Verborgen verleiders KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 17-001000_Digitale brochure.indd 1 03/10/17 12:13
Colofon Verborgen verleiders: kinderen, kansspelen en games Spelwijze opvoedtips met inzet December 2017 Auteurs Instituut voor Mediastudies (IMS), Mintlab, KU Leuven Maarten Van Mechelen, Jonathan Huyghe, Rozane De Cock en Bieke Zaman esocialwork, UC Leuven-Limburg (UCLL) Stijn Custers en Davy Nijs Deze brochure werd medegefinancierd door de Nationale Loterij in het kader van de oproep Verantwoord Spel. Associatie KU Leuven vzw & UC Limburg vzw, all rights reserved 1 Vormgeving: Next issue Afbeeldingen: Shutterstock & Getty Images Verborgen verleiders KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES Een praktische gids met opvoedingstips voor ouders, leerkrachten en jeugdhulpverleners. Met een overzicht van het game- en gokgedrag van kinderen uit het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs in Vlaanderen. Op basis van het CLapp-onderzoek van het Instituut voor Mediastudies (IMS), Mintlab, KU Leuven. In samenwerking met esocialwork, UC Leuven-Limburg (UCLL). In het kader van de oproep Verantwoord Spel van de Nationale Loterij. 1 Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, micro lm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor educatieve, pedagogische en sociale doeleinden die geen commercieel oogmerk hebben, mag al het materiaal vrij gebruikt worden mits correcte bronvermelding van deze publicatie. 17-001000_Digitale brochure.indd 2-3 03/10/17 12:13
INHOUD DEEL I Drie opvallende trends in het huidige gok- en gamelandschap 6 Reclame en media-aandacht 7 Gokken = gamen & gamen = gokken? 8 In-app aankopen 9 DEEL II Met welke games en kansspelen komen kinderen in aanraking en hoe gaan ouders daarmee om? 10 Het spelen van games door kinderen 11 Kinderen en gamen: wat zeggen ouders erover? 13 Het gokgedrag of kansspelgebruik van kinderen 15 Kinderen en gokken: wat zeggen ouders erover? 18 Gokken versus gamen: verschillende activiteiten, verschillende maatstaven? 20 Andere weetjes over gamen en gokken bij kinderen 21 DEEL III Hoe kun je als ouder omgaan met game- en gokgedrag van je kinderen? 22 Spelwijsheid of ludoliteracy, what s in a name? 23 De nood aan mediaopvoeding 24 Mediaopvoeding: een kwestie van schermtijd? 24 Schermtijd: wat zeggen ouders erover? 25 Opvoedingstips over gamen 26 Opvoedingstips over in-app of in-game aankopen 28 Opvoedingstips over kansspelen en gokken 30 Wettelijke kaders en richtlijnen over gamen en gokken 32 Extra informatie en advies over opvoeden, gamen en gokken 33 Jonge tieners spelen graag! Niet verwonderlijk, hoe was u zelf op die leeftijd? Maar is elke vorm van spelen wel oké? Wanneer is te veel te veel, te jong te jong, of zijn sommige mige spelen weg niet geschikt voor gewoonjongeren? Pokemon go!, Minecraft, krasbiljetten, loterijspelen, games waarin je online extra tools koopt via in app-aankopen, Het is slechts een kleine greep uit het brede spelaanbod in de leefwereld van jongeren vandaag. Niet alleen in de echte wereld, maar zeker ook online. Dat aanbod neemt alleen maar toe en niet alles is even onschuldig als op het eerste gezicht lijkt. Als ouder 2 bent u graag op de hoogte van de wereld waarmee uw kind spelenderwijs in aanraking komt. Maar door het digitale overaanbod is dat niet altijd even makkelijk. Deze brochure wil u daarom wegwijs maken in het game- en gokgedrag van kinderen 3. U krijgt daarover opvoedingstips aangereikt om uw kind spelwijs te maken en het dus verantwoord te leren omgaan met (kans)spelletjes en games. 2 Deze brochure richt zich tot ouders, leerkrachten, hulpverleners en andere opvoedingsactoren die (gedeeltelijk) instaan voor de opvoeding van kinderen. Om de leesbaarheid te verbeteren spreken we in deze brochure meestal de ouders aan. Maar deze brochure is ook bestemd voor leerkrachten en hulpverleners. 3 In deze brochure wordt met kinderen bedoeld: leerlingen uit het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs. 5 17-001000_Digitale brochure.indd 4-5 03/10/17 12:13
DEEL I Drie opvallende trends in het huidige gok- en gamelandschap 1 Reclame en media-aandacht In kranten, op internet, tv, radio of via reclamepanelen op straat wordt steeds vaker reclame gemaakt voor kansspelen. Dat varieert van reclame voor (online) casinospelen en sportweddenschappen tot kansspelen aangeboden door de Nationale Loterij. In reclameboodschappen worden kansspelen vaak gepresenteerd als een gemakkelijke manier om geld te verdienen of zelfs rijk te worden (hoewel die kans in het echt bijzonder klein is). Zo leren kinderen via reclame in online spelletjes, in filmpjes of door banners op websites kansspelen kennen. Jonge kinderen zijn vaak erg vatbaar voor die vormen van reclame. Op die manier kan gokken al snel geassocieerd worden met cool gedrag of makkelijk rijk worden, terwijl de risico s vaak onderbelicht blijven. 6 17-001000_Digitale brochure.indd 6-7 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 7 03/10/17 12:13
