Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud Onderzoek in opdracht van Branche Opleidingscommissie Schilderen Datum: september 2013 Auteur: Sanne Saalbrink MSc
Colofon Savantis is het kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven voor de sectoren Schilderen en Onderhoud; Afbouw; Reclame, Presentatie en Communicatie; en Schoonmaak en Glazenwassen. In haar register van erkende leerbedrijven zijn ruim 11.000 bedrijven opgenomen, waar meer dan 9.500 leerlingen en stagiairs uit het middelbaar beroepsonderwijs het praktijkdeel van hun opleiding volgen. Savantis onderhoudt 22 ministerieel erkende kwalificatiedossiers, samen goed voor 61 uitstromen. Ook ontwikkelt en organiseert Savantis praktijk- en theorietrainingen, met jaarlijks 5.000 deelnemers. Ontwikkeling en productie: Savantis Postbus 76 2740 AB Waddinxveen T 0182-64 11 11 info@savantis.nl www.savantis.nl Savantis, Vakcentrum Afbouw en Onderhoud, Presentatie en Communicatie, Waddinxveen, augustus 2013 Alle rechten voorbehouden. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 2 datum: 6-2-2014
Inhoudsopgave Voorwoord 5 Leeswijzer 5 1. Management samenvatting 6 1.1 Conclusie 6 1.2 Samenvatting 6 2. Onderzoek 10 3. Omzet en werkgelegenheid 11 3.1 Vraag en aanbod 11 3.2 Kansen, bedreigingen en trends 12 3.3 Werkgelegenheid 13 4. Onderzoeksresultaten 15 4.1 Innovaties en ontwikkelingen 15 4.2 Type bedrijven 15 4.3 Verdeling samenwerkingsverbanden 17 4.4 Inzet van flexibel personeel 18 4.5 ZZP ers 19 4.6 Nieuwbouw en onderhoud 20 4.7 Activiteiten en omzet 20 4.8 Behoefte aan personeel 23 4.9 Vervangingsvraag 24 4.10 Leerlingaantallen 25 4.11 Erkende leerbedrijven 26 4.12 Actieve leerbedrijven 27 4.13 Niet actieve leerbedrijven 32 4.14 Samenwerkingsverbanden 32 4.15 Praktijkopleiders 34 4.16 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 34 4.17 Flexibilisering 35 4.18 Niet-concurrerende projecten 36 Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 3 datum: 6-2-2014
Bijlage 1 Bronnen 37 Bijlage 2 Tabellen contact 38 Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 4 datum: 6-2-2014
Voorwoord Dit rapport is opgesteld in opdracht van de Branche Opleidingscommissie Schilderen, een gezamenlijk initiatief van de organisaties Fosag, FNV Bouw en CNV Vakmensen, en het Kenniscentrum Savantis. Het onderzoek dat hier wordt gepresenteerd is tot stand gekomen met medewerking van veel verschillende partijen in het opleidingslandschap van de sector Schilderen en Onderhoud. Savantis wil de samenwerkingsverbanden dan ook bedanken voor de inhoudelijke input tijdens de voorbereidingen van het onderzoek en de praktische medewerking bij de uitvoering. Daarnaast heeft het merendeel van de opleidingsadviseurs van Savantis zich twee maanden lang ingezet om zoveel mogelijk bedrijven te bezoeken. Leeswijzer In de management samenvatting worden de conclusie en de samenvatting van het onderzoek beknopt gepresenteerd Vervolgens wordt de opzet en de uitvoering van het onderzoek gepresenteerd in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 worden de (macro)economische ontwikkelingen van de sector Schilderen en Onderhoud op basis van externe bronnen beschreven. In hoofdstuk 4 worden tot slot de belangrijkste onderzoeksresultaten gepresenteerd. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 5 datum: 6-2-2014
1. Management samenvatting 1.1 Conclusie Gezien de economische situatie zal er ook in 2013 nog geen sprake zijn van groei in de sector. Waarschijnlijk zal er pas vanaf 2015 weer sprake zijn van groei van de omzet en werkgelegenheid in de sector. Dit heeft effect op de opleidingsmogelijkheden in de tussentijd. De instroom van het aantal leerlingen is door de jaren heen redelijk inelastisch gebleken maar laat de afgelopen jaren een licht dalende trend zien. Bovendien ontstaat op de middellange termijn vervangingsvraag als gevolg van vergrijzing. In die context is het belangrijk de instroom van nieuwe leerlingen op peil te houden. De bedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek geven aan in het schooljaar 2013/2014 te verwachten minder plaats te hebben voor leerlingwerknemers. Wel is er meer ruimte voor stagiairs die een BOL opleiding volgen. De bedrijfsbezoeken van de adviseurs hebben laten zien dat er zeker nog wel opleidingsmogelijkheden zijn in de branche. Bijvoorbeeld bij bedrijven die nu nog niet opleiden of door creatief te zijn en uit te gaan van de kansen. 1.2 Samenvatting Inleiding Door de aanhoudende economische crisis hebben de bouwgerelateerde sectoren het moeilijk. Na een krimp in de omzet in de schilderen onderhoudssector in 2012 wordt ook voor 2013 een daling van de omzet verwacht. Onderhoud in de particuliere sector wordt nog wel als kansrijk gezien, maar hier ontstaat toenemende prijsdruk door concurrentie. Naast een toename van het aantal zelfstandigen in de bedrijfstak is bekend dat het aantal schilders met een vast contract afneemt. In deze context heeft Savantis in opdracht van de Branche Opleidingscommissie Schilderen en in samenwerking met de samenwerkingsverbanden een onderzoek uitgevoerd in april en mei 2013. In totaal hebben ruim 800 bedrijven meegedaan met het onderzoek. Voor het merendeel zijn dit erkende leerbedrijven en lidbedrijven van de verschillende samenwerkingsverbanden. Omzet De branche kent ruim 13.000 bedrijven waarvan circa 9.000 bedrijven zonder personeel. Door een toename van het aantal ZZP ers in de branche is het aantal bedrijven de afgelopen jaren toegenomen. De totale omzet in de schilder en onderhoudsbranche is circa 2,7 miljard euro. 1 1 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 6 datum: 6-2-2014
De meeste bedrijven verwachten dat het aandeel van de omzet per activiteit gelijk blijft. Het aantal bedrijven dat verwacht dat het aandeel in de omzet per activiteit zal afnemen is over het algemeen groter dan het aantal bedrijven dat verwacht dat dit toe zal nemen. Veertig procent van de bedrijven verwacht dat schilderwerk in de woningbouw een kleiner aandeel van de omzet zal gaan uitmaken. Werkgevers verwachten vooral dat zij multifunctionele en beginnende schilders zullen aannemen in 2013. Over het algemeen geven zij vaker aan dat ze een functie zullen vervullen met flexibel personeel dan met vast personeel. In totaal hebben de bedrijven aangegeven dat zij 686 vaste werknemers en 1356 flexibele krachten verwachten aan te nemen in 2013. Het UWV schat dat door de verslechterde economie het onderhoud van gebouwen in 2013 en 2014 opnieuw zal dalen met respectievelijk 1,5 en 1 procent. 2 De ING raamt voor het onderhoudsdeel in de woningbouw echter een groei van twee procent. 3 Onderhoud van utiliteitsgebouwen lijkt dan ook conjunctuurgevoeliger dan het onderhoud van woningen. 4 In de periode 2013-2017 verwacht het CPB een gemiddelde groei van 1,5 procent. 5 Ruim een derde van de bedrijven verwacht dat er de komende jaren een vervangingsvraag zal ontstaan binnen het bedrijf. Het aantal werkgevers met personeel en werkenden in de cao Schilders-, afwerkings,- en glaszetbedrijf (SAG) neemt de afgelopen jaren af. De grootste groep bedrijven verwacht dat zowel de omzet als de werkgelegenheid in 2013 gelijk blijft ten opzichte van vorig jaar. Ruim een derde verwacht echter dat de omzet en de werkgelegenheid af zullen nemen ten opzichte van vorig jaar Ontwikkelingen bedrijfstak 2009-2013 6 40000 30000 Werkgelegenheid Het krimpen van de omzet van de sector heeft ook krimp van de werkgelegenheid ten gevolge. Bij een daling van de bouwproductie van vijf procent neemt volgens het UWV de totale bouwgerelateerde werkgelegenheid af met vier procent in 2013. 20000 10000 0 2009 2010 2011 2012 2013 werkenden werkgevers werknemers ozp-ers 2 UWV, De bouwnijverheid, Sectorbeschrijving, 12-05-2013. 3 ING Economisch Bureau, Kwartaalbericht Bouw, maart 2013. 4 EIB, verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p. 66.. 5 CPB, Juniraming 2012: De Nederlandse economie tot en met 2017, inclusief Begrotingsakkoord 2013, 2013 6 Door A&O Services wordt de term ondernemer zonder personeel (ozp-er) gebruikt waar in de rest van het rapport de term ZZP er wordt gebruikt. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 7 datum: 6-2-2014
