Veiligheid: Patiëntveiligheid in de lift. Medici moeten fouten melden. Zorgverzekeraars gaan voor kwaliteit

Kwaliteit in Zorg Dit is een magazine voor relaties van CCKL Jaargang 1, nummer 2, 2007 Veiligheid: Patiëntveiligheid in de lift Medici moeten fouten melden Zorgverzekeraars gaan voor kwaliteit

COLOFON: KZ 2 is een magazine voor relaties van CCKL, Stichting voor de bevordering van de kwaliteit van het laboratoriumonderzoek en voor de accreditatie van laboratoria in de gezondheidszorg, stamceltransplantatiecentra en trombosediensten. PRODUCTIE EN (EIND)REDACTIE: Turnaround Communicatie, Terschuur www.turnaroundcommunicatie.nl ONTWERP EN OPMAAK: Niels Timmerman Grafische Vormgeving, Amersfoort, www.ntgv.nl FOTOGRAFIE: Frank van Biemen Piebe Bakker DRUKWERK: Drukkerij Stampij, Amersfoort www.drukkerijstampij.nl REDACTIESECRETARIAAT: Hermien van Halteren Bureau CCKL Extra exemplaren van KZ 2 kunt u bestellen via het secretariaat. Hoge Eng West 25a 3882 TP Putten E-mail: info@cckl.nl Telefoon: (0341) 35 90 90 Fax: (0341) 36 09 51 Internet: www.cckl.nl Inhoud: 3 6 8 9 10 12 13 14 15 16 Patiëntveiligheid in de lift Status FNT toegenomen door samenwerking Kort nieuws Update accreditaties Auditorendagen CCKL controleert vaker Column Van Rijn Pak die kans! Financiële steun voor accreditatie Medisch Microbiologisch Laboratorium Vlietlandziekenhuis Geachte relatie, Patiëntveiligheid en kwaliteit zijn thema s die hand in hand gaan. Het CCKL-keurmerk toont aan dat een geaccrediteerde instelling goed met deze thema s omgaat. De buitenwereld moet dat weten! Bijvoorbeeld met behulp van CCKL-stickers, zoals u verderop zult zien. Ook voor de Inspectie voor de Gezondheidszorg en het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport zijn patiëntveiligheid en kwaliteit belangrijke thema s. In dit nummer legt inspecteur Vesseur uit wat het veiligheidsmanagementsysteem betekent voor ziekenhuizen en laboratoria. Directeur-Generaal Gezondheidszorg, Martin van Rijn, gaat daar ook nog eens extra op in. Daarnaast blijft ook CCKL zelf werken aan haar kwaliteit. Recent gehouden auditorendagen zorgen voor afstemming tussen CCKL-auditoren met betrekking tot bijvoorbeeld audit- en beoordelingsmethoden. Verder zal de beoordelingsfrequentie vanaf 2008 verhoogd worden. Uit onderzoek blijkt dat het gat van vier jaar tussen de eerste beoordeling en de herbeoordeling te groot is voor geaccrediteerde instellingen; de aandacht verslapt. Ik spreek de wens uit dat dit relatiemagazine bijdraagt aan een verbeterde kwaliteit in de gezondheidszorg en een goede kijk geeft in de keuken van CCKL. Dr. A.G.M. Buiting, Voorzitter bestuur CCKL CCKL controleert vaker zie pagina 12 Reageer en discussieer ook op ons forum! Kijk op www.cckl.nl.

Patiëntveiligheid in de lift Minder slachtoffers in de gezondheidszorg Patiëntveiligheid in de gezondheidszorg heeft de aandacht. Dat is ook wel nodig, gezien de statistieken. Jaarlijks vallen veel onnodige slachtoffers in de zorgsector. Een veiligheidsmanagementsysteem moet hier verandering in aanbrengen. Uit het rapport Onbedoelde schade van de Orde van Medisch Specialisten en het Nederlands instituut voor onderzoek in de gezondheidszorg (NIVEL) blijkt dat er jaarlijks 1.735 potentiële onbedoelde en vermijdbare doden vallen in de gezondheidszorg. Dat is vier procent van het totaal aantal sterfgevallen in Nederlandse ziekenhuizen. Daarnaast sterven per jaar 1.200 mensen door verkeerd geneesmiddelengebruik. De totale schade ligt nog hoger: op jaarbasis lopen 30.000 patiënten potentieel vermijdbare schade op. In 6.000 gevallen is die blijvend. Klokkenluider De genoemde getallen zijn schokkend, maar niet nieuw. Al in 1988 signaleert de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) onveiligheid in de zorg. Jan Vesseur, Inspecteur voor de Gezondheidszorg: In die tijd onderzochten we wel zaken omtrent 3

