ENERGIE- EN CO 2 REDUCTIEPLAN T.B.V. Certificering op CO 2 -prestatieladder. Energie- en CO 2 reductieplan

ENERGIE- EN CO 2 REDUCTIEPLAN T.B.V. Certificering op CO 2 -prestatieladder CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 1/24

Versiebeheer: Versie Datum Auteur Opmerking 1.0 Augustus 2010 J.M. van Doorn Initiële versie 1.1 Februari 2011 J.M. van Doorn Aanvulling mobiliteit en energiebesparing kantoren 1.2 April 2011 J.M. van Doorn Stuurcyclus 1.3 Februari 2012 J.M. van Doorn Conform footprint 2011 1.4 April 2012 J.M. van Doorn SMK waterkracht 1.5 April 2013 CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 2/24

INHOUDSOPGAVE Energie- en CO 2 reductieplan Managementverklaring De kwantitatieve reductie doelstelling voor scope 1 en 2 1. Inleiding 7 2. Beleid 2012-... 7/9 3. Reductie-activiteiten 9/16 4. Audits in- en extern 16 Bronvermeldingen 17 Bijlage 1: Organizational Boundaries 18/19 Bijlage 2: Mobiliteitsplan 20/21 Bijlage 3: Energieverbruik 22/24 Bijlage 4: Audit 25 CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 3/24

Duurzaamheidsverklaring Asito Duurzaamheid is bij Asito onderdeel van de reguliere werkwijze. Bij elke beslissing die genomen wordt, stellen wij ons de vraag welke werkwijze een optimale balans oplevert tussen People, Planet en Profit. Onze missie op het gebied van duurzaamheid is dan ook exact dezelfde als onze bedrijfsmissie: Asito is de meest alerte schoonmaakorganisatie van Nederland die met de inzet van oprechte, betrokken en bekwame medewerkers iedere dag weer een schonere, meer hygiënisch en beter verzorgde werk- en leefomgeving mogelijk maakt. Drie termen komen naar voren: oprecht, betrokken en bekwaam. Dit zijn de sterke punten van Asito. Onze werkwijze is oprecht, wij zijn betrokken bij ons werk, onze medewerkers en onze klanten en onze medewerkers zijn bekwaam door goede training en opleiding. Op deze manier willen wij zaken doen. Oprecht en in goede balans tussen een economische gezonde bedrijfsvoering en ethische beginselen. Zowel met onze leveranciers als met onze klanten. Niet alleen spreken we in onze missie over werkomgeving, maar ook over leefomgeving. Iets dat zeker voor Asito van groot belang is. Asito streeft ernaar die leefomgeving zo schoon mogelijk te houden, in beide toepasselijke opzichten. Daarom neemt Asito maatregelen die zorgen voor vermindering van de CO2 uitstoot, maar ook vermindering van de afvalberg door de herinzet van materialen, machines en overige productiemiddelen. De missie in de praktijk Onze missie vertelt waar Asito voor staat. Maar onze acties maken het concreet. Asito onderneemt continu acties op het gebied van duurzaamheid. De meest in het oog springende voorbeelden noemen wij in dit document. Klimaatneutraal Asito laat jaarlijks haar CO2 uitstoot bepalen. Hierdoor kunnen zeer gericht maatregelen worden genomen ter vermindering van de CO2 uitstoot. Dit heeft geleid tot een nieuw mobiliteitsplan, waarbij de optimale vorm van vervoer wordt geselecteerd, op basis van CO2 uitstoot. Tevens worden alleen middelen gebruikt die duurzaam zijn geproduceerd, dus met verminderd energieverbruik, verpakkingen die recyclebaar zijn en afval dat op een verantwoorde wijze wordt afgevoerd. Tevens worden materialen en machines zoveel mogelijk hergebruikt. Wanneer een nieuw contract wordt opgestart, wordt altijd eerst gebruik gemaakt van retour gekomen materialen. Deze worden centraal ingenomen, schoongemaakt, gerepareerd en weer gecompleteerd waardoor deze hergebruikt kunnen worden. Asito is een echt familiebedrijf en met 10.000 medewerkers een echt mensenbedrijf. Diverse projecten zijn gaande om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te betrekken bij Asito en een kans te geven op de arbeidsmarkt. Ook worden sociale werkvoorzieningen ingezet bij diverse werkzaamheden. Daarnaast zijn er verschillende samenwerkingsverbanden met opleidingsinstituten. Asito verzorgt stageplaatsen voor ROC s en HBO opleidingen en werkt samen met basisscholen in leertrajecten. Samenwerken aan duurzaamheid Asito s verantwoordelijkheidsgevoel gaat verder dan alleen de eigen acties. Wij betrekken onze 10.000 medewerkers en hun gezinnen actief bij onze duurzaamheidsacties. Daarnaast bieden wij onze klanten aan samen te werken aan duurzaamheid. Hiervoor heeft Asito het duurzame schoonmaakconcept Samen Schoner, Samen Groener gelanceerd. Ook treden wij in discussie met onze leveranciers. Eén van onze drukkers is inmiddels compleet FSC gecertificeerd, in samenwerking met Asito. Ook is Asito partner van MVO Nederland geworden om samenwerking met andere bedrijven gestructureerd op te kunnen zetten. In dit licht is ook het lidmaatschap van de Vrienden van Nudge aangegaan. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 4/24

