Inhoud Van de voorzitter Bestuursmededelingen Contributie 2011 Opbrengst mini-radio-onderdelenmarkt Kascontrole commissie Klussers en materiaal gezocht Lasrollen Activiteiten agenda Mijn eerste radio!!! Zelfbouw 5/8 vertical voor 20 meter Van de voorzitter We hebben weer een heel nieuw jaar voor ons. Wat gaat 2011 ons brengen? In ieder geval wordt de early access voor 500 khz gecontinueerd, dus dat is goed nieuws voor iedereen die daar al actief mee bezig is. En nu lijkt het erop dat we daar ook nog een amateurband bij gaan krijgen: 70 MHz, oftewel 4 meter. Denk eens aan al die 80MHz mobilofoons van de politie, die moeten toch ook op de 4m werkend te krijgen zijn? Kortom, er is weer genoeg te (ver)bouwen in 2011. Het Agentschap Telecom heeft dit najaar een interessant document gepubliceerd: De staat van de ether. Hierin staat ook het nodige geschreven over zendamateurs, allemaal erg positief. Ook leuk om te zien is dat het aantal zendamateurs weer iets stijgt sinds de vergunning is omgezet in een meldingsplicht en daarmee ook de jaarlijkse kosten zijn vervallen. Je vindt het document op de website van het Agentschap Telecom: www.agentschaptelecom.nl. Als je al een paar jaren bezig bent met het invullen van clubavonden,dan raakt je eigen netwerk langzaamaan uitgeput. Als bestuur zijn we dus steeds meer afhankelijk van tips van de leden voor leuke lezingen/demo's. Daarom doe ik een oproep naar jullie: weet je nog iemand die een leuke lezing/demo kan verzorgen bij de REC? Of heb je ergens een lezing bijgewoond die ook voor de REC interessant is? Of heb je zelf nog iets leuks om te vertellen of te laten zien? Geef het door aan het bestuur. Voor de komende maanden hebben we in ieder geval weer een paar leuke lezingen kunnen regelen. We starten het nieuwe jaar met een prachtige lezing Geheime berichten, gegeven door Marc PE1RRT en Paul PE1BXL. Kijk eens op www.cryptomuseum.com voor een eerste indruk. In februari hebben we de jaarvergadering, en in maart gaan we verder met een lezing over D-Star, verzorgd door Johan PA3ANG. Op www.joppe.net/d-star kun je zien hoe groot het D-Star netwerk nu al is in Nederland. Tenslotte wil ik jullie nog vragen om de contributie voor het komende jaar over te maken op de rekening van de club. Op de volgende pagina vind je hier meer informatie over. Wil je de contributie vóór 1 februari 2011 overmaken? Alvast hartelijk dank namens de penningmeester! Namens het bestuur wens ik iedereen prettige feestdagen en een heel gezond, gelukkig en radioactief 2011!!! 73, Ernest PA3HCM
Bestuursmededelingen CONTRIBUTIE 2011 Het bestuur vraagt alle leden om de contributie voor het komende jaar te betalen. Deze bedraagt 25 euro voor leden, en 15 euro voor gezinsleden (woonachtig op hetzelfde adres). Je kunt de contributie overmaken op ING bankrekening 6309325 t.n.v. A. van den Ham te Oss, onder vermelding van contributie 2011 en (als je die hebt) je roepletters of luisternummer. Betaal op tijd, liefst voor 1 februari 2011. OPBRENGST MINI-RADIO-ONDERDELENMARKT Op de clubavond van 21 oktober hielden wij een mini radio-onderdelenmarkt. Aanleiding hiervoor was een mooie donatie van Albert PA5O van allerlei onderdelen. Aangevuld met spullen van Jan PA1JT, Johan PE1PUP en Ernest PA3HCM was er een fraaie berg spullen waar voor bijna iedereen wel iets bruikbaars tussen zat. Dit heeft geresulteerd in een opbrengst van 73,20 t.b.v. onze clubkas. Dank aan iedereen die spullen heeft ingebracht en/of gekocht! KASCONTROLECOMMISSIE Op 17 februari 2011 is er weer de jaarlijkse algemene ledenvergadering (ALV). Ter voorbereiding hierop moet de clubkas gecontroleerd worden. Het is een klein maar wel belangrijk klusje, het kost je een avondje. In ruil daarvoor zal Bram voor een lekker kopje koffie/thee zorgen. We zoeken hiervoor twee vrijwilligers. Wil je meehelpen met de kascontrole? Laat het even weten aan het bestuur. Op de clubavond van 20 januari a.s. (voorafgaand aan de geplande lezing) wordt de kascontrolecommissie door