2 Gokken = gamen & gamen = gokken? Voor aanbieders van games of kansspelen vormt het opnemen van elementen uit videogames in kansspelen - en omgekeerd van kansspelelementen in videogames - een manier om meer spelers aan te trekken en meer producten te verkopen. Zo worden in videogames bijvoorbeeld mini-casinospelen opgenomen die spelers toelaten virtueel geld te winnen. Gamers kunnen zelfs items winnen via het spelen van kansspelen in een videogame. Ook in kansspelen wordt er gretig gebruikgemaakt van spelelementen uit videogames om het spel zo aantrekkelijk mogelijk te maken (ook bekend als gamification ). Op die manier hoopt men meerdere doelgroepen aan te spreken. Game-elementen in kansspelen. Wat bestaat er zoal? Leveling is het vrijspelen van nieuwe items, extra levels of moeilijkheidsgraden. Wanneer men bijvoorbeeld in online casinospelen meer wint, speelt men extra spelvormen of kaarten vrij. Persoonlijke avatars zijn figuurtjes die door de speler gekozen of aangemaakt kunnen worden. Ook aan online kansspelen kan men een persoonlijke toets geven door de selectie van een eigen avatar. 3 In-app aankopen In-app aankopen zijn aankopen in spelapplicaties (oftewel apps) die spelers toelaten voor een bepaalde som geld een extra dienst aan te kopen (zoals een extra level, een nieuw voorwerp, ). Bedenkers en ontwikkelaars van digitale spelen maken vaak gebruik van slimme technieken om in-app aankopen in een spel aan te moedigen. Zo worden de bedragen voor in-app aankopen vaak erg laag gehouden waardoor de verleiding toeneemt. Daarnaast kan het soms moeilijk zijn verder te geraken in een spel zonder in-app aankopen. Daardoor zijn kinderen én ouders zich niet, of soms pas te laat, bewust van de oplopende kosten van in-app aankopen via de smartphone en een gekoppelde kredietkaart. Uit het CLapp-onderzoek bleek verder dat 17% van de kinderen aangeeft geld uit te geven aan in-app aankopen. Het bedrag dat per maand wordt uitgegeven, bedraagt zo n 20 euro op pc of console en zo n 8 euro op smartphone of tablet. Het vaakst vragen kinderen aan hun ouders om te betalen voor in-app aankopen, maar sommige jongeren kopen ook een tegoedbon in een winkel. Gratis online kansspelen lijken op het eerste gezicht op games, maar houden vaak het midden tussen een videogame en een kansspel. Ze kunnen naderhand toch betalend worden (een voorbeeld daarvan zijn de zogenaamde freemium games). Ook allerhande animaties, extra vrolijke kleurtjes of geluidjes die frequent voorkomen in videogames, worden overgenomen in (online) kansspelen. 8 17-001000_Digitale brochure.indd 8-9 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 9 03/10/17 12:13
Het spelen van games door kinderen Hoe vaak en op welke manier spelen kinderen videogames? De overgrote meerderheid van de bevraagde kinderen geeft aan computergames te spelen (85%), waarbij meer dan de helft van hen (65%) ook online. Jongens (95%) spelen vaker videogames dan meisjes (77%) en spelen ook andere gametypes. Bijna alle geïnterviewde kinderen (9/10) gamen weleens samen met vrienden of familieleden. Ongeveer de helft van de geïnterviewde kinderen kijkt regelmatig naar YouTube-filmpjes van bekende gamers. Verschillende toestellen worden gecombineerd om te gamen. Het populairste medium is de smartphone of tablet (70% van de kinderen doet minstens een paar keer per week aan mobile gaming), gevolgd door pc en console. De populariteit van gameconsoles neemt af. DEEL II Met welke games en kansspelen komen kinderen in aanraking en hoe gaan ouders daarmee om? Hoe vaak spelen kinderen (uit 5de en 6de leerjaar basisonderwijs in Vlaanderen) videogames en via welk medium? Pc/console Gsm/tablet Facebook 0% 20% 40% 60% 80% 100% Nooit Eén keer per week Enkele keren per jaar Enkele keren per week Eén keer per maand Elke dag Enkele keren per maand 10 17-001000_Digitale brochure.indd 10-11 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 11 03/10/17 12:13
Voorwaarden om te gamen en de aanwezigheid van risico s Top 5 videogame genres (in 2016) Meisjes Jongens Puzzle games zoals Candy Crush Strategy games zoals Clash of Clans Action games zoals dance, party of minigames First person shooters zoals Call of Duty Management games zoals Hay Day Sandbox games zoals Minecraft Runners zoals Minion Rush Action adventure games zoals GTA V Social games zoals Movie Star Planet Sports games zoals Fifa 2016 Hoe geraken kinderen aan videogames? De meeste spelen worden gratis gedownload. Wanneer kinderen een game aankopen, doen ze dit vaak zelf met een tegoedbon, of men krijgt of koopt iets via de ouders (bijvoorbeeld als cadeautje). Een belangrijke voorwaarde om te mogen gamen voor de geïnterviewde kinderen en ouders is dat gamen hobby s, schoolwerk of andere activiteiten niet in de weg mag staan. Sommige van de geïnterviewde kinderen (3/10) beseffen tot op zekere hoogte ook dat er risico s verbonden zijn aan gamen (bijvoorbeeld je houden aan de leeftijdsbeperking van games en niet met vreemden praten online). Kinderen en gamen: wat zeggen ouders erover? Uit het CLapp-onderzoek van de KU Leuven blijkt dat niet alle ouders afspraken maken over het videogamegebruik van hun kroost. Toch is al een deel van de ouders bewust of onbewust met het gamegedrag van hun kinderen bezig. Opmerkelijk is dat 1 op de 6 kinderen in-app aankopen doet (bijvoorbeeld met een tegoedbon). Dat zijn aankopen tijdens het spelen van videogames zelf. Ouders zijn daar niet altijd van op de hoogte. De meerderheid van de geïnterviewde ouders (8/10) doet games cadeau aan de kinderen (vooral duurdere games voor consoles of desktop/laptop zoals Minecraft). Ongeveer de helft van de ouders (4/10) doet aankopen op vraag van de kinderen met de kredietkaart. Hoeveel kinderen vertonen aanwijzingen van problematisch gamegedrag? Uit de enquête blijkt dat 12% van de kinderen aanwijzingen vertoont van problematisch gamegedrag (op basis van scores op de VAT, Videogame Addiction Test). In deze groep zitten meer jongens dan meisjes. 12 17-001000_Digitale brochure.indd 12-13 13 03/10/17 12:13
