groei van bacteriën gaat gepaard met CO2 productie welke gedetecteerd zal worden door het apparaat. Nadat een kweek positief is geworden wordt een Grampreparaat gemaakt, hierna volgt determinatie en resistentiebepaling. De bloedkweek is een van de hoekstenen van de microbiologische diagnostiek en maximaal sensitief afgesteld. Dit in combinatie met het feit dat bloed via een lastig te desinfecteren oppervlak (de huid) word afgenomen maakt dat een aanzienlijk (tot 10%) deel van de bloedkweken foutpostief zal worden door contaminatie met huidbacteriën zoals coagulase negatieve stafylokokken, Propionibacterium acnes of corynebacterieën. 2 x 10 ml bloed, aëroob en anaëroob medium. Bij kinderen kan overwogen worden om alleen een pedibact flesje af te nemen Als slechts een geringe hoeveelheid bloed kan worden verkregen verdient het de voorkeur om alleen een aërobe fles te enten Bloedkweekset Direct insturen, bewaren bij 25-30 C Gemiddelde doorlooptijd Beoordeling groei van micro-organismen Geen groei Dagelijks 7 dagen Indien er een verdenking bestaat op gisten in het bloed dit graag expliciet vermelden. Vermeld verdenking op endocarditis apart i.v.m. langere incubatieduur. Indien de toestand van de patiënt empirisch starten van antibiotica noodzakelijk maakt (bijv. sepsis, meningitis) kunnen 2-3 bloedkweken kort na elkaar, vòòr het toedienen van antibiotica, worden afgenomen. Grampreparaten van een positieve bloedkweek worden altijd meteen doorgebeld aan de aanvragende arts of afdelingsarts. Bofvirus, moleculaire detectie Veroorzaker van parotitis. Urine, keeluitstrijk Urinepotje, wattenstok in eswab-medium, zie eswab afnameset Real-time PCR Alle werkdagen 24
Bofvirus, serologie Overige diagnostische mogelijkheden: Bordetella pertussis (kinkhoest), moleculaire detectie Overige diagnostische mogelijkheden: Bordetella pertussis (kinkhoest), serologie Overige diagnostische mogelijkheden: Bijzonderheden Aantonen van IgM- en IgG-antistoffen in bloed van patiënten verdacht van een glandula parotis (speekselklier) infectie door het bofvirus. Wordt opgestuurd Serologie is vaak lastig te beoordelen indien de patiënt is gevaccineerd voor het bof virus. In dit geval kan het zijn dat de IgM respons niet meer opkomt en de IgG reeds positief is. In deze gevallen zal de diagnose moeten worden gesteld door het virus direct aan te tonen middels PCR gericht tegen het virale DNA. Voor het aantonen van het bofvirus, urine en/of een keelwat insturen. Aantonen van DNA van Bordetella (para)pertussis, veroorzaker van kinkhoest Nasofarynxwat waarbij de dunne wattenstok via de neus tot tegen de achterwand van de nasopharynx wordt gebracht. Het afnemen kan eventueel ook op het MMI laboratorium plaatsvinden. Flexibele wattenstok Kamertemperatuur, indien direct insturen niet mogelijk is Real time PCR (wordt opgestuurd) Geen DNA van Bordetella pertussis aantoonbaar Op aanvraag Zie Instructie Bordetella diagnostiek. Aantonen van IgG-antistoffen tegen pertussistoxine in bloed van patiënten verdacht van een Bordetella pertussis-infectie ELISA (wordt opgestuurd) < 30 AE/ml = negatief; 30-80 AE/ml = niet conclusief; > 80 AE/ml = positief (cave vaccinatiestaat) 1 keer per week Zie Instructie Bordetella diagnostiek. Serologie wordt beïnvloed door de vaccinatie voor kinkhoest. 25