Management Asito stelt zich tot doel om de impact van haar bedrijfsvoering op mens, milieu en de maatschappij te minimaliseren. Asito spant zich voortdurend in om deze doelstellingen te realiseren. Concreet heeft Asito zich tot doel gesteld de CO2 uitstoot over 2013 te handhaven ten opzichte van 2012 en de nullijn te hanteren, dit in verband met 12-20 en de bewegingen die dit project tot stand brengt. Zoals het nieuwe logistieke systeem. Daarnaast heeft Asito de certificaten ISO 9001 en ISO 14001. Met deze certificering committeert Asito zich om verbeterplannen uit te voeren die leiden tot de verwezenlijking van haar doelstellingen. Verantwoording Asito is open en transparant in haar doen en laten en in de communicatie naar haar stakeholders. Asito zal haar stakeholders inzicht geven in haar beleid t.a.v. duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daartoe is in de eerste helft van 2010 een duurzaamheidsverslag uitgebracht en dit zal jaarlijks voortaan worden uitgegeven. Via www.asito.com is meer informatie te vinden over recente acties en samenwerkingen en tevens is via deze site ons MVO-jaarverslag te benaderen. De kwantitatieve reductie doelstelling voor scope 1 en 2 Asito heeft zich tot doel gesteld CO 2 uitstoot te reduceren. Dit wil de organisatie bereiken door zowel direct besparende acties als ook door bewustwordingscampagnes bij de medewerkers. Alle onvermijdelijke restuitstoot in scope 1 en 2 compenseert Asito volledig. Reductiedoelstellingen Scope 1 Het overgrote deel van de CO 2 uitstoot in scope 1 komt voort uit business car travel. Dit maakt 71% uit van de totale CO 2 voetafdruk van Asito. Om reductie te bereiken heeft Asito een mobiliteitsbeleid ontwikkeld. Enkele onderdelen van dit beleid: De grootste groep auto s binnen Asito wordt gebruikt door Objectleiders. Deze groep heeft vanaf 2010 de beschikking over een zuinige en met een lage CO 2. (reeds ingevoerd) Asito zet zich in om de extra vervuilende inzet van auto s te beperken door per categorie emissieplafonds te stellen en daarnaast ook om het aantal gereden kilometers te verminderen en het aantal auto s te verminderen. Verder opleiden nieuwe rijden en navolgen Aanpassing CO 2 uitstoot leaseregeling Asito stimuleert het reizen met OV waar mogelijk. In 2012 is het brandstofverbruik t.o.v. 2011 met 4% gestegen, dit is voornamelijk toe te schrijven aan de het feit dat er meer kilometers worden gemaakt door de lease-auto berijders, daar staat wel tegenover dat het gemiddelde verbruik per kilometer is gedaald en het wagenpark verder is vergroend. Scope 2 De acties in scope twee splitsen we in twee delen: electricity purchases en personal cars for business travel. Electricity CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 5/24

Asito onderneemt, zoals in de inleiding van deze pagina al aangegeven, twee acties op dit gebied. Allereerst heeft Asito een overeenkomst gesloten met Greenchoice voor de levering van groene stroom. Niet alleen voor de kantoren van Asito, maar ook onze medewerkers kunnen gebruik maken van voordelige groene stroom. Daarnaast lanceerde Asito in 2011 een bewustwordingscampagne onder de medewerkers. Mensen worden gestimuleerd om licht, airco en computer uit te zetten als ze de ruimte verlaten. Ook worden er waar mogelijk bewegingssensoren en standby-killers geinstalleerd. Asito heeft ervoor gekozen om niet alleen de eigen medewerkers, maar ook anderen hierbij te betrekken. Daarvoor is het project 1.000.000 druppels opgestart www.eenmiljoendruppels.nl. Dagelijkswordt een duurzame tip verspreid waarmee mensen zelf een bijdrage kunnen leveren aan de reductie van CO2, thuis en op kantoor. Dit gebeurt in de samenwerking met de 380 partnerorganisaties, die op deze wijze hun eigen duurzame expertise inzetten. Momenteel zijn wij verder bezig met de uitwerking van 1.000.000 kleuren om verdere integratie tussen de verschillende bevolkingsgroepen te bewerkstelligen. Personal car for business travel Zoals eerder aangegeven zet Asito zich in om de gereden kilometers te minimaliseren en het gebruik van OV te stimuleren. Asito s netwerk van een groot aantal vestigingen speelt hier een belangrijke rol in. Door dit netwerk is Asito in staat medewerkers in dienst te nemen die in de buurt van de klant wonen. Asito is nu momenteel de mogelijkheden aan het bekijken met fietsenleveranciers om onze medewerkers met korting een fiets aan te bieden. Ook is er voor indirecte medewerkers een fietsenplan. Ook speelt hier de bewustwordingscampagne een grote rol. Het op spanning brengen van banden en Het Nieuwe Rijden zijn middelen om vervoer per auto minder belastend voor het milieu te maken. Al vanaf begin 2010 wijzen wij alle medewerkers op mogelijkheden om te besparen op brandstof, en dus het milieu. Op deze manieren wil Asito de CO 2 uitstoot over 2013 handhaven t.ov. van 2012 en de nuliijn hanteren.. Hieronder vindt u een uitwerking van onze projecten. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 6/24

1. Inleiding Voor het opstellen van het energie- en CO 2 -reductieplan heeft Asito gebruik gemaakt van de richtlijnen welke omschreven zijn in de NEN-EN 16001:2009. Volgens het principe: De analyse van de CO 2 footprint is verder uitgewerkt in de Emissie-inventarisatie, zoals reeds eerder vermeld is het basisjaar 2010. 2. Beleid In het magazine (VER)ANTWOORD (MVO jaarverslag) zal jaarlijks gerapporteerd worden welke acties Asito onderneemt om de CO2 uitstoot te verminderen. Apart daarvan wordt via de nieuwsbrief en de website de reductiedoelstelling en het resultaat van het afgelopen jaar gecommuniceerd. Door dit jaarlijks vast te stellen op basis van de resultaten van het voorafgaande jaar en de verwachtingen voor het komende jaar, ontstaat er een juiste reductiedoelstelling aangezien er rekening gehouden kan worden met veranderingen in de organizational boundaries en autonome groei of vermindering door einde contracten bij opdrachtgevers. Echter is in 2012 het aantal vervoerskilometers explosief gestegen, mede door 12-20. De liters brandstof zijn gestegen, echter het wagenpark is vergroend en het gemiddelde verbruik is gedaald, wij zijn dus wel zuiniger gaan rijden. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 7/24

