Mantelzorg en werk steeds lastiger te combineren Het gevolg: meer verzuim
Het aantal mantelzorgers in de Nederlandse samenleving neemt in hoog tempo toe. Niet alleen omdat mensen steeds ouder worden, maar ook vanwege de voortdurend stijgende kosten van de gezondheidszorg. Veel mantelzorgers hebben betaald werk: gemiddeld een op de acht werknemers heeft in de een of andere vorm dergelijke verplichtingen, die soms tientallen uren per week in beslag nemen. Het spreekt vanzelf dat werk en mantelzorg niet altijd probleemloos zijn te combineren. Het gevolg is een toenemend ziekteverzuim. Voor werknemers is dat een ingewikkelde kwestie, maar voor werkgevers uiteraard ook. Zijn er oplossingen denkbaar, en wat zijn de beste manieren om die oplossingen invulling te geven? Plus: een overzicht van de belangrijkste wettelijke regelingen en afspraken. Steeds meer mensen met een chronische ziekte of aandoening willen graag thuis blijven wonen. Dit is een ontwikkeling die door beleidsmakers wordt gestimuleerd vanwege de stijgende kosten van langdurige zorg, zoals het verblijf in verpleeg- en verzorgingshuizen en in andere instellingen. De invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning, die een groter beroep doet op mensen in de omgeving van zorgbehoeftigen, is hiervan onder meer het gevolg. Professionele hulp voor zieken die thuis blijven wonen is echter lang niet altijd in voldoende mate voorhanden. Dit geldt niet zozeer voor medische en verpleegkundige handelingen als wel voor de regeltaken, huishoudelijke hulp en persoonlijke verzorging die ook hard nodig zijn. Steun en begeleiding van familieleden, buren en vrienden wordt onder de noemer participatiesamenleving in Nederland steeds meer een gewone zaak. Anderhalf miljoen mantelzorgers Deze ontwikkeling naar een grotere betrokkenheid van de directe omgeving is al vele jaren gaande en zet zich in de nabije toekomst verder voort. De beschikbare cijfers over mantelzorg sluiten aan bij dit beeld. Ruim 1,5 miljoen Nederlanders verlenen langdurige en intensieve persoonlijk zorg aan ouders, partners, kinderen, buren of vrienden. De meeste mantelzorgers (ongeveer 1 op de 4) zijn te vinden in de leeftijdsgroep van 50 tot 65 jaar. De groep mensen die zij verzorgen, is gemiddeld ouder, want naarmate de leeftijd stijgt, verslechtert de fysieke toestand. Van de 65- tot 75-jarige Nederlanders heeft 20 % een of meer beperkingen bij bewegen, horen of zien, bij 75- tot 85-jarigen is dit 38 % en bij 85-plussers 66 %. De cijfers voor langdurige aandoeningen, zoals reuma en hartkwalen, zijn zelfs nog hoger. Tabel 1 Functiebeperkingen en langdurige aandoeningen 1 of meer functiebeperkingen minimaal 1 langdurige aandoening % % Totaal 14,8 57,8 Mannen 12,0 51,1 Vrouwen 17,4 64,3 19 tot 30 jaar 4,5 39,4 30 tot 40 jaar 6,1 44,3 40 tot 50 jaar 11,2 52,6 50 tot 55 jaar 16,6 60,6 55 tot 65 jaar 17,3 67,6 65 tot 75 jaar 20,2 75,1 75 tot 85 jaar 38,2 83,1 85 jaar en ouder 66,0 86,4 Bron: Gezondheidsmonitor 2012, GGD en, CBS en RIVM. 2 Mantelzorg en werk steeds lastiger te combineren
Zorg is vaak een zware belasting Onderzoek onder mantelzorgers maakt duidelijk dat deze vorm van hulpverlening doorgaans als een vanzelfsprekende zaak wordt beschouwd. De beweegredenen lopen echter uiteen: bij zorg voor partners of kinderen worden liefde en genegenheid als belangrijkste motivatie genoemd. De zorg voor ouders wordt vaker gekenmerkt door een zekere mate van plichtsbesef. Zorg voor directe familieleden komt vaker voor dan zorg voor buren en vrienden, die doorgaans als relatief iets vrijblijvender wordt beschouwd. Veel mantelzorgers voelen zich door hun taken zwaar of tamelijk zwaar belast. In totaal gaat het om 14 %, wat neerkomt op ongeveer 220.000 personen. Het zal geen verbazing wekken dat deze groep de meest intensieve en langdurige zorg levert: gemiddeld 23 uur per week, ten opzichte van 9 uur voor de mantelzorgers die zich niet zwaar belast voelen. Voor beide categorieën geldt overigens dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn: meer dan 1 op de 7 vrouwen ten opzichte van 1 op de 11 mannen. Grafiek 2 Aan wie wordt mantelzorg verleend? 10% 18% 23% Kind Partner Ouder 49% Anders Bron CBS 3 Mantelzorg en werk steeds lastiger te combineren
