Kiezen op Komst, VMBO 2 Inleiding In elf korte hoofdstukken helpen we de leerling en u naar een verantwoorde sector-, afdelings- en leerwegkeuze. In ieder hoofdstuk komt een aspect van het keuzeproces aan de orde: 1. Waarover gaat dit boek? 2. Beroepen, sectoren, afdelingen en ikzelf. 3. Wat voor type ben ik? 4. Wat kan ik goed? 5. Wat zijn mijn interesses? 6. Functies bij de baas, functies in het leven. 7. Sectoren en afdelingen. 8. Leerwegen. 9. De keuze al bijna gemaakt. 10. Mijn keuze in het vmbo. 11. Waarom ik zo kies. Naast opdrachten over deze onderwerpen kent ieder hoofdstuk een onderdeel Beroepengids. Achterin het werkboek is een aantal invulbladen opgenomen. Daarin gaan leerlingen hun eigen beroepengids samenstellen. Naar aanleiding van filmpjes over verschillende beroepen vullen leerlingen in wat zij van een beroep vinden en hoe goed dat bij hen past. Er zijn 80 beroepen beschikbaar, verspreid over verschillende categorieën. Het is de bedoeling dat leerlingen zowel beroepen bekijken die hen leuk lijken als beroepen die niets lijken. Aan u de keuze hoe u bepaalt welke beroepen een leerling bekijkt. Het zal even organiseren zijn, ook technisch. Laat u de leerlingen vanaf dvd werken, vanaf cd-rom of zet u alle filmpjes op het netwerk? Het verdient de absolute voorkeur leerlingen de filmpjes individueel te laten bekijken. Zij hoeven niet tot een gemeenschappelijk standpunt te komen of een beroep leuk lijkt, het gaat om hun individuele mening. Dat zij er daarna met elkaar over in gesprek gaan, is prima. Naast de filmpjes kunt u ook gebruik maken van Traject. Traject biedt naast enkele interessetests een bijna onuitputtelijke hoeveelheid informatie over beroepen, tot en met het te verwachten salaris. Verdiept u zich even goed in Traject, het is handig als u zelf weet hoe u binnen het programma kunt manoeuvreren. Tijdens enkele hoofdstukken voeren de leerlingen opdrachten uit waarvan het resultaat later in het jaar weer gebruikt moet worden. U kunt ervoor kiezen op datzelfde moment al in hoofdstuk 10 de resultaten te laten invullen of hen vanuit hoofdstuk 10 te laten terugzoeken. Achterin het werkboek staat een aantal overzichten over sectoren en leerwegen. Hierna bespreken we kort de verschillende hoofdstukken. Waar nodig voorzien we een opdracht van een toelichting. We raden u aan vooraf een hoofdstuk even door te nemen. Soms zult u een korte voorbereiding moeten uitvoeren. Docenteninstructie Kiezen op Komst 1
Hoofdstuk 1 Eens even kijken waar dit boek over gaat Dit hoofdstukje is een oriëntatie op het boek. Een kort klassengesprek ter afsluiting lijkt ons voldoende. Hoofdstuk 2 Beroepen, sectoren, afdelingen en ikzelf De leerlingen maken hier kennis met een aantal facetten van de keuze: interesse voor beroepen en kwaliteiten en opleidingen die je daarvoor nodig hebt, sectoren en afdelingen en kijken naar zichzelf. Het is niet de bedoeling al deze onderwerpen uitvoerig in dit hoofdstuk te behandelen, we streven er meer naar een globaal overzicht te geven. 4. De beroepenfilmpjes vormen een belangrijke schakel in de voorbereiding op de keuze aan het eind van het jaar. U kunt er naar wens mee omgaan: leerlingen zelf een keuze laten maken, leerlingen een beroep aanreiken of leerlingen in tweetallen een filmpje laten bekijken. Alle beroepen zijn beschikbaar op dvd en cd-rom. Zeker de eerste keer zult u een of meerdere filmpjes samen met de leerlingen moeten bekijken. Ook het invullen van de beroepengids, achterin het werkboek, zult u samen met hen moeten doen. Beschouw het als een vaardigheid: eerst hardop denkend voordoen, daarna begeleid oefenen en langzaam maar zeker de activiteit meer bij de leerling neerleggen. Een goede werkvorm is ook de leerlingen elkaars beroepengids te laten bekijken/ becommentariëren. 