Welke afspraken hanteren ouders over gamen? Ongeveer de helft van de ouders overweegt afspraken te maken over hoe lang kinderen mogen gamen. Van een op de vijf ouders mogen kinderen vrij gamen zonder beperkingen. Bij een op de vijf ouders is gamen gewoonweg niet toegelaten voor hun kinderen. Bij 64,2% van de ouders mogen kinderen games spelen, maar enkel onder bepaalde voorwaarden of afspraken: Gehanteerde afspraken van ouders van kinderen (uit 5de en 6de leerjaar basisonderwijs in Vlaanderen) over het mogen spelen van videogames: Bevraagde ouders die aangeven deze afspraak te hanteren Het volgen van een tijdslimiet tijdens het gamen 30,2% Enkel een bepaald type van videogames (bijvoorbeeld geen geweld,...) mag gespeeld worden 14,2% Enkel gamen na het vertonen van goed gedrag 9,0% Enkel gamen na het vragen van toestemming 4,4% Enkel gamen met leeftijdstoegankelijke games 3,5% voor schoolwerk). Dat betekent ook dat ouders geregeld een verkeerde inschatting maken van het gamegedrag van hun kinderen. Het bespreken van afspraken en risico s in games door ouders De meerderheid van de geïnterviewde ouders (7/10) voert gesprekken met hun kinderen over onderwerpen zoals online veiligheidsrisico s, gameverslaving en de verduidelijking van afspraken. Iets meer dan de helft van de geïnterviewde ouders (6/10) praat geregeld met andere ouders over het gamegedrag van hun kinderen om dat te kunnen vergelijken of informatie en adviezen uit te wisselen. Hoe ervaren kinderen de gehanteerde afspraken en houdingen van hun ouders over gamen? De helft van de geïnterviewde kinderen (5/10) geeft aan zelden of nooit een gesprek te hebben met hun ouders over de games die ze spelen. Zes op de tien geïnterviewde kinderen zeggen niet altijd op de hoogte te zijn van gemaakte afspraken over videogames (zoals eerst het schoolwerk afmaken en dan pas gamen). Toch kunnen afspraken verschillen naargelang de context. Er zijn niet altijd expliciete afspraken nodig of situaties verschillen. Daarbij zijn factoren zoals het tijdstip, de hoeveelheid huiswerk of goed of slecht weer doorslaggevend. Hoe volgen ouders het gamegedrag op tijdens het gamen? Een meerderheid van de geïnterviewde ouders (7/10) vraagt/beveelt hun kind geregeld te stoppen met gamen (bijvoorbeeld wanneer de afgesproken tijdsduur overschreden wordt). Iets meer dan de helft van de geïnterviewde ouders (6/10) oefent weinig tot geen controle uit wanneer hun kind gamet, maar volgt het gamegedrag van hun kinderen meer op vanop afstand. Men kijkt dan eerder stand-by over de schouder mee zodat kinderen vragen kunnen stellen of vreemde dingen kunnen melden die voorvallen tijdens het gamen. Slechts drie op de tien geïnterviewde ouders zijn nauw betrokken bij het gamen door hun kinderen (bijvoorbeeld samen gamen). Het is voor ouders echter verre van eenvoudig om een objectief beeld te krijgen van het gamegedrag van hun kinderen. Zo worden digitale mediatoestellen bijvoorbeeld ook voor andere doeleinden gebruikt (onder meer Het gokgedrag of kansspelgebruik van kinderen Gokken en kansspelen. Wat wordt ermee bedoeld? Gokken is het inzetten op een spel of weddenschap waarbij de inzet tot winst of verlies kan leiden. Winst of verlies wordt bepaald door toeval of geluk (ook al is toeval beperkt aanwezig). Met kansspelen (of gokspelen) worden de spelen of weddenschappen aangeduid waar men op gokt. Voorbeelden hiervan zijn krasloten, roulette, poker, sportweddenschappen, de Lotto,... 14 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 15 17-001000_Digitale brochure.indd 14-15 03/10/17 12:13
Krasspelen zijn kansspelen waarbij een speler (off - of online) een aantal vakjes dient weg te krabben om te achterhalen of hij een prijs gewonnen heeft. Een voorbeeld hiervan is Win for Life. Trekkingsspelen zijn kansspelen waarbij er uit alle deelnemers een winnaar wordt geloot, bijvoorbeeld nadat die een geheime code of de juiste getallen raadt. Voorbeelden hiervan zijn de Lotto of Euromillions. Hoe vaak gokken kinderen offline en hoe doen ze dat? Hoewel minderjarigen juridisch gezien niet mogen gokken, waagde iets meer dan de helft van de bevraagde kinderen zich ooit aan offl ine gokken. De populairste offl ine gokactiviteiten zijn: krasspelen (1), Lotto/Euromillions (2) en gokken met vrienden (3). Van de bevraagde kinderen die al ooit gegokt hebben (52,1%), doen de meesten dat enkele keren per jaar. Slechts een minderheid gokt minstens één keer per maand of vaker. Een op de drie kinderen doet een of meerdere keren per jaar aan krasspelen zoals Win for Life. Krasspelen Lotto/Euromillions Vriendschappelijke weddenschappen Hoe vaak doen kinderen (uit 5de en 6de leerjaar basisonderwijs in Vlaanderen) aan offline kansspelen? 