informatieblad voor jongeren KINDERRECHTEN KINDEREN IN DE JEUGDZORG Voor wie? Dit informatieblad is bedoeld voor jongeren van de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs die meer willen weten over het onderwerp kinderen in de jeugdzorg. Bijvoorbeeld om er een presentatie over te houden of werkstuk over te maken. Kun je je voorstellen? Wereldwijd zijn er miljoenen kinderen en jongeren die met vragen en problemen zitten. Die vragen en problemen kunnen voor kinderen en jongeren uit verschillende landen heel anders zijn. Toch blijkt vaak dat zij ook tegen dezelfde dingen aanlopen. Kun je je dat voorstellen? In het Verdrag voor de Rechten van het Kind staat in een aantal artikelen dat alle kinderen en jongeren recht hebben op zorg. Toch is die zorg niet altijd beschikbaar of soms onvoldoende. Ook in Nederland. Hoe dat komt? En wat je zelf kunt doen? Dat lees je in dit informatieblad. Verdrag voor de Rechten van het Kind Artikel 5: de rol van de ouders De overheid is verplicht de rechten en verantwoordelijkheden van ouders en familie te respecteren. Artikel 9: scheiding van het kind van de ouders Alle kinderen hebben het recht om bij hun ouders te wonen. Of, als zij gescheiden zijn, om ze allebei te zien. Tenzij dit in strijd is met het belang van het kind. Artikel 12: de mening van een kind Je mag je eigen gedachten en godsdienst hebben. Je ouders zijn natuurlijk wel verantwoordelijk voor je. Artikel 18: verantwoordelijkheid van de ouders Ouders zijn verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinderen. De overheid helpt ouders daarbij. Er bestaat bijvoorbeeld kinderopvang, zodat ouders kunnen blijven werken. Artikel 19: bescherming tegen kindermishandeling Kinderen moeten beschermd worden tegen alle vormen van mishandeling, dat wil zeggen tegen lichamelijke, psychische en seksuele mishandeling, zowel binnen het gezin als daarbuiten. De staat draagt zorg voor preventie en voor behandeling. Artikel 20: bescherming van kinderen zonder familie Een kind dat tijdelijk of blijvend niet in het eigen gezin kan leven, heeft recht op extra bescherming, bijvoorbeeld in een pleeggezin of in een kindertehuis. Artikel 25: uithuisplaatsing Kinderen kunnen voor hun verzorging, bescherming of behandeling uit huis geplaatst worden. Dan kom je te wonen bij een pleeggezin of in een tehuis voor kinderen.
Wat is jeugdzorg? Jeugdzorg wereldwijd Het grootste deel van de kinderen en jongeren groeit zonder problemen op. Soms hebben kinderen en jongeren wel problemen, bijvoorbeeld op school of op het werk, met vriend(inn)en, zichzelf of hun ouders, maar kunnen zij dit oplossen binnen het gezin. Er zijn ook kinderen en jongeren die vastlopen : zij zien geen oplossing meer voor de problemen die zij ervaren. Zij voelen zich bijvoorbeeld heel vaak somber, eenzaam, angstig en/of gespannen, zijn niet tevreden over hun lichaam, hebben vaak ruzie of hebben iets heel naars en schokkends meegemaakt. Ook hun ouders of familie kunnen geen hulp bieden of het kind of de jongere wil dat niet. Dan is professionele hulp van buitenaf nodig. Professionele hulp aan kinderen en jongeren die problemen hebben of in de knoop zitten, noemen we jeugdzorg. Jeugdzorg is daarmee eigenlijk een verzamelnaam voor hulpverlening aan kinderen en jongeren, geestelijke gezondheidszorg voor hen, zorg voor kinderen en jongeren die in een justitiële jeugdinrichting zitten en zorg voor licht gehandicapte kinderen en jongeren. In landen over de hele wereld lopen kinderen en jongeren rond met problemen. Kleine en grote problemen, problemen die gemakkelijk op te lossen zijn en zware problemen. Zo zijn er bijvoorbeeld kinderen die al op jonge leeftijd mee hebben moeten vechten in een oorlog