patiëntveiligheid, maar het werd gezien als een vaststaand gegeven: daar waar gehakt wordt, vallen spaanders. De Nederlandse gezondheidszorg staat hierin niet alleen; wereldwijd krijgt patiëntveiligheid niet de aandacht die het verdient. Het duurt nog tot 1999 voor de wereld haar ogen opent. In dat jaar publiceert het Amerikaanse Institute of Medicine het rapport To err is human: Building a safer health system. Hierin laat zij zien dat er in Amerika jaarlijks tussen de 44.000 en 98.000 patiënten overlijden door medische fouten. Een gevoelig thema daarbij is de Amerikaanse claimcultuur; zorgverleners schamen zich voor hun fouten en houden ze onder de pet uit angst voor torenhoge schadeclaims. De onderzoekers pleiten in het rapport voor een vernieuwde aanpak: weg met shaming and blaming, welkom klokkenluider! Het is in het belang van de patiënt om medische fouten intern te melden en te analyseren. Op die manier kunnen onderliggende oorzaken worden opgespoord en aangepakt. Hierdoor worden fouten gereduceerd met als doel het vergroten van de patiëntveiligheid. In Nederland leidt het Amerikaanse onderzoek in 2004 tot diverse patiëntveiligheidsconferenties. De IGZ vraagt hierin aandacht voor de risico s in de zorg. Om vermijdbare schade in de gezondheidszorg te voorkomen, moet het voorkomen van risico s voorop staan, aldus inspecteur Vesseur. In dat kader heeft de toenmalige minister van Volkgezondheid Welzijn en Sport, Hans Hoogervorst aan Rein Willems, president-directeur Shell Nederland, gevraagd onderzoek te doen naar het vergroten van de veiligheid in de zorg. Dat lijkt een vreemde keus, maar gebleken is dat in de petrochemische industrie veiliger wordt gewerkt dan in een ziekenhuis. Het is geen toeval dat Hier werk je veilig, of je werkt hier niet prominent prijkt op een bord voor de ingang van Shell-raffinaderij Pernis. Ziekenhuisinfecties Een van de adviezen uit het Shell-rapport, is het invoeren van een veiligheidsmanagementsysteem (VMS) in alle ziekenhuizen. Vesseur: Het veld, bestaande uit de Orde van Medisch Specialisten, de NVZ vereniging van ziekenhuizen en het Landelijke Expertisecentrum Verpleging en Verzorging heeft met ondersteuning van het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN) de kwaliteitseisen voor het VMS opgesteld. Hierbij valt te denken aan eisen die gesteld worden aan leiderschap, communicatie en het monitoren van uitkomsten en rapportages. Deze zijn vastgelegd in de norm NTA 8009:2007, waarmee het VMS werkt. Daarmee staat er een gecertificeerd VMS. Dit systeem heeft als doel het continue bewaken en verbeteren van de kwaliteit in de zorgsector. Het bestaat uit een aantal basiselementen, waaronder het blijvend verbeteren van de (patiënt)veiligheid en het veilig incident melden. Geen mensen straffen, maar de patiëntveiligheid verbeteren Aan het VMS is het landelijk patiëntveiligheidsprogramma Voorkom schade, werk veilig, gekoppeld, dat dit jaar is gestart. Het programma bestaat uit tien veiligheidsthema s die op dit moment moeten worden opgepakt in de Nederlandse ziekenhuizen. Een van die thema s is het voorkomen van ziekenhuisinfecties na een operatie. De daarbij horende acties voor preventie zijn bijvoorbeeld het niet scheren van de patiënt, het tijdig toedienen van antibiotica en het verminderen van het aantal deurbewegingen op de operatiekamer. Als deze acties aantoonbaar leiden tot een vermindering van vermijdbare schade, worden ze opgenomen in de NTA 8009, om zo het VMS verder te optimaliseren. Doel is voor 2012 de vermijdbare schade met vijftig procent terug te brengen. Vesseur legt uit dat het invoeringsproces nu al is begonnen. Ziekenhuizen moeten voor 1 januari 2008 laten weten of ze voldoen aan de norm en welke maatregelen ze nemen als dit nog niet het geval is. Vanaf 2008 gaan we ze toetsen aan de NTA 8009:2007. 4

Doofpot Ondanks deze maatregelen en de normering op het gebied van patiëntveiligheid, blijft het mensenwerk; er kan altijd iets fout gaan. Dit geldt ook voor laboratoria. Om missers te voorkomen is het zaak processen in die onderzoeksinstituten goed in kaart te brengen. De inspecteur: Dat geldt voor iedere sector. Een goed voorbeeld is de luchtvaartsector. Vliegtuigongelukken worden tot in het kleinste detail nageplozen om er achter te komen hoe het heeft kunnen gebeuren en hoe het in de toekomst kan worden voorkomen. In de gezondheidszorg moeten we ervoor waken fouten in de doofpot te stoppen. Het is niet de bedoeling mensen te straffen, maar om de patiëntveiligheid te verbeteren. Daar hoort het melden van incidenten bij. Door die te analyseren kan er een verbeteringstraject starten dat herhaling voorkomt. Vandaar dat het draaiboek Veilig Incident Melden aan het VMS is toegevoegd. Volgens Vesseur zijn mensen vaak bang om incidenten te melden en denken ze dat ook in Nederland de Amerikaanse claimcultuur heerst. Gelukkig is dat niet zo. Hier kan een arts of verpleegkundige honderd procent veilig incidenten melden. Elk incident wordt gemeld binnen een veilig incident melden -systeem. De ziekenhuisorganisatie stelt vervolgens een onderzoek in. De uiteindelijke analyse daarvan levert eventuele verbeterpunten op. Die worden ingevoerd om gelijksoortige incidenten in de toekomst te voorkomen. De IGZ wordt tijdens dit proces niet ingeschakeld. Vesseur: Voor medische fouten die wel ernstige schadelijke gevolgen hebben voor de patiënt of zelfs leiden tot de dood, gelden andere regels. Hiervoor bestaat een wettelijke meldingsplicht. In dat geval moeten we wel worden ingeschakeld. Hier werk je veilig, of je werkt hier niet Veilige laboratoria Veiligheid is heel belangrijk en moet vanzelfsprekend zijn, benadrukt de inspecteur. Wanneer een ziekenhuis een honderd procent goed functionerend kwaliteitssysteem heeft, heeft het ook een goed werkend veiligheidssysteem. Kijkend naar de kwaliteitseisen die CCKL stelt aan de accreditatie van laboratoria concludeert de inspecteur het volgende: Geaccrediteerde laboratoria doen het goed. Veiligheid is namelijk niet anders dan kwaliteit; het maakt er deel van uit. 5

