Bouwstenen van wet & regelgeving Nanomaterialen Monique Groenewold, coördinator KIR nano
Indeling 1. RIVM & KIR-Nano 2. Introductie 3. Bouwstenen Wet & regelgeving 4. Definitie 5. REACH 6. Register
Wat is nanotechnologie? Controleren van materie op nanoschaal specifieke eigenschappen Water Glucose Antilichaam Virus Bacterie Kankercel Punt Tennisbal Nanostructuren 3
Wat is nanotechnologie? Maakt onze huidige producten: Lichter Sterker Sneller Kleiner Meer duurzaam 4
RIVM en Nanotechnologie RIVM Onderzoek Beleidsadvies Publieksinformatie Consumentenproducten & Voeding KIR-Nano Arbeidsomstandigheden Milieu Medisch 5
Kennis en Informatiecentrum voor Risico s ISO, CEN, van Nanomaterialen NEN OESO WPMN EU DG SANCO, DG ENT EFSA ILSI Onderzoek Algemeen publiek Experts Nanotechnologie Safe by design Advies aan beleid NGO s Industrie Belanghebbenden Participeren in (inter)nationale werkgroepen, platforms Onderzoek Risicobeoordeling Informatie verstrekken Overheid Informeren Adviseren KIR Nano Observeren Recente ontwikkelingen Internationaal Beleid & Regelgeving Overheid EU REACH 6
Kennis- en Informatiepunt Risico s Nanotechnologie (RIVM/KIR-nano) Stakeholders (industrie, NGOs, branche organisaties,.) NL Overheid (Ministeries VWS, I&M, SZW, EL&I, OC&W) Nanotechnology onderzoek NanoNextNL EU-Fp7 Risico Onderzoek Kennis- en Informatiepunt Risico s Nanotechnologie (RIVM/KIR-nano) Internat.: OECD-WPMN, ISO, EU: SCENIHR, SCCS, EFSA, www.rivm.nl/nanotechnology 7
Introductie Honderden (of meer) nanomaterialen op de markt Bezorgheid over (onzekere) risico s Regelgeving is nog niet geschikt voor nanomaterialen Vraag om informatie over aanwezigheid & gebruik 8
Genereren van informatie Waarom is informatie over gevaar & blootstelling van NM nodig? Om goed geïnformeerde besluiten te kunnen nemen t.a.v. Veiligheid van werknemers / consumenten / transport / milieu /? Right-to-know / Keuzevrijheid Wie heeft deze informatie? Industrie! Universiteiten Wie wil toegang tot (een deel van) de informatie? Down stream users (in product keten) Autoriteiten Experts Het publiek 9
Wetgeving Nanodeeltjes vallen onder stoffenwetgeving Europa: Cosmetica Voeding Biociden nanospecifieke bepalingen zijn opgenomen Registratie, Evaluatie, Autorisatie en restrictie worden van Chemicaliën (REACH) momenteel Classificering, etikettering en verpakkingen aangepast (CLP) Nederland: Uitwerking van Europese wetgeving 10
Nanomaterialen in regelgeving Europeese Commissie over regelgeving van nanomaterialen Aanbeveling voor Definitie van Nanomaterialen (2011/696/EU) Tweede Regulatory Review on Nanomaterials (COM(2012) 572 final) REACH review (COM(2013) 049 final) European Commission: REACH sets the best possible framework for the risk management of nanomaterials Lidstaten e.a. High time to act on nanomaterials A proposal for a 'nano patch' for EU regulation (CIEL/BUND) Draft proposal for a regulation for nanomaterials (KemI, Sweden) Nanomaterials Other legislations and REACH - Background may need paper on additional the position of German Competent Authorities (UBA/BfR/BAuA, Germany) adaptation as well Information Requirements for nanomaterials IRNANO (Miljøstyrelsen, Denmark) Exploring building blocks for amending EU regulation of nanomaterials (RIVM, the Netherlands) 11
Verbinding onderzoek en wet & regelgeving Wet & regelgeving voor nanomaterialen Standaarden & (test)richtlijnen o.a. data, inzichten, methoden & instrumenten Onderzoek naar nanomaterialen OECD WPMN ISO (TC 229) Risico beoordeling is leidend voor onderzoek Optimalisatie regelgeving Actualisatie en verbeteren van bestaande methodologie 12 Implementatie risico beoordeling NVT, 30 in Oktober innovatie 2014 proces
OECD -Working Party on Manufactured Nanomaterials (WPMN) Opgericht in 2006 om internationale samenwerking m.b.t. veiligheid van nanomaterialen te bevorderen Strategisch programma over risico-evaluatie van de vervaardigde nanomaterialen gericht op het genereren van geschikte methoden en strategieën om landen te helpen met de uitvoering van nationaal beleid om voor de verantwoorde ontwikkeling van deze technologieën te zorgen Het testen van specifieke nanomaterialen voor evaluatie van gezondheid en veiligheid, en tegelijkertijd ontwikkeling van goede testmethoden (in vivo en in vitro); Het ontwikkelen van richtlijnen voor blootstelling meting en de blootstelling mitigatie (werkplek, de consumenten en het milieu) 13 OECD WPMN Meeting on Nanomaterials Physical-Chemical Parameters: Measurements and Methods ( 18-19 June 2014)