Steeds meer mantelzorgers met betaald werk Een groot aantal mantelzorgers, ruim 70 %, combineert de zorg met een betaalde baan. Als ook de iets minder intensieve vormen van mantelzorg hierbij worden betrokken, dan gaat het in totaal om 750.000 Nederlanders. Dit betekent dat 1 op de 8 werknemers in de een of andere vorm betrokken is bij deze vorm van hulpverlening. Uiteraard verschillen de percentages per branche: in de creatieve industrie en de ict-sector ligt het cijfer beduidend lager dan bij de overheid of in de zorgsector, waar zelfs 1 op de 4 medewerkers mantelzorg verleent. Voor alle sectoren geldt echter dat het aantal mantelzorgers in loondienst de komende jaren zal stijgen, niet alleen vanwege de algehele maatschappelijke trend maar ook vanwege het feit dat Nederlanders langer doorwerken. Dit is een proces dat al een jaar of tien gaande is, en dat in gang is gezet door het afscheid van de VUT en het geleidelijk verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd. Gingen Nederlanders in de jaren tot 2006 gemiddeld nog rond hun 61e met pensioen, in 2013 was dit cijfer opgelopen tot 63,9 jaar. Inmiddels is bijna de helft van de pensioengangers 65 jaar of ouder. Tabel 3 Pensioenleeftijd van werknemers 100% 80% 60% 40% 20% 0% 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 Bron CBS 65 jaar en ouder 60 tot 65 jaar jonger dan 60 jaar Communicatie is vaak het probleem Betaald werk en mantelzorg vormen in de praktijk vaak een lastige combinatie. Uit onderzoek blijkt dan ook dat bijna de helft van de mantelzorgers die moeite heeft zorgtaken met werk te combineren, minder wil gaan werken of zelfs geheel wil stoppen. Gezien de geschetste ontwikkelingen verdwijnt dit probleem niet vanzelf. De behoefte aan mantelzorg blijft toenemen: in de jaren tot 2030 naar verwachting met 8 %, alleen al door het feit dat het aantal mensen met dementie de komende jaren verdubbelt; een ziektecategorie waarbij mantelzorg een grote rol speelt. De mantelzorger met betaald werk wordt dus geconfronteerd met een dubbele belasting, die zeer ingrijpend kan zijn en kan leiden tot kort of zelfs langdurend verzuim. Wat het probleem nog versterkt, is het feit dat de communicatie op de werkvloer over het onderwerp te wensen overlaat. Om te beginnen zijn collega s en leidinggevenden slecht op de hoogte; zij schatten het aantal mantelzorgers in de organisatie gemiddeld in op de helft van het feitelijke aantal. Dit cijfer hangt waarschijnlijk samen met het feit dat 50 % van de medewerkers met mantelzorgtaken hier op het werk niet over spreekt. 4 Mantelzorg en werk steeds lastiger te combineren
Maar ook als collega s en leidinggevenden wel op de hoogte zijn van de zorgsituatie, heerst er vaak stilzwijgen. Ruim de helft van de betrokken collega s en bijna een kwart van de betrokken leidinggevenden bespreekt het thema niet, ondanks het feit dat zij weten dat er van mantelzorg sprake is. Meer dan de helft van de werknemers met mantelzorgtaken denkt, mede om deze reden, dat ze er alleen voor staan, terwijl dat feitelijk niet zo is. Vrijwel alle collega s blijken bereid om bepaalde werkzaamheden over te nemen, in elk geval tijdelijk. Ook leidinggevenden zijn meer bereid mee te werken aan oplossingen dan mantelzorgers denken. Taak voor directie en management Hier ligt dus overduidelijk een taak voor directie en management. Gezien het voorgaande is de kans groot dat er ook in uw organisatie een of meer werknemers mantelzorger zijn. En dat worden er alleen maar meer. Modern en goed werkgeverschap betekent dat u deze werknemers niet alleen ruimte en mogelijkheden geeft hun persoonlijke verplichtingen na te komen, maar hen ook een luisterend oor biedt. Zorg er daarom voor dat u weet wie in uw bedrijf mantelzorg verlenen. Ga