Bron: A&O Services aangegeven dat zij volgend schooljaar wel van plan zijn leerlingen of stagiairs aan te nemen. Leerbedrijven De meeste bedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek zijn door Savantis Erkende leerbedrijven voor de schildersector. Bijna een vijfde deel verwacht op langere termijn met meer leerlingen te werken en 60 procent verwacht dat het aantal gelijk blijft. Van de ZZP ers die door Savantis erkend zijn als leerbedrijf geeft bijna de helft aan dat zij in het verleden een stage- of leerwerkplek aangeboden hebben. Momenteel biedt 18 procent van de ZZP ers die hebben meegedaan met het onderzoek als leerbedrijf een stage- of werkplek aan. Opleidingscapaciteit Een kleine meerderheid van de bedrijven (58%) geeft aan dat zij met evenveel leerlingen verwachten te gaan werken in het komende schooljaar. Veel respondenten verwachten meer leerlingen aan te nemen als gevolg van het aantrekken van de markt op termijn waardoor er meer werk zal zijn. De meeste actieve leerbedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek geven aan dat de leerlingen in dienst zijn bij een samenwerkingsverband en geplaatst zijn in het bedrijf. Dit percentage komt overeen met het in de branche bekende cijfer van 70 procent. Bedrijven geven aan dat er het komende schooljaar minder plaatsen zijn voor leerlingen dan dezelfde bedrijven momenteel aanbieden. Het feit dat er minder of te weinig werk is wordt vaak als reden aangeduid om met minder leerlingen te gaan werken. Wel zijn er iets meer stageplaatsen dan in het huidige schooljaar. Daarnaast heeft een aantal bedrijven dat momenteel niet actief is Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 8 datum: 6-2-2014
De bedrijfsbezoeken die zijn uitgevoerd door de adviseurs van Savantis hebben niet alleen kwantitatieve en kwalitatieve informatie opgeleverd als input voor het onderzoek. Hieronder volgt een aantal specifieke opbrengsten van de bedrijfsbezoeken. Er zijn in de periode van het onderzoek 38 stageplaatsen en 72 leerwerkbanen geplaatst in de vacaturebank van Savantis en Stagemarkt. Veertien leerplaatsen zijn direct vervuld. De regio s Twente, Zeeland, Rijnmond, Stedendriehoek en Zuidoost Brabant springen er voor wat betreft het aantal leerplaatsen positief uit. In Twente zijn bijvoorbeeld door het onderzoek maar liefst 16 nieuwe leerplekken voor leerlingen beschikbaar gekomen. In Limburg zijn daarnaast meteen drie leerlingen geplaatst bij een schilderbedrijf. Ook kunnen na de zomer drie andere leerlingen beginnen bij een bedrijf en zijn 5 andere bedrijven opgenomen in de portefeuille van de school. In Zwolle zijn 4 extra leerwerkplaatsen beschikbaar gekomen voor leerlingen naast de nieuwe stageplekken op stagemarkt. In Assen zijn twee leerlingen meteen de volgende dag aan de slag gegaan bij een bedrijf. Uit deze resultaten valt op te maken dat het directe contact met bedrijven over opleiden een nuttig instrument kan zijn om de opleidingsbereidheid van bedrijven te verhogen. Te verwachten valt dat er nog meer resultaten zullen komen, omdat bedrijven hebben aangegeven een gesprek te willen aangaan met samenwerkingsverband, school of Savantis. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 9 datum: 6-2-2014
2. Onderzoek De BOC Schilderen heeft Savantis in januari 2013 de opdracht gegeven om in samenwerking met de samenwerkingsverbanden een onderzoek uit te voeren onder bedrijven in de branche. Doel van het onderzoek is het in beeld brengen van de opleidingsbehoefte en opleidingscapaciteit bij de bedrijven in de schilders- en onderhoudssector. Daarnaast is het onderzoek ingezet als instrument om de opleidingsbereidheid van bedrijven, die al dan niet zijn aangesloten bij een samenwerkingsverband, te vergroten. Het hier gepresenteerde onderzoek is gedeeltelijk kwantitatief en gedeeltelijk kwalitatief van aard. Het onderzoek is deels gebaseerd op eerder uitgevoerd onderzoek in het kader van het Monitoringsinstrument Instroom- en opleidingsbehoefte. Savantis heeft eind 2012 in samenwerking met de BOC een onderzoeksopzet en vragenlijst opgesteld. Tijdens deze aanvangsfase van het onderzoek is meerdere keren contact geweest met de samenwerkingsverbanden over de opzet en inhoud van het onderzoek. Via de vragenlijst wil Savantis de opleidingsbereidheid ook vergroten door de bedrijven te vragen naar mogelijkheden waardoor een bedrijf de komende periode toch leerlingen kan opleiden. Een groot deel van de bijna 1300 bedrijven die zijn aangesloten bij een samenwerkingsverband is in april of mei 7 bezocht door een opleidingsadviseur van Savantis. Tijdens dit bezoek is een vragenlijst met behulp van een digitale tool mondeling afgenomen. Er zijn 927 telefonische, email en face to face contacten geregistreerd in het kader van het onderzoek. Een deel van de samenwerkingsverbanden heeft zelf ook een klein aantal bedrijfsbezoeken voor hun rekening genomen. Tijdens dit gesprek was het tevens mogelijk voor de opleidingsadviseur of het samenwerkingsverband om meteen actie ondernemen om het plaatsen van leerlingen mogelijk te maken. Een groot deel van de overige bedrijven in de sector heeft per email een uitnodiging gekregen om via internet deel te nemen aan het onderzoek. Parallel aan de bedrijfsbezoeken is eind april per mail een uitnodiging verzonden aan ruim 2500 bedrijven die niet zijn aangesloten bij een samenwerkingsverband. Bijna de helft van deze bedrijven is momenteel niet erkend als leerbedrijf door Savantis voor de sector Schilderen en Onderhoud. De vragenlijst heeft ruim twee weken online gestaan. Halverwege hebben de bedrijven die de vragenlijst nog niet (geheel) hadden ingevuld een herinnering ontvangen. Ruim 350 bedrijven hebben gereageerd op de uitnodiging om deel te nemen aan het onderzoek (een respons van 13%). Bijna 200 bedrijven hebben de vragenlijst volledig ingevuld. Bijna de helft van deze bedrijven heeft in de vragenlijst aangegeven dat het Samenwerkingsverband, Savantis of het ROC contact op kan nemen met het bedrijf om eventuele invulling van een stageof leerwerkplek te bespreken. De contactgegevens van deze bedrijven zijn doorgegeven aan de opleidingsadviseurs van Savantis in de regio waar het bedrijf is gevestigd. De opleidingsadviseurs hebben hierop actie ondernomen door in gesprek te gaan met het samenwerkingsverband of het ROC over de mogelijkheden. 7 Na de analysefase en het opstellen van het onderzoeksrapport is voor een viertal regio s nog aanvullend veldwerk uitgevoerd. Er zijn aanvullend nog ruim honderd vragenlijsten ingevuld. Deze resultaten verschillen niet significant van de hier gepresenteerde resultaten en betrouwbaarheidsmarge en zijn daarom niet meegenomen in het onderzoeksrapport. Uitzondering hierop is de berekening van het aantal beschikbare stage- en leerplekken, waar absolute cijfers meegenomen zijn. Voor de regiorapportages van de vier regio s zijn deze aanvullende gegevens wel gebruikt. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 10 datum: 6-2-2014