Risicobeoordeling van geproduceerde NM OECD beoordeelt of bestaande testmethoden voor traditionele chemicaliën geschikt zijn voor nanomaterialen OECD is gericht op begrijpen van intrinsieke eigenschappen van nanomaterialen die informatie over de blootstelling en de mogelijke effecten op de mens en het milieu geven OECD s Sponsorship Programme for the Testing of Manufactured Nanomaterial Nanomaterials Information/ Identification Physical-Chemical Properties Environmental Fate Environmental Toxicology Mammalian Toxicology Material Safety 14 OECD WPMN Meeting on Nanomaterials Physical-Chemical Parameters: Measurements and Methods ( 18-19 June 2014)
OECD-WPMN testing programme dossiers Multi-wall carbon nanotubes (MWCNTs) Single-wall carbon nanotubes (SWCNTs) Silver (Ag) Cerium oxide (CeO2) Silicon dioxide (SiO2) Zinc oxide (ZnO) Titanium dioxide (TiO2) Fullerenes Dendrimers Nanoclays Gold (Au) 15 OECD WPMN - Expert Meeting on Categorization of Manufactured Nanomaterials Washington (USA) 17-19 September, 2014
Bouwstenen voor het aanpassen van EU regelgeving voor Nanomaterialen 1) uniforme definitie van nanomaterialen 2) specifieke informatie-eisen onder REACH voor een stof in nanovorm 3) het verlagen van het productievolume voor het registreren van een stof in nanovorm in het kader van REACH 4) afzonderlijke beoordeling van de blootstelling en de risico's van nanomaterialen voor werknemers 5) een Europees register van producten die nanomaterialen bevatten 6) etikettering van producten die nanomaterialen bevatten 16
Bouwstenen voor het aanpassen van EU regelgeving voor Nanomaterialen 1) uniforme definitie van nanomaterialen 2) specifieke informatie-eisen onder REACH voor een stof in nanovorm 3) het verlagen van het productievolume voor het registreren van een stof in nanovorm in het kader van REACH 4) afzonderlijke beoordeling van de blootstelling en de risico's van nanomaterialen voor werknemers 5) een Europees register van producten die nanomaterialen bevatten 6) etikettering van producten die nanomaterialen bevatten 17
Bouwstenen voor het aanpassen van EU regelgeving voor Nanomaterialen 1) uniforme definitie van nanomaterialen 2) specifieke informatie-eisen onder REACH voor een stof in nanovorm 3) het verlagen van het productievolume voor het registreren van een stof in nanovorm in het kader van REACH 4) afzonderlijke beoordeling van de blootstelling en de risico's van nanomaterialen voor werknemers 5) een Europees register van producten die nanomaterialen bevatten 6) etikettering van producten die nanomaterialen bevatten 18
Definities Nanomateriaal: Minstens 50% van de (primaire) deeltjes waaruit het materiaal is opgebouwd heeft een grootte tussen 1 en 100 nanometer Deze nanodeeltjes hebben de neiging om hecht (aggregaten) of minder hecht (agglomeraten) samen te klonteren tot grotere eenheden Primair deeltje Agglomeraten Aggregaten Geagglomereerde aggregaten 19
EC aanbeveling voor definitie van Nanomaterialen Nanomaterial is defined as: a natural, incidental or manufactured material containing particles, in an unbound state or as an aggregate or as an agglomerate and where, for 50 % or more of the particles in the number size distribution, one or more external dimensions is in the size range 1 nm-100 nm. In specific cases and where warranted by concerns for the environment, health, safety or competitiveness the number size distribution threshold of 50 % may be replaced by a threshold between 1 and 50 %. Specific surface area by volume of the material is greater than 60 m 2 /cm 3 Fullerenes, graphene flakes and single wall carbon nanotubes with one or more external dimensions below 1 nm E.A.J. Bleeker et al., 2012. Interpretation and implications of the European Commission Recommendation on the definition of nanomaterial. RIVM Letter Report 601358001/2012, National Institute for Public Health and the Environment (RIVM), Bilthoven, The Netherlands www.rivm.nl/definition-of-nanomaterial 20
Cosmetica (EU Regulation 1223/2009) nanomaterial: an insoluble or biopersistant and intentionally manufactured material with one or more external dimensions, or an internal structure, on the scale from 1 to 100 nm A selection of ingredients should be evaluated by the SCCS 1, including nanomaterials (selection by DG SANCO 2 ) Nanoparticles may only be used when notified before placing on the market (at the EC registry, at least 6 months in advance) In case cosmetics products contain nanomaterials this should be indicated in the list of ingredients on the label Adaptation of definition if needed 1 Scientific Committee voor Consumer Safety 2 EU Directorate-General for Health and Consumers (Santé & Consommateurs) 21