en daardoor in de put zitten. Ook zijn er wereldwijd miljoenen kinderen die seksueel misbruikt zijn en daardoor de weg zijn kwijt geraakt. In veel landen is de zorg en bescherming voor deze kinderen en jongeren niet goed georganiseerd of onvoldoende. Meestal heeft dat te maken met gebrek aan financiën bij de overheid. Het kan ook zijn dat de regering niet weet hoe ze met kinderen en jongeren met problemen om moet gaan. En soms wil de regering hen niet helpen omdat ze vindt dat de kinderen en jongeren hun problemen aan zichzelf te danken hebben! Kinderen in een tehuis in Moldavië Zo worden kinderen in een aantal landen in Oost-Europa bij (financiële) problemen in een gezin vrij snel in een tehuis geplaatst. Dat lijkt misschien best gezellig, maar de situatie in die tehuizen is meestal niet om over naar huis te schrijven. De kinderen slapen er op grote zalen, moeten zich houden aan strenge regels en mogen geen eigen spullen bezitten. Ook is er vaak maar weinig aandacht voor de kinderen en worden ze behandeld als een nummer. Foto: Unicef/Bart Eijgenhuijsen
Kinderen en jongeren in landen waar de jeugdzorg niet goed geregeld is, hebben wel recht op die zorg. Ook zij moeten hun problemen of vragen met iemand kunnen delen. Organisaties die zich inzetten voor de rechten van kinderen zoals Unicef, Defence for Children International, Save the Children en Plan Nederland proberen deze kinderen daarom in allerlei programma s en projecten te helpen. Zo is met behulp van deze organisaties in veel landen een kindertelefoon opgericht. Een eenvoudige vorm van hulp waar je zelf misschien ook al eens gebruik van gemaakt hebt? De kindertelefoon: 0800 0432. Elke dag van twee tot acht uur. Het nummer is gratis en je hoeft niet te zeggen wie je bent. Met je mobiele telefoon bel je: 0900 0132. (0,20 euro per minuut plus de kosten van je mobiele telefoon). Kijk ook op www.kindertelefoon.nl Jeugdzorg in Nederland In Nederland gaat het met de meeste kinderen en jongeren goed. De voorwaarden voor een gezonde ontwikkeling zijn in Nederland dan ook vrij gunstig. Ouders zijn de eerst verantwoordelijken voor de opvoeding van kinderen. Consultatiebureaus, GGD en en scholen helpen hen daarbij. Toch zijn er in Nederland ook kinderen en jongeren met wie het niet zo goed gaat. Voor hen is er jeugdzorg. Sinds 1 januari 2005 is de Wet op de Jeugdzorg in Nederland in werking getreden. Het uitgangspunt van de Wet op de Jeugdzorg staat in vijf doelstellingen beschreven: 1. De hulpvraag van de cliënt (kind of jongere of hun ouders/ verzorgers) staat centraal. Daardoor krijgt het kind of de jongere eerder de zorg die aansluit bij wat hij of zij nodig heeft. 2. Recht op jeugdzorg. Een jongere kan aanspraak maken op zorg (dus heeft een wettelijk recht op zorg), als Bureau Jeugdzorg dat bepaald heeft. Deze zorg moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moet de hulpverlening zo dicht mogelijk bij huis plaatsvinden, zo kort mogelijk duren, en zo licht mogelijk zijn. Ook moet de hulp zo snel mogelijk plaatsvinden. 3. Volgens de wet is Bureau Jeugdzorg de centrale toegang tot jeugdzorg. In het verleden waren er allerlei verschillende instanties die het verzoek om hulp beoordeelden. Ouders en jeugdigen die problemen hadden wisten daarom niet goed bij welke instantie of instelling ze terecht konden. Jongeren kregen hierdoor niet altijd de hulp die ze nodig hadden. 4. Bureau Jeugdzorg is er niet alleen voor ouders en kinderen of jongeren die zelf om hulp vragen maar ook om bescherming te bieden aan jeugdigen die niet om hulp (kunnen) vragen, zoals sommige kinderen die mishandeld worden. Vandaar dat instellingen die deze kinderen hulp bieden, zoals het Adviesen Meldpunt Kindermishandeling (AMK) nu ook onderdeel zijn van Bureau Jeugdzorg. 5. De nieuwe Wet op de Jeugdzorg regelt gezinscoaching. Gezinnen met verschillende problemen (bijvoorbeeld financiële