Focus Energie- en CO 2 reductieplan De CO 2 voetafdruk reduceren tot nul is vooralsnog een illusie. Maar door focus aan te brengen kan Asito op verschillende vlakken wel een verschil maken. De eerste twee punten veroorzaken ook onze grootste CO 2 -emissie, vandaar dat deze in hoofdstuk 3 verder zijn uitgewerkt en toegewezen aan actiehouders. Mobiliteitsplan Energiebesparing op Asito kantoren Bewustwording energievraagstuk bij onze medewerkers Naast de focusgebieden, zijn er verschillende vlakken waarop Asito haar maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Dit zijn acties die altijd al werden uitgevoerd binnen Asito, zonder daar een MVO nadruk op te leggen. Projecten in de praktijk In dit deel laten we zien wat Asito in de praktijk doet aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Onderverdeeld in verschillende categorieën staan de acties die Asito al uitgevoerd, of gepland heeft. In de derde kolom wordt aangegeven in hoeverre de actie gerealiseerd is. Project in planningsfase Project in uitvoeringsfase Project afgerond / volledig in werking Auto s - Compenseren CO 2 uitstoot van alle lease auto s - Wagenpark managementtool Asito kan zo gericht sturen op onderstaande acties: - OL auto s met groen label, besparing op benzinekosten, vaak kleinere (goedkopere) auto s. Max. stellen aan CO 2 uitstoot/km van Asito leaseauto s - Stimuleren aanschaf auto s met groen label bij alle leaserijders - Bandenspanning controleren; liefst een bandenspanningmeter op alle banden om dit gemakkelijker te maken - Stimuleren nieuwe rijden, zuiniger rijden (evt m.b.v. boordcomputer) - Terugdringen van gereden kilometers door beschikbaar stellen van videoconference of netmeeting Kantoren - Compenseren CO 2 uitstoot uit kantoren, inclusief o.a. energie-, water- en papierverbruik - Installeren bewegingssensoren, licht uit in ruimtes waar niemand is - Verwarming uit in ruimtes waar niemand is - Tussendeuren sluiten ivm tocht - LED verlichting - Waterbesparende toiletpotten Waterloze urinoirs - Waterbesparende kranen - Milieuvriendelijke(r) handzeep, etc - ECO-toiletpapier - Iedereen een koffiekop / beker ipv plastic - Goede isolatie nieuwe panden - Milieuvriendelijke energievoorziening nieuwe panden (warmte uit de grond, zonnepanelen etc) - Zuinig printen (tweezijdig, FSC papier, alleen printen wat nodig is) gebruikmaken van follow-me printing. - Geen apparaten op standby (computers) stekkerdozen met schakelaar of standby-killers - Energiezuinige computers en monitoren - Energiezuinige apparatuur CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 8/24

- Drukwerk FSC gekeurd en bij milieuvriendelijke drukker - Groene stroom Op de - Milieuvriendelijke(r) schoonmaakmiddelen werkvloer - ECO toiletpapier - Collega s bewust maken van dosering (niet te veel) - Inkoop groen(er) - Dagschoonmaak stimuleren - Retourverpakkingen Sponsoring - ECO-relatiegeschenken / relaties - Sponsoring (klimaatneutrale) evenementen met duurzaam karakter - Communicatie MVO/duurzaamheidactiviteiten in MVO verslag (apart jaarverslag) Privé - voorlichten medewerkers o bijv. CO 2 voetafdruk Asito en persoonlijke voetafdruk berekenen & communiceren o Communiceren wat je als persoon kan doen om je voetafdruk te verkleinen - stimuleren groen denken : Leveranciers - Inspireren leveranciers om ook groen te gaan. Vraag leveranciers naar duurzame producten. Samen inkoopbeleid duurzaam, groen invullen. Acties People - actie tegen laaggeletterdheid - MVO activiteit tijdens managementdag - Sport / beweging stimuleren o Individueel o Via vestiging (competitie starten) - Sponsoring richting People - Trots schoonmaken is een vak - Winkel met milieuvriendelijke producten voor medewerkers - Loyaliteitsprogramma s - Culturele uitwisselingsdag 3. Reductie-activiteiten 3.1 Mobiliteitsplan (scope 1 business car travel) Actiehouder: Dhr. A. Witte, directeur HR Asito maakt t.b.v. haar bedrijfsactiviteiten op grote schaal gebruik van gemotoriseerd vervoer. Dat geldt tevens voor de 10.000 medewerkers die voor het eigen woon- en werkverkeer naast openbaar vervoer en/of fiets, gebruik maken van brommer of auto. Totaal zijn hier ca 30 mio kilometers mee gemoeid (naast de ca 95 mio kilometers die medewerkers voor privé doeleinden reizen). In ons MVO beleid heeft Asito zich als doel gesteld om CO 2 neutraal de bedrijfsvoering in te richten. Dit mobiliteitsbeleid dient daaraan een belangrijke bijdrage te leveren. Twee doelen worden nagestreefd: 1. terugdringen van CO 2 belastende vervoersbewegingen zowel zakelijk als woon-werkverkeer 2. terugdringen van zowel out of pocket als beheerskosten Van daaruit zijn een aantal uitgangspunten vastgesteld, welke verder uitgewerkt zijn in het Mobiliteitsbeleid van Asito d.d. juli 2010. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 9/24