5. Leerlingen zullen waarschijnlijk niet ieder beroep in de goede sector of afdeling kunnen plaatsen. Wij streven niet een nauwkeurige afbakening na, maar meer een intuïtief gevoel van wat iedere sector inhoudt. Laat hen in groepjes deze opdracht maken. Een klassikale nabespreking zal hier heel zinvol zijn. Wees niet bang hierbij zelf fouten te maken, het gaat nog niet om een precieze afbakening. Bespreek wel uitvoerig met de leerlingen de op van vmbo en mbo en laat de overeenkomst ontdekken. Van belang is dat zij in ieder geval gaan weten dat er vier sectoren zijn in het vmbo: - economie; - land en natuurlijke omgeving; - zorg en welzijn; - techniek. Hoofdstuk 3 Wat voor type ben ik? Belangrijk aspect bij het bepalen van de beroepskeuze is het type mens dat een leerling is. Wij onderscheiden vier types: 1. handen: leerlingen die bij voorkeur iets met hun handen doen, knutselen, lichamelijk bezig zijn, een probleem oplossen door te gaan proberen; 2. hoofd: leerlingen die het liefst over dingen nadenken en al denkend tot conclusies komen; 3. fantasie: de dromers, de creatievelingen, de leerlingen die altijd wel wat weer weten te bedenken; 4. hart: de leerling die gevoel heeft voor anderen, het zorgende type, het emotionele type. In dit hoofdstuk laten we leerlingen kijken naar het type dat zij zelf zijn en we laten hen oriënteren op de relatie tussen een beroep en het type mens dat dat beroep uitoefent. 1. Deze opdracht is voorbereidend op opdracht 2. 3. Door zelf een verhaaltje te maken, krijgen leerlingen intuïtief gevoel voor de types. 4. De invulling op de volgende pagina is voor discussie vatbaar. Bij ieder vak moet je wel nadenken bijvoorbeeld, maar we hebben kruisjes gezet bij de hoofdeigenschappen. Docenteninstructie Kiezen op Komst 2
Handen hoofd fantasie hart Timmerman X x Verwarmingtechnicus X x Computerprogrammeur x x Bouwkundig tekenaar x Ziekenverzorgende X x Verpleegkundige X x x Verkoper in kantoorboekhandel X x Verkoper in een modezaak x x Medewerker in snackbar X x Apothekersassistent X x Tandartsassistent X x Kassamedewerker X x Reclametekenaar X x Kleermaker X x Etalage-inrichter X x 6. Aan u om te bepalen of u de leerlingen inderdaad al alleen aan een beroepenfilmpje kunt zetten. Misschien eerst nog een samen doen? 7. Individueel laten uitvoeren, daarna in tweetallen of groepje laten bespreken en vervolgens zeker klassikaal ook nog even inventariseren. Voor de eerste keer Traject. U hebt computerlokaal en leerlingennummers al geregeld? Neem de leerlingen bij de hand en bespreek met hen de verschillende mogelijkheden in Traject. Laat hen daarna in Traject bij Spiegelbeeld Wat voor type ben je? maken. Zorg ervoor dat de leerlingen later hun uitkomsten weer terug kunnen vinden of laat de uitkomst printen en bewaar die. U kunt de uitkomsten ook alvast laten invullen bij hoofdstuk 11, opdracht 1. Hoofdstuk 4 Wat kan ik goed? 1 a. Aansluitend op de inhoud van dit hoofdstuk en aansluitend op Wat voor type ben ik? in hoofdstuk 3, de vraag: Wat kan ik goed? Samen met interesse en type wel de meest bepalende factor voor de uiteindelijke beroepskeuze. b. Samenwerken: de laatste vier. c. Leren: de eerste vier. d. Persoonskenmerken. 2. Deze opdracht vereist wel begeleiding en een klassikale nabespreking. We kunnen u helaas niet vertellen wat de goede antwoorden zijn, het hangt af van de beroepen die gekozen zijn, maar ga hierbij op uw gezonde verstand af. Het gaat er hier om dat de leerling zich er op oriënteert dat voor verschillende beroepen verschillende eisen zijn en dat de leerling tegelijkertijd nadenkt: Wat kan ik eigenlijk? Docenteninstructie Kiezen op Komst 3
Traject Laat de gegevens goed opslaan, print de uitslag of laat de uitkomst alvast noteren in hoofdstuk 11 bij opdracht 2, laatste regel. Hoofdstuk 5 Wat zijn mijn interesses? Naast type mens en wat kan ik, vormen de interesses de derde persoonseigenschap die bepalend zijn voor de keuze. Het woord interesse is misschien een moeilijk woord, daarom eerst opdracht 1. De meeste opdrachten spreken verder voor zichzelf. Traject Zorgt u er weer voor dat de leerlingen de gegevens zo op de computer opslaan dat ze die later weer terug kunnen vinden, of laat u hen een print maken en die goed bewaren, of laat u hen alvast de resultaten noteren in hoofdstuk 11 bij opdracht 3? Hoofdstuk 6 Functies bij de baas, functies in het leven Dit onderdeel is een stapje op weg naar de bewustwording dat de keuze voor een sector, een afdeling, ook de keuze voor, of afsnijden van, rollen inhoudt. We mogen daarvan bij onze leerlingen niet een al te groot bewustzijn verwachten op deze leeftijd, maar voor enkele leerlingen kan het een rol spelen: Ik wil niet ondergeschikt zijn, Ik wil graag in een team werken,... Daarnaast houdt de rol in de maatschappij ook een persoonlijke rol in: als partner, als ouder, als kind. Onregelmatige diensten kunnen bijvoorbeeld een uitwerking op die rol hebben. U kunt hierover