de leden gekozen. KLUSSERS EN MATERIAAL GEZOCHT De REC is nog altijd op zoek naar wat spullen om de nieuwe locatie aan te kleden. Zo willen we daar de mogelijkheid hebben om op de huisfrequentie uit te komen, en willen we ook een eenvoudige HF-antenne (bijv. draaddipool) beschikbaar hebben. Daarom zoeken wij: een degelijk 2m of dualband FM-setje; een mastje (paal) van 8-10 meter hoog en beugels; een draaddipool voor HF (W3DZZ, G5RV o.i.d.). Wie kan ons helpen met een of meer van de volgende klusjes? het maken van een opvallend bord om aan de straat te zetten, zodat ons clubhonk beter vindbaar is; het verbeteren van de opritjes om de ruimte beter toegankelijk te maken voor rolstoelers; het plaatsen van de mast en antennes (voorjaar); het maken van een coax patchpaneeltje (3 aansluitingen) waarop we makkelijk zenders/ontvangers aan kunnen sluiten op de antennes. Aanmelden bij Ernest PA3HCM.
Activiteiten agenda 20 januari: Lezing Geheime berichten door Marc PE1RRT en Paul PE1BXL 17 februari: Algemene ledenvergadering 17 maart: Lezing Amateurradio in de 21e eeuw, een nadere kennismaking met D-Star door Johan PA3ANG 21 april: Onderling QSO 19 mei: Onderling QSO 16 juni: Voorbereiding velddagen 30 juni t/m 3 juli: Velddagen? (is nog niet zeker) Alle activiteiten vinden plaats in ons clubhonk naast de Oudaseweg 5, tenzij anders vermeld. De deuren zijn vanaf 19:30 uur open. Lasrollen Bij ons op de zaak gooien wij stalen lege lasrollen weg. Misschien is het iets voor iemand, makkelijk om coax of een verlengsnoer op te rollen? Hij is 10 cm breed, 30 cm diameter het oprolgedeelte is 5,5 cm. Voor bijvoorbeeld RG213 gaat er dan circa 25 meter op. Ik heb er 2 foto's bijgevoegd, gemiddeld worden er 5 per maand weggegooid, dus het kan even duren voor ik er heel veel heb, of mijn collega's moeten er in eens heel veel zin in krijgen om meters te maken hi... 73, Ron PD3RON
Mijn eerste radio!!! Door Jan PA1JT Het was anno 1959. Toen Jan nog een Jantje was, had hij al heel veel interesse in radio, hoe is het toch mogelijk dat er muziek uit een kast komt zonder een draad. Ja natuurlijk, wel het 220 volt snoer en een stuk draad als antenne. Maar goed, mysterieus was het wel! Bij ons thuis stond de radio hoog op een kast in de keuken. Mijn vader luisterde naar de marktberichten en mijn moeder naar de arbeidsvitamine. 's Avonds zaten we voor de kolenkachel te luisteren naar hoorspelen en natuurlijk ook soms voetbal. Ja, zo ging dat, televisie had niemand niet in het dorp. Heel langzaamaan gingen een aantal dingen veranderen in ons dorp: we kregen verharde wegen, waterleiding en zelfs waren er al twee bewoners die televisie hadden. We mochten komen kijken om voor 5 cent het kinderuurtje te zien met Coco en de vliegende knorrepot en Ollie B.Bommel met Tom Poes. Thuis was er gewoon de radio om naar te luisteren. In 1962 gebeurde een verschrikkelijke treinramp bij Harmelen, het was ongelooflijk wat voor indruk dat maakte in ons dorp de mensen zaten gekluisterd aan de radio om dit te volgen. Ook de moord op president John F Kennedy in 1963 werd heel indrukwekkend doorgegeven. Ik weet het nog goed: het was op een vrijdagavond toen het nieuws binnenkwam. En toen we zaterdagmorgen de radio aanzetten, hoorde we wat er was gebeurd in Dallas. Ik herinner me dit nog goed, die nacht had het weer hard gevroren en de toilet was door de vorst verstopt geraakt, we hadden nog geen riolering maar een gemetselde bezinkput in de tuin. Er moest dus worden graven om de afvoerbuis te ontdooien en schoon te maken. Dat graven moest met een pikhouweel omdat de grond hard bevroren was. Mijn vader hakken en ik scheppen en af en toe naar binnen om naar de radio te luisteren. Niet lang daarna kreeg ik een blaadje onder ogen waarin een Philips-reclame stond van een RE experimenteerdoos. Na lang zeuren ben ik met mijn vader op de fiets bij een elektra-winkel in Varik de doos gaan kopen. Ja in die tijd hadden wij weinig geld. Mijn vader moest hard werken en mijn moeder