schulden én opvoedingsproblemen) hebben vaak te maken met meerdere hulpverleners. Hierdoor is het voor gezinnen en voor de hulpverlenende instellingen vaak niet meer duidelijk wie wat doet, waardoor er soms langs elkaar heen gewerkt wordt. In die gevallen zorgt Bureau Jeugdzorg voor één gezinscoach als aanspreekpunt voor het gezin. Bureau Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg is dus eigenlijk het eerste aanspreekpunt voor kinderen en jongeren tot achttien jaar met problemen. Dit betekent overigens niet dat je altijd eerst naar Bureau Jeugdzorg moet als je vragen of problemen hebt. Je kunt ook gewoon de kindertelefoon bellen of bij het Jongeren Informatie Punt (JIP) langs gaan. In heel Nederland zijn 99 vestigingen (kantoren) van Bureau Jeugdzorg. Kinderen en jongeren die problemen hebben en daarover willen praten of zoeken naar een oplossing kunnen aankloppen bij Bureau Jeugdzorg. De medewerkers van Bureau Jeugdzorg luisteren naar je verhaal, kijken of ze je kunnen helpen, welke hulp het meest geschikt is en schakelen deze in. Ook geven ze je informatie over de hulp die je gaat krijgen. Bureau Jeugdzorg begeleidt ook kinderen en jongeren die onder toezicht staan of onder voogdij zijn gesteld of die na een overtreding van de wet een taakstraf moeten uitvoeren van de rechter. Kijk voor meer informatie en het adres van Bureau Jeugdzorg bij jou in de buurt op www.bureaujeugdzorg.info. Kijk ook op www.kindertelefoon.nl en op www.jip.org Inzagerecht Een belangrijk recht voor kinderen vanaf twaalf jaar dat met de jeugdzorg te maken heeft, is het inzagerecht. Dat inzagerecht geeft je namelijk het recht om de gegevens over jezelf in te zien (te lezen). Ook heb je het recht er een kopie van te krijgen. Als je ouder bent dan twaalf jaar mag een instelling andere mensen zonder jouw toestemming niets vertellen over jou of ze jouw gegevens laten lezen. Dit geldt - als je jonger dan zestien jaar bent - alleen niet voor je ouders of je wettelijke vertegenwoordi-
Uit: Trouw gers, zij mogen je dossier (de gegevens/informatie over jou) dus wel inzien, tenzij dit niet in je belang is. Het kàn zijn dat je geen toestemming krijgt om je eigen dossier (map met gegevens) in te zien. Dat gebeurt bijvoorbeeld als de hulpverleners denken dat je niet in staat bent om je eigen belangen te verdedigen. Naar de precieze voorwaarden kun je altijd vragen: instellingen zijn namelijk verplicht om een regeling te hebben waarin het recht op inzage en de redenen om te weigeren worden genoemd. Monique (15 jaar) over jeugdzorg Als vaste controle voor school moest ik naar de GGD. Het ging in die tijd nogal slecht met me, ik overwoog serieus zelfmoord te plegen. Deze afspraak was dus echt mijn laatste hoop. In het gesprek vertelde ik heel eerlijk, over mijn plannen, over automutilatie (zelfverwonding) enz. Ik moest terug komen. Die keer kreeg ik na een half uur wachten een folder voor een cursus sociale vaardigheden. Ik voelde me zo n aansteller dat ik echt dood wilde. Gelukkig heeft iemand het kunnen voorkomen. Toen ben ik naar de huisarts geweest en in twee dagen zat ik via Bureau Jeugdzorg bij andere hulp. Hier luisterden ze wel serieus naar me, maar ik kreeg hier ongeveer tien verschillende mensen te spreken. Nu zit ik in een psychiatrische kliniek waar ze me wel goed helpen. En dan heb ik in principe nog geluk gehad Je moet echt schreeuwen om hulp, terwijl veel mensen ontkennen het nodig te hebben of er té onzeker over zijn. Ik zou willen zeggen tegen iedereen in de put hou vol!
