Relatie tussen veiligheidsschoenen en ziektebeelden e' Vee C a eljke klachte dew rkvloer beqinne t e Veel hardnekkige niet-specifieke {pijn)klachten van werknemers hebben te maken met hun voeten, of liever gezegd: hun schoeisel. Hoe het dragen van goede veiligheidsschoenen preventief kan werken voor voet-, knie-, heup-, been- en lage-rug letsels. Ludo Guldentops Klachten over last of pijn in de nek, schouders, hoog in Epidemiologie van de voet de rug, gevolgd door lage rugklachten en klachten van Eerst een voorbeeld: 1 cm verschil in hoogte tussen heup of knie, en uiteindelijk klachten van voet en enkel. beide voeten kan misschien al een vervorming geven Bata Industrials Volgens de klachtentabel KAB-studie 2006 van het Cen- van enkele centimeters ter hoogte van de ruggengraat. Europe traal Bureau voor de Statistiek hebben veel werknemers Dit kunnen de spieren tijdelijk compenseren, maar dat last van hardnekkige, niet-specifieke klachten. Hoewel geldt niet voor de lange termijn. Met de eerder beschre- de locaties waar ze optreden anders doen vermoeden, ven problemen als gevolg. Via dit artikel wil ik het Consultant Functional Footwear staan deze klachten in directe relatie met... de voeten. belang van goede veiligheidsschoenen En er bestaan goede oplossingen voor deze voet- en werkgever nogmaals onderstrepen. gerelateerde problemen. mei 2014 I 28 voor werknemer
"""~ info Klachtentabel KAB-studie 2006 Klachten van nek, schouders of hoog in de rug: 44,5% Lage rugklachten: 43,9% Klachten van heup of knie: 28% Klachten van enkel of voet: 14,9% Bron: CBS/RIVM Van voet naar (veiligheids)schoen Onze voeten zijn een gegeven, maar dat geldt niet voor (veiligheids)schoenen. Wat zegt de definitie van zo'n schoen ons? 'Een schoen moet u beschermen tegen fysieke omstandigheden, chemische invloeden, vocht en temperatuurgerelateerde externe invloeden. Daarnaast moet een schoen u ook beschermen tegen ergonomische omstandigheden. Een schoen mag niet vervormen of een incorrecte voetpositie bezorgen, te veel of te weinig schokabsorptie geven, te veel warmte verzamelen of produceren, of inlegzolen nodig hebben om de schoen te verbeteren (dan is de schoen incorrectl).' Het belang van de juiste schoenen 'Ik heb pijn aan mijn hiel! Pijn aan de voorvoet! Transpiratieproblemen! Soms maat x, soms maat y! Verhitte voeten! Doorlopen voeten! Pijn aan mijn scheenbeen, aan mijn grote teen, mijn kleine teen! Je smalle schoen! Te zwaar! Te weinig demping! Pijn aan de zijkant van de hiel! Hielspoor! Kraken van de zolen! Gaten in de schoenen! Gaten in de sokken!... Herkent u deze uitspraken? Stakeholders Er zijn veel partijen betrokken bij het keuze- en aanschafproces voor veiligheidsschoenen, elk met haar eigen prioriteiten: De werknemer Als drager heeft de werknemer groot belang bij een comfortabel zittend persoonlijk beschermingsmiddel (PBM). Zodra het PBM niet meer comfortabel is en er pijn ontstaat, wordt men minder productief en komt er een negatieve veiligheidshouding. Als de pijn te hoog wordt, zal men zelfs thuis blijven: een niet goed passend PBM speelt een belangrijke rol bij verzuim! Maar naast comfort en veiligheid is gebleken dat zelfs design en kleuren een rol van betekenis spelen in de keuze. De werkgever Voor de werkgever geldt dat hij graag uitkijkt naar een economisch interessante schoen. De schoen wordt immers gezien als een natuurlijke voorwaarde en moet dan ook liefst zo economisch verantwoord mogelijk worden aangeschaft. De preventieadviseur