3. Omzet en werkgelegenheid 3.1 Vraag en aanbod Schilder- en onderhoudsbedrijven hebben over het algemeen een werkgebied dat zich uitstrekt over een straal van ongeveer dertig kilometer. Belangrijke activiteiten die de bedrijven uitvoeren zijn onder andere schilderwerk in de particuliere sector, onderhoud, schilderwerk in de nieuwbouw, kleuradvisering, glas zetten en behangen. 8 De branche kent ruim 13.000 bedrijven 9 waarvan circa 9.000 bedrijven zonder personeel. Door een toename van het aantal ZZP ers in de branche is het aantal bedrijven de afgelopen jaren toegenomen. De totale omzet in de schilder en onderhoudsbranche is circa 2,7 miljard euro. 10 Schilder- en onderhoudswerk kent een seizoenspatroon met een hoogseizoen van mei tot en met november. De productie van de bedrijven bestaat voor het grootste deel (60%) uit onderhoudswerkzaamheden aan de bestaande woningvoorraad. Met name onderhoud aan het buitenwerk gebeurt vooral tijdens het hoogseizoen. In de wintermaanden heeft een groot deel van de schildersbedrijven vaak een te klein werkaanbod. Door de aanhoudende economische crisis hebben de bouwgerelateerde sectoren het moeilijk. Als oorzaken hiervan worden onder andere het onzekere economische klimaat en de impasse op de woningmarkt aangewezen. Onderhoud geldt als het minst conjunctuurgevoelige (volatiele) deel en dus het meest stabiele deel van de bouwproductie 11. Dit betekent dat de onderhoudssector zich daarom voor een deel onttrekt aan de economische tegenwind. Wanneer de woningmarkt slecht loopt en het lastig is voor huizenverkopers om hun huis te verkopen wordt er vaker gekozen voor het verbouwen van de woning. Verbouwing kan het huis aantrekkelijker maken voor mogelijke kopers maar de woning ook aanpassen aan de actuele woonwensen. 12 Volgens de cijfers en trends van de Rabobank over de schilderen onderhoudssector laat 2012 een krimp van vijf procent in de omzet zien na een opleving in 2011. 13 Voor 2013 wordt opnieuw een daling van de omzet verwacht (1%) 14. Dit in tegenstelling tot de eerdere verwachting van USP. 15 8 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 9 Kamer van Koophandel, Branche Overzicht Schilderen en glaszetten, juli 2013 10 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 11 EIB, verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p. 64. 12 ING Economisch Bureau, Kwartaalbericht Bouw, maart 2013. 13 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 14 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 15 USP Marketing Consultancy, rapportage instroom en opleidingsbehoefte Schildersbranche 2012, 2012 Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 11 datum: 6-2-2014
Voor de hele economie verwacht het CPB een licht herstel in 2014 met een groei van 1 procent. 16 Het UWV schat dat door de verslechterde economie het onderhoud van gebouwen in 2013 en 2014 opnieuw zal dalen met respectievelijk 1,5 en 1 procent. 17 De ING raamt voor het onderhoudsdeel in de woningbouw echter een groei van twee procent. 18 Onderhoud van utiliteitsgebouwen lijkt dan ook conjunctuurgevoeliger dan het onderhoud van woningen. 19 In de periode 2013-2017 verwacht het CPB een gemiddelde groei van 1,5 procent. 20 De tijdelijke verlaging van het btw-tarief op arbeidskosten bij renovatie- en onderhoudswerkzaamheden die sinds 1 maart 2013 van kracht is, is een extra stimulans voor de Nederlandse consumenten om dergelijke werkzaamheden te laten uitvoeren. 23 Door het gebruik van doorwerkverven en afschermingssystemen kunnen seizoensfluctuaties in de sector verminderen. Het aanbieden van vierseizoenenonderhoud aan opdrachtgevers is een ander instrument om het werkaanbod in de winter te vergroten. De markten die nog als kansrijk gezien worden zoals onderhoud of het werken voor de overheid worden door de Rabobank als overvol omschreven waardoor de prijsdruk groot wordt. 21 3.2 Kansen, bedreigingen en trends Doordat de gemiddelde leeftijd van gebouwen stijgt is er een toename van de onderhoudsbehoefte van de bestaande gebouwen. Tegelijkertijd is er een afvlakking zichtbaar van de productie van nieuwbouwschilderwerk als gevolg van de daling van de nieuwbouw. Ook wordt een toename van het gebruik van onderhoudsarme bouwmaterialen gezien wat de vraag naar (onderhouds)schilderwerk beperkt. Anderzijds maken particulieren vaker gebruik van de diensten van schilder- en onderhoudsbedrijven 22. In de sector is een aantal trends zichtbaar: Er is sprake van groei van het aantal zelfstandigen zonder personeel (ZZP ers). Het aantal meerjarige onderhoudscontracten neemt toe waardoor eigenaren van panden worden ontzorgd. De prijzen staan onder druk. Er is een toename van strategische samenwerkingsverbanden tussen bijvoorbeeld een stukadoor, aannemer en installateur. Er is enerzijds sprake van specialisatie in de branche en anderzijds sprake van de verbreding van activiteiten. 24 16 CPB, Juniraming 2013: Economische vooruitzichten 2013 en 2014, 2013, p.3. 17 UWV, De bouwnijverheid, Sectorbeschrijving, 12-05-2013. 18 ING Economisch Bureau, Kwartaalbericht Bouw, maart 2013. 19 EIB, verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p. 66.. 20 CPB, Juniraming 2012: De Nederlandse economie tot en met 2017, inclusief Begrotingsakkoord 2013, 2013 21 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 22 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 23 USP Marketing Consultancy, Tijdelijke btw verlaging stimulans voor consumenten, 17-05-2013 24 Rabobank Cijfers & Trends, Branche-informatie Schilders, editie 2012/2013. Peildatum 22-05-2013 Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 12 datum: 6-2-2014
3.3 Werkgelegenheid Het krimpen van de omzet van de sector heeft ook krimp van de werkgelegenheid ten gevolge. Bij een daling van de bouwproductie van vijf procent neemt volgens het UWV de totale bouwgerelateerde werkgelegenheid af met vier procent in 2013. Doordat de productie in de onderhoudssector naar verwachting minder hard daalt zal de daling in de werkgelegenheid in het onderhoudswerk er waarschijnlijk anders uitzien dan in de nieuwbouw. Door de crisis hebben bedrijven hun personeelsbestand teruggebracht tot een kleinere vaste kern. Veelal vangen zij een eventuele tijdelijke grotere personeelsbehoefte op de korte termijn op met inhuur van zelfstandigen en uitzendkrachten. 25 Naast een toename van het aantal zelfstandigen in de bedrijfstak is bekend dat het aantal schilders met een vast contract afneemt. Op basis van gegevens van A&O Services schetste OnderhoudNL eind 2012 hoe het aantal werknemers de afgelopen jaren afneemt en het aantal ondernemers zonder personeel toeneemt. 26 Dit inzicht heeft alleen betrekking op de gegevens van werknemers en zelfstandigen die geregistreerd staan bij A&O Services. Tegelijkertijd roepen werkgevers in de bouwbranche de cao partijen om de tafel als reactie op de geconstateerde leegloop van het aantal medewerkers dat valt onder de schilder, afbouw en bouw cao s. 27 25 UWV, De bouwnijverheid, Sectorbeschrijving, 12-05-2013. 26 OnderhoudNL, Fosag magazine, nummer 14-2012. 27 OnderhoudNL nieuws, Een derde van bouwvakkers en schilders al verdwenen, 31-5-2013 Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 13 datum: 6-2-2014