regelmatig met de betrokken medewerkers in gesprek, en onderzoek met hen wat de mogelijkheden zijn om uitval of verzuim te voorkomen, uiteraard in samenspraak met de HR-afdeling of deskundigen van buiten. De investeringen in dit alles zijn relatief bescheiden, en de voordelen zijn groot, zowel voor u als werkgever als voor uw medewerkers. Met een mantelzorgvriendelijk HR-beleid draagt u bij aan een duurzame inzetbaarheid van uw mensen, met als uiteindelijk resultaat dat zij gezond, vitaal en productief blijven en met plezier naar hun werk gaan. En niet in de laatste plaats zullen de ontvangers van mantelzorg u dankbaar zijn. Voor meer informatie: www.werkenmantelzorg.nl 5 Mantelzorg en werk steeds lastiger te combineren
Wettelijke afspraken De wetgever is zich bewust van de moeilijkheden die zich kunnen aandienen bij de combinatie van werk en mantelzorg en heeft hiervoor een aantal regelingen in het leven geroepen. Kortdurend zorgverlof is bedoeld voor noodzakelijke directe zorg aan inwonende kinderen, partner of ouders. De werkgever betaalt ten minste 70 procent van het salaris door. Werknemers kunnen meerdere keren per jaar kortdurend zorgverlof opnemen, met een maximum van twee keer het aantal uren dat de werknemer per week werkt. Langdurend zorgverlof is bedoeld voor een ernstig zieke partner, kind of ouder. De werkgever hoeft het salaris tijdens het verlof niet door te betalen. Werknemers kunnen per jaar maximaal zes keer het aantal uren opnemen dat zij per week werken. Ook is het mogelijk om voor een bepaalde periode de helft van het aantal contracturen te werken. Een uitbreiding van het langdurig zorgverlof naar personen buiten de directe familiekring is in voorbereiding. Werken in deeltijd is mogelijk als gevolg van de Wet aanpassing arbeidsduur. Deze wet geeft werknemers de mogelijkheid om minder te werken, onder een aantal strikte voorwaarden. Zo moet het bedrijf meer dan tien werknemers hebben, moet de werknemer ten minste een jaar in dienst zijn en is vermindering van het aantal uren alleen mogelijk in de eigen functie. Naast deze wettelijke regelingen worden in cao s steeds vaker afspraken gemaakt om werknemers duurzaam inzetbaar te houden. Hierbij valt te denken aan thuiswerken of spaarregelingen voor verlof. Ook worden vaak maatwerkoplossingen gevonden, omdat mantelzorg nu eenmaal niet alleen langdurig en intensief is, maar ook per werknemer verschillend. Nieuwe regelingen Op het vlak van zorg en welzijn vinden de komende periode enkele grote wettelijke transities plaats. Zo vallen de extramurale verpleging (buiten de muren van de instelling) en het grootste deel van de extramurale verzorging vanaf 2015 niet langer meer onder de AWBZ. Hier komt een regeling in de nieuwe Zorgverzekeringswet voor in de plaats, die de wijkverpleegkundige weer een centrale rol moet geven in de eerstelijns zorg. Ook wordt een aantal taken op het gebied van zorg en welzijn overgeheveld van de zorginstellingen naar de gemeenten. Dit geldt bijvoorbeeld voor de organisatie van dagopvang en dagactiviteiten voor mensen met dementie. Hoe deze en andere regelingen precies gaan uitwerken, zal de komende jaren in de praktijk moeten blijken. Voor meer informatie: www.rijksoverheid.nl Wat doen wij en wie zijn wij? Wij bieden verzekeringen en andere financiële diensten aan. We zijn een merk van Achmea Schadeverzekeringen N.V. in Apeldoorn. Achmea is de grootste verzekeraar van Nederland. Achmea Schadeverzekeringen N.V. is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 08053410 en bij de AFM onder nummer 12000606. Het kantooradres van Centraal Beheer Achmea is: Laan van Malkenschoten 20, 7333 NP APELDOORN www.centraalbeheer.nl Staan er fouten in deze tekst? Wij hebben de informatie in deze tekst met veel zorg opgesteld. Ons doel is dat alle informatie klopt en volledig is. Maar natuurlijk kan er altijd ergens een fout staan. Wij zijn niet aansprakelijk voor eventuele gevolgen van die fout. 6 Mantelzorg en werk steeds lastiger te combineren