Naleving leeftijdsgrens verkoop alcoholhoudende drank in Katwijk 2013

Naleving leeftijdsgrens verkoop alcoholhoudende drank in Katwijk 2013 Evaluatie van het traject ter verbetering van de correcte naleving van de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcoholhoudende drank, zoals geformuleerd in de Drank- en Horecawet. Aanbevelingen voor een verdere verbetering van het percentage correcte naleving. & Platform en Stichting Kocon Katwijk, september 2013

Colofon Auteur: Pel van Hattum Contactpersoon: Pel van Hattum: pvanhattum@ggdhm.nl Telefoon: 088-308 43 82 Uitgiftemaand: september 2013 Uitgever: Stichting Kocon, Callaoweg 1, 2223 AS, Katwijk Downloaden: via www.kocon.nl

Inleiding De naleving van de Drank- en Horecawet is decennia lang (!) een onderwerp geweest waar landelijk weinig of geen aandacht aan is besteed. Mede als gevolg daarvan is de naleving van de D- & H-wet gedaald naar een bedroevend laag niveau. De naleving van de wet is van invloed op zowel de veiligheid als de gezondheid in een gemeente. In tegenstelling tot veel andere gemeenten investeert de gemeente Katwijk al jaren serieus in een betere naleving. De doelstelling van Kocon is problemen van mensen met het gebruik van middelen te voorkomen of te genezen. Kocon houdt zich vanuit haar visie dat regels en handhaving effectieve middelen zijn om problemen met middelen te voorkomen ook al sinds 2007 bezig met het verbeteren van de naleving van de D-& H-wet door initiatieven te ontplooien, met de gemeente samen te werken en haar te adviseren. Vanaf oktober 2012 tot en met mei 2013 ontplooiden zowel de gemeente als Kocon initiatieven om de naleving te verbeteren en te onderzoeken in hoeverre dit lukte. De gemeente zette in op een striktere controle in de horeca, met name in de cafés. Kocon investeerde in het zogeheten DHW Support-traject 1. Het traject van DHW-Support (verder DHWS) bestaat uit mysteryshopping, gesprekken met en scholing van verkopers. Het DHWS-traject is gericht op de cafetaria s, slijterijen en supermarkten. Nadat beide plannen over en weer op elkaar zijn afgestemd, verklaarde de gemeente zich bereid een 4e Nalevingsonderzoek te financieren. Dit onderzoek, uitgevoerd door STAP 2, is vanuit de Werkgroep Naleving van Kocon begeleid. In mei 2013 zijn de resultaten van het 4e onderzoek bekend geworden. In de hierna volgende hoofdstukken evalueert de Werkgroep Naleving de samenwerking tussen de betrokken instellingen en de kwaliteit van het traject van DHWS. Daarna worden de uitkomsten van het onderzoek nader bekeken om vervolgens van daaruit aanbevelingen aan te dragen voor het vervolg. Werkgroep Naleving Kocon: Pel van Hattum Bas Meskers Piet Ooms IJsbrand van der Plas Hanneke Tielen Thea Guijt GGD Hollands Midden/ Platform Kocon Gemeente Katwijk Vrijwilliger Politie Hollands Midden GGD Hollands Midden Platform Kocon 1 Drank- en Horecawet Support is een particuliere organisatie die gemeenten ondersteunt bij het implementeren van alcoholmatigingsbeleid. De aanpak richt zich zowel op preventie als op handhaving. Meer informatie is te vinden op de website: www.dhwsupport.nl. 2 STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid, is een onafhankelijk kennisinstituut dat zich inzet voor effectief alcoholbeleid en voor publieke bewustwording van de gezondheidsrisico's van alcohol. Meer informatie is te vinden op de website: www.stap.nl Pagina 1

