Depressieve stoornis
2
Inhoudsopgave Diagnose en behandeling 4 Depressiviteit begrijpen 4 De diagnose 4 Verschillende depressieve stoornissen 6 Het ontstaan van een depressieve stoornis 8 Onze behandeling 8 Andere behandelmogelijkheden binnen HSK 13 Behandelmogelijkheden buiten HSK 13 Werken aan uw ontwikkeling met HSK Coaching 16 Bronnen 17
Diagnose en behandeling Uit de onderzoeksgesprekken bij HSK is naar voren gekomen dat u last heeft van een depressieve stoornis. Voor de behandeling van uw klachten krijgt u een behandeling bij HSK. U bent bij ons in goede handen. Deze brochure geeft uitleg over de diagnose en de behandelmogelijkheden van een depressieve stoornis. Samen zorgen we dat u snel weer klachtenvrij bent. Depressiviteit begrijpen Emoties, zoals u depressief voelen, zijn normale zaken in een mensenleven. Emoties dienen een duidelijk doel. Het zijn op de eerste plaats signalen die aangeven wat u van iets vindt. Daarnaast stellen ze u ook in staat om met situaties en omstandigheden om te gaan. De functie van u depressief voelen is een reactie op een verlieservaring. Dat verlies kan heel letterlijk zijn, zoals het verlies van personen of dingen die u dierbaar zijn. Maar het kan ook het gevolg zijn van de beleving dat u de controle bent verloren over bepaalde situaties of omstandigheden. In al deze gevallen zorgt de emotie depressie ervoor dat u het rustiger aan doet en dat u wat afstand kunt nemen. U stopt met waar u mee bezig was. Daarmee bewaart u energie en krijgt u de kans om de realiteit van het verlies op u in te laten werken. Vervolgens kunt u nagaan wat er gebeurd is en wat uw volgende stappen kunnen zijn. Het is een time-out, zou u kunnen zeggen. Wanneer deze time-out echter te lang duurt of niet meer helemaal passend is, kan een depressieve stoornis ontstaan. In dat geval ontstaat er een situatie waarin iemand tot weinig of niets meer komt. De diagnose Mensen met een depressieve stoornis voelen zich langere tijd gedurende het grootste deel van de dag somber. Zij beleven veel minder plezier aan activiteiten waar zij voorheen wel van konden genieten. Ook zijn ze minder geïnteresseerd in zaken die hen voorheen wel boeiden. Dit heeft tot gevolg dat zij minder ondernemen en daardoor nog minder voldoening en plezier ervaren. 4
De lusteloosheid en depressieve gevoelens nemen dan verder toe. Een depressieve stoornis is dus iets anders dan een sombere bui die vanzelf weer wegtrekt. Bij mensen met een depressieve stoornis blijft de sombere stemming aanhouden en interesse en plezier in activiteiten zijn vrijwel geheel verdwenen. Onder jongeren en ouderen komt depressie minder vaak voor; één op de 22 jongeren en één op de 18 ouderen heeft hier jaarlijks mee te maken. Naast somberheid en interesseverlies, de twee hoofdkenmerken van een depressieve stoornis, zijn er meer klachten en symptomen die kunnen voorkomen bij een depressie: Afgenomen of toegenomen eetlust / duidelijke gewichtsverandering; Slaapproblemen: te weinig of juist te veel slapen; Traagheid in denken, praten en handelen of juist lichamelijke onrust; Vermoeidheid of verlies van energie; Gevoelens van waardeloosheid of schuld; Concentratieproblemen, vergeetachtigheid en besluiteloosheid; Terugkerende gedachten aan de dood of zelfdoding;
Weinig of geen zin in vrijen; Lichamelijke klachten zoals verstopping, een droge mond, onverklaarbare pijn, duizeligheid, hartkloppingen, trillende handen, druk op de borst, hoofd- en rugpijn; Sterke neiging tot piekeren. Depressieve stoornissen kunnen variëren van licht tot ernstig. Hoe meer klachten, hoe langer aanwezig en hoe meer beperkingen iemand ervaart, hoe ernstiger de depressie. De ernst van de depressie wordt bepaald met een vragenlijst die door de behandelaar wordt afgenomen. Wanneer er depressieve klachten aanwezig zijn, wil dat niet altijd zeggen dat de diagnose depressie ook gesteld wordt. Het kan dus zijn dat een andere diagnose wordt gesteld, omdat andere klachten op de voorgrond staan. Eén op de 16 volwassen Nederlanders tussen 18 en 65 jaar lijdt jaarlijks aan een depressieve stoornis. Verschillende depressieve stoornissen Een depressie kan eenmalig