Uitgangspunten - Maatregelen dienen gericht te zijn op het voorkomen en verduurzamen van CO 2 uitstoot; - Maatregelen dienen tevens een bijdrage te leveren aan het reduceren van kosten; - Elke werknemer bij Asito dient een bijdrage te kunnen leveren aan de realisatie van de doelstelling voor een CO 2 neutrale bedrijfsvoering; - Alle door de werkgever gewenste reisbewegingen dienen uitgevoerd te worden met een zo n laag mogelijke CO 2 emissie. Het gebruik van openbaar vervoer wordt daarbij gestimuleerd; - Door de werkgever ter beschikking gesteld vervoer dient te voldoen aan de meest passende milieuemissies (inclusief verbruik) per categorie. Dat betekent ondermeer de keuze voor energiezuinige en CO 2 laag gelabelde auto s. - De keuze voor het vervoer mag het effectief, veilig én verantwoord uitvoeren van de werkzaamheden niet in de weg staan; - Auto s worden ter beschikking gesteld op basis van het kenmerken criterium. De directie past haar inkoopbeleid hierop aan. Kenmerken zijn; o Lage CO 2 uitstoot; o Zuinigheid; o Courantheidsklasse; o o Lage tarieven; Daarnaast dient de auto altijd een representatieve uitstraling te hebben en de beschikking hebben over 4/5 deuren (vanaf cat.3 auto) - De directie stelt een beperkt aantal auto s ter beschikking per categorie. - Financiële tegemoetkoming in de kosten van woon-werkverkeer moet gebruik van de auto níet stimuleren; - Toekenning/inzet van auto s die ter beschikking worden gesteld (leaseauto s) moet worden terug gedrongen; - Controle en beheer dienen minimaal te zijn; - Maximale berijders-/en managementinfo t.b.v. kostenbeheersing, CO 2 uitstoot en brandstofverbruik; - Lopende leasecontracten worden niet opengebroken; - Inkoopkorting maakt onderdeel uit van vaststelling autokeuze merk/type; - Oude rechten woon-werkverkeer tegemoetkoming worden afgebouwd conform n.n.t.b. afspraken in OR. (richting= 2 jaar). Maatregelen (de 3V s) Pakket van maatregelen kan ingedeeld worden in zaken die gericht zijn: - Voorkomen: verlagen van het aantal (auto-)kilometers - Verduurzamen: verlagen van de CO 2 -emissie - Verlagen van kosten A: Voorkomen: gericht op het verlagen van het aantal kilometers: 1. Bij de selectie van medewerkers dient het aantal kilometers woon-werkverkeer als selectiecriterium worden meegenomen. Daarbij geldt dat bij gelijke geschiktheid de mdw met het minst aantal wwv km de voorkeur krijgt. 2. Tegemoetkoming kosten woon-werkverkeer indirecte medewerkers: a. Insteek: de eerste 10 kilometers zijn voor rekening van de medewerker. b. Uitwerking km-vergoeding (enkele reis) volgens uitgangspunten: 0-5 km geen vergoeding. Vanaf de 10 e tot en met de 25 e km, een km vergoeding Zie staffel (UC) 3. Asito zet directe medewerkers zodanig in dat de te rijden kilometers tussen de objecten minimaal/beperkt zijn; 4. Bij grote objecten met veel medewerkers wordt vervoer door de werkgever geregeld tenzij blijkt dat dit onacceptabele meerkosten met zich meebrengt. In dat geval wordt de geldende CAO regeling reiskosten toegepast; 5. Asito stimuleert multifunctionele inzet van medewerkers indien dit het aantal reisbewegingen kan beperken; 6. Teleconference wordt gestimuleerd door richtlijnen af te geven over wanneer nadrukkelijke gekozen moet worden voor teleconference in plaats van reizen. Ook zullen faciliteiten worden aangeboden. Dit zal in 2012 verder ontwikkeld worden; CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 10/24

7. Asito stimuleert dagschoonmaak om het rijden met OV of fiets te stimuleren; 8. Elke bedrijfsauto (=grijskenteken) is uitgerust met een blackbox waarmee alle bewegingen zichtbaar worden. B: Verduurzamen: gericht op het verlagen van de CO 2 -emissie: 1. Voor medewerkers die max 5 km (enkele reis) woon- werkverkeer hebben komen in aanmerking voor het Asito fietsplan. Dit geldt vooralsnog niet voor direct personeel gezien een sluitend betaling op dit moment niet mogelijk is. Asito gaat kijken wat de mogelijkheden hiervan zijn. 2. Medewerkers die een leaseauto ter beschikking hebben worden gestimuleerd om bij zakenreizen gebruik te maken van OV. Daartoe zal elke leaserijder de beschikking krijgen over een ALPHABET Business Card (of vergelijkbaar).nadere richtlijnen worden daartoe ontwikkeld (UC). 3. Zakenreizen door indirecte medewerkers die niet een auto ter beschikking gesteld krijgen, dienen gebruik te maken van het openbaar vervoer. In dat geval worden de werkelijke kosten vergoed o.b.v. 2 e klas. (onderzocht wordt in hoeverre deze categorie medewerkers ook de beschikking krijgen over een op maat gemaakte ALPHABET Business Card) Indien na toestemming van de leidinggevende van de eigen auto gebruik gemaakt wordt is de vergoeding conform huidige reiskostenregeling. Indien medewerkers carpoolen kan ieder 0,14 euro declareren. De directie kan kiezen een huurauto ter beschikking te stellen 4. Bedrijfs-/leaseauto s algemeen: Kenmerken:. Hoge courantheid (vaststellen 2x per jaar). Benzine tenzij.... Lage CO 2 uitstoot. Voldoet aan eisen van functionaliteit, veiligheid, representativiteit (4 deurs bv) en comfort (w.o airco in cat 1 en 2 auto s) Benzine of diesel (of elektrisch):. Alle door de werkgever ter beschikking gestelde auto s (excl. bussen) worden geleverd in benzine-uitvoering tenzij o.b.v. onderstaande tabel de reële verwachting bestaat dat er meer kilometers op jaarbasis worden gemaakt. Cat 3: >55.000 km Cat 4 en 5: >45.000 km Cat 6 en >: afhankelijk van breekpunt benzine/diesel Indien blijkt dat de ingeschatte kilometers niet juist zijn (+ of -) óf dat het omslagpunt voor diesel significant omhoog gaat, kan door de wagenparkbeheerder op een door hem gekozen tijdstip een andere auto die beschikbaar is, ingezet worden passend bij het aantal kilometers. Er vindt in dat geval geen compensatie plaats ivm hogere fiscale bijtelling. (één en ander ter voorkoming van een onjuiste opgave mdw. Indien als gevolg van bedrijfsomstandigheden méér of minder kilometers wordt gemaakt, geldt één en ander niet). Voor veelrijders (OL) in de stad zal gezocht worden naar vervoer met de laagste CO 2 uitstoot en een hoge functionaliteit in het verkeer. Onderzocht wordt de inzet van elektrische scooters, fietsen met trapondersteuning of elektrische autos. Te allen tijde blijft Asito de technische en kostenontwikkelingen volgen. Bedrijfsauto ten behoeve van vervoer medewerkers e/o materiaal en middelen (bv bussen tbv glazenwassers) wordt een auto ter beschikking gesteld met de schoonst mogelijke CO 2 emissie die in overeenstemming is met de noodzakelijke functionaliteit; Leaseautorijders in normcategorie 2 wordt een auto ter beschikking gesteld in de CO 2 emissie staffel van Max 110 gr; Voor leaseautorijders in de normcategorie 3 en 4 wordt een auto ter beschikking gesteld in de Asito- CO 2 emissie staffel van Max 122 resp. 160 gr. Voor leaseautorijders in de normcategorie 5 en 6 wordt een auto ter beschikking gesteld in de Asito- CO 2 emissie staffel van Max 160 resp. 240 gr CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 11/24

