De revanche van het systeemdenken: wat is de waarde voor de sociale psychiatrie? Christina van der Feltz-Cornelis en Willem van Tilburg SYMPOSIUM SOCIALE PSYCHIATRIE: REVANCHE VAN HET SYSTEEMDENKEN 6 november 2014, Janskerk, Utrecht
Systeemdenken Definitie en Concepten
Systeemdenken Een wijze om de complexe werkelijkheid te begrijpen en te beheersen Uitgewerkt in theorie en methoden en technieken Gericht op het onderzoeken van patronen, verbanden en relaties tussen deze elementen
Concept in de sociologie 1951: Een systeem is een concept dat verwijst naar Een complex geheel van afhankelijke relaties Een gelijksoortige afhankelijke relatie tussen een dergelijk complex geheel en zijn omgeving Talcott Parsons
Concept in de biologie 1930: open systeem als georganiseerd geheel van met elkaar in wisselwerking staande elementen van hogere (maatschappij) en lagere (genen) niveaus Ludwig von Bertalanffy Levende systemen kunnen niet als optelsom van fysische en chemische processen worden begrepen Maar veeleer als een specifieke organisatie daarvan in interactie met de buitenwereld Levende wezens zijn op hun beurt opgenomen in hen omvattende systemen met hun eigen wetmatigheden gezinnen, groepen, organisaties, staten etc. Zij sturen het functioneren van de hen samenstellende subsystemen aan en kunnen daar grote invloed op hebben
Organisatie van systemen in interactie met de buitenwereld Men kan de werkelijkheid opvatten als opgebouwd uit een aantal qua complexiteit steeds ingewikkelder systemen, die elk hun eigen wetmatigheden vertonen. Dit leidt tot de theorie van complexe systemen, nl dat sociale interactie wordt geordend als gevolg van zelforganisatie Stuart Kaufmann
Zelforganisatie Het proces waarbij in een chaotisch systeem spontaan structuren ontstaan wanneer daar een kracht aan wordt toegevoegd zoals straling, licht of geluid door de werking van de natuurwetten. Deze structuren kunnen een steeds complexere vorm aannemen. Een belangrijk kenmerk van zelforganisatie is dat niemand doelbewust structuren in een systeem aanbrengt. Op menselijk niveau kan er ook sprake zijn van zelforganisatie.
WAT IS NU DE BETEKENIS VOOR DE SOCIALE PSYCHIATRIE?
Tegen eenzijdigheid SYSTEEMDENKEN ALS WAPEN
Eenzijdigheid 1 1970: Gebrek aan aandacht voor de eigen wetmatigheden van de subsystemen waaruit een mens is opgebouwd. Het brein is er daar een van. Alleen hogere orde systemen worden beschouwd.
Eenzijdig In de psychiatrie in de jaren 70 is de systeemtheorie met name gebruikt in het gezins therapeutisch denken Dat was een reactie op eenzijdig biologisch denken uit de jaren daarvóór Maar de lagere individuele en biologische systemen die van invloed zijn op een gezin kun je daarmee niet tussen haakjes zetten Een gezin functioneert ook dankzij de individuen Als er een kind met autisme is heeft dat zijn eigen wetmatigheden die hun invloed hebben op het gezin
Consequentie 1 Systeemtheorie is dus geen vrijbrief om alleen de nadruk te leggen op het sociale aspect Het vereist dat de lagere niveaus die hun eigen wetmatigheden hebben en hun eigen beperkingen opleggen aan hoe ze in hogere systemen kunnen functioneren, ook worden beschouwd.
Eenzijdigheid 2 Er is tegenwoordig juist vaker een gebrek aan aandacht voor de onmiskenbare invloed op ons functioneren van de systemen waar je als mens deel van uitmaakt: de sociale systemen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de epigenetica van trauma en stress.
Consequentie 2 Systeemdenken is een manier van kijken naar de werkelijkheid We kunnen dat nu doen op basis van veel meer evidentie dan in de jaren 70 We zien de biologische bepaaldheid nu veel beter En hebben nu ook toegang tot evidentie, bv in de epigenetica, hoe sociale omstandigheden beïnvloeden dat genen tot expressie komen
Revanche Weg met eenzijdigheid en dogmatisme
Sociale Psychiatrie: Revanche van het systeemdenken Correctie van de nu geringe aandacht voor de invloed van sociale systemen op het ontstaan van psychische stoornissen Brede visie op de werkelijkheid die de wederzijdse afhankelijkheden en wetmatigheden op hogere en lagere niveaus bekijkt Op basis van toegenomen evidentie en wetenschappelijke methode Duidelijke maatschappelijke relevantie
Sociale Psychiatrie: Revanche op simplistisch en eenzijdig denken c.m.vdrfeltz@tilburguniversity.edu CONTACT