Handboek De Vreedzame Wijk (capita selecta) Leo Pauw Caroline Verhoeff
De Vreedzame Wijk is mede mogelijk gemaakt door steun van de Gemeente Utrecht, ZonMw en het VSBfonds. De totstandkoming van dit Handboek is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van ZonMw. Auteursrechten voorbehouden 2012 Eduniek/CED-groep, Maartensdijk 2012 Stichting Vreedzaam, Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. 2
Inhoudsopgave Inhoudsopgave INLEIDING... 7 1 WAT IS DE VREEDZAME WIJK?... 9 1.1 Inleiding... 9 1.2 Motieven voor een coherente pedagogische visie... 9 1.2.1 Een verbindende omgeving... 10 1.2.2 Versterking van de pedagogische civil society... 10 1.2.3 Benutten van De Vreedzame School... 10 1.2.4 De brede school... 11 1.3 De Vreedzame School als basis voor De Vreedzame Wijk... 11 1.3.1 De doelen van De Vreedzame School... 11 1.3.2 Conflictoplossing als centraal thema... 12 1.3.3 De invloed van leeftijdgenoten... 13 1.3.4 Een positief sociaal klimaat... 13 1.3.5 Sociale verbondenheid en gemeenschapszin... 13 1.3.6 Democratisch opvoeden... 14 1.4 Doelstellingen van De Vreedzame Wijk... 14 1.5 Implementatiemodel... 16 1.5.1 Kenmerken implementatiestrategie... 16 1.5.2 Fasering: het schillenmodel... 17 1.5.3 Stappenplan invoering... 18 1.6 De interventies... 21 1.7 Coördinatie tijdens de invoering... 25 1.7.1 Externe regie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.7.2 Wijkstuurgroep... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.7.3 Taken externe coördinator... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.8 Ontwikkelingsfasen in De Vreedzame Wijk... 26 1.9 Borging en kwaliteitszorg... 28 1.9.1 Inbedding in de deelnemende organisaties... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.9.2 Aansturing na de invoering... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.9.3 Veegtraining na de invoering... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.9.4 Kwaliteitszorg Vreedzame Wijk algemeen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.9.5 Checklist Wat staat er na twee jaar invoering?... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.9.6 Model organisatiestructuur Vreedzame Wijk in een gemeente... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.10 Communicatie en informatievoorziening... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3
Inhoudsopgave 2 THEORETISCHE ACHTERGRONDEN... 30 2.1 Inleiding... 30 2.2 Verschuivingen in opvoeding... 30 2.3 Een geïndividualiseerde opvoeding... 31 2.4 Sociaal kapitaal als remedie... 31 2.5 It takes a village to raise a child... 32 2.6 Een positief pedagogisch programma... 33 2.7 De sociale norm in de omgeving... 34 2.8 Participatie van kinderen... 34 2.8.1 Een oefenplaats voor participatie... 34 2.8.2 Valkuilen van kinderparticipatie... 35 2.8.3 De participatieladder... 35 2.8.4 Regels en afspraken... 37 3 INTERVENTIES SCHOOL EN KINDEREN... 38 3.1 Inleiding... 38 3.2 Quickscan en visitatie De Vreedzame School... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.2.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.2.2 Handleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.3 Het opleiden van wijkmediatoren... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.3.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.3.2 Het opleiden van wijkmediatoren... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.3.3 De training... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.3.4 Vervolg... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.4 Draaiboek training wijkmediatoren: bijeenkomst 1... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.5 Draaiboek training wijkmediatoren: bijeenkomst 2... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6 Vreedzame Kinderraad, het Kinderwijkmanifest en de scholenacties... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6.1 Het kinderwijkmanifest... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6.2 Een les over Wat voor een wijk willen wij zijn?... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6.3 De Vreedzame Kinderraad... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6.4 Schoolactie voor De Vreedzame Wijk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6.5 De praktische uitvoering van het Vreedzame Wijk Project... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6.6 Het vervolg... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.6.7 Bijlage: Les Wat is voor ons een vreedzame wijk?... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4
Inhoudsopgave 4 INTERVENTIES OUDERS... FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 4.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.2 Ouders betrekken bij De Vreedzame School... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.2.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.2.2 Mogelijke activiteiten van scholen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.2.3 Suggesties uit de praktijk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.3 Vragenlijst voor scholen over het niveau van betrokkenheid ouders bij De Vreedzame Wijk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.4 Training oudermediatoren... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.5 Informatiebijeenkomsten ouders... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.6 Vreedzame oudergroepen/ouderraad... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.7 Workshops voor ouders... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.7.1 Algemene organisatie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.7.2 Draaiboek bijeenkomst 1... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.7.3 Draaiboek bijeenkomst 2... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.7.4 Draaiboek bijeenkomst 3... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.7.5 Draaiboek bijeenkomst 4... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4.7.6 Materialen bij Workshop ouders... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5 INTERVENTIES GEORGANISEERDE VRIJETIJDSBESTEDING... FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 5.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.2 De stuurgroep in de eigen organisatie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.2.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.2.2 Rol van het management bij invoering van De Vreedzame Wijk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.2.3 Checklist pedagogisch leiderschap in De Vreedzame Wijk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.2.4 Rol en taken van de stuurgroep (in eigen organisatie)... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.3 Training medewerkers per organisatie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.4 Opleiden interne trainers per organisatie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5 Borging en inbedding in organisaties... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5.1 Voorbeeld van (een fragment van) het pedagogisch beleidsplan wijkwelzijnsinstelling Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5.2 Voorbeeld van (een fragment van) het beleidsplan moeder-babygroepen welzijn Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5.3 Voorbeeld jaarplanning organisatie Kinderopvang... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5.4 Voorbeeldgedrag PM-er in een vreedzame BSO... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5.5 Voorbeeld profiel gedrag PM-er in een vreedzame BSO... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5.6 Voorbeeld kijkwijzer... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5
