Gunnar Schmi Dt Vertaler/Nalezer: Rob La Lau Vertaler/Nalezer: Pieter Hoekstra Vertaler/Nalezer: Tom Albers Vertaler/Nalezer: Natalie Koning Vertaler/Nalezer: Antoon Tolboom
2
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 KMouth gebruiken 6 2.1 De eerste keer........................................ 6 2.2 Het hoofdvenster...................................... 7 2.3 Het configuratievenster.................................. 8 2.3.1 Het tabblad Voorkeuren.............................. 9 2.3.2 Het tabblad Tekst-naar-spraak.......................... 10 2.3.3 De pagina Woordaanvulling........................... 11 2.3.4 De pagina Jovie-spraakservice.......................... 12 2.4 Het bewerkingsvenster voor uitdrukkingenboeken.................. 12 3 Commandoreferentie 13 3.1 Commando s in het hoofdvenster............................. 13 3.1.1 Het menu Bestand................................. 13 3.1.2 Het menu Bewerken................................ 13 3.1.3 Het menu Boeken met uitdrukkingen...................... 14 3.1.4 Het contextmenu voor geschiedenisitems.................... 14 3.2 Commando s in het venster voor het bewerken van uitdrukkingenboeken..... 14 3.2.1 Het menu Bestand................................. 14 3.2.2 Het menu Bewerken................................ 15 3.2.3 Het menu Help................................... 15 3.2.4 Het contextmenu.................................. 15 4 Vragen en antwoorden 17 5 Dankbetuigingen en licentie 18 A Voorbeelden van de instellingen voor tekst-naar-spraak 19 B Installatie 21 B.1 Waar vind ik KMouth?................................... 21 B.2 Benodigdheden....................................... 21 B.3 Compilatie en installatie.................................. 21
Samenvatting KMouth is een toepassing die mensen die niet kunnen praten in staat stelt de computer te laten praten.
Hoofdstuk 1 Inleiding KMouth is een programma dat mensen die niet kunnen praten, in staat stelt de computer te laten praten. Het programma houdt een geschiedenis bij van gesproken zinnen, zodat de gebruiker zinnen kan selecteren om opnieuw uit te spreken. Houd er rekening mee dat KMouth niet voorzien is van een spraaksynthesizer. Een spraaksynthesizer moet apart geïnstalleerd zijn. 5
Hoofdstuk 2 KMouth gebruiken 2.1 De eerste keer Als u KMouth voor het eerst start, wordt u een assistent gepresenteerd waarmee u enkele basisinstellingen kunt invoeren. Op de eerste pagina van de assistent specificeert u het commando dat later gebruikt zal worden voor de tekst-naar-spraak-conversie. Zie voor meer informatie de beschrijving van het configuratievenster. 6
Op de tweede pagina (de middelste afbeelding) selecteert u de uitdrukkingenboeken die u wilt gebruiken. Uit deze uitdrukkingenboeken kunt u later veelgebruikte uitdrukkingen selecteren, zodat u ze niet uit hoeft te typen. Uiteraard heeft KMouth ook een bewerkvenster voor het geval u later uw uitdrukkingenboeken wilt bewerken. Met de derde pagina kunt u het woordenboek aangeven dat moet worden gebruikt voor het automatisch aanvullen van woorden. KMouth zal de KDE documentatie inlezen van de gekozen taal om de frequentie te bepalen van de afzonderlijke woorden. Optioneel kunt u de woordenlijst vergelijken met een woordenboek van OpenOffice.org om alleen correct gespelde woorden toe te laten tot het woordenboek. 2.2 Het hoofdvenster Het hoofdvenster van KMouth is vrij eenvoudig. De twee belangrijkste onderdelen zijn een invoerveld waar u uw zinnen typt (het onderste witte veld in de schermafdruk), en een lijst met zinnen die al uitgesproken zijn (het bovenste witte veld in de schermafdruk). 7