De preventieadviseur zal proberen een zo veilig mogelijke oplossing aan te bieden op basis van de risicoanalyse die in samenwerking met de betrokken leidinggevende wordt uitgewerkt voor de werknemer. Verder wordt speciaal advies verleend bij de keuze van dit PBM. Voldoet de schoen aan de gestelde veiligheidseisen en is deze comfortabel genoeg, zodat de werknemer hem zonder problemen kan aanhouden? Voorkomen is beter dan genezen Ongeveer 70 verschillende diagnoses bevestigen dat schoenen ziektebeelden kunnen veroorzaken, verergeren of behouden. Met andere woorden: 'verkeerde' schoenen zijn een factor waarmee zeker rekening moet worden gehouden. Samen met andere experts ben ik de mening toegedaan dat de schoen zelf een oorzaak kan zijn tot niet-specifieke voet-, been-, knie- en rugproblemen. Wanneer de oorzaken in de schoen zelf worden weggenomen of verminderd, kan een zeer groot aantal van dit soort problemen preventief worden voorkomen. - 70% van de werknemers vermeldt dat hun problemen verminderd zijn na een vakantieperiode. - 50% van de werknemers vermeldt een beter comfort bij het dragen van hun 'andere schoenen' ('Bij mijn "andere" schoenen heb ik geen pijn!'). - 57% van de werknemers denken dat veiligheidsschoenen de oorzaak zijn van hun problemen. De arbo-arts Meer dan ooit is een arbo-arts een belangrijke factor bij de keuze van veiligheidsschoenen. Het is aan te raden om bij een (hernieuwde) keuze van veiligheidsschoenen bij de arbo-arts te informeren naar de huidige voetproblematiek van werknemers. Het is opvallend hoe vaak er verschil in informatie bestaat tussen een bedrijf en de gegevens van de arbo-arts. Deze laatste wordt dagelijks geconfronteerd met opmerkingen over veiligheidsschoenen, terwijl deze signalen in het bedrijf zelf niet meer aankomen bij de preventiedienst. Mensen vinden toch nog steeds dat voetproblemen een privéprobleem zijn en zullen dit niet zo direct vertalen naar 'slechte' schoenen. Regelmatig informeren bij de externe arbo-dienst over voetgerelateerde problemen kan daarom veel ziektekosten besparen. De distributeur We gaan ervan uit dat deze specialist een gepaste oplossing kan bieden. Zoals in elke andere branche mei 2014 I 29
"""k info Figuur 2. Verkeerde hoek Figuur 3. Correcte hoek Figuur 4. Relatie schoen - verzakking - voorvoet. Figuur 5. Pes plana transversus. schoenleest. schoenleest. zijn er uiteraard ook in de wereld van PBM's soms 'gladde verkopers' actief, die inspelen op een kortetermijnstrategie in plaats van langetermijndenken. Daarbij is ook hier de crisis een gemakkelijke verleider om 'snelle' besparingen te doen. Een goede distributeur zal alleen voorstellen doen op basis een langetermijnvisie, waardoor u onder de streep uiteindelijk toch kunt besparen. Fabrikant Een fabrikant luistert naar de markt en komt mede op basis daarvan met eigen initiatieven. Toch zijn er duidelijke verschillen tussen de fabrikanten te onderscheiden. Er zijn fabrikanten die design vooropstellen (werknemer). Anderen kiezen voor het economische karakter (werkgever) en weer anderen luisteren naar de drager (comfort). Sommige producten worden speciaal ontworpen om te voldoen aan bepaalde werkomgevingen (preventieadviseur). Voorkom klachten Er is veel theorie bekend over de (veiligheids)schoen. De wetenschap heeft ons inzicht gegeven in hef- en tiltechnieken en biomechanische theorieën. We weten inmiddels dat we onze botten op een bepaalde manier moeten positioneren, zodat we op den duur geen rugproblemen