4. De merkkeuze wordt bepaald door Asito en is gericht op de beste comfort/functionaliteit emissie verhouding, i.c. met leasetarief/courantheid. In elke categorie is een beperkte keuze mogelijk. Uitzonderingen ivm bijzondere omstandigheden worden alleen door de directie gemaakt 5. Om een milieuvriendelijke autokeuze te bevorderen bestaat er de mogelijkheid om een auto te kiezen uit een lagere categorie dan waar de medewerker voor in aanmerking komt. Iedere medewerker die een auto kiest met een CO 2 uitstoot lager dan het maximum van de lagere categorie, kan het verschil uitgedrukt in euro besteden aan extra opties e/o accessoires (bv winterbanden, trekhaak). 6. Het nieuwe, zuinig rijden wordt gestimuleerd: Informatiemateriaal aangaande het nieuwe rijden wordt onder werknemers verspreid De veelverbruikers krijgen een cursus m.b.t. het nieuwe rijden. Van elke nieuwe leaseauto worden de banden gevuld met stikstof 7. Berijders die structureel te duur rijden worden de extra brandstofkosten in rekening gebracht. C: Verlagen van kosten 1. In de maatregelen van A en B zijn kostenreducties ingebouwd: a. Minder zakelijke kilometers b. Inzet energie zuinige en lage CO 2 uitstoot auto s c. Juiste brandstofkeuze d. Het Nieuwe rijden (voor a en d zijn geen betrouwbare berekeningen te maken) 2. Toekenningvoorwaarden aanpassen gericht op inzet minder auto s: a. Onderscheiden de volgende rijders: 1. Vestiginggebonden 2. Veelrijders OL (>20.000 zakelijke kilometers structureel) 3. Veelrijders (>25.000 zakelijke kilometers structureel) 4. Arbeidsvoorwaardelijk (e/o een combinatie met aantal kilometers) 5. Voor veelrijders (OL) in de stad (>7.500 zakelijke kilometers structureel) zal maatwerk worden geleverd. Criterium is laagste CO 2 uitstoot. b. Keuze auto s: kenmerkenbeleid. Dit zijn kenmerken die in deze notitie staan verwoord. Inkoopbeleid directie leidt tot een voorgeschreven keuze per categorie! 3. Merk en typekeuze wordt bepaald door Asito en is gerelateerd aan markontwikkelingen en inkoopkracht Asito. Dat betekent dat voortdurend wordt gekeken naar de meest optimale merken/types o.b.v. alle door Asito gestelde criteria; 4. Verhoging van duur leasecontract naar maximaal 60 maanden (insteek zal zijn van 54 maanden) vanaf cat.3 auto s; let op dit is afhankelijk per type auto en zal maatwerk zijn. Communicatie In Q3 en Q4 2010 zijn de belangrijkste maatregelen gecommuniceerd en zijn enkele maatregelen geëffectueerd. Ingangsdatum 1 januari 2011. KPI: Basis: - totaal aantal kilometers leaseautos (minus privé gereden km) - totaal CO 2 uitstoot van gereden leaseauto s - totaal woonwerkverkeer kilometers direct en indirect (excl leaseauto s) - gemiddelde totale kosten van de leaseautos Ondersteunend: - aantal auto s met stikstof in de banden - aantal gemaakte reizen met ALPHABET Business Card (nog in ontwikkeling) - aantal geregistreerde tele/videoconferences (nog in ontwikkeling) - aantal elektrische vervoermiddelen (e-car bungalowparken/scooter/fiets/auto) - deelnemers cursus nieuwe rijden Actie CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 12/24