0% 20% 40% 60% 80% 100% Hoe geraken kinderen aan krasspelen? Van de kinderen die aan krasspelen doen krijgt 45,6% een krasspel cadeau van een familielid (bijvoorbeeld tijdens feestdagen), 33,7% speelt samen met familie, 9,6% vraagt iemand anders een krasspel voor hem/haar te kopen en 11,1% koopt zelf een krasspel in de winkel. Met wie gokken kinderen? Negen op de tien kinderen die aan krasspelen of trekkingsspelen deelnemen, gokken samen met iemand van het eigen gezin of met een ander familielid (zoals een grootouder, oom of tante). Een op de tien kinderen gokt samen met vrienden of alleen. Vriendschappelijke weddenschappen sluiten de meeste kinderen in de eerste plaats af met vrienden en daarna pas met familie. Hoe vaak gokken kinderen online? Van de bevraagde kinderen deed ongeveer 3% al ooit aan online gokken. Van de kinderen die al online gokten, namen de meesten deel aan weddenschappen (1), spelletjes voor geld op het internet (2) en de online variant van Lotto of Euromillions (3). Dit laatste doen kinderen samen met hun ouders en niet alleen. Hoeveel kinderen (uit 5de en 6de leerjaar basisonderwijs s in Vlaanderen) deden al ooit aan online gokken? Online weddenschappen 3,10% Online gokspelen 2,90% Online poker 0,50% Online spelen van de Nationale Loterij 2,30% Online Lotto/Euromillions 2,60% Nooit Enkele keren per jaar Eén keer per maand Enkele keren per maand Eén keer per week Enkele keren per week Elke dag Hoe vaak doen kinderen aan gratis kansspelen? Aan gratis offl ine kansspelen (bijvoorbeeld casinospelen of poker met vrienden in de jeugdbeweging) nam 32% van de bevraagde kinderen ooit deel. Aan gratis online kansspelen (bijvoorbeeld online poker of casinospelen) nam 23% van de kinderen ooit deel. 16 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 17 17-001000_Digitale brochure.indd 16-17 03/10/17 12:13
Welke redenen geven kinderen om te gokken? Van de kinderen die ooit gokten, haalt een meerderheid redenen aan die te maken hebben met opwinding, spanning, de uitdaging en het sociale aspect verbonden aan gokken. Een minderheid van de kinderen haalt redenen aan die te maken hebben met het ontwijken van persoonlijke problemen, het winnen van geld of het spelen uit afl eiding of ontspanning. Uit interviews blijkt bovendien dat sommige kinderen (4/10) vinden dat poker of casino s een cool imago hebben. Ze kennen het bijvoorbeeld uit (Hollywood)fi lms. Kinderen en gokken: wat zeggen ouders erover? In vergelijking met gehanteerde afspraken en houdingen van ouders ten opzichte van games zijn ouders doorgaans heel wat minder bewust bezig met kansspelen of gokken. De houding van ouders ten opzichte van verschillende kansspelen De meerderheid van de geïnterviewde ouders (8/10) vindt krasloten en trekkingsspelen (6/10) vrij onschuldig. De meerderheid (6/10) van hen vindt krasloten en trekkingsspelen ook toelaatbaar in de familiale sfeer (bijvoorbeeld tijdens feestdagen) en betrekt de kinderen daar ook actief bij (bijvoorbeeld tijdens het krassen). Tegenover poker (7/10) en sportweddenschappen (6/10) staan ouders doorgaans neutraal tot eerder positief, tenminste als het spelelement primeert, er niet te grote bedragen worden ingezet of het zonder inzet gebeurt. Ten opzichte van online kansspelen staan ouders (8/10) grotendeels negatief (bijvoorbeeld omdat het onveilig of verslavend is, of er minder controle mogelijk is). Welke afspraken over gokken hanteren ouders en hoe komt het thema gokken aan bod? Geen enkele van de geïnterviewde ouders vermoedt dat hun kinderen gokken (op een occasioneel kraslot of spelletje poker zonder inzet na). Om die reden komen kansspelen nauwelijks ter sprake. Slechts een minderheid van de geïnterviewde ouders (3/10) praat over het thema gokken met hun kinderen. Een deel van de ouders geeft bijvoorbeeld aan dat praten over gokken met hun kinderen pas op latere leeftijd van belang is (bijvoorbeeld tijdens de puberteit). Wanneer een gesprek plaatsvindt, is het meestal als gevolg van een concrete aanleiding, zoals reclame voor een online casino op een spelletjeswebsite of nieuwsgierigheid naar een casino. Slechts een beperkt aantal van de bevraagde ouders (4,4%) geeft in de enquête aan dat ze hun kinderen toestaan om alleen te gokken. Samen gokken, gokken onder het toeziend oog van familie of bij speciale gelegenheden (zoals bij een verjaardag, Kerstmis, familiefeest, ) mag volgens ouders wel al eens. Doorgaans gelden er bij de geïnterviewde ouders wel enkele algemene regels die kinderen er volgens hen ook van moeten weerhouden om aan kansspelen te doen, zoals geld niet online mogen uitgeven of de computer enkel gebruiken in de leefruimte. Hoe ervaren kinderen de houdingen en afspraken van hun ouders over gokken? Tussen kinderen en hun ouders is er niet altijd eensgezindheid over gemaakte afspraken. Sommige afspraken zijn niet gekend door kinderen, of ouders praten er niet over of maken geen afspraken omdat ze ervan uitgaan dat hun kinderen niet deelnemen aan kansspelen. Dat blijkt niet altijd terecht: sommige kinderen nemen wel degelijk deel aan kansspelen. Onderzoeker: En zijn er dan thuis afspraken over dergelijke zaken, over kans- en gokspelen? Ouder: Niet echt, dat zijn ongeschreven wetten zogezegd. Allez, ik ga ervan uit dat niemand van mijn kinderen dat eigenlijk doet... 18 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 19 17-001000_Digitale brochure.indd 18-19 03/10/17 12:14