1. Samenwerking en kwaliteit Zowel in het traject van DHWS als in het traject van het 4 e Nalevingsonderzoek is samengewerkt met DHW Support, STAP en de gemeente Katwijk. Die samenwerking was met alle partijen steeds prima; korte lijnen, snelle beslissingen en over en weer bereidwilligheid werk uit te voeren. Beide trajecten zijn uitgevoerd in de geplande tijd en binnen de afgesproken budgetten. Dat heeft vanzelfsprekend te maken met de werkcultuur binnen de genoemde organisaties, maar zeker ook met de betrokken personen, te weten Bas Meskers, Maarten van Rijn, Mariëtte van den Berg en Fieke Franken. Bij het aankopen van het DHWS-traject en het Nalevingsonderzoek waren zowel de te maken kosten als de kwaliteit van het product vooraf een punt van overweging. Overwegingen voor wat betreft de prijs De prijs voor het DHWS-traject was 28.000,-. Voor dat bedrag zijn 180 mysteryshopbezoeken, 45 gesprekken en scholing aan 182 verkopers geleverd, plus de rapportage en een presentatie over die activiteiten. Het Nalevingsonderzoek uitgevoerd door STAP kostte 14.000,-; daarvoor zijn 81 mysteryshop-bezoeken afgelegd, de resultaten verwerkt en is een factsheet geleverd. Het Nalevingsonderzoek is in voorafgaande jaren steeds als waardevol beoordeeld. Het DHWS-traject beloofde veel inzet voor de overeengekomen prijs. Overwegingen voor wat betreft de kwaliteit In verband met bepaalde condities en de prijs koos de gemeente ervoor om de opdracht voor het 4e nalevingsonderzoek te geven aan STAP. STAP is een nationaal bekend instituut en heeft aan de wieg gestaan van dit mysteryshop-onderzoek; daarmee is de kwaliteit voldoende gewaarborgd. In de gesprekken met DHWS is aangegeven dat de laatste meting in het traject wat Kocon betreft uitgevoerd zou worden door STAP en niet door henzelf. Dit wijkt af van de gebruikelijke manier van werken van DHWS en had tot doel om objectief te meten. DHWS reageerde direct enthousiast op dit voorstel. Het feit dat een leverancier onmiddellijk bereid is zijn product door derden te laten meten schept vertrouwen. IJsbrand van der Plas is lid van de Werkgroep Naleving van Kocon en rechercheur van politie; hij is dus bekend met de materie van de Drank- en Horecawet en beroepshalve bekend met onderzoek en observatie. Hij heeft een aantal mysteryshop-bezoeken bijgewoond en was enthousiast over de wijze waarop dit gebeurde. De percentages naleving die uit de metingen van DHWS in de verschillende verkoopsectoren naar voren komen, komen steeds sterk overeen met de resultaten uit de meting verricht door STAP; dat geeft aan dat de uitkomsten behoorlijk nauwkeurig zijn. Kocon heeft positieve ervaringen met de samenwerking met en de uitvoering van het traject door DHWS; en is tevreden over de prijs en de kwaliteit van het door DHWS geleverde traject. Dat het 4 e Nalevingsonderzoek beantwoordde aan de verwachtingen wat betreft prijs en kwaliteit was op voorhand bekend. Pagina 2

2. Resultaten onderzoek STAP leverde in juni 2013 de resultaten van het 4 e vierde Nalevingsonderzoek aan. Het totaalresultaat van 43% correcte naleving was niet waar de Werkgroep Naleving op gehoopt had. Het resultaat is wel aanzienlijk beter dan de 11% die het eerste onderzoek in 2007 aangaf, maar nog (lang) niet op het gewenste niveau. In het onderzoek is naast de correcte naleving ook de mate waarin verkopers interventies plegen, om de leeftijd te kunnen controleren van degene die alcoholhoudende drank wil kopen, gemeten. De interventies zou je het halfproduct kunnen noemen; de interventie gaat (bijna) altijd vooraf aan de beslissing om al dan niet alcoholhoudende drank te verkopen. Correcte naleving is het einddoel. 2.1 Interventies Interventies zijn vragen naar leeftijd, vragen naar ID of vragen naar beide. Uit de onderstaande tabel 3 blijkt dat er zonder interventie geen correcte naleving plaatsvindt. Een interventie kan daarmee beschouwd worden als een voorwaarde voor correcte naleving. Interventies totaal Uit de tabel komt ook naar voren dat de interventie naar leeftijd vragen weinig effectief is als het gaat over de vraag of er vervolgens correcte naleving plaatsvindt. Ditzelfde beeld komt naar voren uit de voorgaande drie onderzoeken. Interventies per sector Vooral in de sectoren sportkantines en cafés (horeca) heeft het percentage interventies zich bijzonder grillig ontwikkeld. Dit is direct terug te zien in het totaalpercentage in de loop van de vier onderzoeken; respectievelijk 19, 62, 36 en 63%. In de sectoren sportverenigingen, cafés en strandpaviljoens wordt bij 43% van de aankooppogingen een interventie gepleegd. De percentages interventie in deze drie sectoren zijn redelijk op hetzelfde niveau. 3 Bron: Factsheet Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar- Nalevingsonderzoek gemeente Katwijk 4 e effectmeting. (Tabel 3, pagina 6) Auteurs: Fieke Franken en Ellen Selten. Utrecht, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP), juni 2013. Pagina 3