Ontwikkelingen bedrijfstak 2004-2013 2829 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 werkenden 32306 32318 32237 32862 33681 32981 31727 31145 31005 25898 werkgevers 3468 3322 3190 3161 3154 3109 2976 2837 2568 2203 werknemers 28046 27499 26450 25898 25515 24242 22526 21576 21342 17204 ozp-ers 4260 4819 5787 6964 8166 8739 9201 9569 9663 8694 Bron: A&O Services, bewerkt door OnderhoudNL en Savantis Een deel van de afname van het aantal werknemers kan ook worden verklaard door werkloosheid in de sector. In onderstaande tabel is zichtbaar dat het aantal WW-gerechtigden in de sector eind 2012 met 50 procent is toegenomen ten opzichte van het aantal in dezelfde periode in 2011. WW-gerechtigden Schilders (alle beroepen), 2011-2012 UWV Sector 2011 (Q4) 2012 *Q4) Mutatie in % Schildersbedrijf 1.927 2.895 +50% Bron: Bron: UWV, bewerkt door Savantis 28 OnderhoudNL, Fosag magazine, nummer 14-2012, pagina 33. De cijfers over 2012 en 2013 zijn voorlopig en berekent door Savantis door het gemiddelde te nemen van peildatum 1-januari en 1-juni. 29 Door A&O Services wordt de term ondernemer zonder personeel (ozp-er) gebruikt waar in de rest van het rapport de term ZZP er wordt gebruikt. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 14 datum: 6-2-2014
4. Onderzoeksresultaten 4.1 Innovaties en ontwikkelingen De bedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek is gevraagd naar innovaties en ontwikkelingen in de schildersbranche die van invloed kunnen zijn op de opleidingsbehoefte van schilders. De innovaties en ontwikkelingen die door grote groepen bedrijven genoemd worden sluiten grotendeels aan bij de hierboven geschetste ontwikkelingen. Veel bedrijven met personeel noemen hier de toename van verfspuittechnieken en spuitwerk. Ook wordt de verbreding van de werkzaamheden van de schilder vaak genoemd waardoor van de schilders gevraagd wordt breed inzetbaar te zijn. De ontwikkeling richting (resultaatgericht) totaalonderhoud en vier seizoenenonderhoud wordt ook door meerdere bedrijven genoemd als een herkenbare ontwikkeling in de sector. Hierbij is volgens sommigen ook meer oog voor duurzaamheid, zowel van de materialen als van het onderhoud. Ook wordt meermaals genoemd dat er gewerkt wordt met nieuwe materialen en de invloed van industriële lakverwerking en de samenwerking van verschillende disciplines. De toename van flexibilisering en concurrentie van ZZP ers wordt ook door veel bedrijven als belangrijke marktontwikkeling geschetst. Daarmee in verband noemen bedrijven ook dat de prijzen onder druk staan. 4.2 Type bedrijven De meeste respondenten (70%) van het onderzoek geven aan directeur of eigenaar te zijn van een bedrijf. Bijna de helft van de respondenten die de vragenlijst online hebben ingevuld is werkzaam als zelfstandige zonder personeel. Dit aandeel ligt logischerwijs veel lager bij de bedrijven die zijn aangesloten bij de samenwerkingsverbanden. 12% 11% Ik ben directeur / eigenaar van een bedrijf met werknemers Ik ben werknemer bij een bedrijf 77% Ik ben zelfstandige zonder personeel Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 15 datum: 6-2-2014
De meeste bedrijven (57%) die hebben meegedaan hebben minder dan twintig werknemers. De grootste groep bedrijven met personeel heeft maximaal 5 schilders vast in dienst (41,1%). Meer dan de helft van de bedrijven (53%) werkt daarnaast ook met gemiddeld één tot vijf flexibele krachten Ruim een derde van de bedrijven geeft aan niet te werken met vast administratief of ondersteunend personeel. Ruim een kwart van de bedrijven geeft aan met één vaste administratief medewerker te werken. Daarnaast geeft een kwart van de respondenten aan dat zij tussen de twee en vijf administratief of ondersteunend medewerkers vast in dienst hadden in 2012. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 16 datum: 6-2-2014
4.3 Verdeling samenwerkingsverbanden De meeste bedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek zijn aangesloten bij Schilder^sCOOL Zutphen, Schilder^sCOOL Hengelo en Espeq Heerhugowaard. De verschillen in de verdeling zijn veelal te verklaren door de verschillen in capaciteit van de opleidingsadviseurs voor bedrijfsbezoeken. Verdeling per samenwerkingsverband (n=739) Weet niet 13 16 VOS Opleidingsbedrijf (Roermond) 12 1 Vakcentrum Schilderen Zuid-west 29 0 SPOS Noord-oost Nederland 32 3 De bedrijfsbezoeken die zijn uitgevoerd door de adviseurs van Savantis hebben niet alleen kwantitatieve en kwalitatieve informatie opgeleverd als input voor het onderzoek. SOR Peelland (Mierlo) 9 0 SCN Centraal Nederland SCN Amstelland (Amsterdam) 27 50 3 0 Er zijn gedurende het onderzoek 38 stageplaatsen en 72 leerwerkbanen op de vacaturebank van Savantis en Stagemarkt geplaatst. In Limburg zijn daarnaast meteen drie leerlingen geplaatst bij een schilderbedrijf. Ook kunnen na de zomer drie andere leerlingen beginnen bij een bedrijf en zijn 5 andere bedrijven opgenomen in de portefeuille van de school. In Twente zijn door het onderzoek maar liefst 17 nieuwe leerplekken voor leerlingen beschikbaar gekomen. In Zwolle zijn 4 extra leerwerkplaatsen beschikbaar gekomen voor leerlingen naast de nieuwe stageplekken op Stagemarkt. In Assen zijn twee leerlingen meteen de volgende dag aan de slag gegaan bij een bedrijf. Schilder^sCOOL Zutphen 92 Schilder^sCOOL Tilburg/ Breda 44 22 Schilder^sCOOL Rotterdam 39 4 Schilder^sCOOL Nuenen 21 0 Schilder^sCOOL Nijmegen 14 1 Schilder^sCOOL Hengelo 70 Schilder^sCOOL Geldermalsen 30 2 Schilder^sCOOL Friesland 24 1 Schilder^sCOOL Dordrecht 25 2 Schilder^sCOOL Den Haag/ 38 4 Schilder^sCOOL Den Bosch 42 14 1 9 Schilder^sCOOL Assen 43 7 Per samenwerkingsverband is een regiorapportage beschikbaar Espeq Heerhugowaard 63 27 0 20 40 60 80 100 120 lidbedrijven met personeel lidbedrijven zzp Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 17 datum: 6-2-2014
4.4 Inzet van flexibel personeel Steeds meer bedrijven in de sector kiezen voor de inzet van ZZP ers en uitzendkrachten in aanvulling op of als vervanging van het vaste personeel. De meeste bedrijven geven aan wel eens samen te werken met uitzendkrachten en ZZP ers. Een kleine meerderheid van de bedrijven geeft aan niet te werken met ingeleend personeel van een ander bedrijf. Een grote meerderheid van de bedrijven die aangeeft niet met de verschillende soorten flexibel personeel te werken heeft in het verleden ook niet met flexibel personeel gewerkt. Ook verwacht meer dan driekwart van deze respondenten dit in 2013 ook niet te doen. Ruim een kwart van de respondenten geeft aan dat zij in 2012 met meer ZZP ers en uitzendkrachten hebben gewerkt dan in 2011. Een groep van 29 procent van de bedrijven geeft aan dat zij in 2012 met minder van een ander bedrijf ingeleend personeel hebben gewerkt dan in 2011. Werkt u wel eens met de volgende soorten flexibel personeel? (n=656) Samenwerken met zzp'ers Uitzendkrachten Van een ander bedrijf ingeleend personeel 2% 2% 3% 27% 35% 40% 57% 63% 71% 0% 20% 40% 60% 80% ja nee weet niet/ geen mening De grootste groep respondenten geeft aan dat zij in 2013 evenveel flexibel personeel verwachten in te zetten. Ongeveer 30 procent van de bedrijven verwacht minder flexibel personeel in te zetten ten opzichte van 2012. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 18 datum: 6-2-2014