zorgde voor de kinderen thuis. We waren met z`n zessen, vier zussen,mijn broer en ik. Mijn broer is geestelijk gehandicapt geboren door zuurstofgebrek en op latere leeftijd helaas veel te vroeg overleden. Maar goed, het was altijd erg gezellig thuis, we hadden veel aanloop van familie en vrienden. Nu weer terug naar de bouwdoos van Philips, nadat ik de doos had uitgepakt en het instructieboekje had gelezen aan slag om een radio te bouwen en daarmee naar de zenders te luisteren zonder marktberichten..hi. Dat bouwen dat ging wel maar om er muziek uit te krijgen dat was erg lastig. Nadat de twee witte kat batterijen waren aangesloten en de radio was ingeschakeld hoorde ik helemaal niets! Eerst maar een alle verbindingen en componenten controleren of ik ze wel op de goede plaats had gemonteerd. Daarna nog een poging maar wat ik ook deed de radio deed het niet!.ik heb wel twintig maal het instructie boekje door gelezen en werd er radeloos van. Mijn vader kon me niet helpen omdat hij helemaal niks wist van draadjes en dingetjes.
Uiteindelijk terug naar winkel om daar eens te informeren was het kon zijn. De meneer van de winkel had geen tijd maar zou als hij tijd had er na kijken. Dat heeft die gedaan, twee maanden lang en het resultaat was hetzelfde. De radio deed het nog steeds niet!! Inmiddels zat ik op de LTS in Tiel en in mijn klas zat ook iemand die knutselde met Philips bouwdozen. Samen zijn we er voor gaan zitten waarom mijn mooie Philips RE radio het niet deed. We zijn tot de conclusie gekomen dat het aan de transistoren moest liggen. Er zat een AF116 en twee AC 126 in het ontwerp. De AF116 heeft 4 draadjes, waren deze wel goed aangesloten geweest? Na enig controle werk bleek dat niet alleen de AF116 verkeerd was aangesloten maar ook de AC126 waar het signaal van de luidspreker vandaan moest komen. Nadat deze opnieuw waren gemonteerd deed de radio wederom niks Het kon niet anders of de torren waren overleden. Na een bezoekje aan de elektronica winkel van Piet Schreuders in Tiel had ik weer nieuwe transistoren. Vol vertrouwen werden deze in de radio gezet. Dat was trouwens niet moeilijk want alle onderdelen zaten geschroefd op messingbusjes met een sleufje en met een M3 schroefje konden de draadjes worden vastgezet. Vol verwachting de radio aangezet en weer helemaal niks, wat een narigheid!! Dan maar eens meten of de circuits wel in orde waren, hier kwam de aap uit de mouw: bij het messingbusje waar de batterijspanning was aangesloten was geen spanning aanwezig, wat bleek ieder voordeel heeft zijn nadeel ik had het schroefje te strak aangedraaid en daardoor was het dunne draadje van de batterij los, bijna niet te zien. Snel deze opnieuw aansluiten en ja hoor ik hoorde wat gezoem komen uit de luidspreker maar geen muziek? De versterkers deden het in ieder geval. Maar waarom dan geen Hilversum 1, na nog eens een keer controleren bleek ook de germanium diode niet goed te zijn aangesloten. Nadat ik ook deze had omgewisseld hoorde ik wat praten uit de luidspreker en ja hoor!!!! Hij deed het, wat een vreugde, snel de radio zonder deksel aan mijn moeder en zussen laten zien!! Deze reageerde ook blij omdat een niet werkende radio ook irritatie`s oplevert, wie herkent dit niet!. Nu kon ik alleen Hilversum 1 en 2 ontvangen en geen Veronica, dat was wat minder. Ik had geluk wat de muziek betrof want in oktober 1965 kwam Hilversum 3 in de lucht en die zond wat meer popmuziek uit. Uiteindelijk is het me ook gelukt om radio Veronica te ontvangen omdat ze een sterkere zender kregen en ik een terugkoppeling had bedacht waardoor de RE radio wat gevoeliger werd. Het was tegen het oscilleren aan maar het werkte goed. Nu na al die jaren denk nog met veel plezier terug aan de Philips RE radio, de radio waar mijn hobby mee begon! Ik hoop dat er tegenwoordig ook van die jongetjes zijn die willen weten waar de muziek uit de radio vandaan komt en dat gaan onderzoeken, daar mee zal onze mooie mysterieuze radiohobby in leven worden gehouden.