Food labelling (EU Regulation 1169/2011) engineered nanomaterial : any intentionally produced material that has one or more dimensions of the order of 100 nm or less or that is composed of discrete functional parts, either internally or at the surface, many of which have one or more dimensions of the order of 100 nm or less, including structures, agglomerates or aggregates, which may have a size above the order of 100 nm but retain properties that are characteristic of the nanoscale - Clearly indicated in the list of ingredients, followed by (nano) Adaptation of definition if needed 22
Biocidal products (EU 528/2012) Wording of the EC Recommendation incorporated in new Regulation Nanomaterial is defined as: a natural, incidental or manufactured material containing particles, in an unbound state or as an aggregate or as an agglomerate and where, for 50 % or more of the particles in the number size distribution, one or more external dimensions is in the size range 1 nm-100 nm. Approval of the active substance does not cover the nanomaterial form except where explicitly mentioned A separate dossier usually needed for nanoforms A dedicated risk assessment is needed for nanomaterial (active and non-active substances) Label must indicate each nanomaterial name followed by (nano)" Products containing nanomaterials excluded from simplified authorisation procedure 23 VSP lunchmeeting 05-12-2013
Bouwstenen voor het aanpassen van EU regelgeving voor Nanomaterialen 1) uniforme definitie van nanomaterialen 2) specifieke informatie-eisen onder REACH voor een stof in nanovorm 3) het verlagen van het productievolume voor het registreren van een stof in nanovorm in het kader van REACH 4) afzonderlijke beoordeling van de blootstelling en de risico's van nanomaterialen voor werknemers 5) een Europees register van producten die nanomaterialen bevatten 6) etikettering van producten die nanomaterialen bevatten 24
Identificatie onder REACH Naam of andere identifier IUPAC naam, other namen, EC nummer, CAS nr/naam Molecular/structural formula formula, SMILES, optical activity, isomers, molecular weight Composition purity, impurities (nature, %), additives, spectral data, HPLC, GC Hoe passen nanomaterialen daarin? 25
Physicochemical parameters in REACH 26 State of substance at 20 C and 101.3 kpa Melting / freezing point Boiling point Relative density Vapour pressure Surface tension Water solubility KOW Flash-point Flammability Explosive properties Self-ignition temperature Oxidising properties Granulometry Stability in organic solvents and identity of relevant degradation products Dissociation constant Viscosity Surface properties Specific surface area by volume Surface charge / zeta potential / isoelectric point Other surface properties (surface structure, surface acidity, surface energy, surface reactivity incl. surface chemistry) Behaviour in aqueous solutions Dissolution kinetics Dispersibility / dispersion stability Behaviour in fatty tissues/surroundings Fat solubility / oleophilicity Reactive properties Catalytic properties / photocatalytic properties / radical formation potential Granulometry Particle size distribution Aggregation and agglomeration behaviour Appearance / morphology (shape, aspect ratio) Dustiness
Informatie vereisten voor nanomaterialen Identificatie en karakterisering van nanomaterialen in verschillende fasen van de levenscyclus (particle size distribution; specific surface area) Stof identificatie (characterisation; appearance/morphology; aggregation and agglomeration; spectral data; crystalline structure/atomic structure; surface reactivity; surface charge; catalytic properties) Informatie over gedrag en (toxico)kinetiek dissolution kinetics (water solubility; dissolution rate) dispersibility/dispersion stability (medium type; heteroaggregation) dustiness (inhalable fraction) in test systems and in humans and the environment 27