gaan ondervinden. Opgeteld zijn er in de schoenen zelf maar liefst 18 verschillende interventiefactoren die voetproblemen veroorzaken, behouden of verergeren. Bij de stap van theorie naar praktijk richten wij ons onder andere op een correcte afwikkeling van de schoen en een correcte positie van de beenderen van de voeten, waardoor ook voetproblemen worden vermeden. - Gebruik een natuurlijke, rechte leest! (figuur 10). Bij schoenen met een gezwaaide leest ('banaan-vorm') zullen zich gegarandeerd voetproblemen ontwikkelen. Hoekafwijkingen tussen voet en schoen geven veel voetproblemen. De impact-absorptie is verminderd of zelfs weg, waardoor bij de voet verkeerde drukpunten ontstaan. Bij sommige schoenen kan er een afwijking worden gemeten tot bijna 5 cm! (zie figuur 2 tegenover figuur 3: een correcte hoek tussen schoen en voet). Een natuurlijke leest geeft de voet de volledige vrijheid om natuurlijk te kunnen bewegen (figuur 10)..! 16m~ 512 m~ Figuur 6. Callus. Figuur 8. Vetersluiting. Figuur 9. Afwikkeling. mei 2014 I 30
"""k info Figuur 1O. Natuurlijke leest. Figuur 11. Driedelig schokdempingsysteem. Figuur 12. Voetslot. - Ook schoenen die hol zijn ter hoogte van de voorvoet, geven gegarandeerd voetproblemen. Dit zorgt voor een abnormale hoge voetbelasting op uw voorvoet. Ziektebeelden zoals pes plano transversus (spreidvoet) met bijhorende huidproblemen zijn geen uitzondering (figuren 4, 5 en 6). - De vorm van de hiel is belangrijk voor energieoverdracht naar het been wanneer we stappen maken. Het hielbeen heeft nood aan een groot oppervlak om zijn kanteling te kunnen volbrengen. Een te korte hiel op de schoen zorgt voor instabiliteit en een verkeerd momentum om te draaien (figuur 7). Verder zorgt de hiel voor het allereerste contact met de grond: een goede schokdemping is dan ook noodzakelijk. Bij dit contact met de grond moet de aanwezige impactenergie kunnen worden omgedraaid naar kinetische energie. Een uitgebalanceerd schokdempingssysteem is dan ook onontbeerlijk (figuur 11)., en 13). Deze afwikkeling moet overeenkomen met de schoen. Met andere woorden: gewoonlijk zijn veiligheidsschoenen stevig, veilig en stijf. Deze eigenschappen veroorzaken echter een probleem voor een complex lichaamsdeel als de voet, die vrij moet kunnen buigen, draaien en bewegen. Hiervoor heb je verschillende hardheden nodig van de zool, die kunnen helpen bij de natuurlijke afrolbeweging van de voet (figuur 13). Kijk ook naar de profilering van de zool en of deze overeenkomt met de verschillende fases in het afwikkelproces. Zorg voor een duidelijke stop-, stabilisatie- en acceleratiefase in de zoolprofilering (figuur 14). Ziektebeelden Het verkeerd afwikkelen van de voet kan enkele ziektebeelden tot gevolg hebben. In de meeste gevallen zal hier een diagnose nodig zijn van een arbo-arts. - De manier waarop de medewerker de schoenveters strikt, is van essentieel belang! De hoek van de veters toont de richting van de kracht wanneer we deze sluiten. Het beste is om de schoen niet naar de middenvoet te sluiten, maar richting de hiel! Dit zorgt voor een vrije beweging van de middenvoet (figuren 8 en 12). - Om de voet een correcte en natuurlijke afwikkeling te garanderen, moet er een biomechanische weg worden afgelegd langs de beenderen in de voet (figuren 9 Alle hieronder opgesomde ziektebeelden kunnen worden vermeden door: - de juiste afwikkeling (figuur 17); - de juiste natuurlijke leest (figuur 10); - de mogelijkheid tot het voorzien in de juiste breedtes (minimaal 3) van de schoen (figuur 16). Fasciitis plantaris (figuur 15) it is een van de meest voorkomende overbelastingsletseis van de voet. De symptomen: pijn onder het hielbeen (calcaneus) en/of onder de voetzool tijdens Figuur 14. Flexlines. Figuur 13. Afwikkeling en interval. Figuur 15. Faseitis plantaris. Figuur 16. 3-wijdte systeem. mp.i2014 I :S1