Als u KMouth goed hebt ingesteld kunt u het invoerveld gebruiken om zinnen in te voeren die u wilt horen. Als een zin uitgesproken is, wordt hij aan de geschiedenislijst toegevoegd. Om een zin opnieuw te horen, kunt u hem in de lijst selecteren. Uit de uitdrukkingenboeken (in de balk onder de werkbalk) kunt u vaakgebruikte uitdrukkingen selecteren. 2.3 Het configuratievenster Via de menuoptie Instellingen KMouth instellen... opent u het configuratievenster van KMouth. Deze dialoog bestaat uit de pagina s Algemene opties met de twee tabbladen Voorkeuren en Tekst-naar-spraak, de pagina Woordaanvulling en de pagina Jovie-spraakservice. 8
2.3.1 Het tabblad Voorkeuren Op het tabblad Voorkeuren vindt u opties die het gedrag van KMouth in bepaalde situaties wijzigen. Met het eerste selectieveld, Selectie van uitdrukkingen in het uitdrukkingenboek, geeft u aan welke actie ondernomen moet worden als u een uitdrukking kiest uit een uitdrukkingenboek (door een sneltoets te gebruiken of door een uitdrukking te kiezen uit het menu Uitdrukkingenboeken of uit de Uitdrukkingenboek-balk. Als u Onmiddellijk uitspreken kiest, wordt de geselecteerde uitdrukking direct uitgesproken en aan de geschiedenis toegevoegd. Als u Invoegen in tekstinvoerveld selecteert, wordt de tekst in het invoerveld geplaatst. Met het tweede selectieveld, Sluit het tekstinvoervenster van het uitdrukkingenboek, geeft u aan of u wilt dat het uitdrukkingenboek opgeslagen wordt als u het bewerkingsvenster voor uitdrukkingenboeken sluit. Als u Uitdrukkingenboek opslaan selecteert, wordt het uitdrukkingenboek opgeslagen. Als u kiest voor Wijzigingen negeren worden de gemaakte wijzigingen niet opgeslagen. Als u Vragen of er dient te worden opgeslagen kiest, vraagt KMouth of het uitdrukkingenboek moet worden opgeslagen. 9
2.3.2 Het tabblad Tekst-naar-spraak In het invoerveld van het tabblad Tekst-naar-spraak vult u het commando in waarmee de spraaksynthesizer aangeroepen wordt. Bij Tekenset vult u de tekenset in die gebruikt wordt om commando s naar de spraaksynthesizer te sturen. KMouth kan de tekst op twee manieren naar het commando sturen: als het commando de tekst via standaardinvoer verwacht, selecteer dan deze optie. Het is ook mogelijk om de tekst als parameter naar het commando te sturen: voordat het commando aangeroepen wordt, vervangt KMouth enkele plaatshouders door tekst: Plaatshouder Vervangen door %t De tekst die moet worden uitgesproken %f De naam van het tijdelijke bestand met de tekst die moet worden uitgesproken %l De taalcode die is verbonden met het huidige woordaanvulling-woordenboek %% Het procentteken Uiteraard is het commando dat gebruikt wordt om teksten uit te spreken afhankelijk van de spraaksynthesizer die u gebruikt. Zie de documentatie van uw spraaksynthesizer voor het commando dat u dient te gebruiken. U kunt voorbeelden vinden voor de commandoregel in de appendix. Door Jovie-spraakservice gebruiken indien mogelijk te selecteren geeft u KMouth opdracht de Jovie-spraakservice te proberen. Als dit lukt wordt de rest van de instellingen genegeerd. De Jovie-spraakservice is een KDE daemon die op dit ogenblik in Git ontwikkeld wordt, en die KDEtoepassingen een gestandaardiseerde interface biedt voor spraaksynthese. Het kan geen kwaad om deze optie in te schakelen als Jovie niet geïnstalleerd is. 10