Inhoudsopgave 5.5.7 Voorbeeld borgingsformulier... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.5.8 Voorbeeld observatieinstrument... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6 Zichtbaarheid van De Vreedzame Wijk in de locaties... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.2 Stappenplan PRAAT HET UIT... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.3 Stappenplan MEDIATIE voor kinderen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.4 Logo Vreedzame Wijk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.5 Logo Vreedzame Speeltuin... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.6 Logo Vreedzame Sportclub... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.7 Logo Vreedzame Bieb... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.6.8 Logo Vreedzame Buitenschoolse Opvang... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6 PUBLIEKE RUIMTE... FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 6.1 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. BIJLAGE 1: INFORMATIEKAARTEN... FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. BIJLAGE 2: DE VEILIGHEIDSTHERMOMETER... FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. Bijlage 2.1 Bijlage 2.2 Bijlage 2.3 De Veiligheidsthermometer voor het personeel... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. De Veiligheidsthermometer voor jonge kinderen t/m 7 jaar... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. De Veiligheidsthermometer voor jongeren van 8 tot 18 jaar... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. LITERATUUR... 44 6
Inleiding Inleiding De afgelopen jaren is er hard gewerkt aan de ontwikkeling en invoering van een pedagogische aanpak op wijkniveau: De Vreedzame Wijk. De Vreedzame Wijk komt voort uit het programma De Vreedzame School. Dit programma is eind 90-er jaren ontstaan om toenemend probleemgedrag van kinderen op scholen terug te dringen, en om scholen te helpen hun pedagogische opdracht vorm te geven (Pauw & Van Sonderen, 2010). Kinderen, leerkrachten en ouders leren hoe conflicten op een constructieve en vreedzame wijze kunnen worden opgelost. De school wordt gezien als een oefenplaats voor democratisch burgerschap. Leerlingen worden betrokken bij het sociale klimaat in de klas en de school, krijgen een stem, en leren om op een verantwoorde wijze met die stem om te gaan. Ze leren: 1) op een positieve en zorgzame manier met elkaar om te gaan, 2) conflicten constructief op te lossen, 3) op een democratische manier besluiten te nemen, 4) meer verantwoordelijkheid te nemen voor de gemeenschap in klas en school, en 5) open te staan voor verschillen tussen mensen. Er worden aparte leerlingmediatoren opgeleid die helpen bij het oplossen van conflicten. De klas en de school vormen een leefgemeenschap waaraan iedereen zijn of haar steentje bijdraagt middels diverse gemeenschapstaken (Pauw & Van Sonderen, 2010). Ongeveer 500 basisscholen in Nederland werken inmiddels met het programma De Vreedzame School. Als gevolg van het succes van het programma (een positiever en veiliger klimaat in school, en positiever gedrag en attitude van kinderen ook buiten school), is er in veel wijken belangstelling ontstaan om het succes van De Vreedzame School door te trekken naar de wijk: De Vreedzame Wijk. Met De Vreedzame Wijk wordt er in een wijk een coherent pedagogisch kader gecreëerd. De bestaande situatie, waarin kinderen vaak in van elkaar gescheiden werelden leven (school, thuis, straat), wordt doorbroken. Alle betreffende organisaties in de wijk die met kinderen en jongeren (wijkwelzijnsorganisatie, bibliotheek, speeltuinen, stadsboerderijen, sportverenigingen, kinderopvang, etc.), maar ook vrijwilligers en buurtbewoners, worden geïnformeerd over en getraind in de principes en uitgangspunten van De Vreedzame School. Door aan te sluiten bij de werkwijze van de scholen (gebruik van dezelfde begrippen, inspelen op de geleerde vaardigheden, zelfde pedagogische aanpak, zelfde wijze van omgaan met conflicten, zichtbaarheid van De Vreedzame School-principes, e.d.) worden de pedagogische milieus aan elkaar geknoopt. Dit Handboek vormt de neerslag van de ervaringen die we de afgelopen jaren hebben opgedaan bij de met steun van ZonMw en het VSBfonds uitgevoerde implementatietrajecten in verschillende steden (Utrecht, Amsterdam, Amersfoort en Hoorn). Het is tegelijkertijd een tussentijdse momentopname. De ontwikkeling van de aanpak zet zich door, en hier en daar is in dit Handboek dan ook opgenomen dat de te beschrijven interventie nog in ontwikkeling is. Het Handboek is in eerste instantie geschreven voor professionals die invoering van De Vreedzame Wijk in een wijk of stad coördineren. Naast dit Handboek is er ook een Draaiboek voor Trainingen Vreedzame Wijk en een bijbehorende reader beschikbaar. Wat nu voor u ligt zijn enkele geselecteerde hoofdstukken uit dit Handboek. Maartensdijk, juni 2012. Leo Pauw 7
Inleiding 8