zijn, maar het komt ook voor dat mensen er in hun leven vaker mee te maken krijgen. We onderscheiden verschillende vormen van depressie: Dysthyme stoornis Mensen met een dysthyme stoornis hebben een depressieve stemming die minimaal twee jaar aanhoudt. Er zijn minder bijkomende klachten en men kan meestal redelijk functioneren. Bipolaire stoornis Een bipolaire stoornis werd in het verleden ook wel een manisch-depressieve stoornis genoemd en wordt gekenmerkt door wisselende perioden van grote somberheid en passiviteit, perioden van extreme activiteit en een overdreven uitgelaten stemming. Postpartum depressie Een postpartum depressie kan zich ontwikkelen bij vrouwen na een bevalling, miskraam of abortus. Seizoensgebonden depressie Mensen met een seizoensgebonden depressie hebben vooral in de herfst- en wintermaanden last van depressieve klachten. Het ontstaan van deze depressie wordt in verband gebracht met gebrek aan zonlicht. 6
Het ontstaan van een depressieve stoornis Het ontstaan van een depressieve stoornis is voor een deel genetisch bepaald. Mensen worden dus geboren met een bepaalde kwetsbaarheid. Of een depressie ook daadwerkelijk ontstaat, hangt af van andere factoren zoals blootstelling aan stressvolle gebeurtenissen of belastende omstandigheden. Voorbeelden hiervan zijn verlieservaringen, traumatische gebeurtenissen, relatieproblemen, sommige lichamelijke ziektes, medicijnen en middelen als alcohol. Desondanks kunnen mensen de ervaring hebben dat de depressieve stoornis uit de lucht komt vallen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat een depressieve stoornis vaker voorkomt bij mensen met een lagere opleiding, mensen zonder betaald of vast werk en inwoners van grote steden. Ook komt depressie meer voor bij alleenstaanden, gescheiden mannen, gedetineerden en vluchtelingen. Onder volwassenen en ouderen komt depressie tweemaal zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Bij jongeren tussen 13 en 17 jaar zelfs driemaal zo vaak. Onze behandeling Een groep vooraanstaande deskundigen op het gebied van stemmingsstoornissen in Nederland heeft een richtlijn ontwikkeld die beschrijft hoe depressieve klachten snel en duurzaam te verhelpen zijn. Voor de behandeling van depressie zijn grofweg drie mogelijkheden: psychologische behandeling, behandeling met medicijnen en een combinatie van beide. Het is aangetoond dat cognitieve gedragstherapie even goede resultaten geeft als behandeling met medicijnen. Cognitieve gedragstherapie blijkt op langere termijn effectiever dan behandeling met medicijnen. Wanneer er sprake is van terugkerende ernstige depressieve periodes blijkt de combinatie van cognitieve gedragstherapie en medicijnen het meest effectief te zijn om terugval te voorkomen. Bij ernstige depressieve klachten of een dysthyme stoornis kan de psychologische behandeling ondersteund worden met medicatie. In beide gevallen kan een psychiater hierover advies geven. Bij het maken van een keuze voor behandeling wordt rekening gehouden met uw voorkeur. 8
Basis GGZ of Specialistische GGZ Bij de keuze voor een behandeling binnen de Basis GGZ (zorgzwaarteproduct) wordt er rekening gehouden met de ernst van de klachten en andere problemen die van invloed kunnen zijn op de klachten. Al onze behandelingen worden uitgevoerd volgens de principes van de cognitieve gedragstherapie, maar afhankelijk van het gekozen zorgzwaarteproduct kan de focus en inhoud van de behandeling variëren. Wat betreft de zorgzwaarteproducten betekent dit dat binnen product Kort door HSK gewerkt wordt met een door een behandelaar begeleide vorm van internet zelfhulptraining (ehealth). Binnen het product Middel werkt HSK met een kortdurende oplossingsgerichte behandeling. Het product Intensief bestaat uit een kortdurende behandeling volgens klachtspecifi eke behandelprotocollen voor depressie. Binnen de Specialistische GGZ, waar gebruikgemaakt wordt van de zogenaamde Diagnose Behandel Combinaties (DBC), wordt door HSK eveneens gewerkt met klachtspecifi eke behandelprotocollen voor depressie. Binnen de Specialistische GGZ zijn deze behandelprotocollen uitgebreider dan binnen de Basis GGZ Intensief.