"""k info Figuur 17. Dynamische zool. Figuur 18. Mortons neuralgia. Figuur 19. Beenvliesontsteking of periostitis. gewichtsdragende activiteiten zoals stappen en lopen. Een van de opmerkingen van de werknemers bij de anamnese is 'vermoeide voeten, pijn aan de voetzolen, pijn aan de hielen'. Alleen al het gezond afwikkelen kan fasciitis plantaris met 70% verminderen! Als fasciitis plantaris langdurig bestaat, treedt er vaak een verkalking in de aanhechting van de fascie aan het hielbeen op, die de naam 'hielspoor' draagt. Deze is echter niet de oorzaak van de pijn of de ziekte, maar een gevolg van de ontstekingsprocessen (figuur 15). Pes plano transversus Dit is een misvorming van de voet waarbij de voorvoet tijdens het staan plat en verbreed de grond raakt; ook wel bekend als 'spreidvoet'. Gevolg hiervan is het ontstaan van drukpijn en overmatige eeltformaties (figuren 5 en 6). Mortons neuralgie (figuur 18) Hierbij raakt de zenuw bekneld, meestal tussen de kopjes van de derde en vierde middenvoetsbeentjes, maar soms ook bij andere middenvoetsbeentjes. Deze aandoening komt meestal voor in combinatie met een voetafwijking zoals een spreidvoet, holvoet en hallux valgus, alsmede bij sport- en beroeps letsel. Ook kan dit het resultaat zijn van slechte schoenen, namelijk een slechte doorbloeding van de middenvoetsbeentjes. Als deze even lang zijn, kunnen ze tegen elkaar komen te liggen en als het middenvoetsbeentje van de grote teen korter is dan de rest, kan een overbelasting van de andere plaatsvinden. Het komt het meest voor bij vrouwen tussen de 25 en 40 jaar, dit vanwege het schoeisel. Sesamoïditis Twee botjes, ter grootte van een erwt, liggen ingebed in het weefsel onder het grote teen-gewricht. Hoe klein ze ook zijn, ze spelen een belangrijke rol in de afwikkeling van de voet. Bij overbelasting/beschadiging van deze botjes kan er veel pijn en ongemak ontstaan. Wanneer het weefsel rondom de sesambeentjes ontstoken raakt, is er sprake van sesamoïditis (figuur 22). Beenvliesontsteking of periostitis Dit is een ontsteking van het beenvlies dat de botten bekleedt (figuur 19), een veelvoorkomende aandoening bij werknemers. Door het verkeerd afwikkelen van de voet raken de pezen en het beenvlies geïrriteerd. Bijna 30 tot 35% van de werknemers draagt niet de correcte maat schoenen, wat in combinatie met een verkeerde afwikkeling tot deze problemen leidt. Ganglion Dit is een goedaardige uitstulping of zwelling (cyste), die ontstaat vanuit het gewrichtskapsel of vanuit een peesschede (figuur 23). Een ganglion manifesteert zich als een onderhuidse bobbel, knobbel of knobbeltje dat van grootte kan veranderen, maar ook volledig spontaan kan verdwijnen. De meeste ganglion-cysten zijn pijnlijk. Door de juiste breedte van de schoen kan men dit ziektebeeld stabiliseren; voor preventie gelden de hierboven opgesomde drie maatregelen. Tendovaginitis Dit is een ontsteking van het vlies dat een pees omhult: de peesschede. Tendovaginitis of peesschedeontsteking kan o.a. worden veroorzaakt door het langdurig uitvoeren van ongewone bewegingen door een spier. Callus (likdoorn of eksteroog) Pijnlijke