Kenniseconomie is plotseling hét toverwoord. Dat staat haaks op kaas, klompen en tulpen. Toch vormt die laatste productcategorie een enorme groeimarkt. Nederland speelt dé sleutelrol in de wereldwijde bloemenhandel. Een kwestie van goede logistiek en samenwerking met universiteiten. Een leerzaam kijkje achter de schermen. Door Fred Krijnen Met een bloemetje de wereld rond Logistieke innovaties houden Nederland aan de top in bloemenhandel 60 Onlangs bood de Rabobank haar relaties een bloemetje aan. Een papieren bloem in de vorm van de World Flower Map. Deze World Flower Map laat zien dat ons land maar liefst 52 procent van de mondiale bloemenexport voor zijn rekening neemt. En dat is opmerkelijk. Want, zo wordt in het rapport van de researchafdeling van de groep Food & Agri van Rabobank Nederland verduidelijkt, de bloemensector krijgt een steeds internationaler karakter. De internationale bloemenhandel is geen zaak meer van een beperkt aantal landen. Er zijn in de laatste jaren sterke internationale handelsstromen ontstaan. En Nederland slaagt erin om ook in deze beweging de leidende positie te behouden. In totaal gaat het bij de mondiale bloemenexport om ruim 5,6 miljard dollar. Daarvan neemt Nederland dus méér dan de helft voor zijn rekening. Toch komt van alle rozen, die op de Nederlandse veilingen verkocht worden, inmiddels al méér dan de helft niet meer uit Nederland, maar uit landen als Kenia en Ecuador. Via de veilingen van Aalsmeer en Naaldwijk komen deze rozen uiteindelijk als Hollandse rozen zelfs in Russische bloemenvazen terecht. En dat vergt een ongekende logistieke operatie. Russische roulette Daar weet ook Chris van Arenthals, general manager van bloemenexporteur Green- Foto s Hans Oostrum Fotografie
61
Conceptueel Supply Chain Management speelt daardoor bij ons minder een rol dan bijvoorbeeld in de auto-industrie wings over mee te praten. Greenwings heeft vestigingen in Aalsmeer, Japan en Colombia. Het transporteren van bloemen heeft iets weg van Russische roulette. Dat moet veranderen, maar dat kan alleen als je over goede informatie beschikt. Informatie, die je kunt terugkoppelen aan alle partijen in de keten, zoals logistiek dienstverleners. En sinds kort beschikt Greenwings over die informatie. Het maakt gebruik van het aan Wageningen Universiteit ontworpen E-faqts. De meerwaarde van E-faqts, zegt Van Arenthals, zit hem vooral in de analysetools en het feit dat de meetgegevens voor alle partijen in de keten wereldwijd beschikbaar zijn. Je logt in op de website www.efacts.com en vervolgens kun je jouw gegevens bekijken, of nieuwe data toevoegen. De reden om de condities tijdens het bloementransport te gaan monitoren, is het gericht reduceren van kwaliteitsverlies. Bij dat monitoren gaat het vooral om temperatuur en luchtvochtigheid. Het gebruik van E-faqts heeft al tot investeringen geleid bij Greenwings Japan. Op de luchthaven van Tokio bleek de temperatuur van de bloemen in de zomer regelmatig flink op te lopen. Daarom is er nu een koelcel in gebruik genomen. Volgens Chris van Arenthals is het leereffect groot. Niet alleen voor Greenwings, maar vooral ook voor de BV Nederland. Op weg naar de toekomst is het voor de Foto: OGC BV Nederland nodig om onze positie te vertalen in kwaliteitsbeleving naar onze afnemers. Daarbij is, in het geval van versproducten, het monitoren van temperatuur en vochtigheid absoluut een voorwaarde. Marten Thors, projectmanager Logistics van Agrotechnology & Food Innovations aan Wageningen Universiteit, heeft de technologie geleverd aan Greenwings voor het volgen van bloemen in containers. Dat gebeurt met dataloggers. We hadden al Flor-i-log-regie 62 Nederlandse potplanten doen het vooral uitstekend in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. En de handelsstromen uit Denemarken en Italië lopen steeds vaker via Nederland. Maar dat is voor de bloemenbranche allerminst een reden om tevreden op de lauweren te rusten. De komende decennia zal de teelt van potplanten ook in andere Europese landen sterk groeien. Voor de sierteeltsector is van het cruciaal belang dat Nederland de commerciële regie in handen houdt. Daarom werd door de branche, in samenwerking met Wageningen Universiteit en het adviesbureau Rijnconsult, het project Flor-i-log-regie opgezet. Flor-i-logregie staat voor floriculturele en logistieke regie met de i van informatie, internationaal en intelligentie. Flor-i-log-regie moet een soort logistieke draaischijf worden, zegt Marco Duineveld. Hij is verbonden aan de vakgroep Logistics van Agrotechnology & Food Innovations van Wageningen Universiteit. De ambitie van Flori-log-regie is om een internationaal netwerk op te zetten. Door wetenschappelijke kennis aan