2.3.3 De pagina Woordaanvulling Het tabblad Woordaanvulling bevat een lijst met woordenboeken die worden gebruikt voor het aanvullen van woorden. (KMouth zal een keuzelijst tonen naast het invoervak in het hoofdvenster als deze lijst meer dan één woordenboek bevat. U kunt in deze keuzelijst het woordenboek selecteren dat moet worden gebruikt voor het automatisch aanvullen van de woorden. Met de knoppen aan de rechterkant van de pagina kunt u woordenboeken toevoegen en verwijderen, de volgorde van de woordenboeken veranderen of ze exporteren naar een bestand. Met het invoervak en de keuzelijst onder de lijst kunt u de naam en de taal veranderen die zijn verbonden met het woordenboek. Als u een nieuw woordenboek toevoegt, kunt u kiezen uit verschillende bronnen: Maak een nieuw woordenboek op basis van de KDE documentatie Als u deze bron gebruikt zal KMouth u vragen naar de bedoelde taal en daarna de KDE documentatie inlezen. De frequentie van de afzonderlijke woorden wordt bepaald door de instanties te tellen van elk woord. Optioneel kunt u de lijst vergelijken met een woordenboek van OpenOffice.org om alleen correct gespelde woorden toe te laten tot het nieuwe woordenboek. Maak een nieuw woordenboek van een bestand Als u deze bron selecteert zal KMouth u vragen naar de bestandsnaam. U kunt een XML bestand, een standaard tekstbestand of een bestand dat een woordaanvulling-woordenboek bevat dat werd gemaakt door KMouth of GOK (het Toetsenbord op het scherm van GNOME) selecteren. Als u een standaard tekstbestand of een XML bestand selecteert wordt de frequentie bepaald van elk woord door de instanties van elk woord te tellen. Optioneel kunt u de lijst vergelijken met een woordenboek van OpenOffice.org om alleen correct gespelde woorden toe te laten tot het nieuwe woordenboek. Maak een nieuw woordenboek van een map Als u deze bron gebruikt zal KMouth u vragen naar de bedoelde map. KMouth zal alle bestanden in de map en submappen openen. Elk bestand wordt gelezen als een woordaanvullingwoordenboek, als een XML bestand of als een standaard tekstbestand. In de laatste twee gevallen wordt de frequentie bepaald van elk woord in het bestand. Optioneel kunt u de lijst vergelijken met een woordenboek van OpenOffice.org om alleen correct gespelde woorden toe te laten tot het nieuwe woordenboek. 11
Woordenboeken samenvoegen U kunt deze optie gebruiken om alle beschikbare woordenboeken samen te voegen. KMouth zal vragen welke woordenboeken samengevoegd moeten worden en hoe zwaar de afzonderlijke woordenboeken moeten worden gewogen. Maak een lege woordenlijst U kunt deze optie gebruiken om een leeg woordenboek zonder enige lemma s te maken. Omdat KMouth automatisch nieuw getypte woorden toevoegt aan de woordenboeken zal het uw vocabulaire leren kennen. 2.3.4 De pagina Jovie-spraakservice Het instellen van KDE spraakservice wordt in het Handboek van Jovie in detail beschreven. 2.4 Het bewerkingsvenster voor uitdrukkingenboeken U opent het bewerkingsvenster voor uitdrukkingenboeken door de menuoptie Uitdrukkingenboeken Bewerken... te kiezen. Het hoofdveld van het bewerkingsvenster voor uitdrukkingenboeken bestaat uit twee delen. In het bovenste deel worden de uitdrukkingenboeken in een boomstructuur weergegeven. In het onderste deel kunt u het geselecteerde item bewerken. Als u een uitdrukking hebt geselecteerd kunt u de uitdrukking en de sneltoets bewerken. Als u een uitdrukkingenboek geselecteerd hebt kunt u alleen de naam bewerken. U kunt uitdrukkingen en uitdrukkingenboeken toevoegen en verwijderen via de menubalk, de werkbalk of het contextmenu. U kunt de volgorde van de uitdrukkingenboeken en uitdrukkingen wijzigen door ze te slepen, of door de pijltoetsen te gebruiken terwijl u de Alt-toets ingedrukt houdt. 12