4.5 ZZP ers 19 procent van de respondenten die hebben meegedaan met het onderzoek heeft aangegeven dat zij werkzaam zijn als zelfstandige zonder personeel (ZZP er). Meer dan de helft van de ZZP ers (60%) geeft aan zelden of nooit in onderaanneming van andere schildersbedrijven en/of aannemers te werken. Particulieren zijn voor bijna alle ZZP ers de belangrijkste opdrachtgever. Daarna komen aannemers en andere bedrijven als belangrijke opdrachtgever op de tweede en derde plaats. Zelfstandigen zonder personeel kunnen in de schildersbranche opdrachten aannemen met anderen in onderaanneming. Bijna een kwart van de ZZP ers doet dit zelfs altijd of regelmatig. De helft van de ZZP ers die hebben meegedaan werken daarentegen nooit of zelden met anderen in onderaanneming. Hoe vaak werkt u in onderaanneming van andere schildersbedrijven en/of aannemers? (n=150) 28% 12% 0% 22% 38% Nooit Zelden Soms Regelmatig Altijd Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 19 datum: 6-2-2014
4.6 Nieuwbouw en onderhoud Schilder- en onderhoudsbedrijven kunnen werkzaamheden uitvoeren in de nieuwbouw van woningen en andere gebouwen, maar ook actief zijn in de onderhoud van bestaande bouw. 4.7 Activiteiten en omzet Schilderwerk in de particuliere sector maakt voor een meerderheid van de bedrijven meer dan een kwart van de omzet uit. De meeste bedrijven met personeel geven aan meer dan driekwart van hun omzet te realiseren in het onderhoud van bestaande gebouwen. Daarnaast is schilderwerk in de utiliteitsbouw en de woningbouw bij de meeste bedrijven verantwoordelijk voor een deel van de omzet. Ook voor zelfstandigen zonder personeel geldt dat zij meer dan driekwart van de omzet realiseren in het onderhoud van bestaande bouw. Werkzaamheden in de nieuwbouw zorgen over het algemeen voor minder dan een kwart van de omzet. Glaszetten en behangen wordt door veel bedrijven uitgevoerd maar is over het algemeen verantwoordelijk voor een relatief klein deel van de omzet. Voor de meerderheid zelfstandigen zonder personeel maakt schilderwerk meer dan de helft van de gerealiseerde omzet uit. De meeste bedrijven verwachten over het algemeen dat het aandeel van de omzet per activiteit gelijk blijft. Het aantal bedrijven dat verwacht dat het aandeel per activiteit in de omzet zal afnemen is over het algemeen groter dan het aantal bedrijven dat verwacht dat dit toe zal nemen. Veertig procent van de bedrijven verwacht dat schilderwerk in de woningbouw een kleiner aandeel van de omzet zal gaan uitmaken. De meeste activiteiten van ZZP ers zullen naar verwachting voor een vergelijkbaar aandeel van de omzet zorgen. Ruim een derde van de ZZP ers verwacht dat het aandeel van schilderwerk in de woningbouw zal afnemen. Van de activiteit verbouwingen wordt door ruim een derde van de ondernemers verwacht dat het aandeel hiervan in de omzet zal toenemen. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 20 datum: 6-2-2014
Van welke activiteiten verwacht u dat deze komend jaar een groter of kleiner aandeel in uw omzet zullen hebben? (n=651) Verbouwingen 21% 56% 23% Timmerwerkzaamheden 19% 64% 17% Behangen 6% 75% 18% Gevel reiniging 8% 71% 21% Industriële lakverwerking 7% 74% 20% Glaszetten 8% 68% 23% Metaalconservering 4% 71% 24% Schilderwerk in de particuliere sector 20% 59% 21% Schilderwerk in woningbouw 15% 45% 40% Schilderwerk in utiliteitsbouw 13% 58% 29% Anders 25% 61% 13% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% neemt toe blijft gelijk neemt af Omzet en werkgelegenheid zijn belangrijke factoren om te kunnen bepalen hoe een bedrijf zich ontwikkelt. Ruim een derde deel van de bedrijven geeft aan dat de omzet in 2012 is afgenomen ten opzichte van 2011. Een vergelijkbaar deel van de bedrijven geeft aan dat de omzet is gelijk gebleven. Voor bijna een kwart van de bedrijven was er sprake van een toename van de omzet ten opzichte van het jaar daarvoor. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 21 datum: 6-2-2014
Ontwikkeling onderneming in 2012 ten opzichte 3% van 2011 100% 2% 20% 16% 80% 60% 35% 45% Bij de grootste groep bedrijven is de werkgelegenheid gelijk gebleven ten opzichte van 2011. De groep bedrijven waar sprake was van een afname van de werkgelegenheid is echter groter dan de groep waarbij sprake was van een toename van de werkgelegenheid. 40% 20% 0% 37% 32% 5% 4% Omzet Werkgelegenheid Voor de meeste ZZP ers is de omzet in 2012 gelijk gebleven aan 2011. Bij de helft van de ZZP ers is de werkgelegenheid gelijk gebleven. Sterk afgenomen Afgenomen Gelijk gebleven Toegenomen Sterk toegenomen De grootste groep bedrijven verwacht dat zowel de omzet als de werkgelegenheid in 2013 gelijk blijft ten opzichte van vorig jaar. Ruim een derde verwacht echter dat de omzet en de werkgelegenheid af zullen nemen ten opzichte van vorig jaar De resultaten laten zien dat iets minder dan de helft van de ZZP ers verwacht dat zowel de omzet als de werkgelegenheid gelijk blijft. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Verwachte ontwikkeling onderneming in 2013 ten opzichte van 2012 1% 1% 16% 15% 39% 44% 39% 36% 4% 4% Omzet Werkgelegenheid Neemt sterk af Neemt af Blijft gelijk Neemt toe Neemt sterk toe Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 22 datum: 6-2-2014
4.8 Behoefte aan personeel Er zijn meerdere typen werknemers werkzaam in de sector schilderen en onderhoud. De meeste bedrijven (85%) geven aan dat zij in 2012 werkten met multifunctionele schilders. Welke personen verwacht u in 2013 aan te zullen nemen? (n=638) Ook werkt een meerderheid van de bedrijven (58%) met een werknemer voor totaalonderhoud. (Midden)kaderpersoneel 6% 8% De meeste bedrijven werken met meerdere profielen schilders. De grootste groep (17%) werkt met alle typen schilders die hier beschreven zijn (zie figuur). Bijna een tiende deel van de bedrijven werkt met alle typen met uitzondering van een specialist. Bedrijven die met een beginnend schilder werken combineren dit vaak met werknemers met een ander profiel. Een gespecialiseerde schilder Een werknemer voor totaalonderhoud Een multifunctionele schilder Een schilder die meters kan maken 9% 5% 11% 8% 19% 18% 22% 36% Werkgevers verwachten over het algemeen vaker dat zij in 2013 een functie zullen vervullen met flexibel personeel dan met vast personeel. De meeste bedrijven geven aan dat zij verwachten één persoon aan te nemen in 2013. 33% Een beginnend schilder 11% 0% 10% 20% 30% 40% Flexibel personeel Vast personeel In totaal hebben de bedrijven (n =453) aangegeven dat zij 686 vaste werknemers en 1356 flexibele krachten verwachten aan te nemen in 2013. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 23 datum: 6-2-2014