Samenwerking Vooralsnog is Flor-i-log-regie het embryonale stadium nauwelijks ontgroeid. Maar de verwachtingen binnen de branche zijn hooggespannen. En er kan op voorhand al een les uit worden getrokken: samenwerking met universiteiten loont. Daar weet ook Bert de Wild over mee te praten. Hij is Manager New Development bij Koninklijk Tuinbouwbedrijf Lemkes, importeur van kamer- en tuinplanten, met een omzet van een slordige 110 miljoen euro. Wij zijn nu bezig om samen met de Universiteit Tilburg dingen te ontwikkelen. Daar kan ik inhoudelijk verder nog niet op ingaan. We hebben al eerder ervaringen met Tilburg opgedaan. En die waren bijzonder waardevol. Ik kan iedereen in logistiek Nederland adviseren om te kijken of universiteiten gericht kunnen helpen. Ik merk dat universiteiten daar graag over willen praten. Dergelijke kruisbestuivingen tussen wetenschap en bedrijfsleven worden zeer op prijs gesteld. En het is ons tot nu toe ook uitstekend bevallen. een aantal onderzoeken gedaan naar de mogelijkheden van tracking en tracing voor tuinbouwproducten. Tja, en dan kom je tot de conclusie dat de meeste aanbieders op deze markt toch gewoon kastjes aanleveren, pure hardware. Met E-faqts willen we steeds meer gaan kijken naar de omstandigheden, die in de logistieke keten gespeeld hebben. We hebben dan ook een communicatieplatform, waarin we de informatie uit de loggings analyseren. praktijkervaring te koppelen ontstaan nieuwe regieconcepten. Zo hoeven bijvoorbeeld potplanten, die in Italië gekweekt zijn voor de markt in Zuid-Duitsland niet fysiek naar Nederland te komen. Wel kunnen we vanuit Nederland de distributie coördineren. Daardoor worden de transport- en logistieke kosten beperkt, terwijl de service voor de afnemers verbetert. Behalve mondialisering is er nog een andere uitdaging voor de Nederlandse bloemensector. Er is steeds meer directe handel. De producten gaan in toenemende mate niet meer via de veilingklok, maar rechtstreeks naar de klant. De retail wordt steeds krachtiger. We hebben het dan ook niet meer alleen over de bloemist van weleer, maar vooral ook over grote bouwmarkten en bedrijven als Ikea. De logistieke stromen worden verlegd. Als Flor-i-log-regie willen wij ons op die logistieke regie richten en stromen, die niet vanuit Nederland lopen, structureel binden. Eigenlijk willen we met totaaloplossingen voor de retail komen. Dat kan misschien op Europese, of zelfs mondiale schaal. Toegang tot E-facts, dat staat voor Electronic, fresh and quality tracing system, is simpel via www.efacts.com te verkrijgen. Het systeem werkt met dataloggers, kleine meetinstrumenten die worden meegestuurd in de Supply Chain. Aan het eind van het traject worden de gegevens geüpload via internet en in Wageningen geanalyseerd. Een basislicentie kost 2500 euro. Via de internetsite kunnen de gebruikers inloggen en hun meetgegevens uit de dataloggers uploaden. Bovendien kunnen ze andere gegevens toevoegen, zoals de ketenovergangstijden. Marten Thors: Dan kun je allerlei analyses uitvoeren. Je kunt bijvoorbeeld voor een bepaalde ketenschakel de gemiddelde omstandigheden in de laatste maand opvragen. Bovendien worden alle tijden omgerekend naar GMT (Greenwich Mean Time), zodat partijen in een wereldwijde toeleverketen makkelijk met elkaar kunnen discussiëren. Duidelijke visie Cees Dekker van Dekker Chrysanten BV uit het Noord-Hollandse Hensbroek werd vorig jaar tot Entrepreneur of the Year 2005 uitgeroepen. De jury, van deze door Ernst & Young geïnitieerde verkiezingen, noemde Dekker een ondernemende persoonlijkheid met een duidelijke visie. Het bedrijf van Dekker heeft vestigingen in Tanzania en Brazilië. Er werken wereldwijd zo n 1250 mensen, waarvan 120 in Hensbroek. Het is bij verse producten erg belangrijk om de logistieke tracking en tracing compleet te hebben. Wij handelen in een product dat binnen 14 dagen verrot kan zijn, aldus Dekker. Dat product bestaat primair uit stekjes voor de chrysantenproductie. Ze worden uit Brazilië en Tanzania ingevlogen, vervolgens beworteld, daarna gaan ze naar de kassen en uiteindelijk naar de klant. Er zitten zoveel kritieke fases in dit productieproces dat we het nauwelijks meer draaiende konden houden, vertelt Dekker. Vijf jaar geleden hebben we daarom besloten om in automatisering te investeren. In totaal heeft ons software matrix-systeem zo n 2,5 miljoen euro gekost, maar het 63