De percentages interventies in de slijterijen en supermarkten zijn al sinds het onderzoek van oktober 2009 hoog (83% en meer) en kunnen nauwelijks meer stijgen. De uitkomsten wat betreft de correcte naleving geven echter duidelijk aan dat dat niet automatisch leidt tot een betere naleving. Interventies lijken dus een voorwaarde te zijn voor, maar geen garantie op correcte naleving! Bij de cafetaria s zijn in het laatste onderzoek zowel het percentage interventies als het nalevingspercentage spectaculair gestegen. In de sectoren cafetaria s, slijterijen en supermarkten wordt bij 89% van de aankooppogingen een interventie gepleegd. De percentages interventies in deze drie sectoren liggen ook redelijk op hetzelfde niveau. 2.2 Correcte naleving Correcte naleving van de leeftijdsgrens zoals geformuleerd in artikel 20, lid 1 Drank- en Horecawet betekent dat er geen alcoholhoudende drank wordt verstrekt, anders dan om niet, aan een jongere van wie niet duidelijk is dat die de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. N.B. Dit betekent overigens dat het wel cadeau gegeven mag worden! Correcte naleving totaal De onderstaande tabel toont de totaalcijfers, de cijfers per sector en de ontwikkeling door de jaren heen voor wat betreft de correcte naleving in de gemeente Katwijk. 2007 september 2009 februari 2010 oktober 2013 april Totaal 11% 31% 29% 43% Cafés 0% 20% 9% 16% Sportkantines 0% 11% 10% 17% Strandpaviljoens N.v.t. N.v.t. N.v.t. 47% Cafetaria s 13% 36% 19% 81% Slijterijen 25% 50% 88% 40% Supermarken 29% 42% 58% 57% Nalevingspercentages per sector in de gemeente Katwijk in 2007, 2009, 2010 en 2013 In de inleiding is het al genoemd: een groot aantal jaren is er weinig of niet ingezet op handhaving van de bestaande wet- en regelgeving. Regels en wetten die niet gecontroleerd en gehandhaafd worden, hebben eigenlijk geen nut; langdurig niet controleren en handhaven leidt tot overtredingen op grote schaal.. De gemeente en in het verlengde daarvan Kocon zetten beide in op betere naleving. De resultaten van de onderzoeken laten zien dat het verbeteren van de naleving tot een acceptabel niveau een proces is dat veel tijd vraagt, zoals het ontstaan van een slechte naleving (waarschijnlijk) ook een langdurig proces is geweest. Het niveau van 43% correcte naleving van het verbod om alcohol te verkopen aan jongeren onder 16 jaar in de gemeente Katwijk is zeker nog niet het gewenste niveau. De cijfers per sector zijn in de gemeente Katwijk vaak wel (veel) beter dan de landelijk gemiddeldes voor die sectoren. Voor supermarkten ligt het nalevingspercentage landelijk rond de 30% terwijl in Katwijk 57% correcte naleving gehaald wordt. Pagina 4

Dit geldt niet voor de gemiddelden van de sportkantines en cafés, deze zijn vergelijkbaar met de percentages in ander gemeenten. Correcte naleving per sector De naleving in de cafés is onveranderd slecht; slechts 1 op de 6 leeft de regel correct na. De naleving in de sportkantines is onveranderd slecht. Er lijkt wel enige verbetering te zijn. De sector strandpaviljoens is nieuw in het onderzoek en scoort met 47% onverwacht goed voor een sector waarin nog niet geïnvesteerd is. Na een prima score in 2010 (88%) zijn de slijterijen teruggevallen naar een score van 40% terwijl het percentage interventies wel 100% is gebleven. Omdat het qua omvang een hele kleine sector betreft, heeft het handelen van een enkeling al grote invloed op dit percentage. Bij de supermarkten is het percentage interventies onveranderd heel hoog maar verbetert het resultaat correcte naleving niet ten opzichte van 2010. Voor zowel de supermarkten als de slijterijen is het de vraag waarom het hoge percentage interventies niet wordt omgezet in een hoog nalevingspercentage. Bij de cafetaria s zijn de percentages interventies en correcte naleving spectaculair gestegen naar 81%. De sectoren cafés/ horeca, sport en strandpaviljoens zijn niet meegenomen in het traject van DHWS. De gezamenlijk score wat betreft correcte naleving is 26%, waarbij de strandpaviljoens verreweg de grootste positieve bijdrage leveren. In de sectoren die wel in het DHWS-traject zijn betrokken is het percentage naleving gestegen naar 71% waarbij de cafetaria s verreweg de grootste positieve bijdrage leveren. Pagina 5