4.9 Vervangingsvraag Alle organisaties hebben te maken met vertrek van personeel door natuurlijk verloop. Verloop is de wisseling van werknemers binnen een organisatie bijvoorbeeld door vroegtijdig vertrek, ziekte en pensioen. Ruim een derde van de bedrijven verwacht dat er de komende jaren een vervangingsvraag zal ontstaan binnen het bedrijf. Leeftijdsopbouw cao werknemers Schilders-, afwerkings,- en glaszetbedrijf SAG Ontstaat er in de komende jaren (in de periode van 2014 t/m 2016) binnen uw organisatie een vervangingsvraag? (n=649) 5% Ruim een derde deel van het huidige personeel dat onder de schilder cao valt is momenteel ouder dan 50. Daarvan is 9 procent boven de 60 jaar en zal op korte termijn uitstromen. Vergeleken met de cijfers van september 2012 is het aantal werknemers die ouder zijn dan 60 jaar gestegen met 5 procent. Het aantal jongeren (onder de 19) is tegelijkertijd met 16 procent gedaald. 61% 35% Ja Nee Weet niet/geen mening 30% 25% 20% 15% 25% 10% 18% 18% 13% 13% 5% 9% 4% 0% 00-19 20-29 30-39 40-49 50-54 55-59 60-99 Bron. A&O Services, peildatum 1 september 2012 Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 24 datum: 6-2-2014
4.10 Leerlingaantallen Jaarlijks volgen tussen de drie- en vierduizend leerlingen in de sector Schilderen en Onderhoud een mbo opleiding. Op 1 oktober 2012 werden 3.590 leerlingen opgeleid binnen de sector. Dit is acht procent minder dan het schooljaar daarvoor. Tussen 2005/2006 en 2008/2009 was er jaarlijks sprake van een stijging van het aantal leerlingen dat een schildersopleiding volgde. Vanaf 2008/2009 is het aantal leerlingen in de sector gedaald. Dit is deels een gevolg van de aanhoudende crisis in de bouwgerelateerde sectoren. Elk jaar begint een groep van ruim duizend leerlingen met een mbo-opleiding in de sector Schilderen en Onderhoud. Deze leerlingen gaan aan de slag als leerling werknemer of stagiair bij een bedrijf in de sector. Het aantal leerlingen dat het afgelopen schooljaar is ingestroomd is ongeveer gelijk gebleven. Het aantal leerlingen dat instroomt in een BBL opleiding en als leerling werknemer aan de slag gaat bij een schilder- of onderhoudsbureau is volgens deze gegevens licht gedaald. Het aantal nieuwe leerlingen dat in een BOL opleiding instroomt en stage loopt is daarentegen licht gestegen. 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Ontwikkeling aantal leerlingen sector Schilderen en Onderhoud 4.020 4.109 3.924 3.887 Bron: DUO, peildatum 1 oktober 2012 3.590 2007/ 2008 2008/ 2009 2010/ 2011 2011/ 2012 2012/ 2013 Totaal aantal leerlingen in jaar 1 van het mbo in de sector Schilderen en Onderhoud, schooljaar 2010/2011-2012/2013. 1147 1067 1095 818 711 691 329 356 404 2010/ 2011 2011/ 2012 2012/ 2013 Totaal Schilderen en onderhoud Totaal Schilderen en onderhoud BBL Totaal Schilderen en onderhoud BOL Bron: DUO, peildatum 1 oktober. Verblijfsjaar 1 mbo. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 25 datum: 6-2-2014
Van de leerlingen die een opleiding in de sector volgt komt elk jaar een groot deel beschikbaar op de arbeidsmarkt. Elk jaar behalen ruim 1300 leerlingen een schildersdiploma. Een groot deel van deze gediplomeerden is al werkzaam als leerling bij een schildersbedrijf. Daarnaast zal een deel doorstromen in een vervolgopleiding. 4.11 Erkende leerbedrijven Savantis is een kenniscentrum in het kader van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs. De organisatie heeft de opdracht om bedrijven te begeleiden en als leerbedrijf te erkennen voor onder andere de schildersopleidingen binnen het middelbaar beroepsonderwijs. De meeste bedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek zijn door Savantis Erkende leerbedrijven voor de schildersector. In de sector als geheel zijn ruim 4.500 bedrijven erkend als leerbedrijf voor de sector Schilderen en Onderhoud. Dat is ongeveer 38 procent van de sector als geheel (inclusief ZZP ers). onderzoek werkt met leerlingen en/of stagiairs en is dus actief als leerbedrijf. Werkt uw bedrijf met leerlingen(werknemers) en/of stagiairs van het mbo? (n=640) 33% 2% Ja, met leerlingen(werknemers) en stagiairs 30% Ja, alleen met leerlingen(werknemers) Ja, alleen met stagiairs Niet alle erkende leerbedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek werken momenteel met leerling(werknemers) en/of stagiairs van het mbo. Een meerderheid van 64 procent van de erkende leerbedrijven die hebben meegedaan met het 6% 28% Nee Weet niet/geen mening Van de ZZP ers die door Savantis erkend zijn als leerbedrijf geeft bijna de helft aan dat zij in het verleden een stage- of leerwerkplek aangeboden hebben. Momenteel biedt 18 procent van de ZZP ers die hebben meegedaan met het onderzoek als leerbedrijf een stage- of werkplek aan. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 26 datum: 6-2-2014
4.12 Actieve leerbedrijven De meeste bedrijven werken met leerlingen en/of stagiairs van het mbo als investering in de toekomst van het bedrijf. De helft van de respondenten werkt met mbo leerlingen als bijdrage aan de sector. Bijna een kwart doet dit als ondersteuning van het samenwerkingsverband De meeste bedrijven die hebben aangegeven dat zij momenteel actief zijn als leerbedrijf hebben één leerling of stagiair binnen het bedrijf. In totaal geven 459 bedrijven aan dat zij in het huidige schooljaar met 918 leerlingen werken. Daarnaast geven 291 bedrijven aan dat zij in totaal met 264 stagiairs werken. Met hoeveel leerlingen(werknemers) en/of stagiairs werkt uw bedrijf in het lopende schooljaar (2012 2013)? Frequentie Totaal aantal 0 1 2 3-5 6-10 10+ Leerlingen 50 234 79 76 14 6 918 Stagiairs 115 122 41 10 3-264 Een kleine meerderheid van de bedrijven (58%) geeft aan dat zij met evenveel leerlingen verwachten te gaan werken in het komende schooljaar. Verwacht u de komend schooljaar met meer, evenveel of minder leerlingen(werknemers) en/of stagiairs te gaan werken? (n=414) 13% 58% 17% 11% 0% 20% 40% 60% 80% 100% meer evenveel minder weet niet/geen mening Het feit dat er minder of te weinig werk is wordt het vaak als reden aangeduid met minder leerlingen te gaan werken. Ook geven sommige bedrijven aan dat de leerling-werknemer wordt aangenomen als werknemer in het bedrijf en dat daardoor de plek voor een leerling verdwijnt. Ook wordt enkele keren genoemd dat de leerling wordt vervangen door een BOL stagiair. De kosten van een leerling (zowel in geld als in tijd) worden ook meermaals aangeduid als reden om met minder stagiairs en/of leerlingen te gaan werken. De bedrijven die aangeven dat zij met meer leerlingen en/of stagiairs gaan werken noemen vooral dat zij meer werk verwachten. Ook wordt vervanging van huidige leerlingen genoemd. Als laatste terugkerende reden wordt de vergrijzing genoemd waardoor het noodzakelijk wordt het huidige personeel te vervangen of aan te vullen. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 27 datum: 6-2-2014