Hoofdstuk 3 Commandoreferentie 3.1 Commando s in het hoofdvenster 3.1.1 Het menu Bestand Bestand Openen als geschiedenis... (Ctrl-O) Leest een tekstbestand, en plaatst het in de geschiedenislijst. Bestand Geschiedenis opslaan als... (Ctrl-S) Slaat de geschiedenislijst op als tekstbestand. Bestand Geschiedenis afdrukken... (Ctrl-P) Drukt de geschiedenislijst af. Bestand Afsluiten (Ctrl-Q) Sluit KMouth af. 3.1.2 Het menu Bewerken Bewerken Knippen (Ctrl-X) Knipt de selectie en plaatst deze op het klembord. Als er een stuk tekst is geselecteerd in het invoerveld, dan wordt deze op het klembord geplaatst. Anders worden de geselecteerde uitdrukkingen in de geschiedenis (indien aanwezig) op het klembord geplaatst. Bewerken Kopiëren (Ctrl-C) Kopieert de geselecteerde sectie naar het klembord. Als er een stuk tekst is geselecteerd in het tekstinvoerveld, dan wordt deze op het klembord geplaatst. Anders worden de geselecteerde zinnen in de geschiedenis (indien aanwezig) op het klembord geplaatst. Bewerken Plakken (Ctrl-V) Plakt de inhoud van het klembord op de huidige positie van de muisaanwijzer in het invoerveld. Bewerken Spreken De momenteel actieve zin(nen) worden gesproken. Als er tekst in het tekstinvoerveld staat wordt deze gesproken. Anders worden de geselecteerde zinnen in de geschiedenis (indien aanwezig) gesproken. 13
3.1.3 Het menu Boeken met uitdrukkingen Uitdrukkingenboeken Bewerken... Opent het venster voor het bewerken van uitdrukkingenboeken. KMouth heeft de algemene menu-items van KDE Instellingen en Help, voor meer informatie lees de secties over het Menu instellingen en Menu Help van KDE Fundamentals. 3.1.4 Het contextmenu voor geschiedenisitems Spreken De geselecteerde zinnen worden uitgesproken. Verwijderen De geselecteerde zinnen worden verwijderd uit de geschiedenislijst. Knippen De geselecteerde zinnen worden verwijderd en op het klembord geplaatst. Kopiëren De geselecteerde zinnen worden naar het klembord gekopieerd. Alle ingangen selecteren Alle items in de geschiedenislijst worden geselecteerd. Alle ingangen deselecteren Alle items in de geschiedenislijst worden gedeselecteerd. Openen als geschiedenis... (Ctrl-O) Leest een tekstbestand, en plaatst het in de geschiedenislijst. Geschiedenis opslaan als... (Ctrl-S) Slaat de geschiedenislijst op als tekstbestand. 3.2 Commando s in het venster voor het bewerken van uitdrukkingenboeken 3.2.1 Het menu Bestand Bestand Nieuwe uitdrukking Voegt een nieuwe uitdrukking toe. Bestand Nieuw uitdrukkingenboek Voegt een nieuw uitdrukkingenboek toe. Bestand Opslaan (Ctrl-S) Slaat het uitdrukkingenboek op. 14