Zelfbouw 5/8 vertical voor 20 meter Door Ernest PA3HCM, Adri PA0RDA In februari 2011 doen Adri PA0RDA, Wytske PD2W en ik voor de derde keer mee aan de PACC-contest, althans, in deze samenstelling. Dit begint dus een aardige traditie te worden. Het is een leuke mix van gezelligheid, competitie (de contest), techniek (met name antennes) en modder (onze antennes staan op een lege akker van een boer). De PACC vormt voor ons ook een goed excuus om allerlei experimenten met antennes te doen. Op die manier werken we ieder jaar weer naar de volgende contest toe door de huidige antennes te verbeteren en nieuwe antennes te bouwen. Het antennepark wordt dan ook ieder jaar groter. We begonnen in 2009 met een 2x50 meter dipool, een Hy-Gain 12-AVQ en een G5RV. Het grote gemis was een goede antenne voor 40m, dus in 2010 kwam daar een 1/4 golf vertical voor 40m bij. In 2011 zal er weer een nieuwe antenne bij komen: een 5/8 vertical voor 20m. Op die manier kunnen we overdag zowel op 20m als op 10/15m actief zijn. Aangezien we in de MOST (Multi Operator Single Transmitter) klasse meedoen, en hier een tweede station is toegestaan voor extra multipliers, is een dergelijke antenne noodzakelijk. De 20m vertical hebben we op dezelfde manier geconstrueerd als de 40m vertical. De basis is dus weer zo'n PVC-mast ("vishengel") van 12,5 meter lang, die een stuk VD-draad van de juiste lengte vertikaal houdt. Nu begint het al met de "juiste lengte". Hoe lang moet die draad zijn? We willen het resonantiepunt op 14,2 MHz hebben. Dus rekenen we uit: golflengte = lichtsnelheid 300.000.000 m / s = =12,14 meter frequentie 14.200.000 Hz Onze straler moet een 5/8 golf lang zijn, dus dat is: 5 x21,13=13,20 meter 8 Maar let op: dit is de elektrische lengte. Voor de fysieke/mechanische lengte moet je dit getal nog vermenigvuldigen met de verkortingsfactor. Als straler gebruiken we 2,5 mm2 VD-draad, je weet wel, dat elektriciteitsdraad dat achter je stopcontact zit. Hoe groot is de verkortingsfactor van VD-draad? 0,95 zullen de meesten gelijk roepen. Maar we hebben deze zelf bepaald, dankzij de 40m vertical die we een jaar eerder al hebben gebouwd. Daarbij kwamen we op een veel lagere verkortingsfactor uit van 0,92. fysieke lengte=verkortingsfactor x elektrische lengte=0,92 x 13,20meter=12,14 meter Voor de zekerheid knippen we de draad toch iets langer af en zullen we later met de MiniVNA kijken of dit inderdaad klopt. Eerst moeten we de rest van de antenne nog bouwen. Daarvoor is o.a. een aardnet nodig. Voor het aansluiten van alle radialen hebben we een stuk koperen buis gebogen (met een buigblok) in de vorm van een soort hoefijzer. Die kun je dus makkelijk om de voet van de mast schuiven als je die al hebt staan. Aan dit hoefijzer hebben we allemaal koperen draadjes gemaakt met daaraan van die AMPstekkertjes. Door de radialen ook van AMP-stekkertjes (contra) te voorzien, kunnen we deze eenvoudig aansluiten op het hoefijzer. De theorie zegt dat bij een niet-resonant aardvlak deze radialen minstens 0,3 golflengte lang moeten zijn. Veel langer heeft nauwelijks effect, beter is om dan nog meer radialen te leggen. Voor de 20m band moeten we dus radialen van 0,3 x 20 = 6 meter hebben. We willen beginnen met 32 radialen, dus dat is bijna 200 meter draad. VD-draad kost ruwweg 25 euro per 100 meter, dus dat wordt een dure hobby. Gelukkig hebben we nog kilometers veldtelefoondraad op voorraad, ideaal voor deze toepassing. Om alle radialen ook nog op te kunnen bergen (de antenne wordt tenslotte niet permanent
