Vlaamse Trainersschool Opleidingen Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief Pedagogische Cel Zomer 2009 Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 1
Inhoudsopgave 1. Cursustekst... 3 1.1. Een overzicht van de belangrijkste veranderingen... 3 1.1.1. Reanimatie... 3 1.1.2. EHBO... 3 1.1.3. AED... 4 1.2. Wie moet wat kennen en kunnen?... 4 2. Powerpoint-presentatie... 5 2.1. Situering... 5 2.2. Gebruik van de presentatie... 6 3. Fotomap... 7 4. Extra didactisch materiaal... 7 4.1. Reanimatiepoppen Little Anne... 7 4.2. EHBO-sets... 8 4.3. Ander materiaal... 8 5. Didactische werkvormen... 8 5.1. Casus... 8 5.2. Simulatie... 9 5.3. Stellingen... 9 5.4. Partnerwerk... 9 5.5. Praktische voorbeelden om in de les te gebruiken... 9 5.5.1. Vier stappen in eerste hulp en reanimatie... 9 5.5.2. Lesindeling... 10 6. Wijze van evalueren... 10 7. Bijlage: checklist voor de reanimatie... 11 Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 2
Inleiding Dit document geldt als een aanvulling op de bestaande informatiebundel voor docenten. Het is een praktische tool voor de docenten van het vak Veilig Sporten curatief, met als doel op een vlotte manier met de vernieuwde cursustekst en de bijhorende powerpointpresentatie te kunnen omgaan. Er wordt eveneens een korte oplijsting gemaakt van het beschikbare didactisch materiaal, alsook van een aantal voorbeelden van didactische werkvormen. Tenslotte wordt geadviseerd welke examenvorm het best gehanteerd kan worden voor dit vak. 1. Cursustekst De cursustekst is een geactualiseerde versie van de uitgave van augustus 2008, waarbij getracht wordt de nieuwste inzichten in een overzichtelijk geheel aan te bieden. In functie van het beperkt aantal lesuren (4u), is deze cursustekst nog steeds sterk vereenvoudigd en afgestemd op de eindcompetenties van een Initiator. 1.1. Een overzicht van de belangrijkste veranderingen 1.1.1. Reanimatie Voor de reanimatie worden de ERC-richtlijnen (European Resuscitaton Council) strikt gevolgd, maar enkel de basisreanimatie van een volwassen slachtoffer door leken wordt hier behandeld. Er wordt dus bv. geen onderscheid meer gemaakt of het slachtoffer nu een kind, een drenkeling of een gewone volwassene is. 1.1.2. EHBO Voor de EHBO hanteert de VTS de EFAM-regels (European First Aid Manual) als referentie. Ook hier is een sterke vereenvoudiging doorgevoerd om te vermijden dat te veel info wordt aangeboden en het geheel hierdoor te complex zou worden. Ook een aantal principes zijn aangepast aan de huidige normen: zo werkt men met vier stappen in de eerstehulpverlening (2008) in plaats van de vroegere vijf stappen en zijn de principes van wondzorg sterk vereenvoudigd. Verouderde producten, materialen of technieken zijn uit deze cursus weggelaten en alle nieuwigheden, indien van toepassing voor de Initiator, zijn opgenomen. Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 3
1.1.3. AED Hoewel het gebruik van een AED-toestel levensreddende minuten kan winnen in afwachting van de komst van professionele medische hulp, wordt dit pakket niet opgenomen binnen deze cursus omdat de nodige tijd voor instructie en oefening niet voorzien is. 1.2. Wie moet wat kennen en kunnen? Op p. 8 van de cursustekst bevindt zich een overzicht van alle delen en hoofdstukken die in de cursus behandeld worden. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het basispakket kennis en praktijk dat elke Initiator grondig dient te kennen en te kunnen en daarnaast een pakket specifieke kennis en praktijk dat, afhankelijk van de noden van de sporttak, al dan niet behandeld wordt. Indien de denkcel/werkgroep beslist om het curatieve pakket nog verder uit te breiden in functie van de noden en de specifieke risico s van de sporttak, dienen zij hiervoor extra uren te voorzien in de sporttechnische module (module 2). Voorts blijven de regels van de informatiebundel voor docenten gelden: Wat betreft de vakken van de basismodule (Algemeen Gedeelte) dient de docent zich strikt te houden aan de inhoud van de cursustekst. Afwijkingen in functie van de sporttak worden toegestaan en hier geldt dan: Een docent dient zich te houden aan de inhoud van de cursustekst die door de denkcel is goedgekeurd. Voorbeelden: - In de opleiding Initiator Gymnastiek zal bijvoorbeeld minder aandacht besteed worden aan onderkoeling en hitteslag aangezien de Gymnastieksport uitsluitend indoor beoefend wordt, waardoor de kans op deze letsels minimaal zijn. - In de opleiding Initiator Waterski zullen hitteslag en onderkoeling juist wel aan bod komen, aangezien deze sport uitsluitend outdoor (in en rond het watervlak) beoefend wordt. - Voor de reanimatie wordt verwacht dat de docent minimaal een instructie en een demonstratie geeft. Het inoefenen van de reanimatie door de cursisten zelf is een sportspecifieke keuze. - Extra informatie rond anatomie van de knie en de enkel bij de opleiding Initiator Voetbal of specifieke aandacht voor verdrinking bij de opleiding Initiator Zwemmen is leerstof dat bij module 2 hoort. Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 4