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? 1 Wat is De Vreedzame Wijk? 1.1 Inleiding In veel wijken in Nederland werkt een groot aantal basisscholen met het programma De Vreedzame School. In De Vreedzame School wordt de school beschouwd als een oefenplaats voor actief en democratisch burgerschap. Het is een programma dat in eerste instantie is ontstaan om toenemend probleemgedrag van kinderen op scholen terug te dringen. En tevens om een bijdrage te leveren aan de sociale en maatschappelijke vorming van onze jeugd. In De Vreedzame School krijgen leerlingen een stem, mogen ze meedenken over allerlei zaken, en krijgen ze verantwoordelijkheden, met name voor het sociale klimaat in klas en school. In een Vreedzame School leren kinderen: 1) op een positieve en zorgzame manier met elkaar om te gaan 2) conflicten constructief op te lossen 3) op een democratische manier besluiten te nemen 4) meer verantwoordelijkheid te nemen voor de gemeenschap in klas en school 5) open te staan voor verschillen tussen mensen. Er worden aparte leerlingmediatoren opgeleid die helpen bij het oplossen van conflicten. De klas en de school worden beschouwd als een (democratische) leefgemeenschap waaraan iedereen zijn of haar steentje bijdraagt middels diverse gemeenschapstaken. Omdat op school het klimaat als gevolg van De Vreedzame School positiever en veiliger is geworden, en kinderen door middel van dit programma allerlei positieve vaardigheden en attitudes hebben verworven, zien we dat in veel wijken belangstelling ontstaat om het succes van De Vreedzame School door te trekken naar de wijk: De Vreedzame Wijk. Met deze aanpak wordt een samenhangende pedagogische visie ingevoerd in alle organisaties die in de wijk met kinderen in de basisschoolleeftijd werken. Om op die manier de bestaande situatie dat kinderen vaak in teveel van elkaar gescheiden werelden leven (school, thuis, straat) te doorbreken. Alle betreffende organisaties in de wijk (wijkwelzijnsorganisatie, bibliotheek, speeltuinen, stadsboerderijen, sportverenigingen, kinderopvang, etc.) worden geïnformeerd over en getraind in de principes en uitgangspunten van De Vreedzame School. Door aan te sluiten bij de werkwijze van de scholen (gebruik van dezelfde begrippen, inspelen op de geleerde vaardigheden, zelfde pedagogische aanpak, zelfde wijze van omgaan met conflicten, zichtbaarheid van De Vreedzame School-principes, e.d) worden de pedagogische milieus aan elkaar geknoopt, en wordt het voor de kinderen duidelijk dat er overal dezelfde verwachtingen worden gehanteerd, en dezelfde regels en afspraken gelden. 1.2 Motieven voor een coherente pedagogische visie De Vreedzame Wijk streeft naar een gezamenlijke pedagogische visie bij de instellingen in de wijk die met kinderen en jongeren te maken krijgen. Er zijn verschillende redenen om te proberen te komen tot zo n gezamenlijke pedagogische visie onder opvoeders (zowel professionals als vrijwilligers). We bespreken er hieronder vier: de behoefte aan een verbindende samenleving, versterking van de opvoeding, het benutten en 9
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? versterken van de verworvenheden van De Vreedzame School, en het steeds meer integreren van het aanbod in brede scholen (van onderwijs, welzijn, sport, cultuur en zorg). 1.2.1 Een verbindende omgeving Een gezonde samenleving veronderstelt een zekere mate van verbondenheid met die samenleving: de kwaliteit van de sociale bindingen die kinderen en jongeren onderhouden met hun omgeving (gezin, familie, buurt, school en maatschappij) bepalen of zij zich ontwikkelen tot verantwoordelijke en betrokken burgers. De realiteit is dat er met name in de achterstandswijken van de grote steden grote groepen kinderen opgroeien voor wie binding aan de democratische rechtsstaat niet meer vanzelfsprekend is. Deze kinderen hebben te maken met omgevingen die steeds minder verbindingskracht ontwikkelen: probleemgezinnen in onveilige buurten die gekenmerkt worden door overlast, illegaliteit, criminaliteit, armoede en werkeloosheid. Kinderen die in deze wijken opgroeien worden als probleem beschouwd in plaats van te worden verwelkomd als leden van de gemeenschap die er toe doen. En aan de andere kant is er een grote bevolkingsgroep die als gevolg van de toegenomen welvaart zich heeft teruggetrokken in een wereld van gelijkgestemden, en waarvan de kinderen nauwelijks meer in contact komen met kinderen uit een andere sociaal-economische laag. In dat licht bezien is het noodzakelijk om, met alle middelen die er zijn, aandacht te besteden aan de binding van onze jeugd aan onze democratische samenleving, en aan het vreedzaam samenleven van al die verschillende bevolkingsgroepen. 1.2.2 Versterking van de pedagogische civil society Een grotere samenhang tussen de verschillende opvoedingsdomeinen kan ook een belangrijke bijdrage leveren aan de kwaliteit van de opvoeding en daarmee aan het gezond opgroeien van onze jeugd. De omgeving waarin jeugdigen opgroeien is in sociale zin aan verschraling onderhevig is. Opvoeden is steeds meer een individuele aangelegenheid aan het worden. Gezinnen zijn meer op zichzelf aangewezen, de ogen in de straat zijn afgenomen en steeds vaker zijn het vooral professionals die gezinnen ondersteunen. Van verschillende kanten wordt een pleidooi gehouden voor het betrekken van de sociale omgeving familie, buren, lokale middenstand, scholen bij de ondersteuning van gezinnen (De Winter, 2011; RMO, RVZ, 2008, 2009). De Winter (2011) houdt, aansluitend bij onderzoek naar de relatie tussen sociaal kapitaal in de gemeenschap en het welbevinden en de gezondheid van bewoners (Putnam, 2000), een pleidooi voor het versterken van de pedagogische civil society, als een aanvulling op de bestaande aanpak van verschijnselen als kindermishandeling en pedagogische verwaarlozing. Met versterking van de pedagogische civil society wordt bedoeld dat opvoeding niet alleen een verantwoordelijkheid van afzonderlijke gezinnen zou moeten zijn. Ouders hebben behoefte aan informele steun bij de opvoeding, en kinderen en jongeren hebben profijt van een positief opvoedklimaat in de wijk. Door de sociale netwerken rondom gezinnen en kinderen te versterken worden enerzijds gunstige - protectieve - condities geschapen die opvoeding en ontwikkeling ondersteunen. Anderzijds worden daardoor risico s op problemen in die opvoeding en ontwikkeling verkleind (De Winter, 2011). 1.2.3 Benutten van De Vreedzame School In een wijk waarin kinderen naar een vreedzame school gaan, komen de kinderen dagelijks in aanraking met de principes van De Vreedzame School. Daar schuilt een enorm potentieel in: deze kinderen hebben onder andere geleerd hoe je conflicten constructief kunt oplossen, hoe je (menings-)verschillen kunt overbruggen, en wat het is om verantwoordelijkheid te dragen. Zij hebben op veel andere plekken in de wijk te maken met andere opvoeders : thuis natuurlijk, maar ook in het buurthuis, op de speeltuin, op de stadsboerderij, op de sportclub, in de naschoolse opvang, in de verlengde schooldag, enzovoort. Wat zou het een gemiste kans zijn als we die verworvenheden van De Vreedzame School niet zouden benutten, én als we die nieuw verworven kennis, vaardigheden en houdingen niet zouden ondersteunen en versterken door andere opvoeders dan de leerkrachten! Vanuit die gedachte is De Vreedzame Wijk ontstaan: een aanpak waarbij de filosofie en de 10