3. Aanbevelingen In dit hoofdstuk geeft de Werkgroep Naleving van Kocon de gemeente Katwijk enkele aanbevelingen met als doel de interventies en vooral de correcte naleving naar een hoger percentage te tillen. De paragraaf algemene aanbevelingen betreft de aanbevelingen voor het lokale beleid en iedere sector, hierna volgen de aanbevelingen per sector. 3.1 Algemene aanbevelingen Blijf druk uitoefenen Mysteryshop-bezoeken en mysteryshop-onderzoek geven steeds een momentopname. Het mooie resultaat van de slijterijen in het onderzoek van 2010 was ook het resultaat van gerichte inzet door de BOA s. Vervolgens is de inzet gericht op andere zaken en is het resultaat van de slijterijen verslechterd. Blijf ook bij goede resultaten druk uitoefenen door (mysteryshop-) bezoeken en (herkenbare) controles. Leg een lat In algemene zin streven naar een betere naleving is abstract en niet meetbaar. Het formuleren van een concreet en haalbaar percentage gekoppeld aan een moment in de tijd geeft duidelijkheid over de progressie. Spreek een percentage en tijdstip af, bijvoorbeeld: de gemeente Katwijk streeft naar een totaalpercentage van 65% correcte naleving in 2016. Mik op meer interventies Het uitvoeren van een interventie doet zich voor als een voorwaarde voor (maar niet als garantie op!) correcte naleving; in die sectoren waar weinig interventies worden gedaan kun je je eerst richten op het verhogen van dat percentage in de verwachting dat daarmee ook het percentage correcte naleving zal stijgen. Stimuleer het uitvoeren van interventies. Geef een telraam De interventies worden steeds geduid als vragen naar, maar dat is niet voldoende! Het vragen naar een ID of ID en leeftijd vraagt er ook om dat vervolgens berekend wordt hoeveel jaar deze persoon is. Dit is nodig om te kunnen bepalen of er wel of geen alcohol verkocht mag worden, opdat er correcte naleving kan plaatsvinden. Het uit het hoofd berekenen van de leeftijd op basis van een geboortedatum is voor veel mensen moeilijk. Maak of koop een eenvoudige rekenhulp en verstrek deze aan alle verkopers in elke sector. Schrijf een bon Ten opzichte van het aantal controles en in vergelijking met andere gemeentes, bij voorbeeld in de regio Rivierenland, worden er in Katwijk weinig boeterapporten geschreven. Het uitschrijven van een boete is geen doel op zich, maar in de effectiviteit van iedere wet of regel speelt de mate waarin er echt gevolgen aan overtredingen gekoppeld worden een belangrijke rol. Als verkopers het idee hebben dat de reële pakkans klein is, zijn ze sterk geneigd de regel te overtreden. Er kan een boeterapport geschreven worden voor bijvoorbeeld het ontbreken van een zichtbaar opgehangen vergunning of het niet aanwezig zijn van een leidinggevende; deze Pagina 6

regels zijn gericht op meer formele zaken. De verbalen die meer betrekking hebben op het voorkomen van alcoholgebruik door jongeren onder de 16 (en straks 18) gaan om het verstrekken aan en het in bezit hebben van alcohol door jongeren onder de gerechtigde leeftijd. Het is technisch gemakkelijker en daarmee haalbaarder om jongeren te verbaliseren op het in bezit hebben van alcohol; het is belangrijk om dit ook te doen. Het is belangrijk dat de verkoper, die vaak volwassen is, ook gehouden wordt aan zijn verplichting. Met andere woorden dat er ook heterdaadjes geconstateerd worden van verkoop aan jongeren onder de leeftijd. We realiseren ons dat dit moeilijker in te richten is, maar berichten uit Rivierenland en van STAP geven aan dat het wel degelijk mogelijk is. Zet in op het verbinden van consequenties aan overtredingen. Poolen! Bekendheid met en van strikt lokaal werkende BOA s maakt beslist dat verkopers zich daarop instellen. Om een beter beeld te krijgen van de correcte naleving is het zinvol om samen met andere gemeenten een pool van BOA s te starten zodat onbekenden de controles doen. Het is bekend dat gemeenten hier al mee bezig zijn en Kocon steunt dit van harte. Daarnaast blijft het samenwerken met de weekendpool van de nvwa, zolang deze bestaat, belangrijk. Vooral omdat de uitvoerders van deze pool qua leeftijd veel dichter bij de jongeren zitten, dus minder in het oog lopen dan controleurs van middelbare leeftijd. Werk in de controle en handhaving zoveel als mogelijk samen. Wie schrijft die blijft Gedurende de trajecten van mysteryshoppen en het aanbod van scholing is duidelijk geworden dat de gemeentelijke administratie voor wat betreft de alcoholverkopers in de gemeente niet accuraat is. Voor zowel de gemeentelijke controles als het mysteryshoppen is het belangrijk dat dit zo goed mogelijk op orde komt. Breng de boekhouding op orde. 3.2 Aanbevelingen per sector De resultaten wat betreft interventies en correcte naleving verschillen sterk per sector verkooppunten. Dat geldt ook voor de mate waarin er door de sector zelf, de gemeente of Kocon geïnvesteerd is in correcte naleving. Tenslotte verschilt ook de mate waarin de sectoren een hot spot zijn wat betreft de aankoop door jongeren van alcoholhoudende drank sterk. Om die redenen geven we onze kijk op die aspecten en aanbevelingen hier per sector aan. 3.2.1 Cafés Wat betreft de sector horeca; de restaurants en hotels zijn geen belangrijke plek voor jongeren om alcohol te verkrijgen. Sommige cafés (disco) worden wel druk bezocht door jongeren, anderen in het geheel niet. Als een café bezocht wordt door jongeren is het ons niet precies bekend in hoeverre dat ook jongeren onder 16 jaar zijn. Het is een complicerende factor dat de verkoop van alcohol corebusiness is voor cafés; dat betekent dat het voor hen financieel een halszaak is zo veel als mogelijk alcoholhoudende drank te verkopen. Daar komt bij dat de horeca steeds aangeeft dat ze wat betreft alcoholhoudende drank met hele kleine marges moeten werken; dat betekent eens te meer dat ze het in het verkochte volume drank moeten zoeken. Pagina 7