Status FNT toegenomen door samenwerking Gecombineerd certificaat is een verbetering van de kwaliteit Twee accreditaties op één certificaat: meer zeggingskracht voor de Federatie Nederlandse Trombosediensten en meer duidelijkheid voor de aangesloten trombosediensten. CCKL en de Trombose Accreditatie Beleidscommissie (TAB-commissie) van de Federatie Nederlandse Trombosediensten (FNT) accrediteren inmiddels twee jaar samen de trombosediensten. Het vroegere trombosecertificaat wordt niet meer uitgereikt; de CCKL- en FNT-accreditatie staan tegenwoordig op één certificaat. Om gezamenlijk audits mogelijk te maken is de documentatie op elkaar afgestemd, zijn beide beoordelingsteams samengevoegd en hebben vakdeskundigen van de FNT zich de CCKL-methode van rapporteren eigen gemaakt. De samenwerking verloopt soepel. Ron van t Land, voorzitter van de Trombosedienst Accreditatie Beleidscommissie (TABcommissie), is zeer te spreken over de samenwerking. Natuurlijk zijn er af en toe nog onduidelijkheden over wie welke taak heeft, maar er is niets dat we niet op kunnen lossen. Voor de FNT is een goede samenwerking van groot belang. Doordat het FNTcertificaat nu een officiële accreditatiestatus heeft, krijgt het kwaliteitssysteem meer zeggingskracht. Geen status De FNT is rond de eeuwwisseling begonnen met het opzetten van een kwaliteitsnorm. Van t Land: Mijn voorganger Anke van Geest heeft het pionierswerk gedaan en het leeuwendeel van de kwaliteitsrichtlijn geschreven. Via de FNT konden trombosediensten een uitgebreid document opvragen. Daarin stond precies beschreven aan welke voorwaarden de trombosedienst moest voldoen om invoering van een kwaliteitssysteem mogelijk te maken. Deze TAB-richtlijn op zich was goed, maar had weinig status. Het label was dan wel door aangesloten trombosediensten bedacht, maar 6

was niet aan een officieel erkend instituut voor kwaliteit gekoppeld. Daar kwam snel verandering in toen CCKL zocht naar een methode om beide labels samen te voegen. Ada de Bruijn, beleidsmedewerker bij FNT, is als ambtelijke secretaris verbonden aan de TAB-commissie. Samen met voorzitter Van t Land overlegt zij regelmatig met CCKL over de voortgang van het accreditatieproces. De samenwerking heeft geleid tot een eenduidige accreditatieprocedure voor alle trombosediensten, ongeacht hun organisatiestructuur. Er bestaan naast de zelfstandige trombosediensten ook diensten die zijn verbonden aan een ziekenhuis of huisartsenlaboratorium. Voorheen werden deze volgens verschillende accreditatieprocedures geauditeerd. Nu worden die accreditaties centraal gecoördineerd door CCKL en ontvangen ze één certificaat bij goedkeuring. Marijke van der Velden, operationeel leidinggevende van trombosedienst/huisartsenlaboratorium, werkzaam bij het geïntegreerd klinisch chemisch laboratorium, vindt dit een verbetering. Een trombosedienst bij een laboratorium is geen aparte organisatie, maar maakt er deel van uit. Zo moet het ook worden beoordeeld. Voorheen kon het voorkomen dat een laboratorium geaccrediteerd werd, terwijl de bijbehorende trombosedienst niet aan de eisen voldeed. Met het nieuwe certificaat is dit niet meer mogelijk. Dat wordt alleen uitgereikt als zowel het laboratorium als de trombosedienst aan de eisen voldoen. Dit is een verbetering van de kwaliteit. Lidmaatschap ter discussie Vandaag de dag zijn bijna zestig trombosediensten aangesloten bij de federatie. Ruim veertig van die leden zijn geaccrediteerd. We zijn trots op deze score, maar streven wel naar een score van honderd procent. Patiënten moeten overal aanspraak kunnen maken op dezelfde kwaliteit. De TAB-richtlijn draagt hieraan bij door te zorgen voor een uniforme werkwijze bij de trombosediensten. Momenteel is er zelfs een discussie gaande over het lidmaatschap van deze groep. We hopen zo de druk op te voeren bij niet-geaccrediteerde diensten. Van t Land hoopt dat verzekeraars het accreditaat zwaar mee laten wegen bij de zorginkoop. Als verzekeraars alleen geaccrediteerde trombosediensten contracteren, kan dit de achterblijvende trombosediensten over de streep trekken. Ook doseeradviseur De samenwerking van FNT en CCKL heeft het takenpakket voor FNT-auditoren behoorlijk veranderd. Marijke van der Velden is naast leidinggevende ook vakdeskundige FNT, vakdeskundige pre analyse laboratorium en lid van de FNT TAB-commissie. Voorheen concentreerde ik me op de bloedafname. Tegenwoordig is dat één van de taken. Ik controleer een gedeelte van het bloedafnameproces intern en extern het laboratorium van de trombosedienst. Daarbij concentreer ik me op het proces van informatie-uitwisseling met patiënten. Dit gaat in overleg met de teamleider van CCKL. Daarnaast heb ik een verplichte opleiding tot doseeradviseur gevolgd, om het doseerproces te kunnen beoordelen. Ook is mijn takenpakket onlangs uitgebreid met het accrediteren van de pre-analyse in een laboratorium. Voor een FNT-accreditatie waren vroeger twee auditoren nodig. Een van hen was dan teamleider. Sinds de samenwerking wordt voor een audit bij een trombosedienst van een laboratorium een FNT-auditor toegevoegd aan een CCKL-team. Omdat er twee verschillende instanties zijn samengevoegd, moesten de procedures en de werkwijze op elkaar worden aangepast; onze rapportagewerkwijze is nu gelijk aan die van CCKL-auditoren. Ook daar moest Van der Velden aan wennen, maar ondanks deze veranderingen is ze tevreden over het verloop van de samenwerking. Het is een positieve verandering die prima verloopt. 7