Gokkende ouders: gokkende kinderen? In het CLapp-onderzoek werd een positief verband vastgesteld tussen het gokgedrag van ouders (bijvoorbeeld gokken of het kopen van krasspelen als cadeau) en de houdingen en het gokgedrag van kinderen (op basis van scores op de GABS-23-survey schalen). Doorgaans geldt: hoe vaker ouders zelf met gokken bezig zijn, hoe positiever hun kinderen tegenover gokken staan en hoe vaker kinderen ook zelf gokken. Gokken versus gamen: verschillende activiteiten, verschillende maatstaven? In tegenstelling tot videogames leeft gokken minder als gespreksthema of opvoedingsthema binnen een gezin. Zo kadert het meer binnen algemene afspraken over bijvoorbeeld zakgeld, gebruik van kredietkaarten of online bezigheden, maar komt het minder als expliciet gespreksonderwerp aan bod. Het gamegedrag van hun kinderen houdt ouders vaker bezig. Zo worden daar meer afspraken over gemaakt, zoals een beperkte tijdsduur, toestemming vragen voor het doen van aankopen, enkel videogames spelen in de leefruimte, De deelname van kinderen aan kansspelen zoals casinospelen of online gokspelen wordt door ouders vaak gezien als een negatieve, gevaarlijke of verslavende bezigheid. Krasloten of trekkingsspelen daarentegen zien ouders eerder als onschuldige, ongevaarlijke of niet zo n verslavende activiteit. Ook in onze samenleving zijn er ondanks het wettelijke verbod op gokken door minderjarigen (-18 jaar) heel wat tolerante opvattingen over gokken en kansspelen aanwezig. Zo komen jongeren in contact met deelname aan (gratis) casinoavonden georganiseerd door een jeugdbeweging of met sportweddenschappen in sportverenigingen. Daarnaast is reclame voor kansspelen in hoge mate aanwezig en wordt de Lotto-trekking vroeg op de avond uitgezonden. Toch zijn kinderen vaak makkelijk te beïnvloeden, en zoals het spreekwoord luidt: jong geleerd is oud gedaan. In dat opzicht is het aan te raden dat ouders zich van het wettelijke verbod op kansspelen voor minderjarigen of van hun voorbeeldfunctie bewust zijn. Zo denken ouders er best tweemaal over na voordat ze hun kinderen als geluksbrengers gebruiken om de kans op slagen bij bijvoorbeeld een trekkingsspel of krasbiljet te verhogen. Ook is het wenselijk om deelname aan kansspelen en de gevolgen daarvan bespreekbaar te maken en dat (actief) op te volgen bij kinderen. Veel ouders gaan er immers van uit dat hun kinderen niet deelnemen aan kansspelen of daarmee niet in contact komen. Toch blijkt uit de enquête in het CLapp-onderzoek dat al een aanzienlijk deel van de kinderen daaraan deelnam. Bovendien komen kinderen ook via reclame of kansspelen in games al in contact met kansspelen, ook al zijn ouders daar niet altijd van op de hoogte. Andere weetjes over gamen en gokken bij kinderen Hoewel we op basis van het CLapp-onderzoek geen uitspraak kunnen doen over oorzaak en gevolg, vonden we wel enkele opvallende verbanden tussen volgende gegevens: Hoe vaker kinderen videogames spelen, hoe vaker ze ook offl ine gokken. Kinderen die indicaties van problematisch gamegedrag vertonen, spelen vaker off - en online kansspelen en spenderen vaker grotere bedragen. Kinderen die op meetschalen van depressie, een laag zelfvertrouwen en eenzaamheid hogere scores behalen, vertonen vaker aanwijzingen voor problematisch gamegedrag. Kinderen die (meer) zakgeld krijgen, spelen doorgaans vaker kansspelen en geven er ook meer geld aan uit. Kinderen die vaak aan gratis kansspelen deelnemen, gokken ook vaker met inzet en hebben een positievere houding ten opzichte van gokken. 20 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 21 17-001000_Digitale brochure.indd 20-21 03/10/17 12:14
DEEL III Hoe kun je als ouder omgaan met game- en gokgedrag van je kinderen? Spelwijsheid of ludoliteracy, what s in a name? Spelen is een typisch menselijke activiteit. Zo speelt haast iedereen ongeacht leeftijd, afkomst, geslacht, weleens een spel. En dat op verschillende manieren en op verschillende plaatsen. Kinderen kunnen door te spelen ook erg veel leren en plezier beleven. Zo leren ze hun omgeving kennen en bevordert dat hun persoonlijke ontwikkeling. Op die manier brengt een spel mensen samen en stelt het ons in staat om ons te ontwikkelen. Spelwijsheid (oftewel ludoliteracy ) wil zeggen dat spelers over een aantal competenties beschikken om op een wijze en verantwoorde manier te spelen (zoals bepaalde betekenissen in spelen kunnen begrijpen, spelvaardig kunnen spelen enzovoort). Met het extra aanbod aan mogelijke spelvormen via digitale media zijn er niet alleen extra mogelijkheden, maar ook extra uitdagingen waarmee ouders en jongeren in aanraking komen. Dat heeft ook gevolgen voor de opvoeding van jongeren. Vanuit dit inzicht is het voor ouders aan te raden een spelwijze aanpak te hanteren. 22 17-001000_Digitale brochure.indd 22-23 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 23 03/10/17 12:14
De nood aan mediaopvoeding Door de toenemende digitalisering is het noodzakelijk kinderen te leren hoe ze verstandig kunnen omgaan met digitale media. Mediaopvoeding richt zich op de bewustmaking van jongeren over zowel mogelijkheden als risico s en gebeurt zowel thuis (ouders) als op school (leerkrachten). Bovendien is het voor ouders aan te raden om het digitale mediagebruik van kinderen in een context van andere activiteiten te plaatsen: niet enkel door afspraken te maken over de totale tijd die kinderen voor beeldschermen doorbrengen, maar ook door na te gaan welke activiteiten kinderen precies op het scherm uitvoeren. Eén uur huiswerk maken op de laptop is bijvoorbeeld niet gelijk aan één uur ter ontspanning naar tv kijken. Ouders koppelen afspraken over schermtijd daarom beter aan de activiteiten die jongeren op digitale media uitvoeren en aan andere activiteiten (zoals sportof jeugdverenigingsleven, offl ine spelen, huiswerk, ). Afspraken zorgen namelijk voor duidelijkheid. Maar best krijgen kinderen ook inspraak in het vastleggen van afspraken. Inspraak in afspraken dus. Dat zorgt ervoor dat beide partijen naar mekaar luisteren en begrijpen waarom regels, maar ook het