In cafés werkt niet zoveel personeel; het moet dus mogelijk zijn om deze voldoende geschoold te laten zijn in de wetten en regels wat betreft de verkoop van alcohol. Momenten waarop er topdrukte is in een café maken het ingewikkelder goed op leeftijd te controleren. Niettemin is het een verplichting om dat te doen en is de eigenaar die verplichting zelf aangegaan bij het aanvragen van een vergunning. Van bedrijven voor wie het verkopen van alcohol het middel van bestaan is, mag verwacht worden dat de eigenaren, degenen die het diploma Sociale Hygiëne hebben én het personeel voldoende op de hoogte zijn van de wetten en regels. Kocon en de gemeente hebben geen initiatief ontplooid om de kennis in deze sector te verhogen. De gemeente heeft, met behulp van de weekendpool van de nieuwe Voedsel- en Waren- Autoriteit, vanaf oktober 2012 tot en met 2013 verscherpt toezicht uitgeoefend op de cafés. Dit heeft helaas geen beter nalevingspercentage opgeleverd. Vanaf 12 juli 2013 heeft de gemeente Katwijk de sluitingstijden op vrijdagavond (voorlopig) gelijkgeschakeld aan die voor de zaterdagavond; een aanzienlijke verruiming dus, overeenkomstig de wens van de cafés. Aanbevelingen Alles bij elkaar genomen rest er wat betreft het preventieve kader voor zover wij overzien niets dan een scholing aan te bieden aan de cafés voor eigenaren en personeel. Het is echter zeer de vraag of en hoeveel zin dit heeft omdat dit eigenlijk al verplichte kost is voor de sector. Om een acceptabel nalevingspercentage af te dwingen resteert niets anders dan controle en handhaving en dus ook boeterapporten uitschrijven. Omdat het hier gaat om verstrekking zou dat zich in 1 e instantie moeten richten op de verkoop. Als dat moeilijk is kan de handhaving zich ook richten op het verbaliseren van jongeren in het café die in het bezit zijn van alcohol. Indirect is dat vervelend voor de verkoper en zal deze waarschijnlijk eerder geneigd zijn toch correct na te leven. 3.2.2 Cafetaria s Een cafetaria is zeker geen hot spot voor het verkrijgen van alcohol door jongeren en alcohol verkopen is geen kernactiviteit voor cafetaria s. Cafetaria s hebben maar weinig personeel, daarom is het goed te doen ervoor te zorgen dat het personeel goed op de hoogte is van de regels. Bij elkaar gaf dit de inschatting dat het nalevingspercentage wat betreft de verkoop van alcohol aan jongeren redelijk eenvoudig op een goed niveau te krijgen moest zijn met het DHWS-traject; dat bleek ook zo te zijn. Niettemin gaat het om een momentopname en dat betekent dat er ook in de toekomst aandacht aan moet worden besteed om te voorkomen dat de percentages naleving zakken. Aanbevelingen De gemeente heeft al het plan om met de resultaten van het onderzoek door STAP in de hand die cafetaria s te bezoeken die tekort schoten in de naleving, dat lijkt ons een prima initiatief. In dit gesprek zal het van groot belang zijn de juiste toon te treffen; enerzijds tegemoetkomend in de zin van oog hebben voor wat de ondernemers aangeven dat zij nodig hebben, anderzijds corrigerend en duidelijk zijn dat overtredingen in de toekomst ook leiden tot boetes. Pagina 8