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? werkwijze van De Vreedzame School overgedragen wordt aan zoveel mogelijk organisaties die met kinderen in de basisschoolleeftijd in aanraking komen. 1.2.4 De brede school Ook de ontwikkeling rondom de brede school en het ontstaan van dagarrangementen in scholen roept de behoefte op aan één pedagogisch concept dat in de verschillende instellingen gehanteerd wordt. Binnen een brede school werkt de school samen met een of meer organisaties voor bijvoorbeeld kinderopvang, welzijn, sport en cultuur. Door dit brede aanbod te verbinden aan het aanbod van de school worden de ontwikkelingskansen van kinderen vergroot. Bovendien maakt de brede school de combinatie van zorg en arbeid voor ouders makkelijker door een nauwe samenwerking met de kinderopvang. Het uitgangspunt van de brede school is integraal werken: samenwerking ook op pedagogisch terrein. Dat wordt vergemakkelijkt door een gezamenlijke pedagogische visie. Bundeling van onderwijs, kinderopvang, zorg en welzijn werkt beter als het niet blijft bij een gezamenlijk dak boven het hoofd. 1.3 De Vreedzame School als basis voor De Vreedzame Wijk De Vreedzame Wijk komt voort uit De Vreedzame School. De pedagogische principes van het programma van De Vreedzame School vormen ook de pedagogische principes van De Vreedzame Wijk. Hieronder een beknopte uitwerking van die pedagogische visie: eerst de doelen en vervolgens enkele belangrijke kenmerken van de aanpak. 1.3.1 De doelen van De Vreedzame School Wat wil De Vreedzame School bereiken? Kerndoel van het programma is dat we kinderen een stem willen geven, en hen actief aan willen spreken op hun verantwoordelijkheid voor hun omgeving, voor de schoolgemeenschap en de samenleving (Pauw & Van Sonderen, 2010). De Vreedzame School wil: Kinderen zo goed mogelijk voorbereiden op deelname aan onze - democratische - samenleving. De kern van een democratie is de erkenning van verschillen. We willen kinderen al op jonge leeftijd leren hoe je om kunt gaan met verschillen. Hoe overbruggen we meningsverschillen? Hoe lossen we de belangentegenstellingen in een conflict zó op dat beide partijen tevreden zijn? Staan we open voor mensen die anders zijn dan wij? Kinderen opvoeden tot verantwoordelijke en actieve leden van de gemeenschap. Dat houdt in dat kinderen leren dat zij deel uitmaken van een gemeenschap en daar een bijdrage aan willen leveren. Dat zij oog hebben voor anderen, dat ze zich verantwoordelijk voelen voor het algemeen belang. Dat zij initiatiefrijk, zorgzaam en betrokken zijn ten aanzien van de gemeenschap waar ze deel van uitmaken. Kinderen een stem geven, en hen leren die op een verantwoordelijke manier gebruiken. Daarmee versterken en benutten we de kracht van kinderen. Kinderen voelen zich gehoord en gezien. Het maakt uit dat ze er zijn. Kinderen hebben, om op een goede manier op te groeien, perspectief en hoop nodig. Ze hebben het idee nodig dat ze iets kunnen bereiken in deze samenleving. Op het niveau van de leerlingen streeft het programma ernaar om kinderen te leren: 1) op een democratische manier met elkaar beslissingen te nemen 2) constructief conflicten op te lossen 3) verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en voor de gemeenschap 4) een open houding aan te nemen tegenover verschillen tussen mensen 5) volgens welke principes onze democratische samenleving is ingericht. In het onderstaande schema zijn de doelen nader uitgewerkt in competenties: 11
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? Overleg, menings- en besluitvorming - een standpunt hebben - opkomen voor eigen standpunt - luisteren naar anderen - verplaatsen in standpunt anderen - debatteren - argumenteren - bereidheid van standpunt te veranderen - compromissen sluiten - loyaal aan genomen besluit zijn - rekening houden met minderheidsstandpunt - kritisch denken - informatie inwinnen en kritisch analyseren Omgaan met conflicten - inzicht in en kennis van conflictoplossing - inzicht in eigen stijl van conflictoplossing - verplaatsen in positie van ander - onderhandelen - win-winoplossing nastreven - afzien van fysiek of mentaal geweld - kennis van mediatie - mediatievaardigheden - omgaan met boosheid in een conflict Verantwoordelijkheid voor gemeenschap - verantwoordelijkheid voor elkaar - verantwoordelijkheid voor klas, school en buurt - zorgzaamheid - rechtvaardigheids-gevoel - participatie - initiatieven nemen - meepraten en meedenken - aan regels houden - samenwerken - behulpzaamheid Open staan voor verschillen - tolerantie - aanpassen aan andermans regels en gewoonten - respect voor andere levensopvattingen en stijlen - inleven in de ander, in andere culturen, in andere levensomstan-digheden - constructief omgaan met vrijheid van meningsuiting, godsdienst - onderscheid tussen vooroordeel en oordeel - kennis levensbeschou-welijke stromingen Democratische geletterdheid - democratische instituties (Tweede Kamer, grondwet e.d.) - democratische spelregels - rechten en plichten in een democratie - democratische principes (verkiezingen, achterban, vertegen-woordiging) - rol van de media in democratie Basale intrapersoonlijke componenten: - zelfreflectie - zelfvertrouwen / positief zelfbeeld - zelfsturing/ eigen impulsen kunnen reguleren/ zelfcontrole - inzicht in effect van het eigen handelen op anderen Basale interpersoonlijke componenten: - empathie/ jezelf kunnen en willen verplaatsen in anderen - van perspectief kunnen wisselen - inzicht in gedrag en beweegredenen van anderen - nieuwsgierigheid / open staan voor anderen of iets nieuws Een positief sociaal en moreel klimaat, waarin: - leerkrachten prettig werken - handelingsverlegenheid bij leerkrachten voorkomen wordt - kinderen zich veilig voelen - kinderen zich gehoord en gezien voelen - iedereen bereid is zich te verplaatsen in de ander - iedereen op een positieve manier met elkaar omgaat - de eigen kracht van kinderen benut wordt. In de aanpak van De Vreedzame School staat een aantal uitgangspunten centraal, die we hieronder kort nader uitwerken, aangezien deze terugkeren in de interventies van De Vreedzame Wijk: - het constructief oplossen van conflicten met behulp van mediatie - het benutten van de invloed van leeftijdgenoten op elkaar - het creëren van een positief sociaal klimaat - het bevorderen van sociale verbondenheid en gemeenschapszin - het hanteren van een autoritatieve opvoedingsstijl. 1.3.2 Conflictoplossing als centraal thema In het programma van De Vreedzame School wordt veel aandacht besteed aan conflictoplossing. Het uitgangspunt is dat er nu eenmaal altijd conflicten (belangentegenstellingen of meningsverschillen) zullen zijn in een situatie waar mensen of kinderen bij elkaar zijn, en dat het zinvol is om iedereen te leren hoe je zoveel mogelijk kunt voorkomen dat er conflicten ontstaan, en dat conflicten ontaarden in ruzie, en hoe je, als een conflict toch in ruzie is ontaard, kan werken aan een constructieve oplossing. Daarbij is de rol van de leerlingen cruciaal. Zij leren, naast de vaardigheden om conflicten constructief op te lossen, ook de verantwoordelijkheid te dragen om dat zelfstandig, zonder hulp van volwassenen, te doen. Voor hun eigen conflicten, maar ook voor conflicten van anderen. Alle leerlingen leren te bemiddelen (mediëren) bij de conflicten van klasgenoten. Deze nadruk op het constructief en zonder geweld leren oplossen van conflicten heeft meerdere positieve effecten: terugdringen van agressie en geweld, verbetering van het sociale klimaat, kinderen leren hoe je met altijd aanwezige meningsverschillen en belangentegenstellingen kunt omgaan, én kinderen leren om 12