mediagebruik zelf belangrijk zijn voor kinderen en ouders. tip: voor meer info over alles wat te maken heeft met schermtijd, digitale media, mediaopvoeding en mediawijsheid kan je terecht op www.medianest.be en www.mediawijs.be. Schermtijd: wat zeggen ouders erover? Mediaopvoeding: een kwestie van schermtijd? De totale tijdsduur die kinderen spenderen aan digitale media, ook wel schermtijd genoemd, is eerder lastig in te schatten. Bovendien is het voor ouders niet altijd duidelijk hoe de schermtijd precies wordt ingevuld (bijvoorbeeld schoolwerk, gamen, YouTube, digitale creaties) en hangt de toegestane tijdsduur sterk af van de context (bijvoorbeeld week-, weekend- of vakantiedag, het weer, toetsenperiode, heersende norm). Een hele dag lang voor schermen doorbrengen is uiteraard niet goed voor kinderen, al is het maar om huiswerk te maken. Ook hier geldt het algemene cliché: gebruik met mate. Tussen lange aaneensluitende periodes van schermtijd kunnen er daarom best tijdig een pauze en schermvrije periode ingelast worden. Tijdens een co-creatieworkshop in het CLapp-onderzoek gingen ouders met elkaar in gesprek over afspraken in verband met schermtijd. Zo kwamen ze met volgende opvoedingsaanbevelingen over schermtijd voor kinderen op de proppen. Deze aanbevelingen kunnen ook als houvast dienen voor afspraken over games of om online gokken te voorkomen. Adviezen van ouders over schermtijd: Kinderen mogen enkel op afgesproken plaats(en) digitale media gebruiken (bijvoorbeeld in de leefruimte) en weten op welke plaatsen het niet mag (bijvoorbeeld op de eigen slaapkamer). Kinderen mogen enkel overdag en in de vroege avond digitale media gebruiken, niet s avonds laat, vlak voor het slapengaan of s nachts. Kinderen binnen een gezin kunnen elkaar onderling controleren op gebruiksduur: dat werkt het best wanneer het over een gedeeld apparaat gaat. 24 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 25 17-001000_Digitale brochure.indd 24-25 03/10/17 12:14
Ouders kunnen de toegang tot e-mails en/of online accounts van kinderen nakijken. (Maak daar dan wel afspraken over.) Kinderen moeten de ruimte krijgen om naar hun ouders te gaan met problemen of vragen over wat ze online meemaken. Ouders geven zelf het goede voorbeeld aan hun kinderen. Bewustmaking thuis en op school over digitaal mediagebruik (zoals wat wel en niet geschikt is om te delen of de gevaren van sociale media) is aangewezen. De digitale bezigheden en offl ine activiteiten van kinderen dienen in balans te zijn en er worden voldoende alternatieve activiteiten voorzien. Opvoedingstips over gamen Er is niets mis mee als je kind een videogame speelt. Zo kunnen heel wat games naast ontspannend bijvoorbeeld ook leerrijk zijn. Maar er zijn wel een aantal zaken waarmee men rekening moet houden. Zo is overmatig gamen, om de verkeerde redenen gamen of het spelen van ongeschikte games uiteraard te vermijden. Daarom geven we graag nog enkele algemene opvoedingstips over gamen mee aan ouders. Algemene opvoedingstips over gamen: Kader het gamen van je kind in algemene afspraken over tijdsbesteding. Het gamen mag geen andere activiteiten (zoals school of andere hobby s) in het gedrang brengen: laat je kind ook voldoende andere activiteiten uitvoeren en bespreek met je kind welke hobby s het nog zoal kan doen. Bespreek zo veel mogelijk de afspraken over gamen samen met je kind en laat het daarin ook zijn standpunt uitleggen. Ga op zoek naar afspraken waar jullie samen achter kunnen staan. Let er ook op, zoals bij andere afspraken, dat je zo veel mogelijk uitlegt waarom bepaalde afspraken belangrijk zijn voor jou. Volg (actief) het gamegedrag van je kind op. Vraag daarnaast niet alleen naar wat het op school geleerd en beleefd heeft, maar vraag ook geregeld naar wat hij in games geleerd en beleefd heeft. Zo blijf je op de hoogte van het gamegedrag en kan je inspelen op mogelijke risico s. Zorg ervoor dat je kind met gepaste of leeftijdsgeschikte games speelt. Behoed je kind voor mogelijke inhoudelijke risico s in games (zoals enge games of games met seksuele inhoud). Je kan hiervoor de richtlijnen van PEGI (meer info op p. 32) raadplegen of je kan de trailer of het game (samen) met je kind bekijken of spelen. Wees je bewust van mogelijke risico s (zoals met vreemden praten online, reclame of in-app aankopen ) in games. Leer je kind om die te herkennen en daar niet op in te gaan. Laat ruimte voor je kind om dergelijke zaken met jou te bespreken. Kader de aankoop van games voor en door je kind in algemene afspraken over zakgeld en uitgaven. Bespreek ook of en welke in-app aankopen mogelijk zijn en wijs je kind op de (verborgen) reclame en kansspelen in (gratis) games. Raad je kind aan zo weinig mogelijk persoonlijke informatie te delen in (online) games. Kondig op tijd aan wanneer het tijd wordt voor je kind om te stoppen met gamen. Zo heeft hij nog voldoende tijd om zijn spel af te ronden. Hoe praat je met je kind over gamen? Op www.gamewijs.be kan je daarnaast als ouder terecht voor opvoedingstips over games. Een van de belangrijkste tips is dat je er met je kind over praat. Hoe pak je dat dan het best aan? Begin op tijd met je kind over gamen te spreken, dat wil zeggen vanaf zijn of haar eerste stappen in de gamewereld. Dat kan al op jonge leeftijd zijn. Zo raakt je kind het gewoon dat gamen een bespreekbaar thema is in je opvoeding en zal het regels en afspraken ook beter accepteren op latere leeftijd. 26 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 27 17-001000_Digitale brochure.indd 26-27 03/10/17 12:14