Om vervolgens een betrouwbare indruk te krijgen van de naleving moet je ofwel controleren ofwel mysteryshoppen. Bij het mysteryshoppen kun je achteraf nogmaals een bespreking doen en bij controleren kun je kiezen om ofwel nogmaals te bespreken of onmiddellijk een boete uit te delen. 3.2.3 Slijterijen Alcoholhoudende drank verkopen is natuurlijk een kernactiviteit voor slijterijen; het is dé bron van inkomsten voor hen. Omdat jongeren onder 16 jaar niet zonder begeleiding door een volwassene een slijterij binnen mogen gaan is het aannemelijk dat slijterijen geen hot spot zijn voor het kopen van alcohol door jongeren onder de 16. Toch zijn er ook tegengestelde signalen: Het is een periode een hype geweest dat jongeren zelf mixten: zelf limonade en sterke drank kopen en dat dan door elkaar mengen en opdrinken. Sterke drank kopen in een verpakking om mee te nemen kan alleen in een slijterij. Of deze sterke drank dan aangekocht werd door een jongere ouder dan 18, jonger dan 18 of zelfs jonger dan 16 is niet bekend. In hoeverre deze manier van mixen nu nog een trend is, is evenmin bekend. Mogelijk is deze hype en het financieel belang van de slijterijen daarbij een aanleiding geweest voor de sterke daling van het nalevingspercentage in deze sector. Slijterijen zijn of zelfstandige ondernemers of onderdeel van een supermarkt. Omdat zelfstandige ondernemers minder, minder jong en minder wisselend personeel hebben dan de slijterijen in de supermarkten is het aannemelijk dat zij hun personeel beter kunnen aansturen; dit is echter niet terug te zien in de resultaten. De slijterijen zijn pas later ingestoken in het DHWS-traject; in de 1 e ronde mysteryshoppen zijn ze niet betrokken, wel in de 2 e ronde, er is ook persoonlijk met hen gesproken en hen is de scholing aangeboden. Aanbevelingen De gemeente Katwijk heeft het voornemen om met de resultaten van het onderzoek door STAP in de hand die slijterijen te bezoeken die tekort schoten in de naleving. Evenals bij de cafetaria s is Kocon van mening dat dit een prima initiatief is. Het zal net als bij de cafetaria s voor een belangrijk deel de toon van het gesprek zijn die de muziek maakt. Omdat de slijterijen pas halverwege het DHWS-traject zijn opgenomen is het aan te bevelen om hen opnieuw de scholing aan te bieden. Daarbij zal er dan nadruk moeten liggen op het feit dat interventies wel een voorwaarde zijn maar ook slechts het halve werk ; het percentage interventies ligt bij de laatste meting al op 100% maar niettemin wordt er vervolgens toch een aantal malen gewoon alcohol verkocht en dat moet beter. Om daarna een betrouwbare indruk te krijgen van de naleving is controle of mysteryshoppen aan te raden. Bij het mysteryshoppen kan dit opgevolgd worden door een bespreking. Bij controleren kan ervoor gekozen worden om nogmaals te bespreken of onmiddellijk een boete uit te delen. 3.2.4 Sportkantines Er zijn tegengestelde berichten over de vraag of sportkantines al dan niet hot spots zijn voor jongeren onder 16 jaar om alcohol te verkrijgen. Aan de ene kant heet het in de volksmond dat ook jongeren onder de 16 vaak aan de beruchte 3 e helft doen, hetzij in de kantine, hetzij in de kleedkamer. Pagina 9