Nieuwe leaseauto s met minimaal energielabel C of schoner en alle categorieën zijn gebonden aan een bepaald CO 2 plafond Investering Al opgenomen in de budgettering Energiereductie Door aanschaf van zuinigere auto s ontstaat een brandstofreductie. Dit gaat gevolgd worden d.m.v. een digitaal dashboard. Bij verkeerd rijgedrag zal de bestuurder hierop gewezen worden en indien nodig zal de bestuurder deelnemen aan een cursus Het Nieuwe Rijden, deze cursus is reeds gegeven aan 210 lease-rijders van Asito. Tevens is bij veelvuldige overschrijding van de brandstofnorm is er de mogelijkheid om de kosten in rekening te brengen bij de gebruiker van de lease-auto. CO 2 reductie Effecten zullen niet meteen volledig zichtbaar worden, dit heeft een aantal jaren nodig in verband met de samenstelling van het huidige wagenpark. Maar door de invoering van het dashboard wordt hier wel een start meegemaakt. Zie voor meer informatie het mobiliteitsbeleid 3.2 Energiebesparing Asito Kantoren (scope 1 fuel used en scope 2 electricity purchases) Actiehouder: Dhr. K. Stijkel, Hoofd Inkoop en Facilitaire zaken Asito gaat in 2011-2013 alle kantoren indien mogelijk verduurzamen. Wij focussen op maatregelen die wij zelf kunnen treffen en die zichtbaar zijn voor al onze collega s. Daarnaast zal aandacht zijn voor bewustwording binnen Asito. Dit alles zal plaats vinden in twee fases. In de eerste fase wordt er een inventarisatie gedaan. In deze inventarisatie wordt gekeken naar o.a. energieverbruik, sanitaire voorzieningen, koffieautomaten (bekertjes, koffie e.d.), computers, planten en afval. Vergroening van kantoren: Inleiding Asito heeft 30 locaties. Hiervan zijn 2 eigendom; het overige is gehuurd. Binnen een locatie kunnen meerdere vestigingen zijn gehuisvest. Een locatie bestaat veelal uit een kantoor- en een bedrijfsruimte voor opslag van materialen, middelen en machines. Het huren van panden wordt centraal geregeld. Asito vindt het belangrijk dat er actief op CO2 uitstoot wordt gereduceerd. Vandaar dat de meeste locaties worden voorzien van groene stroom. Echter er is een programma ontwikkeld om energie te besparen. Daarbij wordt wel rekening gehouden met het locatiebeleid en een redelijke terugverdientijd. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 13/24

Inventarisatie Energie- en CO 2 reductieplan Er is een inventarisatie gehouden langs de locaties om te bezien wat snel en eenvoudig kan gebeuren. Van grote bouwkundige wijzigingen wordt afgezien i.v.m. het huren van de panden. Uitzondering vormt hierop de panden in eigendom. Er is gekeken naar: Verlichting Verwarming Verbruik energie en water Op deze elementen zal het verdere programma worden gericht. Vooral de grotere panden zullen worden doorgelicht. De eis die is gesteld om duurzame veranderingen aan te brengen dat deze terugverdiend moet worden binnen de resterende huurtermijn. Ook zullen verhuurder worden gevraagd mee te investeren in het verduurzamen van hun panden. Verlichting Het is betrekkelijk eenvoudig om de verlichting te vervangen voor energiezuinige verlichting, bijvoorbeeld hoog frequent TL buizen. Per locatie kunnen echter de te nemen maatregelen verschillen. Dit heeft te maken met armaturen, lichtinval, locatieplanning, enz. Daarom zal per locatie een inventarisatie worden gehouden en een lichtplan worden gemaakt. Deze inventarisatie zal worden gehouden door een specialistisch bedrijf. Deze al a.d.h.v. een verlichtingsplan zal een advies worden uitgebracht. Er wordt voornamelijk gekeken naar vervanging van verlichtingsbronnen in bestaande armaturen. Het vervangen van armaturen voor LED armaturen is nog een kostbare zaak. De (prijs) ontwikkeling zal goed in de gaten worden gehouden. Er zal worden overgegaan naar LED verlichting zodra dit economisch aantrekkelijk is in huurpanden. Verwarming De verhuurder is veelal verantwoordelijk voor de technische installatie waaronder ook de verwarmingsinstallatie. Het vervangen van de installatie is veelal kostbaar. Vandaar dat wordt volstaan met het kijken naar thermostaten en thermostaatkranen. Daar waar nodig kunnen buizen worden geïsoleerd. Tevens zal worden gekeken naar vervanging van thermostaten door thermostaten met tijdsinstelling. In het centrale magazijn is onlangs een dergelijke thermostaat geplaatst die automatisch de temperatuur verlaagd na werktijd. Verbruik energie en water Met name zal worden gewezen op een stuk bewustwording bij de gebruikers van het pand. Gewezen zal worden op het uitdoen van verlichting en verwarming in ruimtes die niet worden gebruikt. Klokthermostaten zullen worden geïnstalleerd zodat ruimtes niet worden verwarmd na kantoortijden. Eenvoudige waterbesparende doorlaten zullen in de kranen worden gemonteerd. Ook zullen de toiletruimtes worden geïnspecteerd op lekkende kranen, verlichting en toiletten. Proeftuin Het Inkoopkantoor in Almelo heeft als proefobject gefunctioneerd. Daar is de verlichting geïnspecteerd en zijn aanbevelingen gedaan. In het magazijn is de normale TL verlichting CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 14/24