Toxicological information under REACH Skin irritation/corrosion (in vitro / in vivo) Eye irritation (in vitro / in vivo) Skin sensitisation 28 In vitro gene mutation study in bacteria / mammalian cells / in vivo mutagenicity studies In vitro cytogenicity study in mammalian cells / in vitro micronucleus study Acute oral toxicity / inhalation toxicity / dermal toxicity Short-term repeated dose toxicity study (28 days) Sub-chronic toxicity study (90 days) Long term toxicity study ( 12 months) Further studies Screening for reproductive/developmental toxicity Pre-natal developmental toxicity study Two-generation reproductive toxicity study Toxicokinetic behaviour of the substance (from available information) Carcinogenicity Additional parameters cardiovascular / inflammatory sensitive species/strains extended exposure-free follow-up phase inclusion of kinetic parameters
Ecotoxicological information under REACH Short-term toxicity Daphnia / algae / fish Activated sludge respiration inhibition testing Long term toxicity testing on Daphnia / fish Long term Aquatic Biotic degradation Ready biodegradability / ultimate degradation in surface water Soil / Sediment simulation testing Abiotic degradation Hydrolysis as function of ph Identification of degradation products Adsorption/desorption screening study Bioaccumulation in aquatic species (fish) Further information: absorption/desorption Aquatic Aquatic Further information: environmental fate and behaviour and/or degradation products Short-term toxicity to soil invertebrates / micro-organisms / plants Long-term toxicity on soil invertebrates / plants Long-term toxicity to sediment organisms / (reproductive) toxicity to birds Long term 29
Informatie voor risico beoordeling Ecotoxicological information sediment and terrestrial toxicity testing acute and particularly chronic testing Toxicological information Testen van alle nanomaterialen is geen optie extra genotoxicity tests focus on the inhalation Intelligent route testing strategies Read-across adaptation of repeated dose testing regulations Modelleren QSARs Exposure, risk characterisation and risk management exposure and release information identification and characterisation in various life cycle stages nanospecific risk management measures 30
Groeperen van nanomaterialen 31
Bouwstenen voor het aanpassen van EU regelgeving voor Nanomaterialen 1) uniforme definitie van nanomaterialen 2) specifieke informatie-eisen onder REACH voor een stof in nanovorm 3) het verlagen van het productievolume voor het registreren van een stof in nanovorm in het kader van REACH 4) afzonderlijke beoordeling van de blootstelling en de risico's van nanomaterialen voor werknemers 5) een Europees register van producten die nanomaterialen bevatten 6) etikettering van producten die nanomaterialen bevatten 32
Europees register van producten met nanomaterialen NL kamer heeft om een register gevraagd Motie van Besselink and Gesthuizen (2009) aangenomen: Verplichte melding van producten die producten met Nanomaterialen Niet nationaal maar op EU niveau 33
Hoe staat het ervoor met het register in Europa? Nanoresolutie van EU-parlement heeft nog niet tot een actieplan van Europese Commissie geleid Gebrek aan operationele instrumenten op EU-niveau heeft sommige lidstaten aangezet om hun eigen nationale activiteiten te initiëren Frankrijk België Denemarken Noorwegen Zweden Italië Duitsland Verenigd Koninkrijk wetgeving voorbereiding onderzoek 34
Overzicht van registers in lidstaten - Voorfase voor Europees (geharmoniseerd) register - Verschillen tussen nationale registers bemoeilijken EU harmonisatie - 2014: Impact Assessment 35
Innovation a regulatory issue? Stage 1 Stage 2 Stage 3 Stage 4 Stage 5 Basic research Research feasibility Technology development System development Launch and operations Gate 1 Gate 2 Gate 3 Gate 4 Gate 5 Potential for health risks Demonstrate (un)safety 36
Meer informatie www.rivm.nl/nanotechnologie KIR-nano@RIVM.nl 37 26 september 2014
Meer informatie Meningen Van Nederlandse stakeholders over een EU registratie van consumentenproducten met nanomaterialen Susan W.P. Wijnhoven en Cornelle W. Noorlander (2013) RIVM rapport 601358002/2013 http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/601358002.html Considerations on the EU definition of a nanomaterial: science to support policy making Regulatory Toxicology and Pharmacology 65: 119-125 Eric A.J. Bleeker, Wim H. de Jong, Robert E. Geertsma, Monique Groenewold, Evelyn H.W. Heugens, Marjorie Koers-Jacquemijns, Dik van de Meent, Jan R. Popma, Anton G. Rietveld, Susan W.P. Wijnhoven, Flemming R. Cassee, Agnes G. Oomen (2013) http://dx.doi.org/10.1016/j.yrtph.2012.11.007 Exploring building blocks for amending EU regulation of nanomaterials. Eric A.J. Bleeker, Demi Theodori, Susan W.P. Wijnhoven (2013) RIVM Report 601353003/2013 http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/601353003.html 38