Aan de andere kant wordt dit niet geconstateerd door de BOA s bij hun controles en lijken de cijfers uit het landelijke Peilstationsonderzoek dat te ondersteunen: deze geven aan dat jongeren boven de 16 wel, maar jongeren onder de 16 nauwelijks alcohol verkrijgen in sportkantines. Hoewel dat niet zou mogen lijkt het er sterk op dat het verkopen van alcohol voor kantines een kernactiviteit is geworden; sportverenigingen geven zelf aan dat zij voor een belangrijk deel van hun inkomen afhankelijk zijn van de barinkomsten. Het gaat dan vanzelfsprekend zeker om de verkoop aan 16 jaar en vooral 16+, het is de vraag of dit in de praktijk ook geldt voor 16-? Overigens is het ook duidelijk een keuze van de verenigingen om in strijd met de gezondheid en de orde grote hoeveelheden alcoholhoudende drank om te zetten tegen lage prijzen. Bij momenten kan het in een sportkantine erg druk zijn; dat maakt het zeker ingewikkelder om overzicht te houden en correct na te leven; niettemin is het een verplichting om dat te doen en is de vereniging die verplichting zelf aangegaan bij het aanvragen van een vergunning. In sportkantines worden de dranken verstrekt door veel en wisselende barmensen; dit maakt het beslist ingewikkelder hen te instrueren en aan te sturen. In de afgelopen jaren zijn door de gemeente in samenwerking met Kocon gratis IVA-instructies aan de verenigingen aangeboden opdat hun barmensen geschoold aan de slag kunnen. Er zijn plusminus 20 scholingen uitgevoerd voor 450 barvrijwilligers. Dit heeft geen merkbaar effect gehad, noch op de interventies noch op de correcte naleving. Andere verenigingen besloten om niet deel te nemen aan de instructie. Voor zover het verstrekken van alcohol door sportverenigingen aan jongeren nog geen probleem is, zal het dat met het invoeren van de nieuwe leeftijdsgrens van 18 jaar op 1 januari 2014 aanstaande vrij zeker wel worden; 16- en 17-jarigen die nu al wel alcohol mogen kopen en dat ook doen mogen dat straks niet meer. Ook als besloten wordt om in de handhaving een paar jaar een glijdende leeftijdsgrens te hanteren dan zal de vereniging erop moeten anticiperen dat ze ter zijner tijd niet aan jongeren onder de 18 jaar mogen verkopen. Net als de cafés zijn de sportverenigingen tot nu toe ook zowel een slecht scorende als weinig coöperatieve sector. Aanbevelingen De invoering van de nieuwe leeftijdsgrens maakt het voor verenigingen noodzakelijk daar rekening mee te houden. Interventies gericht op de verenigingen kunnen dat als legitiem uitgangspunt nemen. Dat voorkomt welles-nietes discussies over overtredingen in de vorm van verstrekking aan onder de 16 jaar. Omdat er zoveel en wisselende barvrijwilligers zijn in een vereniging is het waarschijnlijk veel effectiever om aan het bestuur c.q. degenen die een Verklaring Sociale Hygiëne behaald hebben duidelijk te maken wat er wel en niet mag. Zij dienen die verantwoordelijkheid op te pakken en vervolgens hun barmensen aan te sturen. Deze bestuurders kan een scholing aangeboden worden zodat zoveel als mogelijk hindernissen bij het dragen van hun verantwoordelijkheid weggenomen worden maar maak daarbij ook duidelijk dat er daarna gecontroleerd en ook beboet wordt. Om vervolgens een betrouwbare indruk te krijgen van de effecten van naleving is controleren ofwel mysteryshoppen een goede vervolgactie. Bij het mysteryshoppen kan nogmaals een bespreking volgen en bij controleren kan er gekozen worden voor nogmaals een bespreking of onmiddellijk een boete uit te delen. Pagina 10

Ook hier geldt, zoals ook bij de cafés, dat je je in 1 e instantie zou moeten richten op de verkopers maar als dat moeilijk of onmogelijk blijkt te zijn je je kunt richten op jongeren die alcohol in bezit hebben. 3.2.5 Strandpaviljoens Een strandpaviljoen is geen hot spot voor het verkrijgen van alcohol door jongeren, al was het alleen maar omdat de alcohol er relatief duur is. In strandpaviljoens werkt wel vrij veel en jong personeel. Of en hoe er door de sector geïnvesteerd is of wordt, is niet bekend. Vanuit de gemeente en Kocon is er niet in geïnvesteerd. Er is niet eerder in Katwijk onderzocht in hoeverre de strandpaviljoens correct naleven en het resultaat is met 47% is hoger dan verwacht. Omdat er niet eerder geïnvesteerd is maar wel een coöperatieve houding lijkt te zijn liggen hier nog meerdere mogelijkheden open. De gemeente (i.c. de BOA s) zouden ook hier aan de hand van de onderzoeksresultaten langs kunnen gaan bij degenen die nog niet correct naleven, dat het met hen bespreken en hen eventueel een scholing aan kunnen bieden. Daaropvolgend is het ook hier handig om ofwel te controleren ofwel te mysteryshoppen. 3.2.6 Supermarkten Supermarkten zijn de meest voor de hand liggende plek als het gaat om het verkrijgen van alcohol door jongeren. Alcohol verkopen is geen kernactiviteit voor supermarkten anders zouden ze ook wel vergunningplichtig zijn. Gelet echter op de keuze aan alcohol in een supermarkt en de mate waarin er voortdurend reclame wordt gemaakt met en voor goedkope alcoholhoudende dranken, met name bier, dan is het zeker een belangrijk onderdeel van de omzet voor supermarkten. Supermarkten hebben veel, jong en wisselend personeel en dat maakt het beslist moeilijker om de kassiers aan te sturen. Er is door de meeste supermarkten (en ketens) zelf al geïnvesteerd in het scholen van personeel in de verkoop van alcohol. De supermarkten zijn ook onderdeel geweest van het DHWS-traject. De percentages interventies in deze sector liggen zowel in het onderzoek van 2010 als in het laatste onderzoek al ruim boven de 90%, daar valt dus weinig winst meer te behalen. Een interventie is het halve werk; als dit alsnog leidt tot verkoop aan onder de 16 heeft de interventie ook geen zin. Niettemin blijft het percentage correcte naleving nu steken op 57% en is daarmee gelijk aan het vorige onderzoek. De filiaalhouders van de supermarkten stelden zich coöperatief op naar zowel het mysteryshoppen als naar de scholing en de interventies zijn al een vast onderdeel van het handelen; de bereidheid om correct na te leven is aanwezig, maar het ontbreekt nog ergens aan de finishing touch. Dat laatste zetje lijkt toch vooral te liggen in de wijze van bedrijfsvoering; sommige supermarkten hebben niet deelgenomen aan de scholing en leven de regels toch goed tot perfect na. Van die filialen is bekend dat zij er bovenop zitten ; het mag niet en het gebeurt gewoon niet. Daarmee dragen ze bij aan de gezondheid en de orde maar maken ze het zichzelf ook gemakkelijk door duidelijk te zijn, zo bekend te staan en daardoor gezeur aan de kassa te voorkomen. Pagina 11