vervangen door HF TL lampen met spiegel. Hiermee is een energiereductie bereikt van 30%. De kantoren zullen ook worden voorzien van HF TL balken. In de toiletruimte is een automatische kraan geïnstalleerd. Deze start en stopt automatisch. Met de ervaringen opgedaan in dit pand, zullen de overige panden worden geïnspecteerd en voorzien van de juiste maatregelen. Ook het hoofdkantoor van Asito zal drastisch worden aangepakt. Er zal worden gekeken naar het binnenklimaat, de temperatuurregeling, tochtwerende maatregelen, isolatiewaarden van beglazing, muren en daken en er zullen voorstellen worden uitgewerkt voor een totaal nieuw verlichtingsplan. Deze aanpassingen zullen waarschijnlijk gefaseerd plaatsvinden. Inmiddels hebben diverse bedrijven hun aanbevelingen gedaan en worden de plannen verder uitgewerkt. Planning Het ligt in de planning om na goedkeuring van de MVO commissie het plan uit te werken en opdracht te geven aan een gespecialiseerd bedrijf om de panden te inspecteren en voorzien van energiezuinige maatregelen. Per pand zal een ROI berekening worden gemaakt. Investeringen met een ROI > 2 jaar zullen niet in behandeling worden genomen. Er wordt vanuit gegaan dat alle panden in 2011-2012 zijn bezocht en energiezuinige maatregelen zijn geïmplementeerd. Daarbij is bewustwording een belangrijk argument. De gebruikers zullen worden gewezen hoe energie te besparen is. De panden die nog een lange resterende huurtermijn hebben zullen allen in 2012 voorzien zijn van de energiebesparende maatregelen. Voor het hoofdkantoor zullen de plannen in 2012 worden omgezet in een activiteiten plan. Met de eerste werkzaamheden zal worden gestart. Daarnaast is het gebruik van elektriciteit en verwarming een goede tweede wat betreft CO 2 emissie. Door over te schakelen op groene stroom en gas gaan wij onze uitstoot reduceren. Actie Overschakeling naar groene stroom en gas in mei 2010 voor een aantal locaties, voordeel wordt pas duidelijk zichtbaar in 2011. Investering Geen extra investering noodzakelijk, prijsniveau groene of grijze stroom gelijk. Energiereductie Deze maatregel levert geen energiereductie op. CO 2 reductie De conversiefactoren voor groene stroom zijn aanzienlijk lager dan de conversiefactoren voor grijze stroom, hierdoor levert Asito een substantiële bijdrage in de CO 2 reductie (zie bijlage 3). 4. Audits in- en extern Interne Audit Minimaal jaarlijks dienen er interne audits gehouden te worden. De verantwoordelijke persoon zal hiervoor de planning maken (bijlage 4). Zaken welke gecontroleerd dienen te worden, zijn de volgende: Verifiëren van de emissie-inventaris met een beperkte mate van zekerheid Of de emissie-inventaris voldoet aan de eisen conform ISO 14064-1 Of het energiemanagementsysteem voldoet aan de eisen conform EN 16001 en/of het onderliggende document energie- en CO 2 reductieplan nog correct is. Bepaling of het niveau van de CO 2 prestatieladder nog conform het certificaat is. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 15/24

Externe Audit Energie- en CO 2 reductieplan Minimaal jaarlijks dienen er externe audits te worden gehouden, het iniatief hiervoor ligt bij de verantwoordelijke persoon van Asito. Tijdens de externe audit worden de volgende zaken getoetst: Verifiëren van de emissie-inventaris met een beperkte mate van zekerheid *) Of de emissie-inventaris voldoet aan de eisen conform ISO 14064-1 Of het energiemanagementsysteem voldoet aan de eisen conform EN 16001 en/of het onderliggende document energie- en CO 2 reductieplan nog correct is. Bepaling of het niveau van de CO 2 prestatieladder nog conform het certificaat is. *) Let op de verificatie van de emissie-inventaris dient door een andere auditor uitgevoerd te worden, dan de overige drie punten. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 16/24

Bronvermelding: Energie- en CO 2 reductieplan ISO 14064-1:2006 Greenhouse Gases Part 1: specification with guidance at the organization level voor quantification and reporting of greenhouse gas emissions and removals (ISO 14064-1:2006, IDT) NEN-EN 16001 (nl) Energiemanagementsystemen Eisen met richtlijnen voor gebruik Handboek CO 2 -prestatieladder 2.1 CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 17/24

BIJLAGE 1: ORGANIZATIONAL BOUNDARIES Asito Hoofdkantoor te Almelo Asito van Weerden Poelmanweg te Almelo Asito Groot Utrecht BV Asito Utrecht BV ASD IJsselland BV Asito Klus2fix BV Asito Groningen BV Asito Zwolle/Zuidoost-Drenthe BV Asito Friesland BV Asito Industrieel Noord BV Asito Drenthe BV Asito Zwolle/Flevoland BV Asito Transport Stationsreiniging BV ASD Noord BV Asito Groot Almelo BV ASD Twente BV Asito Enschede Noord BV Asito Enschede Zuid BV Asito Twente BV ASD Zuid Holland BV Asito Groot Rotterdam BV Asito Haaglanden BV Asito Groot Leiden BV Asito Zuid Holland Oost BV Asito Medical Zuid Holland BV Asito Medical Oost Brabant BV Asito JV Oost Brabant BV Asito Medical Noord West B.V. Asito Medical Gelderland Zuid B.V. Asito West Brabant/ Zeeland BV Asito Den Bosch BV Asito Tilburg BV Asito Nijmegen BV Asito Eindhoven BV Asito Limburg Noord BV Asito Limburg Zuid BV ASD Den Bosch BV Asito Noord Holland BV ASD Amsterdam BV Asito Amsterdam West BV Asito Amsterdam BV Asito Transport Terminal Services BV Asito Transport Aircraft Services BV Asito Haarlemmermeer BV Asito Transport Multi Serv. BV Asito Apeldoorn BV CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 18/24

Asito Medical Midden en Zuid Oost Nederland BV Asito Gelderland BV Asito Achterhoek BV Asito Almere BV Asito Medical Oost Nederland BV Asito Medical Enschede BV Asito Medical Almelo BV Asito JV Limburg BV Asito Medical Limburg BV Asito Medical Noord Nederland BV Asito Medical Catering BV Asito Regio Noord Services BV Asito Regio Oost Services BV Asito Regio Zuid West Services BV Asito Regio Zuid Services BV Asito Regio Noord West Services BV JBZ Cleancare Joint Facility Services MST cleancare ZGT Cleancare CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 19/24