Medici moeten fouten melden Vanaf volgend jaar zijn ziekenhuizen verplicht om medische missers te registreren. Dat heeft minister Ab Klink van Volksgezondheid gezegd tijdens een spoeddebat in de Tweede Kamer over de fouten in ziekenhuizen. De Inspectie voor de Gezondheidszorg zal er op toezien dat ziekenhuisdirecties ook echt iets met de meldingen doen en waar nodig verbeteringen aanbrengen. Medici mogen misstanden anoniem bij hun ziekenhuisdirectie melden (zie elders in dit blad). Klink wil bekijken of ziekenhuizen ook strafrechtelijk kunnen worden vervolgd als zij fouten verzwijgen. De inspectie krijgt de mogelijkheid om boetes op te leggen en medische dossiers van patiënten in te zien. Specialisten moeten openbaar maken hoe vaak ze een bepaalde operatie uitvoeren. Hierdoor weten patiënten hoe ervaren een arts is. (Bron: gezondheidszorg.net) Kijk voor uitgebreidere berichtgeving en ander kort nieuws op www.cckl.nl/kz2. Maagbloeding niet nodig Jaarlijks overlijden 540 Nederlanders door het langdurig gebruik van ontstekingsremmers en pijnstillers als diclofenac en ibuprofen. Ongeveer 5100 gebruikers van deze middelen krijgen een ernstige maagbloeding. Opvallend is dat slechts de helft van de patiënten met een sterk verhoogd risico maagzuurremmers krijgt voorgeschreven, terwijl twee op de drie maagbloedingen is te voorkomen door gelijktijdig gebruik van deze maagzuurremmers. Daarnaast slikt zeven procent van de patiënten meer pijnstillers dan de maximale hoeveelheid die de dokter heeft voorgeschreven. Bovendien slikt zeventien procent gelijktijdig meerdere soorten ontstekingsremmers, terwijl dat de kans op maagbloedingen sterk vergroot. Dit concludeert reumatoloog Harald Vonkeman van Medisch Spectrum Twente in een proefschrift aan de Universiteit Twente. Het onderzoek hield hij onder 52.000 mensen. (Bron: ANP) 8