Sta open voor de positieve kant van het gamen voor je kind. Vraag naar wat er zo fijn is aan gamen en probeer dat te begrijpen. Als jij luistert en begrip toont, wekt dat ook luisterbereidheid op bij je kind. Toon interesse in de games die je kind speelt. Zorg dat je geïnformeerd bent over het gamen. Speel het spel eens mee en let bij de spelkeuze ook op de mogelijkheid om samen te spelen. Wat te doen als je kind toch onbewust geld uitgeeft? Kijk waar het geld naartoe is. Dat kan naar het game zelf zijn (bijvoorbeeld RuneScape ) of naar een tussenpersoon (bijvoorbeeld Runescapewinkel ). Neem eventueel contact op met de game-ontwikkelaar of tussenpersoon. Leg het probleem uit. Kijk of je het geld kan terugkrijgen. Kijk mee als je kind aan het spelen is en laat het je het spel uitleggen. Geef de betaling in op www.mijnkaart.be. Klik op: U wenst een transactie te betwisten? Bekijk samen eens een YouTube-of Twitch-filmpje over hoe het spel gespeeld wordt en bespreek dat. Surf ook eens naar www.safeonweb.be of www.safeinternetbanking.be voor meer info. Als niets helpt, is er het online meldpunt van de Belgische politie en het Europees Centrum voor de Consument. Tip: voor een overzicht over alles wat met gamen te maken heeft, zie ook de brochure Let the games begin Gids voor ouders over gamen. Daarnaast kan je op Medianest ook terecht voor algemeen advies over hoe om te gaan met het gamegebruik van je kinderen. Wat met bewuste online aankopen? Niet alle online aankopen zijn onbewust. Kinderen kunnen met hun zakgeld betaalkaarten kopen om online te winkelen. Soms vragen kinderen zo n betaalkaart als cadeau. Ze kunnen ook een bedrag van hun gsm-kaart uitgeven aan games. Spreek in dat geval met je kind op voorhand af welke bedragen en welke aankopen oké zijn. Opvoedingstips over in-app of in-game aankopen In-app of in-game aankopen zijn aankopen in spelapplicaties (of apps) die spelers toelaten voor een bepaalde som geld een extra dienst aan te kopen (zoals een extra level, een nieuw voorwerp, ). Maar hoe ga je daar als ouder mee om? We overlopen een aantal suggesties van Medianest.be. Hoe voorkom je onbewuste of ongewenste aankopen? Bekijk de spelen die je kind speelt en op welke manier er geld verdiend wordt aan het spel. Soms is de aankoop van een spel voordeliger dan de gratis versie ervan. Geef het goede voorbeeld: hoe ga je om met online aankopen in een game? Bespreek dat met je kinderen. Stel je smartphone of tablet zo in dat betalingen niet automatisch gebeuren. Koppel je betaal- of kredietkaartgegevens niet aan mediatoestellen. Leer je kind voorzichtig te zijn met toestemming geven voor upgrades in een spel. 28 17-001000_Digitale brochure.indd 28-29 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 29 03/10/17 12:14
Opvoedingstips over kansspelen en gokken Kansspelen kunnen onschuldig lijken (deels omdat ze vaak maatschappelijk aanvaard zijn). Toch kunnen ze een belangrijke invloed hebben op de ontwikkeling van je kind. Zijn kansspelen wel zo onschuldig? Op verslavingsvlak krijgen kansspelen minder aandacht dan verslavingen aan drugs, maar de schade die ze met zich brengen kan even groot zijn. Zo werd gokverslaving onlangs opgenomen als gedragsverslaving door de American Psychiatric Association (APA). In het deelnemen aan kansspelen zelf zitten dus heel wat verslavende elementen vervat. Kinderen zijn daar extra gevoelig voor. Zeker wanneer kansspelaanbieders kansspelen extra aantrekkelijk willen maken met vele kleuren en figuurtjes, videogame-elementen, uitbundige reclame, een online aanbod en de (onrealistische) belofte om in korte tijd makkelijk en veel geld te verdienen. Algemene opvoedingstips over kansspelen: Ouders zijn zich niet altijd bewust van de soms verslavende of kwalijke elementen in kansspelen. Of men denkt dat zijn of haar kind er niet aan deelneemt. En als dat wel zo is, denkt men dat gokken geen kwaad kan. Toch zijn kansspelen niet zo onschuldig als ze lijken. Als ouder kan de deelname aan kansspelen als opvoedingsthema daarom beter opgenomen worden binnen een ruimere opvoedingsstrategie. Volgende adviezen kunnen daarbij helpen: Sta stil bij de invloed die je eigen kansspelgebruik of houding ten opzichte van kansspelen op je kind kan hebben. Wees je bewust van de gevolgen van reclame of programma s over gokken waar je kind naar kijkt. Vaak geeft deze reclame een vertekend beeld. Maak het kansspelgebruik van je kind bespreekbaar en volg het op. Wees beschikbaar voor vragen van je kind over kansspelen. Geef mee dat de belofte van vele kansspelen om snel en gemakkelijk geld te verdienen onrealistisch is. Kader dit in een bredere opvoedingsstrategie over het omgaan met geld (zoals afspraken maken over het zakgeld en de mogelijke uitgaven van je kind, het niet delen van je bank- of kredietkaart, of die onbeveiligd koppelen aan digitale mediatoestellen, ). Betrek je kind niet als geluksbrenger tijdens het gokken (bijvoorbeeld bij deelname aan krasspelen of trekkingsspelen). Geef je kind geen kansspel cadeau. Maak de risico s van (gratis) online gokwebsites of kansspelen bespreekbaar wanneer je kind online is. Kader dat in een bredere opvoedingsstrategie over het omgaan met digitale mediatoestellen binnen je gezin. Ga er niet onmiddellijk van uit dat je kind niet in contact komt met kansspelen of dat het pas op latere leeftijd nodig is daarover te praten en afspraken te maken. Bespreek nu al de mogelijke risico s verbonden aan kansspelen en maak je kind bewust van verborgen kansspelen (bijvoorbeeld in games). Maak ook duidelijke afspraken in je gezin. Zo voorkom je dat er later onduidelijkheid over ontstaat. Tip: Wanneer je meer informatie en advies wenst over verantwoord omgaan met kansspelen of als je vermoedt dat je kind signalen vertoont van problematisch kansspelgebruik, kan je terecht op de websites: - www.centrumvoorverantwoordspelen.nl, - www.gokhulp.be en - www.mediaopvoeding.nl/gokken, - www.veiligonline.be of in het pedagogisch dossier van de of in het pedagogisch dossier van de Kansspelcommissie. 30 17-001000_Digitale brochure.indd 30-31 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 31 03/10/17 12:14