opgesteld) maken we nog een rekje waar we ze allemaal op kunnen rollen. We hebben een mast, een straler en een aardnet. Nu moeten we nog een matchbox maken. De impedantie van een 5/8 vertical is namelijk erg hoog en sterk capacitief. We willen de antenne met coax (RG213) voeden, dus we moeten de impedantie eerst terugbrengen naar 50 ohm, dan kunnen we ook zonder tuner werken. Hiervoor gebruiken we een flinke spoel om de capacitieve component te compenseren, en een L-match de impedantie te transformeren. Dit alles bouwen we in een diepvriesdoosje (4 doosjes voor 3 euro, heb je gelijk wat voorraad hi), waterdicht en vorstbestendig, die we voorzien van connectors (PL voor de coaxaansluiting, banaan voor straler en aardnet). In september 2010 hebben we alles klaar. Helaas is de akker nog niet beschikbaar, de mais staat 3 meter hoog. Gelukkig heeft Fred PA4TIM een hoekje in zijn tuin waar we gebruik van mogen maken. Fred beschikt ook over honderden kilo's aan meetapparatuur en kan bij problemen goed meedenken over hoe we dit op kunnen lossen. Op een zonnige zondagmiddag hebben we dus de antenne voor het eerst opgebouwd. Voor de meting hebben we 8 radialen uitgelegd om wat tijd te besparen. Binnen een uur hadden we de antenne staan. Met behulp van laptop en MiniVNA maken we eerst de straler in orde. Na één keer knippen hadden we het resonantiepunt al op de juiste frequentie. Met een meetlint meten we een lengte van 12,20 meter, slechts 6cm langer dan dat we hadden uitgerekend. Omdat de matchbox ook invloed heeft op de resonantiefrequentie, geven we deze de schuld. Door de condensator te draaien, krijgen we de antenne eenvoudig op 14,2 MHz, bij een SWR van 1,3. Theorie en praktijk blijken dus uitstekend te kloppen, en dat geeft een prettig gevoel! Verkortingsfactor bepalen De verkortingsfactor van het door ons gebruikte VD-draad hebben we zelf bepaald. Tenslotte hebben we vorig jaar al een 40m vertical gemaakt van VD-draad. Deze heeft een mechanische lengte van 9,80 meter. We hadden tijdens de REC velddagen in 2010 nog eens gemeten aan deze antenne, en toen lag het resonantiepunt op 7,007 MHz (beetje laag, maar ok...). De golflengte is dan: 6 golflengte = lichtsnelheid 300 x 10 = =42,81 m frequentie 7,007 x 106 De elektrische lengte van de straler is dan: 1 x 42,81 meter=10,70 meter 4 De verkortingsfactor is de verhouding tussen de fysieke lengte en de elektrische lengte, dus: verkortingsfactor= 9,80 meter =0,92 10,70 meter Dat is verrassend laag! Want als vuistregel zegt "men" altijd dat de verkortingsfactor van draad tussen de 0,95 en 0,98 ligt. Goed dus dat we die verkortingsfactor zelf nog eens bepaald hebben, anders blijf je aan het knippen! NB: de resonantiefrequentie wordt mede bepaald door de tegencapaciteit van de straler, oftewel je aardvlak. Hiervoor gebruiken we een niet-resonant net van 16 radialen dat over de grond wordt uitgelegd, in combinatie met een aardpinnetje om ook de onderliggende aarde mee te laten werken. De aarde is dus mede bepalend voor de resonantiefrequentie, zeker gezien het beperkte aantal radialen. Hierdoor kan het zijn dat de antenne op de ene locatie dus een iets hogere resonantiefrequentie heeft dan op een andere locatie. Bovenstaande berekening is dus niet exact, maar slechts