BIJLAGE 2: Mobiliteitsbeleid (scope 1 business car travel) Actie Nieuwe leaseauto s met minimaal energielabel C of schoner en alle categorieën zijn gebonden aan een bepaald CO 2 plafond Investering Al opgenomen in de budgettering Energiereductie Door aanschaf van zuinigere auto s ontstaat een brandstofreductie. Dit gaat gevolgd worden d.m.v. een digitaal dashboard invoering 2011. Bij verkeerd rijgedrag zal de bestuurder hierop gewezen worden en indien nodig zal de bestuurder deelnemen aan een cursus Het Nieuwe Rijden. CO 2 reductie Effecten zullen niet meteen volledig zichtbaar worden, dit heeft een aantal jaren nodig in verband met de samenstelling van het huidige wagenpark. Maar door de invoering van het dashboard wordt hier wel een start meegemaakt. Reductieberekening Personenauto s Liter / p.j. Brandstof 2012 2011 2012-2011 Benzine 443025 530153 87.128 - Diesel 841769 715421 +126348 LPG Ton CO 2 / p.j. Brandstof 2012 2011 2012-2011 Benzine 1232 1474-242 Diesel 2639 2243 396 LPG Conversiefactor: Benzine Diesel 2.780 g CO 2 / km 3.135 g CO 2 / km Opbrengsten: Deze zullen berekend worden aan de hand van de gem. benzine- en dieselprijs Zie voor de procesbeschrijving van het brandstofverbruik, document met als titel: procesbeschrijving business car travel CO 2 2010 versie 1. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 20/24

Tevens is er een indeling gemaakt binnen ons wagenpark o.b.v. expiratiedatum om zodoende inzage te krijgen wanneer ons wagenpark vergroent. expiratiejaar Grijs A B C D E totaal kenteken 2011 38 1 10 18 8 0 75 2012 65 9 30 20 8 2 134 2013 81 11 46 13 4 0 155 2014 35 37 11 10 2 2 97 2015 41 52 6 1 0 1 101 2016 35 44 5 2 0 0 86 2017 2 0 0 0 0 0 2 Stuurcyclus: Mobiliteitsplan: Met ingang van 1 januari 2011 is het nieuwe mobiliteitsplan van kracht, deze is ter inzage geplaatst op intranet (nieuwe leaseregeling). Vanaf nu kan er via de carselector alleen gezocht worden naar auto s met een bepaald CO 2 plafond, conform de leaseregeling. In september 2011 worden de nieuwe maatregelen bekeken en naar aanleiding van de tussentijdse voetafdruk geëvalueerd en indien nodig bijgesteld. Gezien de resultaten die in 2011 behaald zijn zal het mobiliteitsplan niet worden bijgesteld, maar voortgezet in de huidig vorm. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 21/24

BIJLAGE 3: Energieverbruik (scope 1 fuel used en scope 2 electricity purchases) Actie Overschakeling naar groene stroom in 2010, dit is nog niet gerealiseerd voor alle vestigingen, dit in verband met nog lopende trajecten. Investering Geen extra investering noodzakelijk, prijsniveau groene of grijze stroom gelijk. Energiereductie Deze maatregel levert geen energiereductie op. CO 2 reductie De conversiefactoren voor groene stroom zijn aanzienlijk lager dan de conversiefactoren voor grijze stroom, hierdoor levert Asito een substantiële bijdrage in de CO 2 reductie. Reductieberekening Groene versus Grijze stroom en gas 2011 Leverancier KWh Conversiefactor Ton CO2 grijze stroom 526214 455 g CO 2 /kilowattuur 239 groene stroom biomassa windkracht waterkracht 3416 407623 273267 454306 300 g CO 2 /kilowattuur 300 g CO 2 /kilowattuur 15 g CO 2 /kilowattuur 300 g CO 2 /kilowattuur 0,0 187 4 207 Totaal stroom 637 aardgas 256922 1825 g CO 2 / Nm3 469 brandstof Totaal aardgas 469 Groene versus Grijze stroom en gas 2012 Leverancier KWh Conversiefactor Ton CO2 grijze stroom 228755 455 g CO 2 /kilowattuur 104 zon biomassa windkracht waterkracht 3666 437484 293285 487586 80 g CO 2 /kilowattuur 455 g CO 2 /kilowattuur 15 g CO 2 /kilowattuur 455 g CO 2 /kilowattuur 0,3 199 4 222 Totaal stroom 530 aardgas 288627 1825 g CO 2 / Nm3 527 brandstof Totaal aardgas 527 Zoals je kunt zien is ons energieverbruik gedaald, dit is mede veroorzaakt door de garanties van oorsprong van Greenchoice. Het verbruik van aardgas is gestegen en gezien de koude wintermaanden is dit te verklaren. Conversiefactor: Grijze Stroom Groene Stroom diverse eenheden CO 2 / KWh diverse eenheden CO 2 / KWh SMK-milieukeur Zie voor de procesbeschrijving van het energie- en gasverbruik, document met als titel: procesbeschrijving fuel used en electricity CO 2 2010 versie 1. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 22/24

Hieronder vindt u een grafische weergave van onze stroomsamenstelling in 2012. Stuurcyclus: Energieverbruik: Met ingang van 1 mei 2010 is Asito voor een groot aantal kantoren overgestapt naar Greenchoice en leverancier van groene stroom en gas met een SMK keurmerk. Vanaf april 2011 zijn indien mogelijk bestaande grijze contracten opgezegd en omgezet naar groene contracten. Daarnaast zal de vergroening van de kantoren ook een rol gaan spelen in het totale energieverbruik. In september 2011 is de huidige stand van zaken bekeken en naar aanleiding van de tussentijdse voetafdruk geëvalueerd en indien nodig bijgesteld. Doordat de gegevens in ons basisjaar 2010 niet geheel juist waren hebben wij in 2011 t.o.v. 2010 een goede reductie gehad voor KWH 36% en m3 gas zelf 41%. Dit is natuurlijk een meevaller echter in 2012 is gebleken dat het des te moeilijker was om de reductie van 4% te halen, gezien de juistheid van de gegevens. CO 2 -prestatieladder Datum: April 2013 Pagina: 23/24