een klassengesprek hebben naar aanleiding van de nabespreking van één van de opdrachten. De meeste opdrachten spreken hier voor zichzelf, u zult er geen aanwijzing bij nodig hebben. Hoofdstuk 7 Sectoren en afdelingen Na de persoonlijkheidskenmerken in de vorige hoofdstukken komen we nu bij de meer feitelijke onderdelen van de keuze: welke sectoren en welke afdeling zijn er? Deze opdrachten geven leerlingen daarin inzicht. Behalve opdracht 24 wijzen de opdrachten voor zichzelf. S Op de volgende pagina s staan de verschillende sectoren en afdelingen. Voor u hebben we een overzicht opgenomen, dat in andere vorm op pagina 10 staat: Economie:,,, Zorg en welzijn:, Techniek:,,,,,, Land: land en natuurlijke omgeving (geen verdere afdelingen, wel richtingen: dieren, akker, aanleg en onderhoud, bloembinden, bloementeelt, bloembollen, fruit, groenten, bomen, levensmiddelen, bos). Op de volgende pagina s staan kopieerbare bladen. We hebben de strookjes zo verdeeld dat in een klas van 30 leerlingen iedere leerling twee sectoren met één of meer afdelingen kan krijgen. Kopieer elke pagina in het aantal en op de kleur papier zoals eronder staat aangegeven. Iedere pagina horizontaal en verticaal doorsnijden. Iedere afdeling hebt u nu 32 keer. Houdt u er daarvan zoveel over als u leerlingen heeft. Gooi de rest weg. Iedere leerling krijgt nu twee willekeurige blaadjes met op elk vier keer twee dezelfde afdeling. Die knipt hij netjes los van elkaar over de stippellijntjes. Daarna komt het grote zoeken in de klas: wie heeft voor mij nog... Iedere leerling krijgt zo iedere afdeling vele malen te horen. Op het overzichtsblad dat u op A3 kunt vergroten, kan de leerling zien wat hij nog mist. Overigens: voor vmbo-t zijn er wel sectoren maar geen afdelingen. Land en natuurlijke omgeving kent geen afdelingen, maar wel een groot aantal richtingen. Docenteninstructie Kiezen op Komst 4
blauw, 4 keer Docenteninstructie Kiezen op Komst 5
geel, 4 keer Docenteninstructie Kiezen op Komst 6
Docenteninstructie Kiezen op Komst 7
rood, 4 keer Docenteninstructie Kiezen op Komst 8
rood, 4 keer Docenteninstructie Kiezen op Komst 9
groen, 2 keer Docenteninstructie Kiezen op Komst 10
Overzicht van alle sectoren en afdelingen Economie S S S S Zorg en welzijn S S Techniek S S S S S S S Land S land en natuurlijke omgeving geen verdere afdelingen, wel richtingen: S dieren S akker S aanleg en onderhoud S bloembinden S bloementeelt S bloembollen S fruit S groenten S bomen S levensmiddelen S bos Docenteninstructie Kiezen op Komst 11
Hoofdstuk 8 Leerwegen 1. De keuze is op komst. Een minitestje om de leerling zich te laten oriënteren op de leerwegen. Achterin het werkboek staat een overzicht waarin ook de leerwegen worden genoemd. Laat leerlingen dit absoluut individueel doen. Even helemaal stil in de klas. Kiezen doe je voor jezelf. 2. In hoofdstuk 11 bij opdracht 12 kan eventueel het resultaat al worden ingevuld, later kan dat altijd weer worden aangepast. Hoofdstuk 9 De keus is al bijna gemaakt De leerling heeft zich in de vorige hoofdstukken uitvoerig op de keuze kunnen oriënteren. In het volgende hoofdstuk maakt hij de keuze definitief en kijkt dan of de keuze een goede is, of het zijn keuze is en of die bij hem past. In dit hoofdstuk gaat hij nog eenmaal aan bekenden vragen wat die van zijn voorgenomen keuze vinden. De tekeningen neemt hij volgend hoofdstuk ook mee naar zijn mentor in het keuzegesprek. 1. Absoluut weer individueel laten uitvoeren. Het interviewen van een klasgenoot kan in de les georganiseerd worden. Op het bord kunt u eventueel nog het rijtje zetten: - interesse; - type mens (hoofd, handen, hart, fantasie); - kennen en kunnen. Hoofdstuk 10 Mijn keuze in het vmbo De afronding van het keuzeproces. In dit hoofdstuk volgen geen nieuwe onderwerpen, maar een inventarisatie van alle aandachtspunten die van belang zijn voor het maken van een keuze. In dit hoofdstuk geeft de leerling zijn keuze aan. Hoofdstuk 11 Waarom ik zo kies Hier motiveert de leerling zijn keuze door terug te zoeken in eerdere hoofdstukken naar wat hij toen heeft opgeschreven. Het kan zijn dat u toen onze suggesties al hebt gevolgd en dat al in dit hoofdstuk hebt laten invullen. Uiteindelijk gebruikt u de antwoorden op deze opdrachten om een gesprek te voeren met de leerling over zijn definitieve keuze. Docenteninstructie Kiezen op Komst 12