Borrelia burgdorferi (Lyme ziekte), moleculaire diagnostiek Borrelia burgdorferi (Lyme ziekte), serologie Referentie-waarden: Bijzonderheden Brucella (ziekte van Bang), serologie Referentie-waarden: Aantonen van Borrelia DNA in gewrichtsvocht en liquor cerebrospinalis bij patiënten verdacht van een infectie met Borrelia burgdorferi (ziekte van Lyme, boswachters-ziekte). Gewrichtsvocht/liquor, 2 ml Om stolling te voorkomen, kan gewrichtsvocht (b.v. knievocht) in een NA-citraat buis worden opgevangen. Real-time PCR Alle werkdagen De diagnose van de ziekte van Lyme berust op het aantonen van antistoffen tegen deze bacterie, PCR voor Borrelia moet als aanvullende diagnostiek worden gezien die in individuele gevallen van toegevoegde waarde kan zijn. Aantonen van (IgM + IgG) antistoffen tegen het C6-peptide in bloed van patiënten verdacht van een infectie met Borrelia burgdorferi (ziekte van Lyme). ; liquor gepaard met serum C6-ELISA, indien dubieus of positief ( 1.1 - <3) volgt immunoblotting dubieus Positief Index <= 0,90 0,91-1,09 >= 1,10 2x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Als een immunoblot moet worden verricht dan wordt hiertoe het serum opgestuurd. Blot analyse kijkt naar de aanwezigheid van antistoffen van de IgG en IgM klasse tegen Borrelia specifieke antigenen. Liquor wordt gepaard bepaald met serum, indien serum dubieus of positief is voor Borrelia antistoffen. Met behulp van een agglutinatietest kunnen antistoffen tegen Brucella abortus worden aangetoond. Met behulp van de CBR (Complement bindings Reactie) worden IgM- en IgG-antistoffen gericht tegen een algemeen brucella antigeen aangetoond Agglutinatie en Complement Bindings Reactie (CBR) Agglutinatie < 1:80 CBR < 1:4 1x per week, kijk hier voor de bepalingsdag 26
C C1-esteraseremmer activiteit -20 C Opgestuurd door KCHI C1-esteraseremmer is een complementremmer. Deficiënties van de C1-esteraseremmer worden gezien bij patiënten met angio-oedeem Vers EDTA plasma, 2 ml; na afname direct invriezen. Wordt opgestuurd Vooraf wordt altijd complement C4 bepaald, een normaal C4 sluit een C1-esteraseremmerdeficiëntie bijna altijd uit. Campylobacter species, moleculaire detectie De klinische presentatie is een enteritis soms met bloed bij de feces en vaak met waterdunne diarree. Acute colitis wordt ook gevonden. Feces Fecespotje Real-time PCR Alle werkdagen Campylobacter, kweek Gemiddelde doorlooptijd: Aantonen van Campylobacter-infectie Feces Fecespotje Kweek Geen groei Dagelijks 5 dagen Feceskweek wordt normaliter alleen ingezet na een positief resultaat m.b.v. PCR (moleculaire technieken). Campylobacter, serologie Overige diagnostische mogelijkheden: Aantonen IgM- en IgG-antistoffen tegen Campylobacter. Antistoffen kunnen voorkomen bij patiënten met reactieve artritis en bij het syndroom van Guillain-Barré. Wordt opgestuurd Zie ook Campylobacter, kweek 27
Candida, kweek Gemiddelde doorlooptijd: Cardiolipine, antistoffen tegen Synoniem: ACLA Referentie-waarden: Aantonen van een Candida-infectie Divers Potje, steriel, wattenstok in eswab-medium, zie eswab afnameset Kweek Geen Candida aantoonbaar Dagelijks 5 dagen Indien gewenst kan een resistentiebepaling worden gedaan in dat geval expliciet op aanvraag vermelden Uitgevoerd door KCHI Bepaling van IgM- en IgG-antistoffen tegen cardiolipine in bloed van patiënten met stollingsstoornissen/anti-fosfolipiden syndroom. Vriezer (-20 ºC) indien direct insturen niet mogelijk is Fluoro-enzym-immuno-assay Eenheid negatief dubieus positief IgG GPL-U/ml <10 10-40 >40 IgM GPL-U/ml <10 10-40 >40 1x 2 weken Ook bekend als ACLA (anti-cardiolipine antistoffen). CCP, antistoffen tegen Referentie-waarden: Overige diagnostische mogelijkheden: Bepaling van auto-antistoffen (anti-cyclisch gecitrullineerd peptide: anti-ccp) in bloed van patiënten die worden verdacht van reumatoïde artritis ELISA Eenheid Positief U/ml <= 10 >10 2x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Zie ook Reumafactor 28