Klachten? Jeugdbescherming Als je vindt dat je niet goed geholpen bent door de medewerkers van Bureau Jeugdzorg of het niet eens bent met de gekozen oplossing, kun je daar altijd over praten met de hulpverlener. Als je dat niet wilt, of na een gesprek nog niet tevreden bent, dan kun je een klacht indienen. Hoe dat moet staat in een folder die je bij het eerste gesprek met een medewerker van Bureau Jeugdzorg hebt gekregen. En...als ik nou thuis weg wil lopen, wat dan? Je bent niet strafbaar als je wegloopt. Het is wel zo dat de instelling waar je hulp zoekt aan je ouders moet laten weten dat je veilig bent. Ze hoeven niet te vertellen waar je precies bent als jij dat niet wilt. Als je onderdak zoekt bij vrienden of bekenden zullen zij je ouders ook moeten laten weten dat je terecht bent. Je ouders weten dan waarschijnlijk wel meteen waar je bent. Maar het is toch lastig om dat voor ze verborgen te houden. Ze kunnen er namelijk achter komen via de Raad voor de Kinderbescherming. En als ze je niet kunnen vinden en je ouders doen aangifte bij de politie, dan gaan die je zoeken. Voor hulp kun je het beste bellen met Bureau Jeugdzorg. Kijk voor het telefoonnummer van Bureau Jeugdzorg bij jou in de buurt op: www.bureaujeugdzorg.info Jeugdbescherming is een onderdeel van de jeugdzorg in Nederland. En tegelijkertijd is er een verschil: bij jeugdzorg (en dan bedoelen we eigenlijk jeugdhulpverlening) is sprake van vrijwillige hulp en houden de ouders van een kind of jongere het gezag. Dat betekent dat de ouders verantwoordelijk zijn voor de verzorging en opvoeding van hun kinderen. Bij kinder- of jeugdbescherming gaat het juist om gedwongen hulp. De rechter heeft dan bepaald dat het kind of de jongere hulp moet krijgen. Hij of zij kan ook bepalen dat de ouders het gezag over hun kind gedeeltelijk of geheel kwijt raken. Er wordt dan een andere volwassene aangewezen die de voogd van het kind of jongere wordt. Deze voogd is dan wettelijk verantwoordelijk voor het kind/de jongere en heeft zeggenschap over hem of haar. De rechter kan vier verschillende maatregelen uitspreken om kinderen of jongeren te beschermen: ondertoezichtstelling (ots) ontheffing van het ouderlijk gezag ontzetting uit het ouderlijk gezag voorlopige voogdij Ondertoezichtstelling (ots) Een ots betekent dat de rechter een kind of een jongere onder toezicht stelt van een voogdij-instelling. Dat is een organisatie die allerlei voogden in dienst heeft. Het kind of de jongere wordt dan toegewezen aan een gezinsvoogd. Een rechter kan besluiten tot een ots als de ouders hun kind(eren) mis-
handelen, de opvoeding en verzorging niet goed aan kunnen (bijvoorbeeld als zij verslaafd zijn) of wanneer het kind/de jongere vaak in aanraking komt met de politie vanwege kleine criminaliteit. Ouders die zelf inzien dat zij niet goed voor hun kind(eren) kunnen zorgen, kunnen zelf ook een ots aanvragen. Kinderen en jongeren mogen dat niet zelf doen, maar wel via de Raad voor de Kinderbescherming. Als ouders of kinderen om een ots vragen, stelt de Raad voor de Kinderbescherming een onderzoek in. Dat betekent meestal dat een zogenaamde raadsonderzoeker van de Raad voor de Kinderbescherming bij het kind/de jongere thuis langs gaat om te kijken hoe de situatie is. De raadsonderzoeker voert meestal ook een aantal gesprekken met de ouders/verzorgers en eventuele anderen. Zoals een leerkracht, een huisarts of andere hulpverleners. Hij/zij schrijft een rapport over het onderzoek en brengt ook een advies uit. Daarin staat wat volgens de raadsonderzoeker op basis van het onderzoek het beste voor het kind of de jongere is. Raad voor de kinderbescherming De Raad voor de Kinderbescherming is onderdeel van het Ministerie van Justitie en komt op voor kinderen die in de knel zitten. Het doel van de Raad voor de Kinderbescherming is om kinderen te beschermen als hun lichamelijke of geestelijke ontwikkeling gevaar loopt. De Raad is geen hulpverleningsinstantie. Medewerkers van de Raad gaan niet met het gezin aan de slag om problemen op te lossen. Wel zoeken zij uit welke vorm van hulp het beste is voor ouders en kind, en zorgen ervoor dat die hulp op gang komt. Kijk voor meer informatie op www.kinderbescherming.nl Daarna volgt een zitting bij de kinderrechter. Jongeren vanaf twaalf jaar wordt hun mening gevraagd, zonder dat de ouders erbij zijn. Als de rechter vindt dat een ots nodig is, stelt hij de minderjarige onder toezicht van een Bureau Jeugdzorg en wordt het ouderlijk gezag geheel of gedeeltelijk beperkt. Bovendien kan de jongere uit huis worden geplaatst. Een ots wordt voor maximaal één jaar uitgesproken en kan telkens voor één jaar worden verlengd. Ontheffing van het ouderlijk gezag Ontheffing van het ouderlijk gezag betekent dat de ouders niets meer te zeggen hebben over hun kind(eren), maar wel voor hun onderhoud moeten blijven betalen. Hier kan sprake van zijn als ouders aangeven dat ze wel graag voor hun kind(eren) willen zorgen, maar het niet kunnen. De ouders en de voogd moeten het dan eens worden over de ontheffing en het moet ook in het belang van het kind of de jongere zijn. Soms is er sprake van gedwongen ontheffing. Bij ontheffing worden kinderen uit huis geplaatst en krijgen een voogd toegewezen. Die bepaalt of het kind nog contact mag hebben met zijn of haar ouders en op wat voor manier dat contact dan moet plaatsvinden.