Bestand Importeren... Importeert een bestand en voegt de inhoud ervan toe aan het uitdrukkingenboek. Bestand Standaard uitdrukkingenboek importeren Importeert een standaard uitdrukkingenboek en voegt de inhoud ervan toe aan het uitdrukkingenboek. Bestand Exporteren... Exporteert de geselecteerde uitdrukkingen of uitdrukkingenboeken naar een bestand. Bestand Afdrukken... (Ctrl-P) Drukt de momenteel geselecteerde uitdrukking(en) of uitdrukkingenboek(en) af. Bestand Sluiten (Ctrl-W) Sluit het venster. 3.2.2 Het menu Bewerken Bewerken Knippen (Ctrl-X) Verwijdert de geselecteerde items en plaatst ze op het klembord. Bewerken Kopiëren (Ctrl-C) Kopieert de geselecteerde items naar het klembord. Bewerken Plakken (Ctrl-V) Plakt de inhoud van het klembord in het uitdrukkingenboek. Bewerken Verwijderen Verwijdert de geselecteerde items. 3.2.3 Het menu Help De items in dit menu zijn hetzelfde als in het hoofdvenster. 3.2.4 Het contextmenu Nieuwe uitdrukking Voegt een nieuwe uitdrukking toe. Nieuw uitdrukkingenboek Voegt een nieuw uitdrukkingenboek toe. Importeren... Importeert een bestand en voegt de inhoud ervan toe aan het uitdrukkingenboek. Standaard uitdrukkingenboek importeren Importeert een standaard uitdrukkingenboek en voegt de inhoud ervan toe aan het uitdrukkingenboek. Exporteren... Exporteert de geselecteerde uitdrukkingen of uitdrukkingenboeken naar een bestand. 15
Knippen (Ctrl-X) Verwijdert de geselecteerde items en plaatst ze op het klembord. Kopiëren (Ctrl-C) Kopieert de geselecteerde items naar het klembord. Plakken (Ctrl-V) Plakt de inhoud van het klembord op deze positie in het uitdrukkingenboek. Verwijderen Verwijdert de geselecteerde items. 16
Hoofdstuk 4 Vragen en antwoorden Problemen en suggesties kunnen op de website http://bugs.kde.nl gemeld worden. Deze handleiding kan inmiddels vernieuwd zijn. De meest recente versie van het handboek van KMouth is te vinden op http://docs.kde.org/nl/. 1. Ik hoor niets. Waarschijnlijk hebt u het tekst-naar-spraak-commando niet (correct) geconfigureerd. Selecteer Instellingen KMouth instellen..., Selecteer de pagina Algemene opties en vul het commando in om teksten uit te spreken op het tabblad Tekst-tot-spraak. (Zie de sectie over configuratie van de spraaksynthesizer voor meer informatie.) 17
Hoofdstuk 5 Dankbetuigingen en licentie KMouth Programma copyright 2002, 2003 Gunnar Schmi Dt gunnar@schmi-dt.de Documentatie copyright 2002, 2003 Gunnar Schmi Dt gunnar@schmi-dt.de Op- of aanmerkingen over de vertalingen van de toepassing en haar documentatie kunt u melden op http://www.kde.nl/bugs. Dit document is vertaald in het Nederlands door Rob La Lau rob@ohreally.com. Dit document is vertaald in het Nederlands door Pieter Hoekstra pieterhoekstra@tiscali.nl. Dit document is vertaald in het Nederlands door Tom Albers tomalbers@kde.nl. De vertaling werd nagelezen door Rinse de Vries rinsedevries@kde.nl. De vertaling werd nagelezen door Natalie Koning nat@switch.demon.nl. De vertaling werd nagelezen door Antoon Tolboom Deze documentatie valt onder de bepalingen van de GNU vrije-documentatie-licentie. Deze toepassing valt onder de bepalingen van de GNU General Public License. 18
Bijlage A Voorbeelden van de instellingen voor tekst-naar-spraak 1. Festival Festival is een tekst-naar-spraak systeem dat geschreven is door de University of Edinburgh. Het ondersteunt momenteel Engels, Spaans en Welsh. De bijbehorende licentie staat het gebruik en de verspreiding van Festival toe zonder kosten of beperkingen. Voor het voorbeeld van de commandoregel voor de tekst-naar-spraak configuratie gaan we ervanuit dat Festival is geïnstalleerd in de map /usr/local/festival. Het commando voor het uitspreken van de tekst is dan als volgt: /usr/local/festival /bin/ festival --tts De optie Zend de data als standaard invoer moet zijn ingeschakeld. 