Centromeren, antistoffen tegen algemeen: Referentie-waarden: Antistoffen tegen centromeren komen voor bij patiënten met het CREST-syndroom en in mindere mate bij patiënten met sclerodermie en patiënten met het fenomeen van Raynaud. Serum of plasma, 2 ml Fluoro-enzym-immuno-assay Eenheid Dubieus Positief U/ml <7 7-10 >10 2x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Zie ook Frequenties (%) van auto-antistoffen bij patiënten met verschillende auto-immuunziekten Chlamydia sp., IgA-serologie Referentie-waarden: Chlamydia trachomatis, IgGserologie Referentie-waarden: Aantonen IgA-antistoffen in bloed van patiënten verdacht van een acute Chlamydia-infectie met name van de luchtwegen. Met de gebruikte techniek worden antistoffen aangetoond tegen Chlamydia pneumoniae, Chlamydia psittaci en Chlamydia trachomatis. Er kan géén onderscheid worden gemaakt tussen de verschillende species. ELISA Eenheid Dubieus Zwak positief Positief E/ml < 3 3-4 > 4-5 > 5 1x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Aantonen van IgG-antistoffen in bloed van patiënten verdacht van een doorgemaakte Chlamydia trachomatis infectie. Met de gebruikte techniek worden antistoffen aangetoond specifiek voor C. trachomatis. Bij oriënterend fertiliteitsonderzoek kan de aanwezigheid van IgG antistoffen tegen C. trachomatis een aanwijzing zijn voor de aanwezigheid van post-infectieuze eileider-pathologie en daarmee een reden voor het vervroegen van specifieke eileider-diagnostiek (HysteroSalpingoGrafie HSG). ELISA Eenheid Positief Index 1,1 > 1,1 1x per week, kijk hier voor de bepalingsdag 29
Chlamydia trachomatis, moleculaire detectie Aantonen DNA van Chlamydia trachomatis. C. trachomatis veroorzaakt chlamydia, een seksueel overdraagbare aandoening. Verder kan het hoornvlies aantasten (trachoom), buikontsteking veroorzaken (Fitz-Hugh-Curtis) en is het de verwekker van lymfogranuloma venerum (LGV). Vagina-, cervix-, urethra-, ooguitstrijk, urine Urinepotje, wattenstok in eswab-medium, zie eswab afnameset Real-time PCR Geen DNA van Chlamydia trachomatis aantoonbaar Alle werkdagen Test kan 4-6 weken na adequate behandeling positief blijven Clostridium difficile-toxine Bewaarcondities Clostridium difficile (toxineproducerend), moleculaire detectie Bewaarcondities Bijzonderheden Clostridium difficile-toxine kan de oorzaak zijn van diarree na antibioticagebruik. Feces Fecespotje Antigeentest ; geen Clostridium difficile-toxine gedetecteerd Dagelijks De sensitiviteit van de test is beperkt en ligt tussen de 70 en 80%. Een negatieve test sluit de diagnose daarom niet uit. Bij blijvende verdenking wordt een PCR ingezet. Zie Clostridium difficile (toxineproducerend), moleculaire detectie. Bij een positieve test wordt de feces ook gekweekt voor de aanwezigheid van Clostridium. Clostridium difficile-toxine kan de oorzaak zijn van diarree na antibioticagebruik. Feces Fecespotje PCR sneltest ; geen toxineproducerende C. difficile aangetoond Dagelijks Deze PCR wordt ingezet bij aanhoudende verdenking op C. difficile na negatieve toxinetest of bij een dubieuze testuitslag van de toxinetest. Bij een positieve test wordt de feces ook gekweekt voor de aanwezigheid van Clostridium. 30
Complement C3 Uitgevoerd door KCHI Complement factor C3 is de centrale factor van het complementsysteem. Koelkast indien direct inzenden niet mogelijk is Nefelometrie 0,90 2,05 g/l Dagelijks Complement C4 Coxiella burnetii (Q-koorts), Fase II IgM- en IgG-serologie (acute infectie) Referentie-waarden: Overige diagnostische mogelijkheden: Coxiella burnetii (Q-koorts), moleculaire detectie Uitgevoerd door KCHI Complement factor C4 behoort tot de factoren van de klassieke route van complement-activatie Vriezer (-20 ºC) indien direct inzenden niet mogelijk is Nefelometrie 0,15 0,45 g/l 1x per week Tijdens een Q-koorts infectie veroorzaakt door Coxiella burnetii worden antistoffen gemaakt tegen fase I en fase II antigenen. Met de ELISA worden IgM- en IgG-antistoffen tegen fase II antigenen aangetoond, deze zijn met name van belang bij een acute infectie. Serum, 2ml ELISA IgM negatief Eenheid Dubieus Positief IgG E/ml <20 20-30 >30 1x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Zie ook Coxiella burnetii (Q-koorts) en Coxiella burnetii (Q-koorts), moleculaire detectie Tijdens een acute en een chronische Q-fever infectie is de bacterie vaak in het bloed en in het geval van een acute Q-fever ook in respiratoire materialen aantoonbaar EDTA-plasma, serum, respiratoir materiaal Realtime PCR (wordt opgestuurd) Dagelijks 31