Op langere termijn zouden Rusland en China serieuze concurrenten kunnen worden rendement is enorm. Onze software is vrij uniek, meestal worden dit soort systemen aan de totale branche gekoppeld. Maar een roos of een chrysant, zijn toch twee totaal verschillende producten. Het systeem van de planning en administratie van chrysantenproductie is uniek omdat Dekker Chrysanten de totale productie vanuit één centrale database aanstuurt. Dit voorkomt dubbele invoer van gegevens en maakt de productieplanning betrouwbaar. Door het gebruik van barcodes is de omvangrijke formulierenstroom geheel verdwenen. Dit voorkomt fouten en biedt alle medewerkers up-to-date informatie. De arbeidskosten zijn aanzienlijk gedaald doordat de pluk- en steekopdrachten nauwkeurig worden berekend. De planning kan zelfs worden aangepast wanneer een klant tijdens de productiefase de order wijzigt. Het gaat erom, zo resumeert Cees Dekker, de kostprijs te beheersen. Dit is de enige manier om te overleven. 64 Chinese dreiging Aad van den Enden (Flora Holland): Wij zijn een tussenschakel, een marktplaats voor de aanbieders van producten. Geen enkele partij heeft écht de macht in deze keten en dat is specifiek aan onze branche. Volgens het Bureau Bloemen kan iédereen wat van de bloemensector leren. Beleidsmedewerker Liesbeth van Vulpen: Dit is handeldrijven in de meest zuivere vorm. Het maakt niet uit of de veredeling nou in het buitenland of bij ons plaatsvindt. Nederland heeft voor dit product gewoon een goede hubfunctie en is wereldwijd marktleider in bloemen. Die ontwikkeling is pas na de Tweede Wereldoorlog gestart. Het begon met Duitsland, al snel gevolgd door de andere omringende landen. De val van de Muur gaf een extra impuls. Momenteel vormen vooral Rusland en China groeimarkten. Maar bij die laatste groeimarkt zit wel een addertje onder het gras. Het gaat daarbij vooral om uitgangsmateriaal. Oftewel stekjes. Op langer termijn, zo analyseert Liesbeth van Vulpen, zouden Rusland en China serieuze concurrenten kunnen worden. Maar, dat is hypothetisch. Je ziet momenteel in landen als Spanje en Italië ook steeds meer bloementeelt ontstaan. Maar tegelijkertijd is er sprake van marktverruiming en spelen Nederlandse kwekers en handelaren ook daar een belangrijke rol. De grootste veiling ter wereld Ook Aad van den Enden van Flora Holland kan niet écht van die Chinese en Russische dreiging wakker liggen. Hij is logistiek manager van de grootste bloemenveiling ter wereld. De omzet daarvan bedraagt maar liefst 2 miljard euro. Flora Holland heeft grote exportveilingen in Naaldwijk en Rijnsburg. Daarnaast heeft het regionale veilingen in Bleiswijk, Eelde en Venlo. Ook voor Aad van den Enden geldt in toenemende mate het adagium meten is weten. Maar dat is in de bloemensector knap lastig. In feite is er in onze sector geen sprake van een echte Supply Chain. De keten kent vele spelers. Uiteindelijk komen de producten bij bloemisten en supermarkten. Wij zijn een tussenschakel, een marktplaats voor de aanbieders van producten. Geen enkele partij heeft écht de macht in deze keten en dat is specifiek aan onze branche. De schakels hebben allemaal hun eigen verantwoordelijkheid. Conceptueel Supply Chain Management speelt daardoor bij ons minder een rol dan bijvoorbeeld in de auto-industrie.
Rozenexport in cijfers Dagelijks gaan bijna 15 miljoen rozen de Nederlandse grens over. Of ze gaan naar het buitenland (2 miljard in de eerste elf maanden van 2005) of ze komen ons land binnen (3 miljard in de eerste elf maanden van 2005). Opvallend is dat inmiddels bijna 95 procent van de geïmporteerde rozen uit Afrika komt. Kenia ontpopt zich als de nummer 1-leverancier. Bijna tweederde van de binnenkomende rozen komt uit dat land. Handel in rozen 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 t/m nov. Bron: CBS in % n invoer n uitvoer invoer van rozen 3,5 3,0 Hij vervolgt: Het is voor ons nu de uitdaging om binnen de hele keten de stromen te volgen. In Naaldwijk zijn we daar jaren geleden al mee begonnen. Alle rolcontainers zijn van een tag voorzien. Tracking en tracing is voor ons dé uitdaging. We zijn dan ook druk bezig met de uitbreiding van een ketenbreed systeem en werken veel samen met de vervoerders, de handel en de veiling in Aalsmeer. Vooral wat betreft standaardisatie van logistieke systemen en verpakkingsmaterialen. Standaardisatie van logistieke dragers en informatiesystemen is heel belangrijk in het hele proces. 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 in % 2000 2001 2002 2003 2004 2005 t/m nov. n totaal n Afrika n Kenia Bron: CBS 65