2. Powerpoint-presentatie Secretariaat Arenberggebouw, Arenbergstraat 5 1000 Brussel 2.1. Situering Ter ondersteuning van de docent wordt een powerpoint-presentatie voorzien door de VTS. Je kan deze presentatie terugvinden op het VTS-extranet onder Didactische hulpmiddelen Algemeen Gedeelte Initiator. De opbouw van de presentatie is analoog met de opbouw van de cursustekst. In de figuur hieronder vind je een overzicht van de inhoud van de presentatie. Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 5
2.2. Gebruik van de presentatie Secretariaat Arenberggebouw, Arenbergstraat 5 1000 Brussel Aangezien niet elke sporttak alle leerstof uit de cursustekst zal aanbieden (zie 1.2. Wie moet wat kennen en kunnen?), kan je in de presentatie eenvoudigweg doorklikken naar de gewenste leerstof via ingebouwde links. Indien je rechts onderaan een huisje -icoon ziet verschijnen (zie groen kader), kan je via deze link teruggaan naar de indelingsdia op een hoger niveau. Indien je dit sjabloon niet ziet, wordt verwacht dat je gewoon naar de volgende dia doorklikt. Bij de opmerkingen onderaan de slide (zichtbaar in de modus normale weergave of diaweergave ) wordt bij een aantal dia s extra achtergrondinformatie meegegeven voor de docent (zie blauw kader). In de presentatie zit ook een aantal links naar films, gemaakt door het Rode Kruis. Vanaf 1 februari 2009 staat op het extranet de presentatie met de films aan het bestand gekoppeld. En last but not least: een powerpoint-presentatie, hoe goed ook, kan een enthousiaste en competente docent nooit vervangen! Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 6
3. Fotomap Op het extranet wordt naast de powerpoint-presentatie ook een map met foto s ter beschikking van de docenten gesteld. Deze kan in de les gebruikt worden om te werken met casussen (zie 5. Didactische werkvormen) of om bijvoorbeeld de kennis van de cursisten te toetsen. 4. Extra didactisch materiaal Aangezien van de docent bij de instructie van bijvoorbeeld de reanimatie minimaal een demo wordt verwacht (zie cursustekst, tabel op p. 8), wordt hieronder een overzicht gegeven waar de cursusverantwoordelijke (CV)/docent extra didactisch materiaal gratis kan afhalen om te gebruiken in de les. 4.1. Reanimatiepoppen Little Anne Deze poppen worden door de CV gereserveerd en afgehaald in de provinciale Blosocentra indien geen poppen beschikbaar zijn op de cursusplaats zelf. De docent kan het materiaal afhalen indien dit praktisch een betere oplossing is. Er kan ook altijd beroep gedaan worden op de Bloso-reanimatiepoppen die op de Vlaamse Reddingscentrale (VRC) liggen. Het aantal poppen dat hier ter beschikking ligt, is afhankelijk van de lopende redderscursussen. BLOSOcentrum Aantal Little Anne Tel Brussel-VTS 6 02/2094721 Hofstade 4 015/621976 Brugge 2 050/289844 Gent 3 09/2447226 Herentals 3 014/859514 Genk 4 089/869130 VRC (Kessel-Lo) i.f.v. beschikbaarheid 016/353500 Totaal 22 + VRC Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 7
4.2. EHBO-sets EHBO-sets kunnen eveneens bij de VRC gratis ontleend worden indien deze beschikbaar zijn (i.f.v. lopende redderscursussen). Indien deze ontleningen logistiek moeilijk zijn voor de CV/docent, kunnen zij beroep doen op alternatieven. Zo raden wij de docenten bijvoorbeeld aan om de EHBO-set van de sportaccommodatie waar de lessen doorgaan, samen met de cursisten aan een kritische blik te onderwerpen. Op die manier krijgen zij een goed beeld over de samenstelling van de EHBO-koffers in de praktijk. 4.3. Ander materiaal Met filmbloed kan men, al dan niet in combinatie met steentjes en gruis, op korte tijd verschillende wonden nabootsen zoals brandwonden, bloedingen, schaafwonden, snijwonden en kneuzingen. Meer info: www.grimas.nl. Materialen die een zekere voorkennis en vaardigheid vereisen zoals bv. een stiff-neck (wervelletsels), kunnen enkel gebruikt worden indien de opleiding in het specifieke deel (Module 2) daarvoor de nodige tijd, instructie en oefenmomenten voorziet. 5. Didactische werkvormen Er bestaan verschillende didactische werkvormen om de leerstof interactiever en meer praktijkgericht aan te bieden aan de cursisten, waardoor hun betrokkenheid vergroot en hun belangstelling voor de inhoud wordt opgewekt. Elke cursist heeft een andere leerstijl en door te variëren in werkvormen kom je als docent tegemoet aan de noden van elke cursist. De ene leert bv. door te luisteren, de andere heeft een meer visuele leerstijl en sommigen leren het meest door zelf te zoeken en te ontdekken. Een greep uit de mogelijkheden van didactische werkvormen: 5.1. Casus Hierbij zullen de cursisten in groepjes van drie à vier aan de hand van een foto of een film een bepaald letsel of aandoening (casus) bespreken om dat daarna aan de rest van de groep voor te stellen. Elk groepje cursisten kan een ander letsel of andere aandoening bespreken, zodat in relatief korte tijd verschillende items aan bod komen voor de hele Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 8