een benadering. Aangezien we met de velddagen op vette rivierklei staan die relatief goed geleid, zal de door ons berekende verkortingsfactor niet ver van de echte verkortingsfactor verschillen. Maar op zand of rotsgrond zal het aardnet zeker uitgebreid moeten worden met nog meer radialen. Met al die meetapparatuur binnen handbereik kunnen we het natuurlijk niet nalaten om deze ook daar op aan te sluiten. Fred's VNA (ontwerp DG8SAQ) laat dezelfde getallen zien als mijn MiniVNA, dus dat bevestigt het hele verhaal nog eens. Tussen 14,100 en 14,300 MHz is de SWR beneden de 1.5, de Q van de antenne is dus vrij hoog. Het contestsegment loopt van 14,125 tot 14,300, dus wat dat betreft is deze antenne uitstekend geschikt voor ons doel. Tijd voor een praktijktest! Fred heeft ook een Hy-Gain AV-640 vertical op zijn schuur staan, dus dan hebben we gelijk vergelijkingsmateriaal. De bakens op 20m zijn onhoorbaar, dankzij een RTTY contest. Gelukkig horen we verschillende Amerikanen in SSB, zodat we wat signalen kunnen vergelijken. Het verschil is steeds ongeveer 1 S-punt in het voordeel van onze 5/8 vertical, en de signaal/ruis-verhouding is hoorbaar beter.
Eigenlijk wel logisch, want onze 5/8 zou meer gain moeten hebben en is ook een monobander. We maken voor de vorm nog een QSO, in dit geval met Jim WX3B in Maryland ("dichtbij" Washington), signaalrapport 58 tot 59 aan beide kanten. Met al deze resulaten mogen we gerust zeggen dat de antenne werkt, en dat we in februari meer op 20m actief kunnen zijn! Centrum van het aardnet, gemaakt van koperen pijp, AMPconnectors, RVS bouten/moeren, en een heleboel veldtelefoondraad. De PVC mast met vertical is nu geplaatst, inclusief de aanpassing die we voor het gemak ingebouwd hebben in een diepvriesdoosje: goedkoop, waterdicht en vorstbestendig! Aanpassing van een 5/8 vertical Wat is de impedantie van een 5/8 vertical? Deze vraag is nog niet zo simpel. Rothammel en het ARRL Antenna Handbook zeggen hier helemaal niets over, en ook op Internet moet je goed zoeken om dit te vinden. Maar uiteindelijk vind je dan het volgende: 120 +j550 Z =R jx =120 j550 Je kunt dit dus lezen als een weerstand van 120 ohm, en een condensator die bij de gewenste frequentie een reactantie van 550 ohm heeft (bij resonantie). Je kunt dit ook eenvoudig weergeven in vectoren, zie het eerste vectordiagram hiernaast. 120 - j550 120 - j550 We willen antenne met een ohmse impedantie van 50 ohm hebben. We moeten dus een aanpassing gaan maken. Dit doen we stapsgewijs: we gaan eerst de impedantie reëel ("ohms") maken, daarna transformeren we deze naar 50 ohm. De capaciteit van -j550 kunnen we ohms krijgen door hier een spoel van +j550 mee in serie te zetten. Met vectoren is dit weer heel eenvoudig te zien, zie het tweede vectordiagram. De somvector is zuiver ohms, zie het derde vectordiagram. Deze spoel gaan we dus eerst uitrekenen, en dat doen we in ons geval voor 14,2 Mhz: X L=2 f L L= XL 550 = =6,1 H 2 f 2 x x 14.200.000 Hz We zetten deze spoel in serie met de antenne. Het geheel is nu 120 ohm. Deze moeten we nog transformeren naar 50 ohm. Hiervoor gebruiken we een L-match (spoel in serie, condensator parallel). Dit biedt de nodige voordelen: je hebt een minimum aantal componenten nodig, de verliezen in de tuner zijn erg laag bij een Lmatch, en je hebt gelijk een laagdoorlaatfilter. 0,66 μh 6,1 μh Straler Coax naar TRX 110pF Aardnet