Toegekende Accreditaties juli, augustus, september en oktober 2007 Juli Accreditaties verleend: CCKL erkenning 174, Fertiliteitslaboratorium, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam CCKL erkenning 175, Medisch Microbiologisch Laboratorium, Vlietland Ziekenhuis, Schiedam CCKL erkenning 176, Afdeling Obstetrie en Gynaecologie, Voortplantingsgeneeskunde - In Vitro Fertilisatie, Universitair Medisch Centrum Groningen Accreditaties verlengd: CCKL erkenning 21, Stichting Artsenlaboratorium en Trombosedienst, Koog aan de Zaan Augustus Accreditaties verleend: CCKL erkenning 177, Laboratorium Bloedtransfusiedienst, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Accreditaties verlengd: CCKL erkenning 15, Klinisch Chemisch Laboratorium, Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag CCKL erkenning 18, Klinisch Chemisch Laboratorium, Stichting Synergos, Eindhoven CCKL erkenning 84, Laboratoriumcentrum Secties Bloedtransfusie, Bijzondere Chemie en Transplantatie Immunologie, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen September Accreditaties verleend: CCKL erkenning 178, IHD Laboratorium Sanquin Bloedbank, Regio Noordoost, Groningen CCKL erkenning 179, Laboratorium voor Prenatale Cytogenetica, afdeling Klinische Genetica, Erasmus MC, Rotterdam CCKL erkenning 180, Pathologisch Laboratorium voor het Gooi en Almere, Tergooiziekenhuizen, Blaricum CCKL erkenning 181, Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid, Haarlem CCKL erkenning 182, Laboratorium voor Postnatale en Tumor Cytogenetica, afdeling Klinische Genetica, Erasmus MC, Rotterdam CCKL erkenning 185, SCAL, Medisch Diagnostisch Centrum, Leiden Accreditaties verlengd: CCKL erkenning 13, Klinisch Chemisch Laboratorium, St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein CCKL erkenning 183, St. Regionale Trombosedienst 's-gravenhage e.o., Rijswijk CCKL erkenning 184, Stichting Trombosedienst Regio Eindhoven, Veldhoven Oktober Accreditaties verleend: CCKL erkenning 186, VieCuri Medisch Centrum voor Noord Limburg, Klinische Pathologie, Venlo CCKL erkenning 187, JACIE, Stamceltransplantatiecentrum, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Accreditaties verlengd: CCKL erkenning 20, Klinisch Chemisch Laboratorium, Alysis Zorggroep, Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem CCKL erkenning 24, Klinisch Chemisch Laboratorium, Ziekenhuis Walcheren, Vlissingen CCKL erkenning 87, Klinisch Chemisch Laboratorium, Saxenburgh Groep, Röpcke-Zweers Ziekenhuis, Hardenberg CCKL erkenning 89, Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium, VieCuri Medisch Centrum voor Noord-Limburg, Venlo ZN stelt kwaliteit centraal Zorgverzekeraars Nederland (ZN) introduceert de DBC-Inkoopgids 2008. De gids geeft een overzicht van kwaliteitskenmerken voor ziekenhuiszorg waarover zorgverzekeraars en zorgaanbieders vrije afspraken kunnen maken. Dit betreft twintig procent van de ziekenhuiszorg, het B-segment DBC s. Niet de prijs maar kwaliteit staat bij de onderhandelingen centraal. De gids is tot stand gekomen in samenwerking met medisch specialisten en patiëntenverenigingen. (Bron: Zorgverzekeraars Nederland) 9

CCKL-auditorendagen: Neuzen dezelfde kant op In 2006 hebben 187 auditoren 47 audits voor CCKL uitgevoerd. Dit jaar zullen die aantallen verder toenemen. Om ervoor te zorgen dat al die auditoren op dezelfde manier optreden en beoordelen, houdt CCKL regelmatig auditorendagen. De redactie van KZ 2 bezoekt zo n bijscholingscursus. Als eerste laat Marc Willems, projectmanager van Bureau CCKL, de uitkomsten van een enquête onder klanten zien. Het algemene beeld is goed te noemen; de auditoren en Bureau CCKL scoren een 2 op een schaal van 1 (uitstekend) tot 5 (slecht). Wel signaleert Willems dat het afgesproken auditdagprogramma niet altijd wordt gevolgd. Hij adviseert de auditoren daarom duidelijker naar laboratoria te communiceren wat zij tijdens een beoordeling gaan doen. Een ander punt van aandacht is de overeenkomst tussen het uiteindelijke rapport en het slotgesprek aan het eind van een beoordelingsbezoek. In het rapport staan soms verrassingen voor de klant, vertelt Willems. In het rapport mogen eigenlijk geen nieuwe dingen staan. Twijfel je tijdens het slotgesprek bijvoorbeeld nog over de zwaarte van een geconstateerde afwijking, vertel dat aan de klant. Die weet dan dat de definitieve beoordeling in het rapport staan. De weging van tekortkomingen leidt hier en daar tot stevige discussies, hoewel het aantal de afgelopen 10

jaren is afgenomen door onder andere bijscholing van de auditoren. Willems: Het zal altijd wel een gevoelig punt blijven; voor een lab is het natuurlijk niet leuk om op de vingers getikt te worden. Om eventuele conflicten in de toekomst voor te zijn, zullen we naar aanleiding van overleg met de NVKC een Commissie van Bemiddeling oprichten waarin alle beroepsgroepen kunnen worden vertegenwoordigd. Die doet bindend uitspraak. Mogelijk dat andere beroepsverenigingen daar op termijn bij aan kunnen haken. Ondanks enkele kritische kanttekeningen zijn de instellingen volgens de enquête-uitslagen tevreden over de houding en aanpak van de auditoren, en over de contacten met Bureau CCKL. Geen wet Gerard Loeber, voorzitter van de Beleidsadviescommissie Accreditatiezaken van CCKL, geeft in zijn stoomcursus auditvaardigheden aan, dat iedereen moet beseffen dat de ISO 15189 (de internationale norm voor accreditatie van laboratoria) een norm is en geen wet. De CCKL Praktijkrichtlijn is een interpretatie van die norm. Het geeft een toelichting en is een hulpmiddel bij het opzetten van een kwaliteitssysteem. Er staat niet dat deze richtlijn van kaft tot kaft verplicht is. Als iets in een bepaalde situatie niet mogelijk is, kan een instelling op basis van goede argumenten afwijken van de norm. Hij geeft toe dat de CCKL Praktijkrichtlijn met de woorden moet en dient soms een wat ongelukkige formulering hanteert in toelichtende teksten. De harde eisen zijn namelijk per hoofdstuk onder een apart kopje opgenomen. Het is een goede zaak om naar perfectie te streven, maar uiteindelijk gaat het om fit for use: het kwaliteitssysteem moet nut hebben en in de gegeven situatie goed werken. Tijdens het middagprogramma bespreken de auditoren per beroepsvereniging zelf ingebrachte vragen en onderwerpen ten aanzien van de CCKL-accreditatie. Willems: Op die manier faciliteren wij de onderlinge afstemming en verdieping, die ten goede komen aan onze klanten. Enkele vragen over de fusie De fusie tussen de Raad voor Accreditatie (RvA) en CCKL is juridisch gezien een feit. Klopt het dat de beoordelingsfrequentie wordt verhoogd? Ja, vanaf 1 januari 2008 zal CCKL eens in de twee jaar toetsen, in plaats van eens in de vier jaar. Naast het voorkomen van het wegzakken van het kwaliteitssysteem (zie elders in dit blad) bij laboratoria is dit nodig om te voldoen aan de ISO 17011 voor accrediterende instellingen. CCKL is onderdeel van de RvA en moet deze norm volgen om de internationale erkenning te kunnen behouden. De RvA toetst tegen de ISO 15189 en CCKL tegen de eigen Praktijkrichtlijn. Welke heeft de voorkeur? De Nederlandse uitleg van de 15189 is de CCKL Praktijkrichtlijn. Er zijn geen tegenstrijdigheden, wel zijn er enkele kleine verschillen tussen beide normen. Dit levert geen enkel probleem op bij de toetsing of de internationale erkenning. Een nog te ontwikkelen kruisverwijzingstabel maakt dit inzichtelijk. De RvA stelt de scope vast per verrichting. CCKL definieert de scope per werkterrein. Hoe gaat CCKL daar mee om? De afspraak is dat CCKL blijft toetsen zoals het nu is; geen losse handelingen, maar het hele vakgebied. 11