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? verantwoordelijkheid te dragen voor het sociale klimaat. Bovendien biedt een curriculum dat kinderen leert om conflicten constructief op te lossen kinderen tevens de kans om zich een breed scala aan sociale competenties eigen te maken: kinderen krijgen kennis aangeboden op sociaal, emotioneel en communicatief terrein, leren en oefenen vaardigheden op die terreinen (onder andere: leren eigen en andermans gevoelens te herkennen, benoemen en respecteren, bewust worden van eigen en andermans denken en handelen, en de gevolgen daarvan leren inzien en hanteren), en ontwikkelen een positieve en zorgzame attitude ten opzichte van elkaar. 1.3.3 De invloed van leeftijdgenoten Ouders hebben waarschijnlijk de belangrijkste invloed op de persoonlijke vorming van hun kinderen. Maar veel auteurs benadrukken ook de rol van de peers, de leeftijdgenoten. Kinderen identificeren zich sterk met de groep mensen die zij als gelijkwaardig aan zichzelf zien, en leren gedrag van mensen die zij als net iets verder gevorderd dan zichzelf beschouwen. Dat zijn meestal niet de volwassenen om hen heen maar eerder de leeftijdgenoten of iets oudere kinderen: uit de buurt, van school, van de hobbyclub, vriendinnetjes, vriendjes, zusjes, broertjes, nichtjes, neefjes. Kinderen passen hun gedrag aan aan het gedrag van deze peer-group, proberen dat gedrag te imiteren, en ontwikkelen zo hun persoonlijkheid. Onderzoek laat zien dat de invloed van leeftijdgenoten op de persoonlijke vorming van kinderen groot is. In De Vreedzame School streven we er naar om kinderen ook sociale verantwoordelijkheden of taken op zich te laten nemen. Het meest in het oog springende voorbeeld is dat van de mediator. Kinderen uit de hogere groepen worden opgeleid tot leerlingmediator. Zij bemiddelen bij conflicten tussen kinderen. De oudste mediatoren krijgen in De Vreedzame Wijk de gelegenheid om een training tot wijkmediator te volgen. Hiermee worden ze in staat gesteld om hun vaardigheden ook in hun buurt of straat in te zetten. 1.3.4 Een positief sociaal klimaat In het programma van De Vreedzame School leren de kinderen door de wekelijkse lessen allerlei sociale competenties. Maar de kern van De Vreedzame School is het creëren van een positief sociaal klimaat, van een cultuur waarin de sociale norm bepaald wordt door de hiervoor omschreven doelen: constructief omgaan met meningsverschillen en conflicten, actieve participatie, kinderen een stem, zorgzaam en prosociaal gedrag. Dit is een bewuste keuze: gedrag wordt sterk bepaald door de sociale norm (zie ook hoofdstuk 2). De kennis en vaardigheden die kinderen aangeboden krijgen middels het lesprogramma van De Vreedzame biedt nog geen garantie voor het voortbrengen van het gewenste gedrag. Een kind dat over een bepaalde vaardigheid beschikt, hoeft namelijk nog niet geneigd te zijn om deze vaardigheid altijd in te zetten. Dat is onder andere afhankelijk van de houding, de attitude, van de wil om het geleerde ook in praktijk te brengen. Attitudes worden sterk beïnvloed door de context, door de dominante sociale norm van de omgeving waar iemand deel van uitmaakt. Het bevorderen van pro-sociaal gedrag zal dus altijd een combinatie moeten zijn van overdracht van kennis en inzicht, van aanleren en oefenen van vaardigheden, en van attitude-ontwikkeling. Met name voor de laatste twee is de context van groot belang. De Vreedzame School wil een klimaat creëren dat uitnodigt tot het in een betekenisvolle praktijk oefenen van aangeleerde vaardigheden en dat aanzet tot een positieve attitudeontwikkeling. 1.3.5 Sociale verbondenheid en gemeenschapszin Uit onderzoek blijkt dat problemen bij jongeren veel minder voorkomen indien ze opgroeien in een omgeving waarin sprake is van sociale verbondenheid: een omgeving waarin zij zich welkom, gerespecteerd en niet gediscrimineerd voelen, waarin ze merken dat er positieve verwachtingen over hen bestaan en waarin ze ondervinden dat ze ertoe doen. Kinderen hebben het nodig om nodig te zijn. Natuurlijk zijn er in een omgeving waar kinderen in verkeren regels nodig, maar de sleutel voor een positief klimaat ligt vooral in het samen creëren van een cultuur, een standaard van betrokkenheid, dan in het bedenken 13
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? van allerlei regels en codes waar kinderen zich aan dienen te houden. Kinderen moeten het gevoel hebben verantwoordelijk te zijn voor die cultuur, moeten de boodschap krijgen dat ze erbij horen, en dat ze nodig zijn. Om zo n verbindende omgeving te bewerkstelligen probeert De Vreedzame School de cultuur van de omgeving waar het kind in verkeert (school, kinderopvang, buurthuis, speeltuin, enz.) te beïnvloeden. We willen dat die omgeving als een leefgemeenschap wordt gezien, als een oefenplaats voor sociale competentie en actief burgerschap. 