2. FreeTTS FreeTTS is een spraaksynthesizer die is geschreven in Java. Het ondersteunt momenteel alleen de Engelse uitspraak. De licentie staat het gebruik en het verspreiden van FreeTTS toe zonder kosten of beperkingen. Voor het voorbeeld van de commandoregel voor de tekst-naar-spraak configuratie nemen we aan dat FreeTTS is geïnstalleerd in de map /usr/local/freetts/. Het commando voor het uitspreken van teksten is dan een van de volgende drie voorbeelden: java -jar /usr/local/freetts/lib/freetts.jar -text %t java -jar /usr/local/freetts/lib/freetts.jar -file %f java -jar /usr/local/freetts/lib/freetts.jar Voor het derde voorbeeld moet de optie Zend de data als standaard invoer zijn ingeschakeld. (Dit is het geprefereerde voorbeeld voor het gebruik van FreeTTS.) 3. MBROLA MBROLA is een spraaksynthesizer voor een groot aantal talen. Het vertaalt een lijst van fonemen naar een wave-bestand en daarom hebt u een ander hulpmiddel nodig voor het converteren van de tekst naar een lijst van fonemen. De licentie van MBROLA staat het gebruik en de verspreiding zonder kosten of beperkingen toe voor niet-commerciële en niet-militaire toepassingen. Voor het voorbeeld gaan we ervanuit dat we Hadifax gebruiken om een Duitse tekst te converteren naar een lijst van fonemen die bruikbaar zijn voor MBROLA. We nemen aan 19
dat Hadifax en MBROLA zijn geïnstalleerd in class= directory >/usr/local/hadif ax/ en /usr/local/mbrola/ Helaas heeft Hadifax de eigenschap dat het het laatste teken van de tekst inslikt. U kunt daarom een additioneel teken toevoegen aan de tekst. Het gehele commando is daarom complexer dan in de vorige voorbeelden: (cat -; echo " ") /usr/local/hadifax/txt2pho -f /usr/local/mbrola/mbrola -e /usr/local/mbrola/de1/de1 - /tmp/tmp.wav; paplay /tmp/tmp.wav; rm /tmp/tmp.wav Alle onderdelen van het commando moeten op één regel worden geschreven. De optie Zend de data als standaard invoer moet zijn ingeschakeld. 4. De KDE Tekst-naar-spraak-daemon De KDE Tekst-naar-spraak-deamon (Jovie) is een KDE brede tekst-naar-spraak service die de KDE-toepassingen een standaard interface bieden voor spraaksynthese; het wordt momenteel ontwikkeld in Git. Het gebruikt plug-ins om de verschillende tekst-naar-spraak systemen te ondersteunen. Omdat de configuratie van de spraaksynthesizer wordt afgehandeld in Jovie is de enige KMouth-specifieke optie die u moet activeren de optie Jovie-spraakservice gebruiken indien mogelijk. Natuurlijk moet u Jovie configureren. U kunt dit doen op het tabblad Jovie-spraakservice dat wordt toegevoegd aan het dialoogvenster Instellingen als Jovie is geïnstalleerd. 20
Bijlage B Installatie B.1 Waar vind ik KMouth? KMouth is een onderdeel van het KDE-project http://www.kde.org/. KMouth is een onderdeel van de module kdeaccessibility. Deze module kunt u vinden op de FTP-site van het KDE-project: ftp://ftp.kde.org/pub/kde/. B.2 Benodigdheden Om KMouth met succes te kunnen gebruiken hebt u een spraaksynthesizer nodig. B.3 Compilatie en installatie Er zijn een aantal stappen nodig om KMouth op uw systeem te compileren en te installeren. Voer de volgende commando s uit in de hoofdmap van de broncode van KMouth: %./ configure % make % make install Aangezien KMouth autoconf en automake gebruikt, zouden er bij de compilatie geen problemen mogen voorkomen. Indien u toch problemen tegenkomt, meldt u ze dan in de betreffende KDEmailinglists. 21