Aanbevelingen De waarnemingen bij het mysteryshoppen geven aan dat moeite met het uitrekenen van de leeftijd aan de hand van de geboortedatum op het ID hier waarschijnlijk een grote rol speelt; reik hiervoor eenvoudig te gebruiken hulpmiddelen aan. Sommige ketens hebben hier zelf al middelen voor zoals software die via de kassa aangeeft vanaf welke geboortedatum alcohol verkocht mag worden. Het is handig de al bestaande middelen hiervoor te inventariseren. Het systeem Age Viewer controleert op afstand leeftijd en ID bij het afrekenen en heeft volgens onderzoek een hoge betrouwbaarheid (> 95%). Het is aan te raden om te inventariseren hoe betrouwbaar dit middel is en of het financieel haalbaar is om dit systeem aan te schaffen. De gemeente heeft al het plan om met de resultaten van het onderzoek door STAP in de hand die supermarkten te bezoeken die tekort schoten in de naleving. Zoals al benoemd bij de cafetaria s; dat is wat betreft Kocon een prima initiatief en het zal voor een belangrijk deel de toon zijn die de muziek maakt. Maak de filiaalhouders duidelijk dat het resultaat wat betreft correcte naleving vooral te maken heeft met de manier waarop zij hun personeel aansturen; hoe strikter en duidelijker, hoe beter. Om een betrouwbare indruk te krijgen van de naleving is daarna ofwel controleren ofwel mysteryshoppen nodig. Bij het mysteryshoppen kan nogmaals een bespreking volgen en bij controleren kan gekozen worden voor ofwel nogmaals een bespreking of onmiddellijk een boete uitdelen. 4. Tot slot Er zijn nog verschillende zaken op dit gebied die invloed uit gaan oefenen op de controle op en de naleving van de leeftijdsgrens maar waarvan die invloed nog niet goed te overzien is; het invoeren van de nieuwe leeftijdsgrens van 18 jaar, de termijn waarop er een regionale pool van toezichthouders gerealiseerd zal zijn en de prijsontwikkelingen bijvoorbeeld. Geen van deze zaken kan zo belangrijk zijn dat het belang van een gezonde jeugd en de openbare orde overstijgt en leidt tot passiviteit wat betreft de naleving en de handhaving van regels en wetten. Kocon is en blijft graag bereid om, vanuit het directe belang voor de volksgezondheid, samen te werken met de gemeente op het gebied van de handhaving van de Drank- en Horecawet. De gemeente kan Kocon vragen een activiteit te ontplooien, dat kan ook andersom. Kocon kan voorstellen doen en initiatieven ontplooien op dit gebied. We zijn benieuwd naar de reactie van de gemeente op de evaluatie en de aanbevelingen. Pagina 12

Platform en Stichting Kocon Het Platform Kocon is een samenwerkingsverband in de gemeente Katwijk van lokale en regionale organisaties die werken op het gebied van verslavingspreventie en handhaving, verslavingszorg en maatschappelijk herstel of hiermee raakvlakken hebben. Indien wenselijk initieert, ontwikkelt en implementeert het Platform zelf activiteiten. De Platformleden komen maandelijks bij elkaar. Een Katwijkse huisarts, H.C. Moolenburgh, fungeert als onafhankelijk voorzitter van het Platform. De samenwerkingspartners in Platform Kocon zijn: - GGD- Hollands Midden - Politie Hollands Midden - De Brug Midden-Nederland - Gemeente Katwijk - Brijder - Factor Welzijn - GGZ Duin- en Bollenstreek - Huisartsen Katwijk - WMO-Adviesraad Op uitnodiging van het Platform nemen ook andere organisaties deel aan de Platformvergaderingen of maken deel uit van de verschillende project- en werkgroepen van het Platform. De Stichting Kocon fungeert als rechtspersoon en beheert de financiën van het Platform. Op de website www.kocon.nl zijn documenten te vinden over de activiteiten.

Callaoweg 1 2223 AS Katwijk Contactpersoon Kocon: Thea Guijt Telefoon 071-401 52 16 E-mail: info@kocon.nl Contactpersoon Werkgroep Naleving: Pel van Hattum GGD Hollands Midden & Platform Kocon Katwijk Telefoon: 088-308 43 82 E-mail: pvanhattum@ggdhm.nl