Cognitieve gedragstherapie De psychologische behandeling van depressieve klachten bestaat uit cognitieve gedragstherapie. Gedragstherapie houdt in dat u activiteiten weer opnieuw gaat oppakken. Hierbij kunt u denken aan hobby s, sociale activiteiten, het verbeteren van uw leefstijl zoals dagstructuur, gezonde voeding en lichaamsbeweging. Het gevolg is dat u weer positieve ervaringen opdoet die er toe bijdragen dat uw stemming verbetert. De cognitieve therapie leert u hoe uw gedachten van invloed zijn op uw stemming en gedrag. Door anders te denken en anders te doen, merkt u dat u zich anders gaat voelen. Behandelverloop De therapiegesprekken bij HSK duren drie kwartier en vinden binnen de Specialistische GGZ in het begin één of twee maal per week plaats. Tijdens deze gesprekken krijgt u meer inzicht in uzelf, het ontstaan en voortbestaan van de klachten. In de behandeling wordt tevens gebruik gemaakt van telefonische- en e-mailconsulten. De mate waarin deze consulten worden ingezet is afhankelijk van de gekozen behandeling (zorgzwaarteproduct). De daadwerkelijke verandering moet in uw dagelijks leven plaatsvinden. Dat is thuis, in de werksituatie en daar waar mensen hun vrije tijd doorbrengen. Daarom krijgt u elke sessie registratieopdrachten en praktische oefeningen mee waarmee u dagelijks aan de slag gaat. Omdat de omgeving het herstel in sterke mate kan ondersteunen, zal de behandelaar in overleg met u uw partner één of meerdere malen uitnodigen voor de gesprekken bij HSK. Indien u tijdelijk niet of slechts gedeeltelijk deelneemt aan het arbeidsproces is werkhervatting ook een belangrijk doel van de behandeling. Wanneer u door de bedrijfsarts of uw werkgever verwezen bent, is het mogelijk om de leidinggevende een keer uit te nodigen voor een voortgangsoverleg. Dit is een gesprek tussen u, uw leidinggevende en uw behandelaar. Het doel van dit gesprek is te praten over wat er in de werksituatie gedaan kan worden om het herstel te bevorderen en mogelijke knelpunten voor opbouw van de werkbelasting te bespreken. In alle gevallen zal uw behandelaar samen met u vooraf bespreken welke zaken relevant zijn voor gesprekken met derden en welke informatie vertrouwelijk blijft. Behandelduur HSK maakt maximaal gebruik van de vergoedingsmogelijkheden vanuit de zorgverzekeraar van de cliënt. Dit is mogelijk zo lang de zorgbudgetten toereikend zijn. Binnen de Basis GGZ worden wettelijke eisen gesteld aan de duur van het behandeltraject: het aantal zorggefi nancierde 10
behandelsessies is gelimiteerd. Natuurlijk kunnen extra private sessies afgenomen worden. Binnen de Specialistische GGZ is het aantal zorggefi nancierde behandelsessies niet gelimiteerd: we behandelen zo kort mogelijk en zo lang als nodig is. Gedurende dit hele proces houdt u uw klachtenniveau nauwkeurig in de gaten. Lastige momenten en moeilijke situaties bespreekt u met uw behandelaar. Samen bedenkt u praktische oplossingen en strategieën om hier zelfstandig mee om te leren gaan. In de laatste fase gaat u met uw behandelaar na wat u allemaal kunt doen om terugval te herkennen en te voorkomen. Indien u over een goed sociaal netwerk beschikt, maar merkt dat u hier onvoldoende steun van ervaart, kan sociale vaardigheidstraining een belangrijk onderdeel vormen van de behandeling. Tijdens de behandeling gaat uw behandelaar regelmatig na of de behandeling voldoende effect heeft. In elke vijfde sessie wordt het effect van de behandeling geëvalueerd en de ernst van de klachten bepaald. U vult dan ook de vragenlijsten opnieuw in en stelt samen met uw behandelaar de doelen van de behandeling opnieuw vast. Zo werkt u gestructureerd aan uw herstel en aan de voltooiing van de behandeling.