groep. In het begin worden casussen aangereikt met een eenvoudige situatie waar de techniek centraal staat, daarna wordt meer contextgericht gewerkt. 5.2. Simulatie Een simulant zal hier een letsel of aandoening zo waarheidsgetrouw mogelijk nabootsen, zowel inhoudelijk (het letsel zelf) als emotioneel (reacties van een slachtoffer op het letsel en de hulpverlening). Voorwaarde is dat de simulant best een geoefend persoon is (ter vergelijking: bij het Rode Kruis bestaat zelfs een opleiding tot simulant die minimum 54u in beslag neemt). Ook de tijd die met zo n simulatie gepaard gaat, valt nadelig uit in functie van deze cursus. Toch kan men op eenvoudige wijze met filmbloed (zie 4.3. Ander materiaal) een aantal simulaties snel en efficiënt laten verlopen, zij het iets minder waarheidsgetrouw. 5.3. Stellingen Op een papier/bord/slide staan een aantal stellingen die juist of fout kunnen zijn. Het is aan de cursist(en) om te beslissen welke stelling juist of fout is en hun antwoord te staven aan de hand van de kennis die zij hebben opgedaan tijdens de cursus. 5.4. Partnerwerk De docent kan voor de hele groep cursisten tegelijk lesgeven, maar deze groep kan ook opgesplitst worden in kleinere groepjes die zelfstandig werken (onder toeziend oog van de docent). De nadruk ligt dan vooral op de peer feedback, waarbij de cursisten mekaar evalueren en bijsturen. Hiervoor kunnen zij gebruik maken van evaluatiefiches/protocols die de docent opstelt. In bijlage vind je een voorbeeld van een evaluatiefiche voor de reanimatie. 5.5. Praktische voorbeelden om in de les te gebruiken 5.5.1. Vier stappen in eerste hulp en reanimatie Een les Veilig Sporten curatief kan bijvoorbeeld starten met de simulatie van een slachtoffer zonder ademhaling. Hierbij kunnen de vier stappen in eerste hulp (basiskennis voor elke Initiator) onmiddellijk geïntegreerd worden in de simulatie. De cursisten kunnen in groepjes van drie (één slachtoffer, één helper en één observator) werken en Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 9
de vier stappen van eerste hulp op elkaar toepassen. Enkel voor de toepassing van de reanimatie zal de docent één (of meerdere) reanimatiepop(pen) voorzien. 5.5.2. Lesindeling Hieronder volgt een voorbeeld van een mogelijke uurverdeling voor het aanbrengen van de nodige leerstof binnen de voorziene vier uren: - 4 stappen eerstehulpverlening en basisreanimatie: 90 - levensbedreigende letsels: 45 - sportletsels: 90 - transporttechnieken en EHBO-set: 15 6. Wijze van evalueren Alle leerstof van het vak Veilig Sporten curatief wordt theoretisch en altijd schriftelijk geëvalueerd. Uitzondering hierop is de evaluatie van de praktijk reanimatie in die sporttakken waarin men deze competentie heeft weerhouden. Voor verdere info: zie infobundel voor docenten (Hoofdstuk 5: Examenvoorschriften). Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 10
7. Bijlage 1 : checklist voor de reanimatie De cursist kijkt of de situatie veilig is vraagt luid: Hallo, hoort u mij? en schudt zachtjes aan de schouders roept om hulp of vraagt een omstaander bij hem te blijven draait het slachtoffer op de rug (ERC) kantelt het hoofd naar achter en voert een kinlift uit kijkt, luistert en voelt maximaal 10 seconden (laat) de hulpdiensten alarmeren plaatst de handen (hiel) in het midden van en loodrecht op de borstkas haakt de vingers in elkaar zodat ze de borstkas niet raken voert hartmassage uit (geen stoten): 4 à 5 cm diep drukt met gestrekte armen de borstkas naar beneden en laat ze elke keer weer volledig naar boven komen laat de handen niet loskomen van het borstbeen houdt een ritme aan van 100x per minuut d.w.z. 30 hartmassages in 18 seconden kantelt het hoofd en voert kinlift uit voert twee beademingspogingen uit (borstkas gaat omhoog) wisselt vlot af tussen beademing en hartmassage 1 Deze checklist is een geheugensteuntje dat kan gebruikt worden tijdens een les. Het is een hulpmiddel, de lesgever/examinator is niet verplicht het te gebruiken. Handleiding voor de docent van het vak Veilig Sporten curatief zomer 2009 11