Op basis van de gegeven antwoorden is er bij de bedrijven (n =494) die hebben meegedaan aan het onderzoek volgend jaar ruimte voor 773 leerlingen en 274 stagiairs. Aantal verwachte leer- en stageplaatsen voor schooljaar 2013-2014 Frequentie Totaal aantal 0 1 2 3-5 6-10 10+ Leerlingen 65 220 84 60 11 5 773 Stagiairs 102 127 37 13 3-274 Bedrijven geven aan dat er het komende schooljaar minder plaatsen zijn voor leerling-werknemers (BBL) dan dezelfde bedrijven momenteel aanbieden. Wel zijn er iets meer stageplaatsen (BOL) dan in het huidige schooljaar. Bijna een vijfde deel verwacht op langere termijn met meer leerlingen te werken en 60 procent verwacht dat het aantal gelijk blijft. Verwacht u op langere termijn met meer, evenveel of minder leerlingen(werknemers) en/of stagiairs te werken? (n=413) Veel respondenten verwachten meer leerlingen aan te nemen als gevolg van het aantrekken van de markt op termijn waardoor er meer werk zal zijn. Ook noemen bedrijven verwachte uitbreiding of groei van het bedrijf. Ook wordt de vervanging van verwachte uitstroom genoemd en de noodzaak van het verjongen van het huidige bedrijfsbestand. 19% 60% 7% 14% 0% 20% 40% 60% 80% 100% meer evenveel minder weet niet/geen mening De bedrijven die aangeven op lange termijn met minder leerlingen verwachten te werken geven daarbij als reden dat zij minder werk verwachten. Ook wordt aangegeven dat het aantal leerlingen dient te dalen doordat het personeelsbestand kleiner is geworden. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 28 datum: 6-2-2014
De bedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek hebben aangegeven hoeveel stagiairs en of leerlingwerknemers zij in het schooljaar 2012/2013 in dienst hadden. Ook hebben zij aangegeven hoeveel leerlingen ze het komende schooljaar verwachtten aan te nemen. Deze aantallen zijn in onderstaande tabel per opleidingsregio weergegeven. 30 Het gaat hier om het totaal aantal stage en leerplekken voor alle opleidingen en niveaus zoals die door de respondenten zijn aangegeven. Opleidingsregio Aantal stage- en leerwerkplekken 2012/2013 Beschikbare opleidingsplekken 2013/2014 BBL BOL Totaal BBL BOL Totaal Heerhugowaard e.o. 67 21 88 61 24 85 Amsterdam 80 12 92 48 12 60 Groningen/Drenthe 70 16 86 67 29 96 Den Bosch 74 16 90 52 23 75 Den Haag/Leiden/Gouda 113 20 133 93 32 125 Dordrecht-Geldermalsen 138 16 154 113 22 135 Friesland 25 9 34 25 9 34 Hengelo 134 24 158 77 27 104 Nijmegen 47 12 59 46 12 58 Nuenen 19 13 32 28 14 42 Mierlo 5 14 19 5 14 19 Rotterdam 92 14 106 82 11 93 Tilburg/Breda 86 16 102 59 47 106 Zutphen 78 14 92 83 14 97 Noord-Oost Nederland 64 16 80 67 16 83 Centraal Nederland 130 43 173 103 30 133 Zuid West 30 9 39 24 4 28 Limburg 17 33 50 20 34 54 Totaal 31 918 264 1182 773 274 1047 30 Het gaat hier om alle bedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek, dus inclusief de bedrijven die niet opleiden via een samenwerkingsverband. 31 Doordat er bedrijven zijn die bij meerdere samenwerkingsverbanden zijn aangesloten is het totaal aantal stageplaatsen lager dan de som van de aantallen per regio (sommige plaatsten zijn dus dubbel geteld). Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 29 datum: 6-2-2014
Doordat niet alle bedrijven die momenteel leerplaatsen aanbieden of van plan zijn dat het komende jaar te doen hebben meegedaan met het onderzoek, is in de tabel op pagina 29 niet het totaal aantal leerplaatsen van schooljaar 2012/2013 weergegeven. In onderstaande tabel is zichtbaar hoeveel leerlingen er per regio daadwerkelijk een opleiding volgden in 2012/2013. Om een beeld te krijgen van het totaal aan beschikbare opleidingsplaatsen het komende schooljaar zijn de aantallen die door de respondenten zijn aangegeven daarnaast vertaald naar het gehele opleidingslandschap (op basis van een gewogen extrapolatie op basis van de beschikbare leerlingcijfers over 2012/2013 32 ). Opleidingsregio Bedrijvenonderzoek DUO 2012/2013 Bedrijvenonderzoek Prognose (extrapolatie) Beschikbare Aantal te plaatsen Aantal stage- en opleidingsplekken leerlingen 2013/2014 leerwerkplekken 2012/2013 Aantal leerlingen 2012/2013 2013/2014 BBL BOL Totaal BBL BOL Totaal BBL BOL Totaal BBL BOL Totaal Heerhugowaard e.o. 67 21 88 126 57 183 61 24 85 107 58 165 Amsterdam 80 12 92 141 28 169 48 12 60 79 25 104 Groningen/Drenthe 70 16 86 135 52 187 67 29 96 121 84 205 Den Bosch 74 16 90 110 90 200 52 23 75 72 116 188 Den Haag/Leiden/Gouda 113 20 133 216 86 302 93 32 125 166 123 289 Dordrecht-Geldermalsen 138 16 154 143 82 225 113 22 135 110 101 211 Friesland 25 9 34 97 21 118 25 9 34 91 19 110 Hengelo 134 24 158 152 69 221 77 27 104 82 69 151 Nijmegen 47 12 59 26 25 51 46 12 58 24 22 46 Nuenen 19 13 32 73 124 197 28 14 42 101 119 220 Mierlo 5 14 19 40 66 106 5 14 19 37 60 97 Rotterdam 92 14 106 119 45 164 82 11 93 99 32 131 Tilburg/Breda 86 16 102 62 52 114 59 47 106 40 137 177 Zutphen 78 14 92 177 127 304 83 14 97 176 114 290 Noord-Oost Nederland 64 16 80 75 104 179 67 16 83 73 93 166 Centraal Nederland 130 43 173 261 279 540 103 30 133 194 174 368 Zuid West 30 9 39 134 61 195 24 4 28 100 24 124 Limburg 17 33 50 45 111 156 20 34 54 50 102 152 Totaal 918 264 1182 2132 1479 3611 773 274 1047 1722 1472 3194 32 Bij deze berekening is er van uitgegaan dat de bedrijven die niet hebben meegedaan met het onderzoek een vergelijkbaar deel van de opleidingscapaciteit voor hun rekening nemen als het afgelopen jaar. Ook is de aanname gedaan dat de opleidingscapaciteit bij deze bedrijven dezelfde ontwikkeling doormaakt als de onderzochte bedrijven. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 30 datum: 6-2-2014
Volgens deze berekening is het leerlingaantal het komende schooljaar 11,5 procent lager dan in 2012/2013. 33 Ten opzichte van 2011/2012 was het leerlingaantal het afgelopen schooljaar met 8 procent gedaald. De verwachting is dat dit percentage in de praktijk nog hoger uit zal vallen. In paragraaf 4.10 heeft u kunnen zien dat het aantal leerlingen langzaam daalt vanaf schooljaar 2008/2009. Ook het aantal leerlingen dat elk jaar instroomt in het onderwijs in de sector daalt langzaam. Het aantal nieuwe leerlingen voor het schooljaar 2012-2013 dat in het vorige onderzoek is voorspeld door USP is volgens de leerlingcijfers van DUO in de realiteit lager uitgevallen (zie tabel). Instroom leerlingen niveau 1 en 2 BBL Opleidingsregio Prognose USP 2012 Realisatie 2012/2013 Heerhugowaard e.o. 18-22 15 Amsterdam 81-100 32 Groningen/Drenthe 34-43 22 Den Bosch 54-67 24 Den Haag/Leiden/Gouda 54-67 65 Dordrecht-Geldermalsen 52-64 28 Friesland 29-36 18 Hengelo 26-33 30 Nijmegen 23-29 2 Nuenen 18-22 15 Mierlo 8 Rotterdam 36-44 26 Tilburg/Breda 27-33 8 Zutphen 37-46 65 Noord-Oost Nederland 16-20 14 Centraal Nederland 61-76 101 Zuid West 13-16 39 Limburg 29-36 8 Totaal 600-750 520 Bron: USP Bron: DUO 34 33 Voor de regioindeling van de leerlingcijfers van DUO is gebruik gemaakt van de arbeidsmarktregio;s die in het bestand van DUO zijn opgenomen. In de praktijk is er echter sprake van overlap van de grenzen van de regio s. 34 Leerlingen in verblijfsjaar 1 mbo. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 31 datum: 6-2-2014