De aandacht voor kwaliteit verslapt CCKL controleert vaker De beoordelingsfrequentie van laboratoria wordt verhoogd van eens in de vier jaar naar eens in de twee jaar. Vanaf 1 januari 2008 zal CCKL vaker controleren, om zo de kwaliteit van laboratoria op een hoog plan te houden. Uit cijfers van Bureau CCKL blijkt dat een eerste beoordeling gemiddeld 45 weken bedraagt en een herbeoordeling 47,5 weken. Volgens Marc Willems, projectmanager bij Bureau CCKL, is dat zorgelijk. Bij een her zou het alleen om afwijkingen moeten gaan ten opzichte van de eerste beoordeling, die snel zijn op te lossen. Dat blijkt niet het geval. Het kost zelfs meer tijd dan de eerste beoordeling. Willems krijgt op basis van de cijfers en gevoerde gesprekken in het veld de indruk dat gedurende de vier jaar die tussen een eerste beoordeling en een herbeoordeling ligt, de aandacht voor het kwaliteitssysteem verslapt. Naar zijn idee zien sommige laboratoria het behalen van het accreditatiebewijs als een project, en gaat men daarna weer verder met andere dingen. Het kwaliteitssysteem zakt langzaam aan in. Voor ons reden genoeg om vaker langs te komen, zegt Simone Kooy, eveneens projectmanager bij Bureau CCKL. In ieders belang Een tweede reden voor het ophogen van de beoordelingsfrequentie is de ISO-norm voor accrediterende instellingen (ISO 17011), waaraan CCKL wil gaan voldoen. Volgens deze norm dient een jaar na de eerste beoordeling al een eenmalig vervolgonderzoek plaats te vinden. De standaard beoordelingsfrequentie is eens in de twee jaar. De Raad voor Accreditatie (RvA) (her)accrediteert echter eens per vier jaar en controleert ieder jaar, terwijl CCKL alleen eens in de vier jaar (her)accrediteert. Kooy: De RvA waar we nu onderdeel van uitmaken doet iets meer dan de norm en wij iets minder. Een gezamenlijke commissie heeft daarom onderzoek gedaan naar een haalbare en wenselijke beoordelingsfrequentie voor medische laboratoria. De uitkomst is dat CCKL blijft (her)accrediteren per vier jaar, maar dat we om de twee jaar een controlebezoek uitvoeren. Daarnaast zullen we een jaar na de eerste beoordeling eenmalig een documentonderzoek doen. Het documentonderzoek wordt uitgevoerd door Bureau CCKL en richt zich onder andere op de verbeteracties naar aanleiding van de vorige beoordeling, interne auditverslagen, interne auditplannen, resultaten van interne controles en opleidingsplannen. De controlebezoeken worden door een klein auditteam uitgevoerd. Naast documentenonderzoek neemt het team steekproeven om de operationaliteit van het kwaliteitssysteem te toetsen. Afwijkingen moeten binnen drie maanden worden verholpen. Kooy: Door deze werkwijze blijft de kwaliteit van laboratoria op een hoog niveau, voldoen we aan de internatonale norm en wordt het CCKL-keurmerk internationaal erkend. Iedereen in de zorg heeft daar belang bij. Kijk op www.cckl.nl/kz2 voor meer informatie over beoordelingsfrequentie en controlebezoeken. 12