Wettelijke kaders en richtlijnen over gamen en gokken Waar vindt u extra informatie en advies over opvoeden, gamen en gokken? Welke richtlijnen bestaan er voor games? Zoals er een kijkwijzer of fi lmkeuring bestaat voor fi lms en tv-programma s, zo is er PEGI voor games. PEGI geeft namelijk aan of spelinhouden geschikt zijn voor een bepaalde leeftijdscategorie. Je kan deze classifi catie raadplegen om in te schatten welke risico s er verbonden zijn aan het spelen van een game en vanaf welke leeftijd een game geschikt is. Voor advies, vragen of informatie over opvoeden, gamen, gokken, digitale media en algemeen welzijn kunt u, net als uw kind, steeds terecht op de volgende websites of bij een van de volgende diensten: Om voor het PEGI OK logo in aanmerking te komen mag een spel NIET (een van) de volgende elementen (zie inhoudspictogrammen) bevatten: De PEGI-leeftijdsclassificatielogo s staan op de voor- en achterkant van de verpakking en geven een van de volgende categorieën aan: 3, 7, 12, 16 en 18. Inhoudspictogrammen op de achterzijde van de verpakking tonen de belangrijkste redenen waarom aan een spel een bepaalde leeftijds classificatie is toegekend. Er zijn acht van dergelijke inhoudspictogrammen: grof taalgebruik, discriminatie, drugs, angst, gokken, seks, geweld, en online spelen met andere mensen. Niet alle games hebben een PEGI-indicatie. Vooral bij nieuwe apps en online games is dat het geval. Bovendien zegt een PEGI-logo niets over de moeilijkheidsgraad of de vaardigheden die nodig zijn om een spel te spelen. Bijgevolg dient een PEGI-logo steeds geïnterpreteerd te worden afhankelijk van de eigenschappen van het kind. Ouders doen er goed aan om dit samen met het kind te bespreken en samen een inschatting te maken of een spel al dan niet geschikt is. Wat zegt de wet over gokken? De wetgeving in België verbiedt jongeren onder de 18 jaar om deel te nemen aan kansspelen zoals krasbiljetten, trekkingsspelen, belspelletjes, gokkasten op café en het inzetten op (off- en online) weddenschappen. Het deelnemen aan kansspelen in (off- en online) casinohallen of speelautomatenhallen is verboden voor spelers onder de 21 jaar. Spelers zijn volgens de wet strafbaar wanneer ze op illegale wijze deelnemen aan kansspelen. Meer info is terug te vinden op de website van de Kansspelcommissie ( bescherming van de speler ). Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid en Medianest. Informatie en advies over alles wat met digitale media, mediawijsheid en -opvoeding, gamen en online gokken te maken heeft. Awel tel: +32 2 534 37 43. Telefonisch en online aanspreekpunt voor kinderen en jongeren. Centra voor Algemeen Welzijn (CAW) en Jongeren Advies Centra (JAC). Informatie, hulp en advies over algemeen welzijn. De Opvoedingslijn en Huis van het Kind. Informatie en advies over algemene opvoedingsthema s. Tele-onthaal tel: 106. Telefonisch en online aanspreekpunt voor al uw vragen of problemen. Gokhulp Website met hulpaanbod en informatie over gokken en kansspelen. De Druglijn tel: +78 15 10 20. Telefonisch en online aanspreekpunt voor vragen en informatie over (problematisch) gamen en gokken. Vereniging voor Alcohol en Andere Drugproblemen (VAD). Informatie, advies of doorverwijzing over (problematisch) gameof gokgedrag. De Kansspelcommissie Informatie met betrekking tot regelgeving over kansspelen in België. 32 VERBORGEN VERLEIDERS: KINDEREN, KANSSPELEN EN GAMES 33 17-001000_Digitale brochure.indd 32-33 03/10/17 12:14
Het CLapp-project (Children s Ludoliteracy Acknowledgment & Parental Proficiency) kreeg via de oproep Verantwoord Spel de steun van de Nationale Loterij om in Vlaanderen na te gaan in welke mate kinderen in contact komen met kansspelen en gokken. Onderzoekers van IMS en Mintlab KU Leuven namen een vragenlijst af bij kinderen uit het vijfde en zesde leerjaar van de lagere school en bevroegen ook hun ouders. Daarnaast stonden ook diepte-interviews met ouders en kinderen op het programma. Daarin gaven beide groepen in eigen woorden aan hoe ze omgaan met games en kansspelen en hoe ze hierover denken. In een co-design workshop gingen jongeren en ouders aan de slag om oplossingen uit de denken en om zo mediawijs en verantwoord mogelijk om te gaan met kansspelen en goktools binnen games. IMS en Mintlab KU Leuven willen alle scholen, ouders, kinderen en experts die meewerkten aan dit onderzoek en het tot stand komen van deze brochure bedanken voor hun inzet! 34 17-001000_Digitale brochure.indd 34-35 03/10/17 12:14
Fac. Sociale Wetenschappen Parkstraat 45 bus 3600 3000 LEUVEN, BELGIE tel. + 32 16 32 30 40 fsw.info@kuleuven.be www.kuleuven.be 17-001000_Digitale brochure.indd 36 03/10/17 12:14