4.13 Niet actieve leerbedrijven De meeste bedrijven (n =227) die wel erkend zijn als leerbedrijf maar momenteel niet actief zijn als opleider geven aan dat zij ook niet van plan zijn in 2013 wel te werken met leerlingen en/of stagiairs Bent u van plan om in 2013 wel met leerlingen en/of stagiairs te werken? (n=227) 18 bedrijven geven aan dat zij van plan zijn om met één of meerdere leerlingen te werken en 10 bedrijven met één of meerdere stagiairs. 8% 4% 35% 45% 8% Niet actieve leerbedrijven geven aan dat vooral middelen om het financieel aantrekkelijk te maken zoals subsidies in de toekomst het mogelijk zou maken om wel een plek aan te kunnen bieden. Ook geeft een groot deel aan dat voldoende werk noodzakelijk is bij het opleiden van leerlingen. Ook noemen meerdere bedrijven gemotiveerde en kwalitatief goede leerlingen en lagere uurtarieven voor leerlingen 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ja met (een) leerling werknemer(s) Ja met (een) stagiair(s) Misschien Nee Weet niet/geen mening Van de zelfstandigen zonder personeel die momenteel geen stagiair of leerling begeleiden heeft 30 procent interesse in het aanbieden van een stage- of leerplek. 4.14 Samenwerkingsverbanden Meer dan twintig jaar geleden zijn er in de sector regionale samenwerkingsverbanden van werkgevers opgericht. Deze hadden onder andere als doel om gezamenlijk zorg te dragen voor aanname en opleiding van voldoende nieuwe leerlingen. Daarbij stond het bieden van opleidingscontinuïteit (ook tijdens de winterperiode) voor de leerling en het realiseren van voldoende opleidingsvolume centraal. Vandaag de dag zijn de samenwerkingsverbanden professionele organisaties en bieden als opleidingsbedrijf ongeveer 70 procent van de nieuwe instromers in de BBL een dienstverband voor de duur van de opleiding. De leerlingen zijn in dienst van het samenwerkingsverband en worden geplaatst bij de lidbedrijven waar zij de beroepspraktijkvorming volgen onder begeleiding van een leermeester of praktijkopleider. Daarnaast bieden samenwerkingsverbanden aanvullende praktijkscholing. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 32 datum: 6-2-2014
De meeste actieve leerbedrijven die hebben meegedaan met het onderzoek geven aan dat de leerlingen in dienst zijn bij het samenwerkingsverband en geplaatst zijn in het bedrijf. Dit percentage komt overeen met het in de branche bekende cijfer van 70 procent. Wanneer gekeken wordt naar het verschil tussen bedrijven die werken met leerlingen en/of stagiairs is te zien dat stagiairs iets vaker via het samenwerkingsverband worden ingeleend. De erkende leerbedrijven die de leerlingen zelf in dienst hebben zijn relatief minder vaak aangesloten bij een samenwerkingsverband dan bedrijven die momenteel niet werken met leerlingen en/of stagiairs maar wel erkend zijn als leerbedrijf. Heeft u de leerlingen/stagiairs zelf in dienst of zijn ze in dienst van het samenwerkingsverband? (n=462) Meerdere antwoorden mogelijk 80% 68% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 27% 5% 134 bedrijven die momenteel geen leerling via het samenwerkingsverband hebben ingeleend hebben (misschien) interesse om leerling(en) via het samenwerkingsverband in te lenen. Bedrijven die momenteel zijn aangesloten bij een samenwerkingsverband hebben relatief gezien vaker interesse om een leerling via het samenwerkingsverband in te lenen dan bedrijven die geen lid zijn van een samenwerkingsverband. Bedrijven die momenteel werken met stagiairs (en leerlingen) hebben relatief gezien vaker interesse om leerlingen in te lenen via het samenwerkingsverband. Van de bedrijven die interesse hebben geeft ruim twee derde deel (69%) aan dat zij graag in gesprek willen met het samenwerkingsverband. Per samenwerkingsverband is een regiorapportage beschikbaar. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 33 datum: 6-2-2014
4.15 Praktijkopleiders In de sector Schilderen en Onderhoud is de leermeester of praktijkopleider voor de leerling-werknemer het vaste aanspreekpunt binnen het leerbedrijf. Hij instrueert vakvaardigheden, zorgt voor een goede en veilige leerplek en coacht de aankomende vakman. De leermeester kan zich in de leerling-werknemer verplaatsen en weet hem op verschillende manieren te begeleiden en motiveren. Hij beschikt over de juiste kennis en vaardigheden zowel vakinhoudelijk, als op het gebied van instrueren, begeleiden en beoordelen. Daarbij onderhoudt hij contact met zijn collega s, de bedrijfsleiding, de school en de opleidingsadviseur van Savantis. Bijna alle leerbedrijven geven aan dat er een praktijkopleider of leermeester binnen het bedrijf is om de stagiairs en leerlingen te begeleiden Met name de bedrijven die momenteel werken met leerlingwerknemers hebben een praktijkopleider binnen het bedrijf. De meeste praktijkopleiders (69 %) zijn gecertificeerd omdat zij een training voor Praktijkopleider hebben gevolgd. Daarnaast geeft bijna de helft van de respondenten aan dat de praktijkopleider is gecertificeerd op basis van een niveau 3 of 4 opleiding. Doel van het onderzoek was naast het in kaart brengen van deze opleidingssituatie en --behoefte om ook de eventuele overige opleidingsmogelijkheden te verkennen. Deze vragen zijn bewust toegevoegd om werkgevers inzicht te geven in eventuele aanvullende mogelijkheden om leerlingen te kunnen opleiden. 4.16 Maatschappelijk verantwoord ondernemen En ruime meerderheid (78%) van de bedrijven geeft aan te weten dat werken met leerlingen een manier kan zijn om Maatschappelijk Verantwoord te ondernemen. Dit kan belangrijk zijn voor opdrachtgevers bij het gunnen van opdrachten. Bedrijven die werken met leerlingen en stagiairs zijn hier relatief vaker mee bekend dan erkende leerbedrijven die niet actief zijn. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 34 datum: 6-2-2014
4.17 Flexibilisering Bij een teruglopende werkvoorraad kan het lastig zijn voor bedrijven om leerlingen voor minimaal vier dagen per week in te zetten. Om na te gaan in hoeverre dit een drempel is voor bedrijven bij het aannemen van leerlingen is gevraagd of werkgevers bereid zijn om een of meerdere leerlingen op te leiden voor een kleiner aantal dagen per week of alleen in een bepaalde periode in het jaar. Iets meer bedrijven (44%) geven aan dat zij in gesprek willen over dit onderwerp dan dat er bedrijven zijn die aangeven geen interesse te hebben (38%). Bedrijven die momenteel werken met leerlingen en stagiairs geven relatief gezien vaker aan dat zij in gesprek willen over deze mogelijkheid dan dat bedrijven die momenteel niet opleiden dit doen. Bent u bereid om te overwegen om een (of meer) leerling(en) op te leiden voor een kleiner aantal dagen (minder dan 4) per week of alleen in een bepaalde periode in het jaar? (n=639) 38% 17% 8% 36% Ja ik wil graag in gesprek met het samenwerkingsverband Ja ik wil graag in gesprek met Savantis Nee ik heb geen interesse Weet niet Een van de trends in de sector is de toename van het aantal flexkrachten. Bijna een derde van de respondenten (29%) geeft aan dat zij interesse hebben om met het samenwerkingsverband te spreken over de voorwaarden waaronder zij leerlingen in kunnen huren via het samenwerkingsverband op het moment dat zij normaal gesproken één of meerdere uitzendkrachten of buitenlandse werknemers zouden inhuren Van de bedrijven die momenteel niet actief zijn als leerbedrijf wil 14 procent in gesprek over dit onderwerp. Bedrijven die al werken met leerlingen en stagiairs zijn het vaakst geïnteresseerd hierover in gesprek te gaan. Onderzoeksrapportage arbeidsmarkt en opleidingsmogelijkheden Schilderen en Onderhoud bladzijde 35 datum: 6-2-2014