Column Veilige zorg Martin van Rijn Directeur-Generaal Gezondheidszorg Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Veilige zorg is een verantwoordelijkheid van iedereen die werkt in de zorgsector. Het thema staat hoog op de politieke agenda. Op 6 juli van dit jaar hebben minister Klink en staatssecretaris Bussemaker de Tweede Kamer geïnformeerd over hun beleid en ambities op dit terrein. En zij zijn ambitieus, zoals de hele zorgsector ambitieus is; met de verschillende partijen in de ziekenhuissector zijn afspraken gemaakt over het halveren van de vermijdbare schade in de komende vijf jaar. Deze afspraken zijn beslist niet vrijblijvend. De Inspectie voor de Gezondheidszorg houdt toezicht op de resultaten. Al deze aandacht is nodig, want in mei van dit jaar werd het zogenaamde Emgo-Nivel onderzoek gepubliceerd. Daarin werd berekend dat in de Nederlandse ziekenhuizen jaarlijks 1735 vermijdbare doden vallen. Dit rapport deed uiteraard veel stof opwaaien. De problematiek is overduidelijk. Naast deze vermijdbare doden, is er meer vermijdbare schade. Het gaat dan om verschillende zaken, als blijvende invaliditeit samenhangend met medisch handelen. Ook gaat het hierbij om mensen die onnodig pijn lijden of langer in het ziekenhuis moeten blijven dan zonder problemen nodig zou zijn. Veilige zorg kent veel aspecten, waaronder de bewustwording en houding van zorgverleners, patiënten en consumenten en de organisatie van het zorgproces. Hierbij is in het bijzonder aandacht voor onder andere de verdeling van verantwoordelijkheden, communicatie, overdrachtsmomenten, hanteren van de professionele kwaliteitsnorm, technische aspecten rondom apparatuur. In de ziekenhuissector wordt hard gewerkt aan de verdere invoering van een Veiligheidsmanagementsysteem. Dit systeem bestaat onder meer uit een systematische risicoanalyse, een systeem voor incidentmelding en een verbeterproces, waardoor een belangrijke stap wordt gezet op de weg naar veilige zorg. Voor de lezers van dit blad is dit hopelijk gesneden koek. Producten en diensten moeten gewoon goed en veilig zijn. Mensen vertrouwen erop. In de vele gesprekken die ik heb gevoerd met mensen in de zorgsector, merk ik dat iedereen die verantwoordelijkheid graag aanvaardt. Daarom heb ik er vertrouwen in dat we de ambitieuze doelstellingen op het terrein van veilige zorg met zijn allen ook echt gaan halen. 13

Plak die kans! Geaccrediteerde laboratoria kunnen bij CCKL keurmerkstickers aanschaffen voor 1,99 per stuk. Daarmee tonen zij aan de buitenwereld dat hun kwaliteit tiptop in orde is. Voor de poliafname in het ziekenhuis en alle buitenprikposten hebben we CCKL-stickers besteld, omdat we herkenbaar willen zijn als CCKL-laboratorium. Patiënten moeten weten dat we door een onafhankelijke instelling zijn getoetst en dat we goed werk afleveren. Onze medewerkers weten uiteraard dat we geaccrediteerd zijn. Maar zo n sticker op de deur motiveert toch weer extra; het is iets om trots op te zijn. Dr. Fokke Posma, Klinisch Laboratorium, Ziekenhuisgroep Twente We hebben een flink aantal stickers besteld, omdat we in en buiten Deventer in diverse gebouwen zitten. Daarnaast betrekken we volgend jaar nieuwbouw, waar we ook ons CCKL-keurmerk willen laten zien door gelijk stickers op de ramen te plakken. Want we zijn er trots op. We hebben ons best ervoor gedaan en het toont aan dat we goed bezig zijn. Drs. H.J.M. Salden, Klinisch Chemisch Laboratorium, Deventer Ziekenhuis Onze organisatie is verspreid over tien vestigingen. Deze zijn allen geaccrediteerd. Dat willen we kenbaar maken aan de buitenwereld. Vandaar dat we een aantal jaar geleden al in overleg met CCKL de auto s van de laboratoriumbodedienst hebben voorzien van de opdruk CCKL-geaccrediteerd. Tegenwoordig is er meer marktwerking, ook vanuit het buitenland. Op deze manier onderscheiden we ons kwalitatief van de rest. Hopelijk hechten consumenten en zorgverzekeraars daar waarde aan. Dr. B.P. Overbeek, Laboratorium voor infectieziekten, Groningen Twente Deventer Groningen U krijgt de kans aan de buitenwereld te tonen dat u het gerenommeerde CCKL-keurmerk in de wacht heeft gesleept. Ieder geaccrediteerd laboratorium ontvangt gratis een sticker. Extra exemplaren bestelt u voor 1,99 per stuk via info@cckl.nl. 14