CP (klassieke activatieroute) Opgestuurd door KCHI CP is een maat voor de functionele activiteit van de klassieke activatie route van het complementsysteem 70-130% Overige diagnostische mogelijkheden Serum uit stolbloed binnen 1 uur na afname bij -70 ºC bewaren ELISA (wordt opgestuurd) Zie ook CP (klassieke activatie-route) en MP (MBL activatie-route) Creutzfeldt-Jakob dementia Aantonen 14/3/3 eiwit in liquor van patiënten verdacht van Creutzfeldt-Jakob dementia. Liquor, 1 ml. Liquor direct centrifugeren en supernatant invriezen (-20 ºC) tot verzending. Liquorbuis Vriezer (-20 ºC) Wordt opgestuurd Hoofdletsel en encefalitis geeft een grote kans op een fout positief resultaat. Materialen uit weefselklasse A en B en bloed (alleen bij verdenking op variant Creutzfeldt-Jakob) moeten dubbel worden verpakt. De materialen moeten eerst worden verpakt in een plastic zak of een afsluitbare kunststof container. De gesloten verpakking wordt vervolgens in een tweede kunststof container verpakt, welke lekdicht wordt afgesloten. Aan de buitenkant dient duidelijk een biohazard teken zichtbaar te zijn, evenals de vermelding dat de verpakking potentieel met CJD besmet patiëntenmateriaal bevat. De stickers zijn te verkrijgen bij het MMI en/of de afdeling HIP. CRP Uitgevoerd door KCHI C-reactive protein (CRP) is een acuut-fase eiwit en als aspecifieke reactie aantoonbaar in serum van patiënten met (bacteriële) infecties, ontstekingsreacties en ziekten die gepaard gaan met weefsel verval Lithium heparine 3 ml met gel (alternatief serum/edta-plasma) Turbidimetrie < 10 mg/l Dagelijks 32
Cryoglobuline Uitgevoerd door KCHI Cryoglobulinen zijn serumeiwitten die precipiteren bij lage temperatuur (0-4 ºC) en weer oplossen bij opwarmen tot 37 ºC Serum, 4 ml. Afnamebuis in warme transportcontainer (staat in stoof urinelab) direct naar het KCHL transporteren. Bloed laten stollen bij 37ºC. Hierna direct centrifugeren, bij 37ºC, en serum van bloedkoek scheiden. Na scheiding serum van bloedkoek bij 37 ºC in koelkast (2-8 ºC) Precipitatie reactie Dagelijks Cryptococcus neoformans Gemiddelde doorlooptijd: Bijzonderheden Aantonen van Cryptococcus neoformans Liquor, sputum, BAL Potje, steriel Liquor bij kamertemperatuur, overige materialen in koelkast (2-8 ºC) Kweek Op indicatie kan ook een Oostindische inkt preparaat worden gemaakt voor het direct aantonen van de cryptococ. Geen groei Dagelijks Kweek staat 7 dagen in Bij verdenking op een cryptcoccen infectie dit graag expliciet op het aanvraag formulier melden. Cryptosporidium parvum, moleculaire detectie Aantonen van C. parvum DNA. Deze parasiet is de veroorzaker van diarree. Bij patiënten met een ernstig verstoord immuunsysteem. Zijn de symptomen langdurige, ernstige, water- dunne diarree met een frequentie van enkele malen per dag Feces Fecespotje Real-time PCR Alle werkdagen Maakt onderdeel uit van het parasietenpakket (Entamoeba histolytica, moleculaire detectie en Giardia lamblia, moleculaire detectie). 33
Cysten en wormeieren Bijzonderheden Cytomegalovirus (CMV), moleculaire detectie Bepaling cysten en wormeieren in feces Feces Fecespotje Concentratie gevolgd door microscopie Dagelijks, op aanvraag Bij verdenking op een parasitaire infectie zal de eerste screening worden verricht met de moleculaire screening op Giardia lamblia Entamoeba histolytica Cryptosporidium parvum Dientamoeba fragilis Blastocystis hominis Bij een negatief resultaat of blijvende verdenking op een parasitaire infectie of een diarree na tropen bezoek kan een onderzoek op wormeieren en cysten worden ingestuurd. Aantonen DNA van het Cytomegalovirus. Divers Potje, steriel, wattenstok in eswab-medium, zie eswab afnameset, citraat- of EDTA-afnamebuis. Stuur geen heparine-ontstold bloed in!. EDTA-plasma en citraatplasma moet binnen 24 uur op het laboratorium aanwezig zijn. Realtime PCR Geen DNA van Cytomegalovirus aantoonbaar Alle werkdagen De PCR kan zowel kwalitatief (neg/pos) als kwantitatief (neg of pos met titer in virale partikels per milliliter materiaal) worden uitgevoerd. 34