Medicatie Wanneer de depressieve klachten zeer ernstig zijn en de psychologische behandeling onvoldoende effect heeft, kan het zinvol zijn om ook met medicatie te starten. Om de kans op terugval zo klein mogelijk te houden, is het van belang dat u naast het gebruik van medicatie ook behandelgesprekken voert. De depressieve klachten kunt u zien als een handrem op uw persoonlijk functioneren. Ze overschaduwen uw sterke kanten en vaardigheden die u gebruikt in betere tijden. De medicijnen, antidepressiva, halen de handrem er weer vanaf zodat u uw goede eigenschappen en kwaliteiten kunt inzetten tijdens het verdere herstel. Er zijn verschillende soorten antidepressiva effectief bij de behandeling van een ernstige depressieve stoornis. Deze medicijnen worden voorgeschreven door een arts. De psychiaters van HSK kunnen u medicatieadvies geven, maar het voorschrijven van medicatie zal via uw huisarts verlopen. Onze psychiaters kunnen ook een second opinion geven als u al medicijnen gebruikt. Cognitieve gedragstherapie is een succesvolle combinatie van cognitieve therapie en gedragstherapie. U gaat activiteiten opnieuw oppakken, waardoor u positieve ervaringen opdoet die uw stemming verbeteren. U leert hoe uw gedachten van invloed zijn op uw stemming en gedrag. Door anders te denken en anders te doen, gaat u zich anders voelen. 12
Andere behandelmogelijkheden binnen HSK Naast cognitieve gedragstherapie en medicatieadvies biedt HSK onder andere interpersoonlijke therapie en partnerrelatietherapie aan. Interpersoonlijke therapie is gebaseerd op het idee dat veranderingen in het sociale netwerk van mensen psychische klachten met zich mee kunnen brengen of in stand kunnen houden. Uw sociale netwerk kan veranderen na het verlies van een dierbaar persoon, een conflict, een verandering in de rol die u vervult of het ervaren van een persoonlijk tekort. Het doel van de therapie is om de sociale communicatie over en weer te verbeteren waardoor de depressieve klachten verlichten. Partnerrelatietherapie is zinvol wanneer het voortbestaan van uw klachten duidelijk samenhangt met problemen binnen uw relatie. Behandelmogelijkheden buiten HSK Tijdens de behandeling kan blijken dat u meer specifieke of intensieve zorg nodig heeft. Bijvoorbeeld omdat resultaten uitblijven of omdat bijkomende problemen een rol gaan spelen die het verloop van de behandeling belemmeren. Ook kan HSK na herhaald terugkeren van de klachten een specifiek vervolgtraject adviseren en zijn er bepaalde vormen van depressie waar een specifieke behandeling voor nodig is. Samen met uw behandelaar kunt u de mogelijkheden voor verwijzing bekijken. Hierbij kunt u denken aan behandeling binnen een andere GGZ-instelling of psychiatrisch ziekenhuis, een behandeling Lichttherapie, op Mindfulness gebaseerde cognitieve therapie of een Elektroshocktherapie (ECT) door een gespecialiseerd behandelaar. Behandeling in deeltijd of voltijd Deze vorm van behandeling is bedoeld voor mensen bij wie de ambulante hulpverlening niet afdoende is. Opname vindt plaats in een GGZ-instelling of psychiatrisch ziekenhuis. De intensiteit van de opname kan variëren tussen een aantal dagdelen per week tot een volledige opname. Deze intensiteit bepaalt de inhoud en onderdelen van de behandeling.