Je kunt dit informatieblad ook vinden op www.kinderrechten.nl Ontzetting uit het ouderlijk gezag Hiertoe kan een rechter besluiten als de ouders verwijtbaar gedrag (dus iets doen wat hen te verwijten valt) vertonen. Bijvoorbeeld als zij hun kind(eren) misbruiken of ernstig verwaarlozen. Ontzetting is een zwaardere maatregel dan een ontheffing. Het gevolg is bij beide maatregelen hetzelfde: de ouder raakt het gezag kwijt en het kind/de jongere krijgt een voogd toegewezen. Voorlopige voogdij In noodsituaties waarin het belangrijk is dat er acuut wordt ingegrepen om het kind of de jongere (tijdelijk) te beschermen kan de rechter een voorlopige voogdij uitspreken. Een voogdijinstelling (Bureau Jeugdzorg) krijgt dan de voogdij over het kind/de jongere en wijst vervolgens een persoon als voogd aan. Een voorbeeld van een situatie waarbij een voorlopige voogdij kan worden uitgesproken is in geval dat het kind een bloedtransfusie nodig heeft om te overleven en de ouders weigeren toestemming te verlenen. Door de voogdij tijdelijk aan Bureau Jeugdzorg toe te wijzen, kan een minderjarige in zo n situatie gered worden. Tips om in actie te komen Wat kun jij zelf doen? Als jij zelf of iemand die je kent met problemen zit: Dan is het goed om daar over te praten. Natuurlijk is dat moeilijk. Toch is het fijn als er iemand naar je luistert of als jij zelf luistert naar je vriend of vriendin. Je kunt ook (samen) zoeken naar een volwassene die jullie vertrouwen. Dat kunnen je ouders zijn of iemand anders die je goed kent, maar je kunt ook contact opnemen met Bureau Jeugdzorg. Kijk op www.bureaujeugdzorg.info Vragen/opdrachten Hannah is veertien jaar en zit niet lekker in haar vel. Ze denkt dat ze niets kan en dom is en daarom snijdt ze zichzelf. Een leraar zag de wonden op haar armen en heeft haar overgehaald om te gaan praten met een psycholoog. Maar tegen hem durft ze eigenlijk niet te zeggen dat het snijden een soort verslaving is geworden. Ze heeft al eens geprobeerd ermee te stoppen, maar kreeg toen de hele tijd huilbuien. Hannah s ouders weten van niets en ze is bang dat de psycholoog het aan haar ouders vertelt als hij hoort hoe erg het is. Wat zou jij Hannah adviseren om te doen? Dit is een uitgave van het Kinderrechtencollectief. Het Kinderrechtencollectief is een coalitie ter bevordering van rechten van kinderen en bestaat uit Defence for Children International (DCI), Unicef Nederland, de Landelijke Vereniging van Kinder- en Jongerenrechtswinkels, Jantje Beton, de Nationale Jeugdraad, Plan Nederland en Save the Children Nederland. Het NIZW jeugd is betrokken als adviseur. Tekst: Mijntje van Kemenade Illustraties: Olivier Heiligers Druk: Stenco Deze uitgave is financieel mogelijk gemaakt door de Nederlandse overheid.