1.3.6 Democratisch opvoeden In De Vreedzame School en De Vreedzame Wijk stellen we een autoritatieve opvoedingsstijl centraal. In de literatuur over opvoeding wordt onderscheid gemaakt tussen een laisser-faire-opvoeding, autoritair en autoritatief of democratisch opvoeden. Een te permissieve of laisser-faire opvoeding, waarin alles mag, leidt tot grenzeloosheid en onzekerheid bij kinderen. Vooral jonge kinderen moeten nog veel leren over de dagelijkse omgang tussen mensen, en hebben begeleiding nodig van volwassenen. Een autoritaire opvoeding, waarin de opvoeder zijn of haar gezag laat gelden, zou volgens sommigen goed zijn voor kinderen ( Je moet ze gewoon stevig aanpakken ). Het tegendeel is eerder waar. Een louter autoritaire aanpak werkt meestal averechts op het moreel gedrag van kinderen, zeker voor kinderen die al wat ouder zijn. Een strenge aanpak gecombineerd met weinig hart voor de kinderen kan agressieve gevoelens opwekken. Die gevoelens richten zich veelal niet op de volwassene, maar op de leeftijdgenoten of op andere volwassenen. Een autoritaire aanpak kweekt gehoorzaamheid, en doet geen appèl op het ontwikkelen van verantwoordelijkheidsgevoel. Uit onderzoek blijkt dat een zogenaamde autoritatieve of democratische opvoeding kinderen het beste voorbereidt op het leven in een democratische gemeenschap. Die opvoedingsstijl wordt eerder gekenmerkt door gezag dan door macht. Opvoeders stellen wel duidelijke grenzen, maar geven daarbij veel uitleg, bevorderen de ontwikkeling van eigen verantwoordelijkheid, zijn zuinig met gebruik van machtsmiddelen, en vertonen moreel voorbeeldgedrag. Kinderen zijn gesprekspartner, die een zekere mate van verantwoordelijkheid kunnen dragen. Door kinderen consequent uit te leggen wat de gevolgen van hun handelingen zijn voor anderen, door hen te helpen zich te verplaatsen in het perspectief van anderen, ontwikkelen zich geleidelijk aan mentale scripts die gedrag van binnenuit reguleren. 1.4 Doelstellingen van De Vreedzame Wijk Kinderen groeien op in verschillende domeinen: thuis, school, straat, georganiseerde vrije tijd. In sommige wijken is er een kloof tussen de omgangs- en opvoedingscultuur binnen die verschillende domeinen. Er is veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen gedrag en omgeving. Er gaat een grote invloed uit van de groep, van het collectief. Gedrag wordt in hoge mate bepaald door de sociale norm, wat belangrijke anderen vinden. In hoofdstuk 2 gaan we hier nader op in. De transfer van vreedzame vaardigheden van de kinderen van de school naar de andere domeinen waar kinderen zich begeven, hangt dus voor een belangrijk deel af van de mate waarin in die andere omgeving uitingen van vreedzame normen en waarden waar te nemen zijn. Doelstelling van De Vreedzame Wijk is om meer pedagogische samenhang aan te brengen tussen de verschillende domeinen. 14
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? vrije tijd straat kind thuis school De pedagogische principes van het programma van De Vreedzame School zijn leidend voor deze pedagogische samenhang. Dat betekent dat kinderen worden gestimuleerd om datgene wat hen op school is aangeboden via De Vreedzame School, ook toe te passen in andere contexten dan de school. Daartoe dienen alle opvoeders (professionals, maar ook ouders, buurtbewoners en vrijwilligers) in staat zijn om dergelijke vreedzaam gedrag van kinderen en jongeren uit te lokken. Deze algemene doelstelling is op drie niveaus uitgewerkt: Op het niveau van de kinderen: 1. kinderen hun kennis, vaardigheden en attitudes verworven in De Vreedzame School (conflictoplossing, omgaan met verschillen, gezamenlijke besluitvorming, positief sociaal gedrag, verantwoordelijkheid voor de gemeenschap) toe laten passen in andere contexten 2. kinderen betrekken bij hun omgeving en daarmee het bevorderen van participatie en gemeenschapszin Op het niveau van de opvoeders: 3. gedeelde opvoedingsverantwoordelijkheid bij de verschillende opvoeders : leerkrachten, andere professionals, vrijwilligers, ouders (versterken van de pedagogische civil society ) 4. verminderen handelingsverlegenheid van betreffende opvoeders (door toerusten met en benutten van pedagogische principes van De Vreedzame School) 5. versterken pedagogisch beleid van wijkinstellingen (a.h.v. principes van De Vreedzame School) Op wijkniveau: 6. een veilig, positief sociaal klimaat, waarin participatie centraal staat, als alternatief voor de straatcultuur. 15
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? 1.5 Implementatiemodel Er is veel gepubliceerd over het belang van een goede implementatie van interventies (Mijs, 2007; Pawson & Tilley, 1997; Barry, 2007; Green en Kreuter, 2005; Bartholomew, Parcel, Kok & Gottlieb, 2006; zie ook Horjus & Van Dijken, 2009). Een programma kan inhoudelijk nog zo sterk zijn, maar kan toch niet succesvol zijn doordat er in het implementatieproces te weinig rekening is gehouden met diverse factoren. Bij invoering van De Vreedzame Wijk is een zorgvuldig implementatietraject opgesteld. In par. 1.5.3 gaan we in op het stappenplan van de implementatie van De Vreedzame Wijk. Hiervoor besteden we eerst aandacht aan de kenmerken van effectieve implementatiestrategieën (1.5.1) en aan de fasering (1.5.2). 1.5.1 Kenmerken implementatiestrategie Kenmerken van effectieve implementatiestrategieën (onder andere ontleend aan de hierboven vermelde auteurs) die in het implementatiemodel van De Vreedzame Wijk zijn opgenomen zijn: De wijk als uitgangspunt voor de verandering De interventies dienen aan te sluiten bij de situatie waarin de wijk zich bevindt. In de eerste fase wordt een analyse verricht van de wijk. Strategieën worden gekozen vanuit deze analyse. Systematisch en langdurig Invoering vraagt om voldoende tijd voor incorporatie en om een cyclisch georganiseerd vernieuwingsproces (ontwikkelen van een visie, doelen stellen, beginsituatie analyseren, plannen, implementeren, evalueren en bijstellen, borgen). Gericht zijn op het primaire proces: de werkvloer De focus van de verandering ligt op de vaardigheden en het modelgedrag van professionals die in de wijk met kinderen werken (pedagogisch medewerkers in buurthuizen, kinderopvang, sport, speeltuin, etc.). Belangrijk onderdeel moet zijn training en coaching op de werkvloer. Gericht op de organisaties: procedures, rollen, structuren die het primaire werkproces ondersteunen Training alleen is niet voldoende. De interventie moet zich richten op de organisatie als geheel: op procedures, structuren, bronnen, die het werken van professionals ondersteunen (besluitvormings- en financieringsprocedures, maar ook cultuur van de organisatie). Hierbij speelt het management en middenmanagement van de verschillende organisaties een belangrijke rol. Doelen op verschillende niveaus Om een vernieuwing richting te geven is het belangrijk om doelen te stellen zowel op het niveau van de organisaties als op het niveau van de professionals, en op het niveau van de kinderen. Hanteren van een multi-niveau-perspectief Bij het invoeren van een vernieuwing dient een multi-niveau-perspectief gehanteerd te worden, aangezien de verschillende partijen in een wijk deel uitmaken van een systeem dat bestaat uit meerdere niveaus, zoals lokale en landelijke overheid, management (wijkoverstijgend) van organisaties, de professionals, vrijwilligers, scholen, schoolbesturen, enzovoort. Alle betrokken niveaus moeten zich inspannen voor en committeren aan de doelen van De Vreedzame Wijk. Combinatie van topdown- en bottom-up-strategieën Het programma dient een combinatie van top-downstrategieën (gericht op het realiseren van beleidsdoelen en de uitwerking van de algemene strategie in operationele plannen) en bottom-upstrategieën om de werkvloer te betrekken bij de invoering van de vernieuwing) te hanteren. Externe ondersteuning Bij de invoering van de vernieuwing is het van belang dat deze wordt ondersteund door een externe adviseur/coördinator/trainer, die inhoudelijk op de hoogte is van de betreffende inhouden (gerelateerd aan 16