Lichttherapie Lichttherapie is een behandeling voor mensen met een seizoensgebonden depressieve stoornis. De behandeling bestaat uit het toedienen van kunstmatig zonlicht om daarmee een winterdag te verlengen tot een zomerdag. Er zijn speciale lichtbakken met volspectrumlicht. Deze hebben de intensiteit van zonlicht en zijn samengesteld uit alle kleuren van de zon. De behandeling duurt een week waarin u dagelijks 30 minuten blootgesteld wordt aan het licht. Bij gemiddeld tachtig procent van de patiënten met een winterdepressie verdwijnen de klachten geheel of gedeeltelijk. Lichttherapie wordt gegeven bij enkele reguliere GGZ-instellingen en in ziekenhuizen met een afdeling Biologische psychiatrie. Ook is het mogelijk om lichttherapie thuis toe te passen door een lichtbak te huren of te kopen. Op Mindfulness gebaseerde cognitieve therapie Deze behandeling is bedoeld voor mensen die drie keer of vaker een depressieve periode hebben gehad. Het is een effectieve methode om terugval te voorkomen en wordt toegepast als iemand hersteld is van de laatste depressieve periode. De behandeling bestaat uit acht sessies en is gericht op het vergroten van de vaardigheid om gericht aandacht te geven en in het hier-en-nu te blijven zonder te oordelen. Hierdoor wordt u zich bewust van het afdwalen van uw aandacht en de ruimte die dit geeft voor negatieve, sombere gedachten en gevoelens. U leert u bedacht te zijn op stemmingwisselingen en hierop te reageren. Elektroshocktherapie (ECT) ECT wordt alleen toegepast bij mensen met een ernstige depressieve stoornis waarbij andere behandelingen niet effectief zijn gebleken. De behandeling bestaat uit het opwekken van een soort epileptisch insult (convulsie). Het opwekken van het insult gebeurt door het plaatsen van twee elektroden op het hoofd die ongeveer vier à zes seconden elektrische stroom geleiden. Ook worden spierverslappende middelen toegediend omdat een insult gepaard kan gaan met heftige spiertrekkingen. Een insult duurt ongeveer 45 seconden en de gehele behandeling neemt per keer ongeveer tien minuten in beslag. De behandeling vindt in het algemeen plaats in een ziekenhuis en wordt twee à drie keer per week toegepast gedurende vier à zes weken. Een psychiater begeleidt de ECT. 14
Werken aan uw ontwikkeling met HSK Coaching Na uw behandeling kunt u er eventueel voor kiezen om met behulp van een HSK-coach aan uw persoonlijke ontwikkeling te werken. De performance van mensen hangt voor een groot deel af van de persoonlijke ambitie, daadkracht, persoonlijkheid, stress en faalangst. Een HSK-coach geeft inzicht in het huidige functioneren, helpt buiten kaders te denken en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Er wordt inzicht gegeven in andere manieren van reageren en handelen in praktijksituaties. Tijdens gesprekken leert u meer zicht te krijgen op eigen gedrag en gedrag van anderen met als focus een duurzame positieve functionele gedragsverandering in de werksituatie tot stand brengen. Binnen HSK Coaching zijn twee verschillende coachingstrajecten mogelijk: Personal Coaching Het gaat bij Personal Coaching specifi ek om leiding geven aan uzelf en aan anderen met alle aspecten die daarbij horen. Tevens kan Personal Coaching gebruikt worden om uw vragen over werk, werkinhoud en carrière op langere termijn te analyseren vanuit eigen kwaliteiten, vaardigheden, ervaringen en wensen. Executive Coaching Voor u als ondernemer, manager of bestuurder is er een speciaal executive programma ontwikkeld. De executive coach fungeert als sparring partner en gaat samen met u dieper in op de onderwerpen leiderschap, management en bestuur. Vraagstukken die aan bod kunnen komen zijn: leiderschap binnen een complexe omgeving, de verschillende krachtenvelden en dilemma s, zingevingsaspecten, opvolgings- en verandervraagstukken, leiderschapsontwikkeling en groei naar executive niveau en karakter en kunde. Voor meer informatie over HSK Coaching verwijzen wij u naar uw behandelaar en onze website. 16
Bronnen Vandereycken, W., Hoogduin, C.A.L., Emmelkamp, P.M.G. (2008). Handboek psychopathologie; Deel 1 basisbegrippen. Vierde herziene druk. Houten: Bohn Stafl eu Van Loghum. Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ (2013). Multidisciplinaire richtlijn depressie; Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen cliënten met een depressie (derde revisie). Utrecht: Trimbos-instituut. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, DSM-IV Tekst Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association. Poos MJJC (RIVM), Schoemaker C (RIVM), Spijker J (Trimbos-instituut), Gool CH van (RIVM), Foets M (ErasmusMC), Lucht F van der (RIVM), Penninx BW (VU). Hoe vaak komen stemmingsstoornissen voor en hoeveel mensen sterven er aan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidstoestand\ Ziekten en aandoeningen\psychische stoornissen\ Stemmingsstoornissen, 25 september 2013.
HSK Groep is de toonaangevende en landelijke partner op het gebied van (arbeidsgerelateerde) psychische gezondheid. HSK Groep is gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van psychische problematiek en biedt daarnaast een breed scala aan diensten op het gebied van preventie, onderzoek, interventie en de ontwikkeling van medewerkers en managers. Bezoekadres Oude Oeverstraat 120 6811 JZ Arnhem Postadres Postbus 134 6800 AC Arnhem T (026) 368 77 00 F (026) 368 77 01 info@hsk.nl www.hsk.nl 01/14