eeltvorming (eeltpit, eksteroog, Engels: corn) onder de voet of op de voet of tussen de tenen (figuur 6). Een likdoorn ontstaat door toegenomen eeltvorming (callus: verhoorning) op een plek waar de huid chronisch blootstaat aan druk. De aangroeiende eeltlaag boort zich (soms puntvormig) in het vlees en dit veroorzaakt pijn. De belangrijkste oorzaken zijn slecht passend schoeisel en skelet- en standafwijkingen van de tenen (hamerteen, hallux valgus,... ). Aangroei van eelt zonder dat er een pijnlijke pit in zit, wordt callus genoemd. Hallux valgus Dit is een meestal verworven standafwijking van de grote teen (figuur 20). Het middenvoetsbeen van de grote teen staat naar mediaal, maar de teen zelf wijst naar lateraal (staat 'in valqus'}. Hierdoor ontstaat een knobbel aan de zijkant van de voet bij het begin van de
"""k ) Figuur 20. Hallux valgus. Figuur 21. Klauwteen. I I { '. <l \ " -zi. Figuur 23. Ganglion. Figuur 22. Sesamoïditis. teen. Deze knobbel kan leiden tot bursitis, een ontste- Zorg er ook voor dat de drager geïnformeerd king. Hallux valgus kan het gevolg zijn van het dragen over eventuele verzorgende van ongeschikt schoeisel, in combinatie dat de keuze van de schoen wordt aangepast natuurvolkeren die op blote voeten lopen is het zelfs met aanleg (bij heel zeldzaam). Het is meestal het gevolg van het dragen van verkeerde schoenen, een spreidvoet, aanleg. Belangrijkste behandeling voeten van de werknemers. bleemgevallen, bestaat uit goed middelen, maar zorg ervoor Hamertenen/klauwtenen maar voor alle werknemers. Zo zijn voetproblemen te voorkomen, de tenen in een klauwstand in de knel. Daardoor te behandelen en zorgt ervoor dat werknemers verzuimen door rugproblemen hallux valgus of een doorge- raakt de functie van de voetspieren naar de Niet enkel naar de pro- en zelfs te stoppen. Een gerichte aanpak voorkomt voetproblemen zakte voet komen teengewrichten wordt of aangeboren schoeisel, eventueel aangevuld met steunzolen. Door slijtage, platvoeten, info problemen. minder of voet-gerelateerde Uiteindelijk is dit één van de allergrootste kostenbesparingen! uit balans en gaan staan (figuur 21). Tijdens het Tot slot doorzakken van de voet trekken de spieren en pezen De juiste schoenen doen meer dan alleen het bieden hard aan de teen. Te smalle schoenen van een veiligere werkomgeving: dragen ook bij tot dit fenomeen. Zo ontstaan klauwtenen. Hamertenen zijn zeer pijnlijk en kunnen je letterlijk uit je evenwicht brengen. minder 'vuist'-ongevallen: Ze zorgen tegelijkertijd stabiliteit van de voet, vallen, uitglijden, struikelen. voor een positievere veiligheids- mentaliteit en helpen het verzuim in de organisatie terug te dringen. De drager centraal Concluderend kunnen we stellen: begin de keuze voor een veiligheidsschoen bij de basis: de voet! Minder verzuim, een hogere productie (werken met pijn heeft effect op de kwaliteit van het werk) en betere preventie. Met een minimale investering in een Pas de keuze van eventuele inlegzolen aan de drager kwaliteitsproduct aan, adviseer aangepaste voorkomen, pas de sok aan! schoenen aan de drager en worden bovenstaande gestabiliseerd Alle belanghebbenden, en arbo-arts ziektebeelden en zelfs geheel opgelost. van werknemer tot werkgever gaan erop vooruit met een goede veilig- heidsschoen! Foto's/illustraties: Fig. 2 9, 13, 15, 19,22,23: T Haugaa Fig. 10-12, 14, 16, 17: Bate Industrials Europe Fig. 18: voetcorrect.nl Fig. 20: wikipedia.org Fig. 21: dobbelaeresofie.be mei 2014 I 33