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? de pedagogische principes van De Vreedzame School), neutraal is (geen eigen organisatiebelangen), ingevoerd is in beleid ten aanzien van maatschappelijke ontwikkeling en opvoeding, en kennis heeft van organisatieontwikkeling. De interventie biedt alle betrokkenen voordeel Partijen maken altijd een kosten-batenanalyse. Wat levert het ons op? De interventie dient dus ook aan te sluiten bij een concern, bij behoeften van (medewerkers van) de betrokken partijen. Aanboren van interne krachten Niet ieder individu zal even makkelijk nieuwigheden omarmen, maar de vrijheid om te kunnen experimenteren met de nieuwe methode blijkt bevorderend voor het ontwikkelen van eigenaarschap van een nieuwe activiteit. Bij elke vernieuwing zijn er verschillen onder medewerkers in de mate van het zich eigen maken van de vernieuwing. De kartrekkers (die het programma snel omarmen) zijn een belangrijke kracht om te benutten. In een proces van implementatie van een nieuw programma kunnen zij snel inspelen op omstandigheden en onvoorziene situaties. 1.5.2 Fasering: het schillenmodel De Vreedzame Wijk is een complexe vernieuwing, met name door de participatie van veel en vaak zeer verschillende organisaties. De belangrijkste kenmerken van de implementatiestrategie staan hiervoor beschreven. De kern van de aanpak is het door opvoeders in de wijk ontlokken van de vreedzame competenties van kinderen, aangeleerd op school. Invoering van De Vreedzame Wijk kan dus niet zonder de aanwezigheid van scholen die werken met het programma van De Vreedzame School. Er is een kritische massa kinderen in de wijk nodig die toegerust moet zijn met de competenties zoals aangeboden in De Vreedzame School, wil verbreding naar andere instellingen zin hebben. Als er nog geen sprake is van een situatie waarin ongeveer tweederde van de scholen in de wijk werken met De Vreedzame School, ligt de prioriteit bij het proberen scholen te bewegen om daar mee te starten. De aanpak in De Vreedzame Wijk is om (zie het stappenplan in par. 1.5.3) nadat bekend is welke organisaties op de korte termijn mee willen doen te werken volgens een schillenmodel : het startpunt zijn de scholen, waar leerkrachten en leerlingen al geschoold zijn. Eerste aandachtspunt kan zijn de voorschool, en/of het onderwijsondersteunend personeel. In de tweede cirkel is de focus op de ouders, die dichtbij de school en de leerlingen staan. Vervolgens komen de organisaties die iets verder weg liggen (aanbieders van activiteiten in de verlengde schooldag of in het dagarrangement van de brede school, de wijkwelzijnsorganisatie, de buitenschoolse kinderopvang). En zo langzaam verder uitbreiden. Maar het is altijd maatwerk: afhankelijk van de specifieke situatie in de wijk. Het uiteindelijke stappenplan hangt dus sterk af van de bestaande situatie om de scholen heen. In grote lijnen is de volgorde: 1) de school, inclusief voorschool, 2) de ouders, 3) de georganiseerde vrijetijdsbesteding : buitenschoolse opvang, aanbieders verlengde schooldag, kinderwerk, buurthuis, stadsboerderij, speeltuin, sportverenigingen, en 4) de publieke ruimte: wijkagent, buurtvaders, straatcoaches, bibliotheek, winkeliers e.d. 17
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? cirkel 4: publieke ruimte (wijkagent, buurtvaders, straatcoaches, buurtbemiddeling, opbouwwerkers, oudercoaches, bibliotheek, winkeliers) cirkel 3: georganiseerde vrijetijdsbesteding (speeltuin, sportvereniging, kinderopvang, buurthuis) cirkel 2: ouders (ouderraad, ouderorganisaties) cirkel 1: school (incl.voorschool, o.o.p) 1.5.3 Stappenplan invoering Het invoeringstraject van De Vreedzame Wijk omvat twee jaar. In deze twee jaar wordt onder leiding van een coördinator een aantal activiteiten uitgevoerd. Hoewel er altijd sprake zal zijn van maatwerk, is onderstaand stappenplan de basis voor de invoering: 1. Verkenning en voorlichting In de eerste fase worden gesprekken gevoerd met de scholen in de wijk, wijkwelzijnsorganisatie, wijkbureau,sport- en cultuuraanbieders, en andere potentiële partners en doelgroepen (politie, zelfhulpgroepen, buurtbemiddeling, wijkwelzijnsorganisatie, maatschappelijk werk, sportverenigingen, bibliotheek, kinderopvang, peuterspeelzalen, speeltuinen, stadsboerderijen, enzovoort). Doel van deze fase is te komen tot een goede (sterkte/zwakte-)analyse van het aanbod in de wijk gericht op kinderen in de basisschoolleeftijd en hun ouders. Vaak kunnen reeds bestaande initiatieven goed worden ingepast in De Vreedzame Wijk. Tevens vindt er voorlichting plaats op plekken waar dat is vereist. In deze fase wordt ook nagegaan welke organisaties sleutelpartners kunnen zijn, die na invoering kunnen zorgen voor continuïteit en borging. En welke reeds bestaande (overleg)structuren in de wijk bestaan waaraan De Vreedzame Wijk kan worden opgehangen. 2. Selectie deelnemende partners en officieel startmoment Na de fase van verkenning en voorlichting wordt geïnventariseerd welke organisaties op de korte termijn mee willen doen. De voorkeur gaat uit naar een schillenmodel : eerst de organisaties die dicht bij de school liggen 18
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? (voorschool, ouders, tussenschoolse opvang), dan de organisaties die iets verder weg liggen (verlengde schooldag-aanbieders, wijkwelzijnsorganisatie, BSO), gevolgd door bijvoorbeeld sportverenigingen, buurtbeheerder, wijkagent. Met de deelnemende organisaties wordt op managementniveau verkend wat het betekent voor de organisatie om deze pedagogische principes op te nemen in het eigen beleid. Nadat deelnemende partijen bekend zijn wordt een officieel startmoment gehouden, waarin uitgedragen wordt wie er meewerken aan De Vreedzame Wijk. 4. Instellen stuurgroep Vreedzame Wijk Om z.s.m. eigenaarschap te bevorderen wordt in elke deelnemende wijk een stuurgroep ingesteld bestaande uit vertegenwoordigers van sleutelpartijen, onder leiding van de externe regisseur. 