Cytomegalovirus (CMV), serologie Referentie-waarden: Overige diagnostische mogelijkheden: Aantonen IgM- en IgG-antistoffen in bloed van patiënten verdacht van een Cytomegalovirus-infectie ELISA Eenheid Dubieus Positief IgM index <0,7 0,7-0,9 >0,9 IgG AE/ml < 15 >=15 3x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Zie ook Cytomegalovirus (CMV), moleculaire detectie D Darmbacteriën, moleculaire detectie Bij aanvraag op pathogene darmbacteriën wordt getest op onderstaande pathogenen: Campylobacter species, moleculaire detectie Salmonella spp, moleculaire detectie Shigella spp, moleculaire detectie Yersinia enterocolitica, moleculaire detectie Feces Fecespotje Real-time PCR Alle werkdagen Dengue antigeen test Tijdens de acute fase van een Dengue infectie is de patiënt viraemisch en is Dengue virus antigeen (NS-1) aantoonbaar. Koelkast 2-8 C Immunochromatografie, indien negatief wordt het serum doorgestuurd voor reguliere serologische bepaling Dagelijks 35
Dengue virus, serologie Aantonen van de IgM- en IgG-antistoffen bij patiënten verdacht van een dengue virus-infectie (knokkelkoorts). Wordt opgestuurd Dientamoeba fragilis, moleculaire detectie Aantonen van D. fragilis DNA. De amoebe komt voor in de mucosa van de dikke darm. Bij infecties die symptomatisch beschouwd worden, zijn diarree en buikpijn de symptomen. In enkele gevallen wordt er ook bloed en slijm gevonden in de feces. Feces Fecespotje Real-time PCR Alle werkdagen Maakt geen onderdeel uit van het parasietenpakket. Wordt alleen bepaald op aanvraag. Difterie-toxine, antistoffen tegen Antistoffen tegen difterie-toxine (eiwit-antigeen) zijn in patiënten aantoonbaar na succesvolle vaccinatie en geven een indruk van de immuunstatus van de patiënt. Serum, 1 ml Wordt opgestuurd Immuunstatus onderzoek DNA dubbelstrengs (ds), antistoffen tegen Referentie-waarden: Bepaling van antistoffen tegen ds-dna in bloed van patiënten met SLE. Hoogte van de anti-ds-dna-titer correleert met de ziekteactiviteit. Fluoro-enzym-immuno-assay Eenheid Positief IE/ml < 15 >15 2x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Zie ook Frequenties (%) van auto-antistoffen bij patiënten met verschillende auto-immuunziekten 36
DNase-B, antistoffen tegen Referentie-waarde : Overige diagnostische mogelijkheden: Duif, specifieke IgG antistoffen tegen (oude naam: precipitinen) DNase-B is een extracellulair product van groep-a-streptokokken (GAS). Antistofvorming tegen DNase-B kan een bijdrage leveren aan de serologische diagnostiek van infecties met GAS. Bij huid- infecties met GAS blijft de AST vaak negatief, de anti-dnase-b is dan vaak wel positief. Nefelometrie 200 E/ml 2 x per week, kijk hier voor de bepalingsdag Vooral het beloop van de anti-dnase-b-titer is van betekenis Zie ook AST, anti-streptolysinetiter Uitgevoerd door KCHI Specifieke IgG antistoffen tegen duif (serumeiwitten, veren, faeces) kunnen voorkomen in bloed van patiënten verdacht van duivenmelkersziekte, een vorm van extrinsieke allergische alveolitis (EAA; type III allergie). Serum, 4 ml -20 graden indien direct insturen niet mogelijk is Fluoro-enzym-immuno-assay <40 mg/l 1x 2 weken E Echinococcus spp., serologie Eilandjes van Langerhans, antistoffen tegen Aantonen IgG-antistoffen tegen Echinococcus spp. Bij een intacte Echinococcuscyste kan de serologie negatief zijn.. Wordt opgestuurd. Antistoffen tegen eilandjes van Langerhans kunnen voorkomen bij patiënten met diabetes mellitus type I. Wordt opgestuurd 37