Zorgverzekeraars gaan voor kwaliteit Financiële steun voor accreditatie Werken volgens een geaccrediteerd kwaliteitssysteem; tot voor kort maakte dit voor zorginkopers geen verschil. Patiëntveiligheid heeft dit veranderd. Of niet? De vergroting van de patiëntveiligheid is een actueel onderwerp binnen de gezondheidszorg (zie artikel Patiëntveiligheid). Dagelijks lopen patiënten het risico ten prooi te vallen aan vermijdbare schade. Bewezen is dat geaccrediteerde kwaliteitssystemen meewerken aan de veiligheid van die patiënten. Met dit gegeven rijst de vraag of CCKL-accreditatie enige meerwaarde heeft bij het contracteren van laboratoria. Een belronde langs verschillende zorgverzekeraars levert uiteenlopende reacties op. Delta Lloyd laat weten dat het voor haar geen toegevoegde waarde heeft. Delta Lloyd is van mening dat patiënten recht hebben op de best mogelijke zorg. Zij is verantwoordelijk voor de vergoeding hiervan. Aangezien Delta Lloyd een restitutiepolis kent, werkt zij niet met een beperkte groep laboratoria., aldus een woordvoerder. Hierbij gaat de zorgverzekeraar uit van het feit dat zijn klanten zelf de best mogelijke zorg kunnen filteren uit het totale aanbod. Accreditatie betaalt zichzelf terug Opmerkelijk is dat verzekeringscombinatie UVIT (Univé, VGZ, IZA en Trias) juist om die reden wèl geaccrediteerde laboratoria contracteert. Huug Lennaerts, woordvoerder UVIT, legt uit waarom. Kwaliteit staat bij UVIT los van de polisvorm. Een restitutiepolis betekent niets meer en niets minder dan dat de klant zelf gaat shoppen in de zorgwereld. De een kan dit beter dan de ander. Om zowel slechte als goede shoppers de beste zorgkwaliteit te garanderen, is - waar het laboratoria betreft - de CCKL-accreditatie een goed selectiemechanisme. UVIT geeft aan dat de accreditatie een vereiste is voor elk nieuw te contracteren laboratorium. Zij beschikken over een goed werkend kwaliteitssysteem. In beginsel is het contracteren van die laboratoria duurder, maar het betaalt zich terug. De kans dat een patiënt vanwege een fout in het onderzoek nogmaals terug moet komen, wordt door het optimale kwaliteitssysteem tot een minimum beperkt. Vooralsnog eist UVIT geen accreditatie van laboratoria die al zijn gecontracteerd. Maar we gaan dit wel aansporen. Wij werken met prestatiecontracten. Een ziekenhuis dat bijvoorbeeld snelle resultaten levert op gebied van patiëntveiligheid, kan van ons een financieel steuntje in de rug verwachten. Ik kan me voorstellen dat ook een laboratorium dat in het kader van patiëntveiligheid een accreditatie aanvraagt en krijgt toegekend, hiervoor in aanmerking komt. Ook voor zorgverzekeraar CZ speelt accreditering wel degelijk een rol in het inkoopproces. CZ-woordvoerder Peter Polderdijk: Met het oog op de patiëntveiligheid is het van belang dat de kwaliteit in de gezondheidszorg wordt verbeterd en gewaarborgd. Als zorgverzekeraar maken we dat mede mogelijk door een kwaliteitskeurmerk zoals dat van CCKL als voorwaarde te stellen. Kijk voor uitgebreidere berichtgeving op www.cckl.nl/kz2. 15

Medisch Microbiologisch Laboratorium Vlietlandziekenhuis Wij kunnen en willen niet achterblijven Bij de ingang van het laboratorium gaan de mobiele telefoons uit. Winterjassen worden omgeruild voor steriele witte jassen. Lange haren zijn bijeengebonden in een staart. Routineus pakt iedereen in het voorbijgaan de juiste maat blauwe latex handschoenen uit de verschillende doosjes. De laboranten zijn aangekleed ; het werk kan beginnen. In het Medisch Microbiologisch Laboratorium (MML) van het Vlietlandziekenhuis staat kwaliteitsbewaking bovenaan. Externe factoren krijgen hier geen kans de uitslag te beïnvloeden. Niet voor niets is het laboratorium in april geaccrediteerd. Teamleider Sylvia de Jong: Die accreditatie is voor ons lab heel belangrijk Het is een bevestiging dat we werken volgens een goed functionerend kwaliteitssysteem. Een betere bevestiging bestaat er niet. In de sector waarin het MML werkzaam is, is de accreditatie door CCKL een voorwaarde die donorbanken stellen aan de samenwerking met het lab. Wij controleren donormateriaal voordat het wordt vrijgegeven. Hierbij valt te denken aan onder andere hoornvlies en heupkoppen. De uitslagen van de onderzoeken worden na controle opgestuurd naar de cornea- en hartkleppenbank in Rotterdam en naar verschillende botbanken. Die mogen tegenwoordig alleen werken met geaccrediteerde laboratoria. Wij kunnen en willen hierin niet achterblijven. Ook geven we hiermee het signaal af naar onze beroepsgroep en de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie dat we kwaliteit hoog in het vaandel hebben staan. Voor het MML is dit de eerste accreditatie. De audit hebben we als bijzonder prettig ervaren, maar op de dag zelf waren we allemaal behoorlijk zenuwachtig. Natuurlijk is het werk routine, maar het voelt anders wanneer er iemand op je vingers kijkt. Voor De Jong persoonlijk was de audit extra spannend. Zij stond namelijk aan de wieg van het kwaliteitssysteem. Tot 1 november was ze kwaliteitsfunctionaris bij het MML. In die functie heeft ze een groot deel van het kwaliteitssysteem beschreven en ingevoerd op de werkvloer. Dat klinkt eenvoudig, maar zonder een goed functionerend team lukt dat niet. Deze accreditatie hebben we dan ook met z n allen verdiend.