5. Instellen stuurgroep per partner/doelgroep Vervolgens wordt met elke deelnemende organisatie en doelgroep een plan gemaakt voor de verschillende activiteiten. Er wordt een stuurgroep per 'organisatie' ingesteld, die meedenkt en een actieve rol speelt bij het vervolg. Er wordt een plan gemaakt waarin aangegeven wordt welke medewerkers (professionele opvoeders en/of vrijwilligers) getraind zullen worden, en hoe de aanpak ingepast kan worden in de eigen werksetting. 6. Uitvoeren trainingen en informatiebijeenkomsten Na een plan te hebben opgesteld voor de diverse organisaties en doelgroepen worden trainingen verzorgd. In deze trainingen staan drie thema s centraal (voortkomend uit De Vreedzame School): een positieve sociale omgang, conflictoplossing/mediatie, en verantwoordelijkheid van kinderen en jongeren vergroten. Met deze training wordt, naast het werken aan een gezamenlijke pedagogische visie, handelingsverlegenheid in het omgaan met kinderen en jongeren weggenomen, worden de pedagogische vaardigheden van de vrijwilligers en professionele opvoeders in het algemeen versterkt, en leren zij de pedagogische principes van De Vreedzame School in hun eigen praktijk toe te passen, waardoor zij kinderen en jongeren beter vreedzaam gedrag kunnen ontlokken. Deelnemers krijgen een reader, waarin praktische tips en 'tools' zijn opgenomen. De trainingsbijeenkomsten bestaan deels uit het aanbieden van inhoud (kennis en vaardigheden), deels uit reflectie op de eigen praktijk en de mogelijkheden om het aangebodene te vertalen naar en in te passen in de eigen praktijk. De trainingen worden aangepast aan de doelgroep: een training voor ouders is veel meer gericht op toepassing van de principes van De Vreedzame School in de opvoedingssituatie thuis; een training voor vrijwilligers in de voetbalvereniging zal zich toespitsen op de conflicten die zich voordoen in de specifieke situatie van vrijetijdsbesteding en publieke ruimte; enzovoort. In de meeste situaties is een serie van drie trainingsbijeenkomsten van een dagdeel en een terugkombijeenkomst voldoende. Voor sommige partijen in de wijk (zoals bijvoorbeeld de politie/wijkagenten) is een serie trainingsbijeenkomsten niet nodig, maar worden er (meestal een serie van twee) informatiebijeenkomsten verzorgd. 7. Train-de-trainer Bij de trainingen van professionals en vrijwilligers wordt ook actief gezocht naar 'sleutelfiguren' in de deelnemende organisaties, die dragers kunnen worden van De Vreedzame Wijk. Zij worden in de gelegenheid gesteld om een train-de-trainer-cursus te volgen waarna zij zelf in hun eigen organisatie of omgeving ook ouders, vrijwilligers of professionele opvoeders kunnen scholen. 8. Knopen leggen: wat is er al en wat versterkt elkaar? In elke wijk zijn al veel lopende activiteiten en initiatieven. Het is niet de bedoeling om dergelijke bestaande activiteiten te vervangen door nieuwe activiteiten. Vaak kunnen deze activiteiten heel goed ingepast worden in de doelstellingen van De Vreedzame Wijk en dragen ze bij aan versterking van de aanpak. Zo hebben 19
Hoofdstuk 1 Wat is De Vreedzame Wijk? bijvoorbeeld veel gemeenten al een of andere vorm van een kinderraad. Gekeken kan worden of dit instrument nu ook benut kan worden om de doelstellingen van De Vreedzame Wijk te realiseren. Indien mogelijk worden er knopen gelegd: koppelingen tussen de verschillende activiteiten die plaatsvinden in de wijk, én koppelingen tussen die activiteiten en de inhouden van De Vreedzame School en. Zo kan bijvoorbeeld een bestaande activiteit als een ouderinloop op de school gekoppeld worden aan de thema s van De Vreedzame School (omgaan met conflicten, kinderen positief benaderen, autoritatief opvoeden). Of een reeds bestaande buurtbemiddeling kan gekoppeld worden aan de leerling- en wijkmediatoren. 9. Vreedzame Kinderraad, Kinderwijkmanifest en Scholenacties rondom manifest Tijdens het eerste jaar van de invoering van De Vreedzame Wijk ligt de nadruk meestal op activiteiten die zich afspelen op het niveau van de wijk en de professionals van de organisaties om de school heen. In het tweede jaar van de invoering van De Vreedzame Wijk richten we ons op de kinderen. Naast het opleiden van wijkmediatoren (zie stap 9) staat het Kinderwijkmanifest centraal. Daarbij horen ook een Vreedzame Kinderraad en scholenacties gekoppeld aan het manifest. Kinderen worden actief betrokken bij het vormgeven van De Vreedzame Wijk: wat is voor hen een Vreedzame Wijk? We willen in een aantal stappen komen tot een door de kinderen vormgegeven manifest wat we presenteren aan de wethouder (en als het even kan ook aan de burgemeester). We starten een Vreedzame Wijk-project waaraan alle basisscholen en de welzijnsorganisatie deelnemen. Het project bestaat uit drie onderdelen. Een les over Wat voor een wijk willen wij zijn? Op alle scholen gaan de leerkrachten in hun groep met de kinderen nadenken over de vraag: Wat voor een wijk willen wij zijn?, op het gebied van omgaan met elkaar. De kinderen bedenken in hun klas hoe een vreedzame wijk er volgens hen uitziet. In de groepen wordt een top-3 opgehaald, en die worden verzameld, en gegeven aan de vertegenwoordigers van de scholen in de Vreedzame Kinderraad. De Vreedzame Kinderraad en het Kinderwijkmanifest Per school worden twee kinderen gekozen (een jongen en een meisje uit groep 7) die de school gaan vertegenwoordigen in de Vreedzame Kinderraad (VKR) van de wijk. De VKR vergadert drie keer, met tussenpozen van twee weken. Zij werken toe naar een wijkmanifest, dat feestelijk wordt onthuld en aangeboden aan burgermeester of wethouder. Scholenacties Het blijft natuurlijk niet bij woorden. In de Vreedzame Kinderraad buigen de kinderen zich ook over de vraag: wat moet je doen om de uitgangspunten van het Manifest te verwezenlijken? Na de derde vergadering nemen de VKR-leden de ideeën voor de scholenacties mee terug naar de scholen en bespreken dit in de klassen. Iedere school kiest een actie die bij hen past. 10. Training wijkmediatoren De leerlingmediatoren van de (vreedzame) scholen, met name de mediatoren van groep 8, krijgen, na overleg met de ouders, een training gericht op het inzetten van hun mediatievaardigheden in de buurt of wijk. In het verlengde daarvan kunnen contacten worden gelegd met buurtbemiddelaars, buurtkrachten of buurtvaders, e.d. Ook wordt er contact gelegd met de scholen voor voortgezet onderwijs waar deze kinderen naar doorstromen, en worden terugkombijeenkomsten georganiseerd als ze een paar maanden op het VO zitten. 11. Informatieve bijeenkomsten Er worden verschillende informatieve bijeenkomsten georganiseerd gericht op organisaties of doelgroepen, die niet direct deelnemen aan het project maar wel geïnformeerd moeten worden. Hierin worden zij voorzien van informatie over de toepassing van de principes van De Vreedzame Wijk in de verschillende velden. 20